ارزیابی صحت مکانی برنامه های اصلاح و احیاء پیشنهادی در طرح مرتع‌داری حوزه آبخیز میخوران کرمانشاه

محورهای موضوعی : توسعه سیستم های مکانی

زینب جعفریان ¹ , سمیرا پروینی ² , عطااله کاویان ³

1 - دانشیار گروه مرتع‌داری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری
2 - دانش آموخته کارشناسی ارشد مرتع‌داری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری
3 - دانشیار گروه آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری

تاریخ دریافت : 1396/12/06 تاریخ پذیرش : 1397/04/29 تاریخ انتشار : 1397/06/01

کلید واژه: حوزه میخوران, عملیات اصلاح و احیاء, سیستم اطلاعات جغرافیایی, مدل بولین, عوامل محیطی,

چکیده مقاله :

با توجه به هزینه های تعلق‌گرفته به اجرای طرح های منابع طبیعی، انجام مطالعات دقیق و کاربردی ضروری است چراکه عدم پاسخ مثبت طرح های انجام‌شده، هدر رفت سرمایه انسانی و بودجه مالی و عدم اعتماد ساکنین حوزه های آبخیز به مجریان طرح ها و ادارات منابع طبیعی را در پی خواهد داشت. هدف این تحقیق، مکان یابی عملیات اصلاحی و احیایی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی به روش بولین و مقایسۀ نتایج آن با پروژه های طرح اجراشده در حوزه آبخیز میخوران در سال 1385 است. مکان یابی روش های اصلاح و احیائی به تفکیک بر اساس نقشه های بارندگی، شیب، وضعیت مرتع و خاک در مراتع مذکور انجام شد و سپس با تلفیق نقشه های پیش‌بینی‌شده برای همۀ عملیات قابل‌اجرا، نقشه پیشنهادی مکان های مناسب اجرا معرفی گردید. این نقشه نشان داد که بذرکاری در 4.761 کیلومترمربع، میانکاری در6.973، کپه کاری در 15.154، پیتینگ در 0.127، ریپر زدن در 0.455، بذرپاشی در 0.046 و تبدیل دیمزارهای کم بازده به مرتع در 17.997 کیلومترمربع و قرق در تمام سطح حوضه قابل‌اجراست. در طی طرح اجراشده در بهار 1385 کپه کاری در مساحت 3.004، نهال کاری در 7.675، مدیریت چرای دام در مرتع 51.717، حفاظت از اراضی حساس در 15.271 و تبدیل دیمزارهای کم بازده به مرتع در 2.067 کیلومترمربع از سطح مراتع این حوزه اجراشده است که با تطبیق این دو نقشه، ضریب کاپا برابر 0.27 به‌دست‌آمده که نشان دهنده تطابق کم بین دو نقشه است. این نتیجه مبین عدم تناسب عملیات اصلاحی و احیایی اجراشده با عملیات مناسب بر اساس شرایط موجود در منطقه، است.

چکیده انگلیسی:

Due to the costs of natural resources projects, detailed studies are necessary, because the lack of positive response of plans will follow the loss of human capital and funds and lack of trust in anchors plan and natural resources departments of residents’ watersheds. The purpose of this research was locating corrective operations and recovery using Geographic Information System and Boolean method and comparing the results with the implemented projects in the watershed Maikhoran in 2006. Locating the corrective operations were done based on a map of rainfall, slope, soil and rangeland condition and then with incorporating the maps of the forecast operations for all applicable operations were introduced suitable places map. This map was included seed planting 4.761, Field strip cropping 6.973, heap planting 15.154, pitting 0.127, rippering 0.455, seed spraying 10.046 and transformation of low- yielding farms to pastures   17.977 square kilometres and exclosure throughout the entire basin. The implemented design in the spring of 1385 had a heap planting in 3.004, selling in 7.675, management, grazing in 51.717, protection of sensitive lands and transformation of low- yielding farms to pasture in 15.271 and 2.067 square kilometres of rangelands. Then, by matching the two maps obtained the kappa coefficient 0.27 that represents low matching between two maps. This result represents disproportion between located operations with implementing operations, according to the current situation in the region too.

منابع و مأخذ:

آریا­پور، ع.، م. حدیدی، ف. امیری و ع. ح. پیرانوند. 1394. تعیین مدل شایستگی تولید علوفه در مراتع سراب سفید بروجرد با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی. مجله سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیای در منابع طبیعی (مجله کاربرد سنجش‌ازدور و GIS در علوم منابع طبیعی)، 6(1): 47-60.

آذرنیوند، ح. و م. ع. زارع چاهوکی. 1389. اصلاح مراتع، چاپ دوم، انتشارات دانشگاه تهران، 354 صفحه.

آذرنیوند، ح.، ر. نامجویان، ح. ارزانی، م. جعفری و م. ع. زارع­چاهوکی. 1386. مکان‌یابی برنامه­های اصلاح و احیا مراتع با استفاده از GIS و مقایسه آن با پروژه­های پیشنهادی در طرح­های مرتع‌داری مراتع منطقه لار. مجله مرتع، 1(2): 159-169.

آهنی، ح.، م. قربانی، س. رستگار مقدم، ر. فلاح شمسی و م. باقرنژاد. 1388. ارزیابی تغییرات کاربری اراضی با استفاده از تصاویر ماهواره­ای (مطالعۀ موردی: حوزه  آبخیز تنگ سرخ شیراز. علوم کشاورزی منابع طبیعی، 16(2): 242-252.

ابراهیمی، م.، م. عرب و م. آجرلو. 1393. تأثیر قرق بر شاخص­های اکولوژیکی سلامت مرتع با استفاده از روش تحلیل عملکرد چشم­انداز (مطالعۀ موردی: مراتع جبال بارز جیرفت)، نشریه مرتع، 8(3): 261-271.

انصاری، ن. 1386. روش­های احیاء آبخیز با پوشش‌گیاهی. انتشارات مؤسسه آموزش عالی علمی-کاربردی جهاد کشاورزی، تهران، 143 صفحه.

انصاری، و. 1388. اصول فنی اجرائی پروژه­های اصلاح و احیا مراتع، انتشارات پونه، 168 صفحه.

ایمانی، ن. 1393. مکان­یابی مناطق مناسب عملیات بیولوژیکی اصلاح مرتع در مراتع کوهستانی گردنه قوشچی ارومیه. پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه ارومیه. 123 صفحه.

برنا، ف.، ر. تمرتاش، م. ر. طاطیان و غلامی. 1395. مدلسازی رویشگاه بالقوه گون سفید با استفاده از روش­های تحلیل عاملی آشیان بوم شناختی و رگرسیون لجستیک (مطالعۀ موردی: مراتع ییلاقی بلده نور). مجله سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیای در منابع طبیعی (مجله کاربرد سنجش‌ازدور و GIS در علوم منابع طبیعی)، 7(4): 45-61.

بشتر، و. 1393. شبیه­سازی اثر عملیات اصلاح و احیاء مراتع بر هدر رفت خاک با استفاده از مدل RUSEL. پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، 84 صفحه.

پاکزاد، م. و ع. اسلامی. 1396. مکان­یابی اراضی مستعد جهت توسعه کاشت گونۀ کهور ایرانی با استفاده از GIS (مطالعۀ موردی: حوزه آبخیز رحمت‌آباد استان کرمان). مجله سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیای در منابع طبیعی (مجله کاربرد سنجش‌ازدور و GIS در علوم منابع طبیعی)،  8(2): 61- 48.

جباری، پ.، ه. سروش مهر و ه. بابایی. 1390. مکان­یابی کارآمدترین روش­های بیولوژیکی حفاظت از مراتع با استفاده از اطلاعات جغرافیایی. اولین همایش ملی علوم زیستی اصفهان. فلاورجان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد فلاورجان،10 تا 11 اسفندماه، 1-12.

جعفری، م. 1379. بررسی مقایسه وضعیت فعلی بهره­برداری در مراتع با وضعیت اصلاح و احیاء. پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، 108 صفحه.

دهقان، ف. 1389. تأثیر عملیات احیایی بیولوژیک بر پوشش‌گیاهی و خصوصیات خاک (مطالعۀ موردی: زیر حوزه رودخانه کبیر سوادکوه). پایان‌نامه کارشناسی ارشد مرتع‌داری، دانشکده منابع طبیعی ساری، دانشگاه مازندران، 103 صفحه.

دومهری، ه و ع سطی کلائی. 1379. بررسی طرح­های کوچک مرتع‌داری ازلحاظ مناسب­ترین نوع عملیات اصلاحی در شرایط مختلف آب و هوایی. پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس. 115 صفحه.

زارعی، آ.، م. ح. زارع چاهوکی، م. جعفری و ح. باقری. 1390. بررسی تأثیر اجرای طرح نهال‌کاری- قرق بر    ویژگی­های پوشش‌گیاهی مراتع کوه نمک استان قم. نشریه پژوهش و سازندگی، 90: 55-60.

ساغری، م. 1375. بررسی نیاز­های اکولوژیک گیاه Hipocyclix kerneri در منطقه حفاظت‌شده خوش ییلاق شاهرود. پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس. 135 صفحه.

سنگونی، ح.، ح. ر. کریم­زاده، م. ر. وهابی و م. ترکش اصفهانی. 1391. تعیین رویشگاه بالقوه گون سفید (Astragalus gossypinus Fischer) در منطقۀ غرب اصفهان با تحلیل عاملی آشیان اکولوژیک. مجله سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیای در منابع طبیعی (مجله کاربرد سنجش‌ازدور و GIS در علوم منابع طبیعی)، 3(2): 1-13.

شریفی، ج. و م. اکبرزاده. 1395. بررسی تأثیر قرق در تغییرات پوشش‌گیاهی و احیاء گونه­های شاخص مطلوبیت مرتع در استان اردبیل، مجله مرتع،  10(4): 376-386.

صفاییان، ر.،  ح. ارزانی، ح. آذرنیوند و ن. صفائیان. 1386. مکان­یابی مناطق امن مرتع به‌عنوان ذخیره­گاه گیاهان کاهش‌یافته، رهیافتی برای ایجاد پوشش‌گیاهی (مطالعه موردی: مراتع طالقان). مجله مرتع، 1(2): 129-141.

عزیزی، س.ن.، م. مهدوی و م. جوادی. 1390. مکان­یابی پروژه­های اصلاح و احیاء مرتع با استفاده از GIS و مقایسه آن با طرح­های مرتع‌داری و دانش بومی مرتع‌داران در مراتع جاشلوبار مهدیشهر. فصلنامه اکوسیستم­های طبیعی ایران، 1(3): 13-20.

علی­اکبری، م.، ر. جعفری، م. ر. وهابی و ا. سعادت­فر. 1389. تعیین رویشگاه بالقوه گون زرد با استفاده از تلفیق GIS و سنجش‌ازدور. مجله سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیای در منابع طبیعی (مجله کاربرد سنجش‌ازدور و GIS در علوم منابع طبیعی)، 1(1): 15-29.

غروی، ح. 1365. فاجعه در کمین. مجله جنگل و مرتع، 3: 8-13.

قدوسی، ج.، م. توکلی، س. ع. خلخالی و م. ج. سلطانی. 1385. ارزیابی تأثیر قرق مرتع در کاهش و مهار فرسایش خاک و تولید رسوب. مجله پژوهش و سازندگی، 19(3): 136-142.

گودرزی، ل.، ع. آخوند علی و ح. زارعی. 1392. تعیین مکان مناسب برای تغذیه مصنوعی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و روش تحلیل سلسله مراتبی(مطالعۀ موردی: دشت اشترینان). مجله سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیای در منابع طبیعی (مجله کاربرد سنجش‌ازدور و GIS در علوم منابع طبیعی)، 5(4): 47-60.

مقدم، م. ر. 1388. مرتع و مرتع‌داری، چاپ ششم، مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران، 480 صفحه.

مطالعات منابع طبیعی و آبخیزداری حوزه آبخیز میخوران. 1385. اداره کل منابع طبیعی استان کرمانشاه. معاونت آبخیزداری (دفتر مطالعات و ارزیابی)، شرکت مهندسین مشاور آب ریز. 157 صفحه.

یاوری، ا.، ح. توکلی و گ. م. گریوانی. 1380. بررسی پویایی پوشش‌گیاهی مرتع تحت تأثیر اعمال مدیریت‌های مختلف بهره­برداری و اصلاحی در شرایط شمال خراسان. 16-18 بهمن ماه، کرج، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران. چکیده مجموعه مقالات دومین همایش ملی مرتع و مرتع‌داری در ایران. مؤسسه تحقیقات جنگل­ها و مراتع، 144 صفحه.

Abdelkrim B, Hafidha B, Okkacha H, Khalladi M, Abdelkrim SJEP. 2013. Rehabilitation of the steppe Lygeum spartum in the region of Naama (western Algeria). 36: 349-357.

Feizizadeh B, Jankowski P, Blaschke T. 2014. A GIS based spatially-explicit sensitivity and uncertainty analysis approach for multi-criteria decision analysis. Computers & Geosciences, 64: 81-95.‏

Jones DS, Kowalski DG, Robert BS. 2008. Calculating revised universal soil loss equation (RUSLE) estimates on department of defense lands, Catena, 8: 480-523.

Lefsky MA, Cohen WB. 2003. Selection of remotely sensed data. In:  Remote sensing of forest environments. Springer, 13-46 pp.

Stehman SVJPE, Sensing R. 2004. A critical evaluation of the normalized error matrix in map accuracy assessment. 70(6): 743-751.

Zheng F-LJP. 2006. Effect of vegetation changes on soil erosion on the loess plateau1. 16(4): 420-427.