تحلیل فضایی_ کالبدی توسعه شهر کرج با تاکید بر شاخص های رشد هوشمند شهری

محورهای موضوعی : برنامه ریزی شهری

علی شماعی ¹ , سجاد قاسمی کفرودی ² , ثروت الله مرادی ³

1 - دانشیار، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
2 - کارشناسی ارشد، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه خوارزمی، تهران،‌ ایران
3 - کارشناسی ارشد، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1394/07/01 تاریخ پذیرش : 1395/01/16 تاریخ انتشار : 1395/02/01

کلید واژه: تحلیل فضایی, توسعه کالبدی- فضایی, شهر کرج, رشد هوشمند شهری, توسعه متعادل,

چکیده مقاله :

توسعه کالبدی- فضایی شتابان شهر کرج طی سال‌های 1335 تا 1390 از جمعیت 14526 نفری در سال 1335 و حدود km2مربع وسعت به جمعیتی حدود 1614626 نفر و وسعتی حدود 187km مربع در سال 1390 رسیده است. این رشد شتابان و متمرکز منابع اکولوژیک از جمله خاک‌های حاصلخیز، معدنی، منابع آب سطحی و زیرزمینی را تخریب کرده است. توسعه‌ی نامتعادل کاربری‌ها و به دنبال آن ناهنجاری‌های اجتماعی و اقتصادی شهر ناشی از این فرآیند است. یکی از راه‌هایی که برای مقابله با چنین رشد نابسامانی در دنیا مطرح‌شده، بهره‌گیری از الگوی رشد هوشمند شهری در تهیه طرح‌های توسعه شهر است. رشد هوشمند با تمرکز بر تجدید حیات شهری و گسترش گزینه‌های حمل‌ و نقل عمومی به دنبال ایجاد جوامعی است که مردم به زندگی در آن رغبت نشان دهند. هدف این پژوهش تبین رشد هوشمند و تحلیل فضایی آن است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی با بهره‌گیری از مدل‌های آنتروپی شانون و هلدرن و رشد هوشمند شهری، طی سال‌های 1335 تا 1390 است. نتایج حاصله نشان می‌دهد که شهر کرج از سال 1335 تا 1390 رشد پراکنده‌ای در چند هسته جداگانه و ناموزون داشته است. ضریب آنتروپی محاسبه‌شده (4262/2) در سال 1390 توسعه ناموزون و غیرهوشمند را در سطح بالایی نشان می‌دهد. همچنین از میان چهار الگوی کالبدی مورد بررسی، الگوی چهارم (ساخت) متعادل منسجم همراه با محور - مراکز ناحیه‌ای و محله‌ای پس از وزن دهی، با امتیاز 116 به‌عنوان الگوی مناسب جهت توسعه آتی شهر کرج انتخاب گردید.

چکیده انگلیسی:

Spatial development - physical, uncontrolled urban growth and urbanization resulting in Karaj during 1335 to 1390 the population of 14,526 people in 1335 and about 2km square area of about 180km ² and a population of about 1,614,626 people become.The spatial development accelerated due Branch ecological resources, including agricultural land and industrial mineral soils, surface and underground water resources is heavily exploited. Rapid displacement of population, expansion of urban Aspral change uncontrolled agricultural lands and natural resources, uneven development, application, and subsequent social and economic anomalies, including issues arising from the development of urban space - the physical city is Karaj. The purpose of this study is to explain the process of spatial analysis of these issues. This research method is descriptive - analytical models using Shannon's entropy and Holdern and smart growth urban metropolis, Karaj during 1335 to 1390 has been analyzed. The results indicate that Shhrkrj from 1335 to 1390 the growth has been unevenly distributed in a separate core. Karaj growth pattern from 1375 onwards, growth has been rapid and Aspral. In 1385 the highest growth rate Aspral 24 percent. The density of people per hectare since 1375 to 1385, that figure dropped to 09/94 persons per hectare in 1375 to 52/76 persons per hectare represents an extension of the city limits. These statistics reflect the destruction of much of the best agricultural land in the surrounding.metropolitan.Tehran.

منابع و مأخذ:

1. پوراحمد، احمد؛ حاتمی‌نژاد، حسین و حسینی، سیدهادی (1385) آسیب‌شناسی طرح‌های توسعه شهری درکشور»، پژوهش‌های جغرافیایی، 58 ، 167 - 180


2. تقوایی، مسعود و سرایی محمدحسین (1385) گسترش افقی شهر و ظرفیت‌های موجود زمین مورد مطالعه شهر یزد، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 55


3. حکمت نیا، حسن و موسوی، (1385) میر نجف کاربرد مدل در جغرافیا با تاکید بر برنامه‌ریزی شهری و ناحیه‌ای، تهران، انتشارات علم نوین،


4. حیدری اکبری (1391) تحلیل فضایی- کالبدی توسعه آتی شهر سقز با تاکید بر شاخص‌های رشد هوشمند شهری با استفاده زا مدل آنتروپی شانون، مجله جغرافیا و توسعه شهری، شماره دوم


5. خاتون آبادی، سید احمد(1384)، جنبه­های از توسعه پایدار(از اندیشه تا کنش)، جهاد دانشگاهی واحد صنعتی اصفهان.


6. رهنما، محمدرحیم و عباس زاده غلامرضا (1387) اصول مبانی و مدل‌های سنجش فرم کالبدی شهر. چاپ اول، مشهد: جهاد دانشگاهی مشهد، گروه پژوهشی مطالعات شهری و منطقه‌ای


7. زبردست، اسفندیار، حاجی‌پور، خلیل (1388)، تبیین فرآیند شکل‌گیری، تکوین و دگرگونی مناطق کلان‌شهری، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 69.


8. زنگنه شهرکی، سعید (1386)، بررسی پدیده پراکنش افقی شهر تهران و تأثیر آن بر زمین‌های کشاورزی پیرامون، پایان‌نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تهران.


9. سیف‌الدینی، فرانک، پوراحمد، احمد و زیاری کرامت اله (1391) شهر فشرده تئوری در مقابل عمل، مورد مطالعه: شهر آمل تهران


10. شکویی، حسین (1387) دیدگاه‌های نو در جغرافیای شهری، انتشارات سمت


11. شماعی، علی، سیده نفیسه اسدالله تبار و فرزانه عزیزی (1393)، تحلیل فضایی– کالبدی شهر آمل بر اساس رویکرد رشد هوشمند شهری،اولین همایش شهر هوشمند،اصفهان.


12. شماعی، علی (1390) جزوه‌ی درسی جغرافیای پیشرفته شهری، دانشگاه خوارزمی تهران


13. شماعی، علی و پوراحمد، احمد (1381) توسعه فیزیکی شهر یزد وتاثیر آن بر ساختار جمعیت بافت قدیم شهر، فصلنامه علوم اجتماعی شماره 18


14. طرح جامع شهری کرج، 1385، ص 20


15. عباس زادگان، مهدی (1388) بهره‌گیری از رشد هوشمند در ساماندهی رشد پراکنده شهرها، فناوری و آموزش سال سوم تهران


16. عباس زاده، غلامرضا (1383)، الگوسازی رشد کالبدی بافت شهری در راستای توسعه پایدار (نمونه موردی: شهر مشهد)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد. به راهنمایی دکتر محمدرحیم رهنما


17. فرید، یدالله (1388) جغرافیا و شهرشناسی، تبریز دانشگاه تبریز


18. فیروز بخت، علی (1380)، ساماندهی فیزیکی – کالبدی محله صوفی‌آباد – کرج، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تهران.

19. قربانی، رسول، (1387) راهبردهای رشد هوشمند در توسعه شهری اصول و راهکارها جغرافیا و توسعه، اصفهان شماره 12

1. مثنوی، محمدرضا (1381) توسعه پایدار و پاردایم‌های جدید توسعه شهر فشرده و شهر گسترده، مجله محیط‌شناسی شماره 21- ضرابی اصغر و همکاران (1390) تحلیل فضایی شاخص‌های رشد هوشمند مطالعه‌ی مورد مناطق شهر اصفهان پژوهش‌های جغرافیای انسانی شماره 77


2. مرکز آمار ایران (1335-1385) نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهر کرج


3. اجاقلو، رحیم (1389) مکانیزم تبدیل یک شهر کوچک به یک کلان‌شهر با تأکید بر تبیین نقش دولت (مطالعه موردی: کرج) پایان‌نامه کارشناسی ارشد، جغرافیا و برنامه‌ریزی دانشگاه تهران


4. Aldus, T (1992), urban villages, urban collages croup London


5. Aliakbari, E. 2004, Urabn Development and Social Inconvenience in Iran, Journal of Geographical Research, Vol.48, Tehran University


6. Anselin, L. 1995, Space Stat Version 1.80 Users’ Guide, University of Illinois,


7. Bitisani,Nnyaladzi,Yarnal,Brent(2010),Elasticity of capital-land substitution in housing construction.Gaborone Botswana:Implications for smart growth policy and affordable housing Landscape and Urban Planing.


8. Burton E. (2000) ‘The Compact City: Just or just compact? A preliminary analysis’Urban Studies,37(11): 1969-2007.


9. Cho, Jaeseong (2005), Urban Planning and Urban Sprawl in Korea, Urban Policy and Research,Vol, 23, No. 2,203-218, June.


10. Cowan, R. (2005). The Dictionary of Urbanism: Streetwise Press.


11. Ewing, R., (1997) Is Los Angeles-style sprawl desirable? J. Am. Plan. Assoc. 63.


12. Farris,Terrence(2001),The barriers to using urban infill development to achieve smart growth,Hosing policy debate,vol12.


13. IL.Elkin, T. et al. 1991UrbanaChampaign, Reciving the city:Towards sustainable urban development, Friends of the Earth, London


14. leontidou, Lila (2006), Causes of Urban Sprawl in Athens & East Attica, 1981-2001,Hellenic Open University, Unit of Geography & European Culture, REM Laboratory.


15. Menon, Neha(2004). “ Urban sprawl ”, Vision the journal of the WSC-SD, Vol 2, No


16. Miller, E. J. (1996). ”urban form, energy andthe environment: a review of issues, evidencethe environment: a review of issues, evidence and policy”. Urban Studies, 33(1), pp7-35 Anderson


17. Miller,Johan(2002),The “ smart growth” debate: best practices for urban Transportation planning Socio-Economic Planning Sciences, vol.36.


18. Peiser, R (2001). ” Decomposing urban sprawl”, Town Planning Review 72(3)


19. Schmidt, Charles W. (2004) "Sprawl: The New manifest11 (Aug. ), 620-627


20. Menon, Neha(2004). “ Urban sprawl ”, Vision the journal of the WSC-SD, Vol 2, No

Miller, E. J. (1996). ”urban form, energy andthe environment: a review of issues, evidencethe environment: a review of