تخمین تاج پوشش، تولید و مکان‌یابی مناطق مستعد کشت گیاه سماق در مراتع خاک‌ریز استان اردبیل

محورهای موضوعی : توسعه سیستم های مکانی

سید ابوالفضل سیدی کلیبر ¹ , فرید دادجو ² , احد حسن زاده ³ , حسن ملازاده اصل ⁴

1 - کارشناس ارشد اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اردبیل
2 - دانش‌آموخته کارشناسی ارشد مرتع‌داری، دانشگاه محقق اردبیلی
3 - کارشناس ارشد اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اردبیل
4 - کارشناس ارشد اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اردبیل

تاریخ دریافت : 1397/07/04 تاریخ پذیرش : 1397/11/23 تاریخ انتشار : 1398/02/01

کلید واژه: تولید, روش تحلیل شبکه ای, بیله سوار- اردبیل, پوشش تاجی,

چکیده مقاله :

هدف از تحقیق، برآورد پوشش تاجی و تولید بذر گیاه دارویی- اقتصادی سماق (Rhus coriaria) و مکان‌یابی مناطق مستعد کشت این گیاه در مراتع روستای خاک‌ریز شهرستان بیله‌سوار، استان اردبیل است. بدین منظور سه مکان (مساحت 60 هکتار) دارای پوشش سماق و در هر مکان سه ترانسکت موازی باهم و عمود برجهت شیب با فواصل 100 متر از هم مستقر شد. در طول هر ترانسکت تعداد 10 پلات پنج‌ متر مربعی با فواصل 20 متر از هم به روش تصادفی- سیستماتیک استفاده (درمجموع 90 پلات) و موقعیت هر پلات با استفاده از GPS ثبت شد. در سطح هر پلات بذر سماق به روش قطع و توزین برداشت شد. نقشه‌های عوامل محیطی (ارتفاع، شیب، جهت، بارندگی سالانه و دمای سالانه) با استفاده از نقشه مدل رقومی ارتفاع در نرم‌افزار ArcGIS تهیه و مقدار هر یک از عوامل محیطی برای رویشگاه‌های سماق استخراج‌شده و پرسشنامه‌های رتبه‌بندی عوامل در این خصوص تکمیل گردید. سپس برای تعیین مناطق مستعد کشت سماق در مراتع خاک‌ریز از مکان‌یابی به روش تحلیل شبکه‌ای (ANP) استفاده شد. نتایج نشان داد مناطق دارای پوشش سماق 657.80 کیلوگرم در هکتار بذر و 263.12 کیلوگرم در هکتار تولید بذر آرد شده داشت. نتایج تحلیل شبکه‌ای نشان داد از کل سطح مراتع سامان خاک‌ریز برای کشت سماق، 157.12 هکتار خیلی مناسب، 138.10هکتار مناسب، 110.60 هکتار متوسط، 46.01 هکتار ضعیف و 46.17 هکتار مناطق نامناسب برای کشت گیاه سماق بود. از نتایج می‌توان برای بهره‌ برداری، کشت و افزایش پوشش سماق در مناطق مشخص‌شده استفاده کرد.

چکیده انگلیسی:

The aim of this study was to investigate the canopy cover and seed production of medicinal-economic Sumac (Rhus coriaria) seeds and locating susceptible areas of Sumac in rangelands of Khakriz village, Bilesavar County, Ardabil province. For this purpose, three sites (a total of 60 hectares) with Sumac cover and in each site three transects were parallel and perpendicular to the direction of the slope with intervals of 100 meters, were established. Along each transect used 10 plots of five square meters with 20-meter intervals using a random-systematic sampling (a total of 90 plots) and the position of each plot was recorded using GPS. Sumac seeds in each plot were harvested by clipping and weighted method. Maps of environmental factors (elevation, slope, aspect, annual precipitation, and temperature) created using digital elevation models (DEM) in ArcGIS and then values of each environmental factor extracted for each Sumac site and the questionnaire of ratings were completed in this regard. Then, to determine the areas susceptible to cultivating Sumac in the Khakriz rangelands, the analytic network process (ANP) method, was used. The results showed that the areas with Sumac cover had 657.88 kg/ha seed production and 263.12 kg/ha of powdered seed production. The results of ANP indicated that 157.12 hectares of the area were very suitable, 138.10 hectares were suitable, 110.60 hectares were medium, 46.01 hectares were poor and 46.17 hectares were unsuitable for Sumac cultivating. The results can be used to exploit, cultivate and increase the cover of Sumac in specified areas.

منابع و مأخذ:

احمدی، ه.، ج. مرشدی و ف. عظیمی. 1395. مکان‌یابی نیروگاه‌های خورشیدی با استفاده از داده‌های اقلیمی و سامانه اطلاعات مکانی (مطالعه موردی: استان ایلام). نشریه سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، 7(1): 41-57.

ارزانی، ح.، ش. یوسفی، م. جعفری و م. فرح پور. 1384. مدل تعیین شایستگی مرتع برای چرای گوسفند با استفاده از GIS (مطالعه موردی: منطقه طالقان). محیط‌شناسی، 37: 59-68.

اسدی، م. و س. جهانبخش اصل. 1394. شناسایی مکان‌های مناسب احداث نیروگاه بادی در استان آذربایجان شرقی با روش فازی- سلسله مراتبی (FAHP). نشریه سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، 6(4): 95-109.

برنا، ف.، ر. تمرتاش، م. ر. طاطیان و و. غلامی. 1395. مدل­سازی رویشگاه بالقوه گون سفید با استفاده از روش‌های تحلیل عاملی آشیان بوم‌شناختی و رگرسیون لجستیک (مطالعه موردی: مراتع ییلاقی بلده نور). نشریه سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، 7(4): 45-61.

پاکزاد، م. و ع. ر. اسلامی. 1396. مکان‌یابی اراضی مستعد جهت توسعه کاشت گونه کهور ایرانی با استفاده از GIS (مطالعه موردی: حوزه آبخیز رحمت‌آباد استان کرمان). نشریه سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، 8(2): 48-61.

پور نعمتی، ا.، ا. قربانی، ج.  شریفی، ف. میرزایی آقجه قشلاق، م. امیرخانی و م. گودرزی. 1396. بررسی اثرات ارتفاع، شیب و جهات جغرافیایی بر تولید علوفه گروه­های گیاهی مراتع سبلان در استان اردبیل. تحقیقات مرتع و بیابان ایران، 24(1): 91-100.

دادجو، ف.، ا. قربانی، م. معمری و م. بیدار لرد،. 1397. اثر دما و بارندگی بر تولید روی زمین مراتع هیر و نئور استان اردبیل. تحقیقات مرتع و بیابان ایران، 25(3): 577-593.

رشوند، س.، ه. صفری و پ. عشوری سنجابی. 1391. ارزیابی پایداری تولید علوفه چندگونه مرتعی، در مراتع کوهستانی البرز میانی- استان قزوین. تحقیقات مرتع و بیابان ایران، 19(2): 355-369.

طباطبایی، ط. و ف. امیری. 1394. مکان‌یابی نیروگاه‌های بادی بر اساس ارزیابی چندمعیاره مکانی و فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (مطالعه مورد: استان بوشهر). نشریه سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، 6(1): 1-16.

عماد، م.، ف. غیبی، س. م. رسولی، ر. خانجانزاده و س. محمدی جوزانی. 1391. مجموعه گیاه دارویی- صنعتی سماق Rhus coriaria. ستاد توسعه پژوهش و کاربرد گیاهان دارویی و طب ایرانی، دفتر امور منابع جنگلی، نشر پونه، تهران، 40 صفحه.

فرقانی، ع.، م. شریف یزدی و ع. آخوندی. 1387. مکان‌یابی مراکز صنعتی و خدماتی. چاپ اول، جهاد دانشگاهی صنعتی شریف، 574 صفحه.

قربانی، ا. 1393. تهیه نقشه کاربری اراضی و ارزیابی توان کاربری دیم‌زارهای حوزه آبخیز زیلبرچای برای تبدیل به کشت علوفه بر اساس عامل شیب با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی. فضای جغرافیایی، 48: 103-122.

قربانی، ا.، ف. دادجو، م. معمری، م. بیدار لرد و ک. هاشمی مجد. 1397. بررسی رابطه بین تولید اولیه مرتع با خصوصیات فیزیوگرافیکی در مراتع هیر و نئور استان اردبیل. نشریه مرتع، 12(1): 73-88.

گرجی، م.، س. خشنود، ح. عمرانی و م. هاشمی. 1396. مکان‌یابی مناطق مستعد نیروگاه خورشیدی تحت تأثیر پارامترهای اقلیمی با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی فازی (مطالعه موردی: استان فارس). نشریه سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، 8(1): 66-85.

مرشدی، ج. و ا. کوراوند. 1394. مکان‌یابی زمین‌های مناسب کاشت بادام‌کوهی با فنون GIS و روش AHP در حوزه آبخیز موردغفار شهرستان ایذه. اکوبیولوژی تالاب، 7(26): 69-86.

مصفایی، ج.، ا. صالح‌پورجم و م. کمالی. 1397. ارزیابی توان اکولوژیک آبخیز آکوجان برای کاربری‌های مرتع‌داری و کشاورزی با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی. نشریه سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، 9(1): 131-144.

نقدی، ف.، س. م. حسینی و ش. صدر. 1393. ارزیابی توان اکولوژیک اراضی با استفاده از سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی و فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (مطالعه موردی: اراضی حاشیه شهر تبریز). نشریه سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، 5(3): 57-65.

هویزه، ح. 1391. گیاهان دارویی قابل‌کشت در خوزستان. مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی، شماره 352.

Jafari M, Gholami A, Khalighi Sigaroudi S, Alizadeh Shabani A, Arzani H. 2018. Site Selection for Rainwater Harvesting for Wildlife using Multi-Criteria Evaluation (MCE) Technique and GIS in the Kavir National Park, Iran. Journal of Rangeland Science, 8(1): 77-92.

Keshtkar A, Shariatmadari H, Naseri H, Tazeh M. 2018. Application of Analytical Hierarchy Process (AHP) in Watershed Management (Case Study: Nahrein Catchment, Tabas). Journal of Water and Soil Science, 21(4): 29-42.

Malczewski J. 2006. GIS‐based multicriteria decision analysis: a survey of the literature. International Journal of Geographical Information Science, 20(7): 703-726.

Mohammadi Z, Mohammadi Limaei S. 2018. Multiple criteria decision-making approaches for forest sustainability (case study: Iranian Caspian forests). Forestry Research and Engineering: International Journal, 2(2): 114-120.

Reeves MC, Moreno AL, Bagne KE, Running SW. 2014. Estimating climate change effects on net primary production of rangelands in the United States. Climatic Change, 126(3-4): 429-442.

Rouhi Moghaddam E, Joloro H, Memarian H. 2017. Determining range suitability using fuzzy and hierarchical method (Case study: Bagheran Birjand watershed, South Khorasan province, Iran). Journal of Rangeland Science, 7(3): 232-241.

Wang X, Li F, Gao R, Luo Y, Liu T. 2014. Predicted NPP spatiotemporal variations in a semiarid steppe watershed for historical and trending climates. Journal of Arid Environments, 104: 67-79.

Wu C, Liu G, Huang C, Liu Q, Guan X. 2018. Ecological vulnerability assessment based on fuzzy analytical method and analytic hierarchy process in yellow river delta. International Journal of Environmental Research and Public Health, 15(5): 855.