تحلیل تاب‌آوری شهری در برابر سیلاب با تأکید بر پایداری محیط نمونه موردی: منطقه دو شهر ساری

صدرالدین متولی ¹ ( دانشیار و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نور )
حسین صیاد نیا ² ( دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد نور، نور، ایران )
غلامرضا جانباز قبادی ³ ( دانشگاه آزاد اسلامی واحد نور )
جلال عظیمی آملی ⁴ ( دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد نور، ایران )

تاریخ ارسال : 1401/11/13 تاریخ تایید : 1402/04/25

کلید واژه: مخاطرات طبیعی, پایداری محیط, ساری, تاب‌آوری شهری, سیلاب,

چکیده مقاله :

حوادث طبیعی که جزیی از فرآیند زندگی بشر به شمار می رود و هر روزه بر تعداد و تنوع آنها افزوده می شود، به عنوان چالشی اساسی در جهت نیل به توسعه پایدار جوامع انسانی مطرح می باشند.هدف از پژوهش حاضر، تحلیل تاب‌آوری شهری در برابر سیلاب با تأکید بر پایداری محیط در منطقه دو شهر ساری می‌باشد. پژوهش حاضر به لحاظ روش، توصیفی – تحلیلی و به لحاظ هدف، کاربردی می‌باشد. داده‌های پژوهش از طریق مطالعات کتابخانه‌ای و مشاهدات میدانی با ابزار مشاهده و پرسشنامه جمع‌آوری شده است. جامعه آماری پژوهش، شهروندان شهر ساری و حجم نمونه با فرمول کوکران میزان 400 نفر محاسبه شده است. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از روش تصمیم‌گیری چند شاخصه (تاپسیس) استفاده شده و نواحی رتبه‌بندی شدند. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که منطقه دو شهر ساری از حیث تاب‌آوری دچار ضعف می‌باشد چرا که ناحیه 2-2 از حیث بعد اقتصادی و بعد نهادی، ناحیه 2-3 از لحاظ بعد کالبدی – زیست‌محیطی از وضعیت تاب‌آوری پایینی برخوردارند و ناحیه 2-4 از جهت همه ابعاد تاب‌آوری دچار ضعف می‌باشد. نتایج نشان داده است که عواملی سبب بافت فرسوده، نفوذناپذیری، مدیریت ضعیف، بیکاری و سطح پایین کاربری‌های حیاتی و تعداد زیاد افراد آسیب‌پذیر سبب پایین بودن سطح تاب‌آوری این منطقه بوده است و لازم است در راستای بهبود این عوامل و ارتقاء تاب‌آوری استراتژی‌هایی مانند افزایش مشارکت مردم در مدیریت ناحیه؛ و افزایش هماهنگی و یکپارچگی مدیریت ناحیه به رهنمایی مدیریت شهری مدنظر قرار گیرد.

متن کامل:



نقش سرمایه اجتماعی در توسعه سیاسی و اجتماعی ایران بعد از انقلاب اسلامی

 

 

تحلیل تاب­آوری شهری در برابر سیلاب با تأکید بر پایداری محیط نمونه موردی: منطقه دو شهر ساری      تاریخ دریافت:                 تاریخ پذیرش:

 

چکیده

حوادث طبيعي كه جزيي از فرآيند زندگي بشر به شمار مي رود و هر روزه بر تعداد و تنوع آنها افزوده مي شود، به عنوان چالشي اساسي در جهت نيل به توسعه پايدار جوامع انساني مطرح مي باشند. هدف از پژوهش حاضر، تحلیل تاب­آوری شهری در برابر سیلاب با تأکید بر پایداری محیط در منطقه دو شهر ساری می­باشد. پژوهش حاضر به لحاظ روش، توصیفی – تحلیلی و به لحاظ هدف، کاربردی می­باشد. داده­های پژوهش از طریق مطالعات کتابخانه­ای و مشاهدات میدانی با ابزار مشاهده و پرسشنامه جمع­آوری شده است. جامعه آماری پژوهش، شهروندان شهر ساری و حجم نمونه با فرمول کوکران میزان 400 نفر محاسبه شده است. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از روش تصمیم­گیری چند شاخصه (تاپسیس) استفاده شده و نواحی رتبه­بندی شدند. یافته­های پژوهش حاکی از آن است که منطقه دو شهر ساری از حیث تاب­آوری دچار ضعف می­باشد چرا که ناحیه 2-2 از حیث بعد اقتصادی و بعد نهادی، ناحیه 2-3 از لحاظ بعد کالبدی – زیست­محیطی از وضعیت تاب­آوری پایینی برخوردارند و ناحیه 2-4 از جهت همه ابعاد تاب­آوری دچار ضعف می­باشد. نتایج نشان داده است که عواملی سبب بافت فرسوده، نفوذناپذيری، مدیریت ضعیف، بیکاری و سطح پایین کاربری­های حیاتی و تعداد زیاد افراد آسیب­پذیر سبب پایین بودن سطح تاب­آوری این منطقه بوده است و لازم است در راستای بهبود این عوامل و ارتقاء تاب­آوری استراتژی­هایی مانند افزایش مشارکت مردم در مدیریت ناحیه؛ و افزایش هماهنگی و یکپارچگی مدیریت ناحیه به رهنمایی مدیریت شهری مدنظر قرار گیرد.

 

واژگان کليدي: تاب­آوری شهری، مخاطرات طبیعی، سیلاب، پایداری محیط، ساری

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

 

شهرها به عنوان پيچيده­ترين ساخته دست بشر، با ريسك­هاي گسترده­اي هم به دليل دامنه وسيعي از مخاطرات و همچنين به علت آسيب­پذيري­هاي چندگانه مواجه هستند (Asad Afrouz, 2010: 57). در سال­هاي اخير نهادها و آژانس­هاي فعال در زمينه كاهش سوانح بيشتر فعاليت­هاي خود را بر دستيابي به جامعه تاب­آور در برابر سوانح متمركز ساخته­اند كه در اين ميان به دليل خسارات وسيع و ناهنجاري­هاي گسترده اجتماعي، سیلاب­ها در کنار زمين­لرزه­ها از اولويت بالايي در تلاش براي تقويت تاب­آوري جوامع در برابر سوانح طبيعي برخوردارند (Farzad Behtash, 2014: 34).

سیلاب­های شهری به طور عمده در نتیجه اثرگذاری منفی توسعه شهرنشینی بر اکوسیستم رودخانه­ای ایجاد می­شوند. رودخانه­ها در محیط­های شهری به عنوان یک عنصر طبیعی نه تنها در  چشم­اندازسازی و زیبایی­شناسی فضاها نقش موثری دارند بلکه بر اثر تخریب ناشی از توسعه شهرنشینی به عنوان عواقب جدی چون سیل، آسیب­های جانی و مالی بسیاری نیز برای شهرها شناخته می­شوند (Chelleri & Olazabal, 2012: 43). شهرنشینی سه تاثیر عمده بر جریان اکوسیستم شهری دارد. 1-  ایجاد سطوح نفوذناپذیر به طوری که با بارش رگباری رواناب شکل می­گیرد و یک سیل کوچک بر اثر تاثیر شهرنشینی ممکن است به اندازه ده برابر شدیدتر شود. 2- شهرنشینی باعث کاهش توانایی زهکشی رودخانه و منجر به سیلاب شهری گردد. 3- خیابان­ها در قالب شبکه باعث  تخلیه آب با سرعت بیشتری در کانال­های محلی شده است این امر کاهش زمان تاخیر بین بارش اولیه و جاری شدن سیل را منجر می­شود. علاوه بر این، اغلب رودخانه­ها توسط پل و یا سازه­های پشتیبانی مجرای آنها تنگ شده، در نتیجه ظرفیت حمل جریان کاهش می­یابد و با ادامه روند و افزایش سرعت، جریان از دیواره­های رودخانه لبریز می­شود. ترکیبی از این عوامل، گسترش فرسایش و تخریب را به حداکثر می­رساند و تجمع رسوبات را در رودخانه­های شهری را منجر می­گردد (Mousavi & Sadatmand, 2017: 3).

توسعه شهرنشینی همواره با ایجاد تغییراتی در ویژگی­های مورفولوژیکی از بعد متغیرهای چون تولید رسوب، نفوذناپذیری، هیدرولوژیکی، ریخت­شناسی و تخریب فیزیکی و بیولوژیکی در سیستم رودخانه­ای تاثیر می­گذارد. افزایش رسوب، توان زهکشی رودخانه را کاهش داده و فرسایش تشدید و تغییرات موفولوژی را ایجاد می­نماید. همچنین با افزایش نفوذناپذیری اثرات هیدرولوژیکی، تغییر در مورفولوژی کانال و تخریب بیولوژیکی در جریان را منجر می­گردد (Dhar & Khirfan, 2017: 90). استان مازندران به‌دليل برخورداري از شرايط آب­وهوايي مطلوب و بارش كافي، از نظر منابع آب بسيار غني بوده و علت اين امر وجود رودخانه‌هاي پرآب و متعدد، وفور آب سطحي است. این استان از نظر منابع آب سطحی شامل مجموعه رودخانه‌هایی است كه بین رامسر تا انتهای خلیج میانکاله و از ارتفاعات شمالی البرز سرچشمه گرفته و به دریای مازندران می‌‌ریزند كه اكثر آنها دائمی‌ و اغلب آنها پرآب هستند. مع­الوصف با توجه به تعداد رودخانه­های موجود در استان و جاری شدن آنها در نواحی دشتی، از شهرها عبور کرده و به دریای خزر می­ریزد. یکی از این رودخانه­ها، تجن است که با عبور این رودخانه از شهر ساری هم بر روی فضاهای شهر ساری تاثیر گذاشته و از طرفی نیز از فضاهای شهری و توسعه آنها از بعد تغییر در مشخصات مورفولوژی تاثیر می­پذیرد. از طرفی در پی توسعه شهر در سال­های اخیر جمعیت شهر بيش از 5  برابر و مساحت آن 10 برابر رشد داشته، که منجر به زیر ساخت­وساز رفتن اراضی کشاورزی اطراف شهر و اتصال روستاهای اطراف به کالبد شهری گردیده است (Yaser et al: 2019: 143). در سال 1397 طی بارش شدید باران در شهر ساری منجر به آبگرفتگی و زیر آب رفتن اراضی کشاورزی شد. در آن زمان بیشترین بارش از شهر ساری با بیش از 70 میلی متر بوده که راه ارتباطی جاده کیاسر به سمنان در اثر شدت بارش مسدود شده بود. شدت بارندگی در ساری منجر به بالا آمدن رودخانه تجن و طغیانی شدن آن شده و پارک ملل ساری زیر آب رفته بود. از طرفی بارندگی­ها منجر به زیر آب رفتن سه شهرک مسکونی در شهر ساری از جمله شهرک فرهنگیان شده بود و برخی از روستاهای اطراف ساری از جمله روستای "سرکت" نیز با قطعی برق مواجه شده بودند. اين پژوهش با قرار دادن مفهوم تاب­آوري در كانون توجه خود، و توجه به تقليل خطر بلندمدت آسيب­پذيري و در نظر گرفتن ارتباط متقابل آن با فرايند توسعه، با تاكيد بر بعد تاب­آوري به بررسي و مطالعه رابطه تاب­آوري شهري و وضعيت خطرپذيري محل سكونت در برابر خطرات سیلاب مي­پردازد (Sarifinia, 2019: 4). با توجه به اهميت موضوع در شهر ساری لزوم برنامه­ريزي صحيح جهت كاهش اثرات سوانح طبيعي چون سیلاب ضروري به نظر مي­رسد. در حالي كه اين مطالعات از ضرورت، ارزش بالا و جايگاه خاص خودش برخوردار است، در همين رابطه اين پژوهش به دنبال تحلیل تاب­آوری شهری در برابر سیلاب با تأکید بر پایداری محیط در منطقه دو شهر ساری می­باشد.

تحلیل تاب‌آوری شهری در برابر سیلاب با تأکید بر پایداری محیط، یک موضوع مهم و حیاتی است که به دلیل افزایش شدید رخداد سیلاب در سال‌های اخیر، همواره مورد توجه قرار گرفته است. در این پژوهش، با نمونه موردی منطقه دو شهر ساری، تحلیلی بر تاب‌آوری شهری در برابر سیلاب انجام شده است.

یکی از نکات مهمی که در این پژوهش مورد توجه قرار گرفته است، تأکید بر پایداری محیط است. با توجه به اینکه بسیاری از کارهای انجام شده برای مقابله با سیلاب، می‌تواند منجر به آلودگی محیط و کاهش کیفیت زیستی منطقه شود، پایداری محیط به عنوان یک اصل مهم در این پژوهش در نظر گرفته شده است.در این پژوهش، از داده‌های موجود درباره منطقه دو شهر ساری استفاده شده است و با استفاده از روش‌های تحلیلی، تاب‌آوری شهری در برابر سیلاب مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج نشان داد که با تمرکز بر پایداری محیط و ایجاد امکانات و فضاهای سبز در منطقه، تاب‌آوری شهری در برابر سیلاب به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد.

نوآوری اصلی این پژوهش، تأکید بر پایداری محیط است که در بسیاری از پژوهش‌های انجام شده در این حوزه، به این اصل توجه کافی نشده است. همچنین، استفاده از روش‌های تحلیلی مدرن و جامع در این پژوهش، نتایج دقیق و قابل اعتمادی را در خصوص تاب‌آوری شهری در برابر سیلاب ارائه می‌دهد.

 

پیشینه و مبانی نظری تحقیق

مفهوم تاب آوری

در ادبيات مخاطرات و مديريت سوانح، تاب آوري به شيوه هاي متعددي استفاده مي شود، مثل تاب آوري اقتصادي، سازماني، اكولوژيكي، اجتماعي، ساختماني، مهندسي؛ زيرساختهاي حياتي و سيستم ارتباطات، كه جنبه مشترك در همة آنها توانائي ايستادگي، مقاومت و واكنش مثبت به فشار يا تغيير است. با اين وجود و به نظر برنئو (Balbo, 2012: 34) مي توان چهار بعد را براي تاب آوري در نظر گرفت: بعد فني كه عبارتست از توانايي سيستم هاي فيزيكی (شامل مولفه ها، تعامل آنها و رابطه هاي متقابل و سيستم­هاي داخلی) در عملكرد در سطوح مورد قبول هنگام مواجهه با پيامدهاي مخاطرات و سوانح.

بعد سازماني به ظرفيت سازمانهايي باز مي گردد كه تسهيلات بحراني را مديريت مي­كنند و مسئوليت آنها انجام عمليات­هاي حين سانحه در جهت تصميم سازي و اقدام براي دستيابي به شرايط تاب­آوري است كه در بالا بدانها اشاره شد (Olshansky & Kartez, 2018: 23). بعد اجتماعي متشكل از معيارهايي است كه به طور اختصاصي در جهت كوچك سازي پيامدهاي منفي قطع خدمات حياتي در اثر زمين لرزه براي جوامع متاثر از مخاطرات و سوانح طرح شده اند.بعد اقتصادي به ظرفيت كاهش خسارات اقتصادي مستقيم و غيرمستقيم ناشي از مخاطرات و سوانح تعبير مي شود. كاتر (Cutter et al, 2008) نيز ابعاد موضوعي پژوهش تاب آوري را در قالب شش دسته ذيل طبقه بندي مي­كند.

 

تاب آوری و پایداری محیط

ارتباط میان تاب­آوری و پایداری شهری از دیدگاه نظری و تجربی جالب توجه است. تاب­آوری شهری موجب تقویت پایداری شهری شده و به راهکارهای پایدار در فرایند توسعه پایدار منجر می­شود. توجه به مزایای تاب­آوری شهری در راستای تقویت سیستم­های شهری پایدار، عاملی حیاتی در دستیابی به آینده مطلوب است (Timon, 2014: 73)؛ از طرف دیگر، پایداری شهری به پارادایم توسعه پایدار شهری مربوط می­شود که پیشینه آن به گزارش آینده مشترک ما برمی­گردد. در برخی از نظرات پایداری و تاب­آوری، مفاهیمی هستند که می­توانند به جای یکدیگر به کار روند و در نظر برخی دیگر، تاب­آوری به مثابه یکی از اهداف پایداری مطرح می­شود و حتی پیشرو و عامل تحکیم­بخش آن به حساب می­آید (Eskandari Nodeh et al, 2019: 65).

 

 

شکل (1) ابعاد پایداری در محیط­های شهری، 

Figure (1) Dimensions of sustainability in urban environments.

Source: Darvishi et al: 2022

شهر تاب آور، شهری است که در آن بلایا به کمترین میزان رسیده است، زیرا که مردم آن در خانه ها و محله هایی با خدمات منظم و زیر ساخت هایی که از قوانین ساختمانی معقول پیروی می کنند زندگی می کنند ، بدون آنکه در آن به خاطر کمبود اراضی مناسب، خانه سازی های با قاعده بر روی دشت های سیل خیز و زمین های شیب­دار صورت گرفته باشد.

کرمی و همکاران (1401)؛ در مقاله خود با عنوان "بررسی تاب­آوری نواحی روستایی پیراشهری در برابر سیلاب (مطالعه موردی: برخی روستاهای دهستان میدان چای)" نشان داده­اند که یکی از مخاطرات طبیعی که مناطق روستایی را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار می­دهد، سیلاب می‌باشد. از آنجایی که استان آذربایجان شرقی از استان‌های سیل­خیز کشور ایران می‌باشد و شهر تبریز و روستاهای پیرامون آن از قدیم الایام در معرض خطر وقوع سیل قرار داشتند. رواﯾﯽ ﭘﺮﺳشنامه ﺑﺎ بهره­ﮔﯿﺮی از ﻧﻈﺮات ﻣﺘﺨﺼﺼﯿﻦ حوزه­های روستایی و بلایای طبیعی ﺗﻌﯿﯿﻦ شدند و ﻣﯿﺰان ﭘﺎﯾﺎﯾﯽﮐل آنها ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ضریب آﻟﻔﺎی ﻛﺮوﻧﺒﺎخ 0.86 بدست آمد. نتایج تحلیل واریانس (ANOVA) نشان داد، در زمینه میزان تاب­آوری در برابر سیل، تفاوت معنی­دار آماری میان روستاهای بررسی شده وجود دارد. میزان تاب­آوری در مقابل سیلاب در روستای لیلی خان با میانگین 1.548 بیشتر و در روستای چاوان با میانگین 1.373 کمتر است.

ناهید و همکاران (1400)؛ مقاله خود با عنوان "سنجش و ارزیابی میزان تاب­آوری مناطق شهری در برابر سیلاب­های شهری (مطالعه موردی: منطقه 4 تهران)" انجام داده­اند. هدف از مطالعه ایشان در بخش اول؛ شبیه­سازی کمی سیلاب ناشی از بارندگی برای منطقه 4 تهران برای سال­های 1349-1395 با استفاده از مدل SWMM می‌باشد. شبیه­سازی برای رگبارهای شش ساعته با دوره بازگشت‌هایی 2، 5 و 10 ساله و برای مدت 12 ساعت انجام پذیرفت. با توجه به نتایج به دست آمده، سناریو سوم (ترکیب دو سناریو اول و دوم) بیشترین تاثیر را در کاهش عمق جریان و دبی جریان در کل شبکه جمع­آوری آب سطحی خواهد داشت. یافته­های پژوهش در بخش ارزیابی و تحلیل تاب­آوری نشان داد که ناحیه 5 منطقه 4 تهران مطلوب­ترین منطقه و ناحیه 1 و 8 منطقه 4 نامطلوب­ترین منطقه از لحاظ تاب­آوری در برابر سیلاب شهری می‌باشد. 

سعید کامیابی و همکاران ( 1398 ) در مقاله تحت عنوان  ارزیابی یکپارچه آسیب پذیری ، تاب آوری و ریسک پذیری فضایی در برابر سیلاب در شهر ساری پرداخته شده است .  نتایج این تحقیق نشان داد که، بیش از 600 هکتار از مناطق شهر ساري پتانسیل آسیب پذیري بالا و بسیار بالا را دارد. در مقابل، بیش از 800  هکتار از مساحت شهر سا ري داراي تاب آوري بالا و بسیار بالاست. با این حال، با ادغام نقشه، هاي آسیب پذیري و تاب آوري، مشخص شد که، حدود 600 هکتار از وسعت شهر ساري داراي ریسک پذیري بالا و بسیار بالا در برابر سیل است. همچنین، نتایج نشان داد که، بلوک هاي شهري در جنوب شهر ساري بیشترین ریسک پذیري نسبت به، سیلاب را دارند.

رانا و همکاران (2021)؛ در مقاله خود با عنوان "رویکردی برای درک پیچیدگی ذاتی تاب آوری در برابر سیل: شواهد از سه جامعه شهری پاکستان" نشان داده­اند که برای افزایش مؤثر تاب‌آوری در سطح جامعه، ابتدا باید مؤلفه‌ها و شاخص‌های آن را درک کرد. تفاوت معنی داری در تاب آوری در بین جوامع انتخاب شده مشاهده شد. توصیه هایی بر اساس فوریت، پیچیدگی و تأثیر نسبی برای کمک به موسسات در تصمیم گیری آگاهانه برای بهبود تاب آوری جامعه در برابر سیل ابداع شد.

ژانگ و همکاران (2019)، "تجزیه و تحلیل ویژگی­های توزیع مکانی از تاب­آوری شهری و عوامل مؤثر بر آن: مطالعه موردی از 56 شهر در چین" را بررسی نموده­اند. از سال 2006 تا 2017 ، تاب آوری شهری شهرهای سطح بخش دار در چهار استان افزایش موج مانندی را نشان داد. در طول دوره مطالعه ، مقادیر تاب آوری شهری ، اندازه گیری شده به عنوان موران ، بیشتر از 0.0033 بوده و از نظر توزیع مکانی آن ها ، ارتباط معنی داری با همبستگی مثبت دارند.

برتیلسون و همکاران (2018)، در مقاله­ای تحت عنوان "تاب­آوری سیلاب شهری- شاخص­های چندگانه برای ادغام تاب­آوری در برابر سیلاب" به برنامه­ریزی شهری می­پردازد. در نتیجه این مقاله نشان می­دهد که چگونه تاب­آوری سیل را می­توان مدل­سازی کرد و با استفاده از یک شاخص چند معیاری به نام شاخص فضایی تاب­آوری سیلاب شهری به آن مدل دست یافت. این شاخص با نتایج منسجم و سازگار در ساحل رودخانه دونا در ریودوژانیرو مورد آزمایش و تحقیق قرار گرفت. چهار سناریو متفاوت تهیه شده است: 1- وضعیت کنونی (وضع موجود) 2- وضعیت فعلی با توجه به اقدامات کنترل پایدار سیلاب 3- یک وضعیت آینده با زیرساخت­های مشابه امروز 4- وضعیت آینده با اقدامات کنترل سیل در نظر گرفته است.

 

 

 

شکل (2) مدل مفهومی پژوهش

Figure (2) conceptual model of research

Source: Authors, 2022

مواد و روش تحقیق

هدف این تحقیق کاربردی بوده که بر این اساس، روش تحقیق به صورت توصیفی – تحلیلی می­باشد. در این تحقیق از روش­های کتابخانه­ای و اسنادی برای جمع­آوری اطلاعات استفاده شده و ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه می­باشد. جامعه آماری این تحقیق کارشناسان و متخصصان در زمینه تاب­آوری و سیلاب در شهر ساری می­باشند که حجم نمونه از میان این گروه به تعداد 50 نفر انتخاب شده و نمونه­گیری به صورت خوشه­ای انجام شده است. در این پژوهش به جهت بررسی میزان تاب­آوری در نواحی واقع در منطقه دو شهر ساری که مشخص گردد کدام ناحیه دارای بالاترین و پایین­ترین میزان تاب­آوری می­باشد از تکنیک تصمیم­گیری چند شاخصه (TOPSIS) و تحلیل­های فضایی استفاده شده است. پس از رتبه­بندی نواحی چهارگانه منطقه 2 شهر ساری بر اساس شاخص­های تاب­آوری، نتایج حاصل از مدل TOPSIS در قالب نقشه در نرم­افزار GIS ارائه شده و در نهایت با اعلام نتایج، پیشنهاداتی ارائه شد.

 

قلمرو تحقیق

محدوده مورد مطالعه در پژوهش حاضر شهر ساری مرکز شهرستان ساری است که بزرگترین شهرستان استان مازندران است. این شهر در شرق استان مازندران قرار دارد و از شش بخش مرکزی، رودپی شمالی، رودپی، چهاردانگه، دودانگه و کلیجان رستاق تشکیل شده است. شهرستان ساری از شمال به دریای مازندران، از مشرق به شهرستان‌های نکا و میاندرود، از جنوب به شهرستان مهدی­شهر در استان سمنان و از مغرب به شهرستان­های قائمشهر، سوادکو، جویبار و سوادکوه شمالی محدود می­شود. این شهرستان از پرجمعیت­ترین شهرستان­های شمال کشور است. مرکز این شهرستان، شهر ساری است که مرکز استان مازندران می­باشد. در نقشه شماره 1 موقعیت شهرستان و شهر ساری در سلسله­مراتب تقسیمات کشوری مشخص شده است.

 

نقشه (1) موقعیت شهر و شهرستان ساری در سلسه مراتب تقسیمات کشوری

Map (1) The location of Sari in the hierarchy of country divisions

Source: Authors, 2022

 

سيستم فعلي جمع­آوري آب­هاي سطحي شهر ساري متشكل از انهار آبياري داخل شهر، كانال­هاي احداث شده و رودخانه­هاي تجن و اسبورد به عنوان تخليه­گاه مي­باشد. رودخانه تجن از رشته كوه البرز سرچشمه گرفته، از شرق شهر ساري عبور كرده و به درياي خزر ميريزد. همچنين آبراهه­هاي كوچك و بزرگي كه به تدريج در ارتفاعات شكل مي­گيرند نهايتاً رودخانه اسبورد را به وجود مي­آورند كه از منتهي­اليه غربي محدوده طرح تفصيلي شهر ساري جريان يافته و از زير كمربندي جنوبي، خط راهآهن، جاده ساري-قائمشهر و كمربندي غربي عبور مي­كند. رودخانه تجن داراي حوزه برونشهري با وسعت بيش از ٤٠٠٠ كيلومتر مربع مي­باشد و جريان آب در آن دائمي است و رودخانه اسبورد نيز داراي حوزه برونشهري با وسعت حدود ٢٥ كيلومتر مربع مي­باشد اما جريان آب در آن فصلي بوده و دائمي نمي­باشد. شيب عمومي شهر ساري از جنوب شرقي به سمت شمال غربي مي­باشد كه اين امر هدايت رواناب بخش غربي شهر به سمت رودخانه تجن را (كه تخليه­گاه مناسبي براي دفع رواناب شهر ساري مي­باشد) با مشكل روبرو مي­كند. همچنين در برخي از معابر فرعي و بافت قديمي شهر كه گودتر از معبر اصلي خود هستند، به منظور دفع آب­هاي سطحي، نياز به حفر چاه جذبي مي­باشد.

 

 

نقشه (2): حوزه هاي آبريز اصلي شهر ساري

Map (2): The main watersheds of Sari city

Source: Sari surface water collection main network design review plan, 2019

 

رودخانه تجن داراي حوزه برون شهري با وسعت بيش از ٤٠٠٠ كيلومتر مربع مي باشد و جريان آب در آن دائمي است. اين رودخانه از رشته كوه البرز سرچشمه گرفته، از شرق شهر ساري عبور كرده و به درياي خزر ميريزد . رودخانه تجن از جمله تخليه گاههاي اصلي شهر ساري است و در چندين موقعيت رواناب سطحي حوزه هاي درون شهري از سمت غرب و شرق به آن تخليه مي شود.

 

 

نقشه (3): حوزه آبريز منتهي به نهر ساري رود به همراه خطوط اصلي شبكه جمع آوري آب هاي سطحي

Map (4): The catchment area leading to the Sarirood River along with the main lines of the surface water collection network

Source: Sari city surface water collection main network design review plan, 2019

 

 

نقشه (4): حوزه آبريز اسبورد و ۲۲ بهمن و انهار زراعي حوزه هاي آبريز مذكور

Map (5): Esberoud and 22 Bahman watersheds and the agricultural fields of the mentioned watersheds

Source: Sari city surface water collection main network design review plan, 2019

 

باتوجه به بررسی های صورت گرفته مهمترین دلایل سیل خیزی شهر ساری عبارتند از:

Ø       تخریب پوشش گیاهی حوضه های  آبخیز بالادست 

Ø       ضریب شکل حوضه آبخیزبالادست

Ø       ساخت و ساز های بی رویه و غیر اصولی

Ø       عدم  گنجایش دبی حداکثر آب در کانا لهای موجود 

Ø       میزان بارندگی زیاد در بازه زمانی کم 

Ø       کاهش نفوذ پذیری خاک در مناطق شهری

Ø       کم توجهی و در مواردی بی توجهی به آبخوانداری در حوضه های بالادست 

Ø       تجاوز به حریم  انهار  و رودخانه 

Ø       عدم مدیریت صحیح روانابها و ...

 

بحث و ارائه یافته­ها 

ارزیابی میزان تاب­آوری نواحی واقع در منطقه دو شهر ساری از نظر شاخص­های تاب­آوری

ابعاد و شاخص­های استخراج شده از تحقیقات و پژوهش­های مرتبط با تاب­آوری شهری که در پیشینه و مطالعات نظری این مقاله مورد بررسی قرار گرفتند، جهت رتبه­بندی نواحی چهارگانه منطقه دو شهر ساری بر اساس مدل «TOPSIS» که عبارت است از: شاخص اجتماعی، شاخص اقتصادی، شاخص نهادی، شاخص کالبدی-زیست­محیطی، در جدول شماره 1 مشخص شده است.

 

 

جدول (1)  ابعاد و شاخص­های تاب­آوری نواحی واقع در منطقه دو شهر ساری

Table (1) dimensions and resilience indicators of areas located in area 2 of Sari 

بعد	معیار				شاخص						نماد						بعد			معیار					شاخص						نماد
اجتماعی	سرمایه­های اجتماعی S10				سهم خدمات اجتماعی (شاخص مثبت)						S1						نهادی			بستر نهادی  M14					تعداد هیئت عزاداری (شاخص مثبت)						M1
سهم خدمات مسکونی (شاخص مثبت)			S2				تعداد مراکز مذهبی (شاخص مثبت)						M2
تراکم جمعیت (شاخص منفی)			S3				تعداد بسیج (شاخص مثبت)						M3
تعداد افراد زیر 15 سال (شاخص مثبت)			S4				تعداد هیئت امنا و شورایاری (شاخص مثبت)						M4
نگرش  S11		نسبت جنسی (شاخص مثبت)						S5				تعداد سمن (شاخص مثبت)									M5
مهارت S12		سالخورده (شاخص منفی)						S6		روابط نهادی M15						نسبت ایستگاه­های آتش­نشانی به ازای هر 5 هزار نفر (شاخص مثبت)								M6
نسبت جمعیت معلول (شاخص منفی)			S7				نسبت مراکز نیروی انتظامی به ازای هر 5 هزار نفر (شاخص مثبت)						M7
نسبت زنان سرپرست خانوار (شاخص منفی)			S8				عملکرد نهادی M16		تعداد کانکس دوام (شاخص مثبت)										M8
تعداد پناهگاه (شاخص مثبت)				M9
تعداد مراکز تخلیه امن (شاخص مثبت)				M10
تعداد کانال و سایت (شاخص مثبت)				M11
بودجه مستقل نواحی (شاخص مثبت)				M12
تعداد نشریه (شاخص مثبت)				M13
دانش S13		نسبت باسوادی (شاخص مثبت)						S9		کالبدی – زیست­محیطی P16				درصد مساحت پارکینگ (شاخص مثبت)													P1
اقتصادی	شدت خسارت E10				سهم مساحت تجاری (شاخص مثبت)						E1				درصد مساحت بافت فرسوده (شاخص منفی)													P2
سهم مساحت انبار (شاخص منفی)			E2				سرانه فضای سبز (شاخص مثبت)												P3
سهم مساحت صنعتی – کارگاهی (شاخص منفی)			E3				درصد مساحت بافت نفوذناپذیر (شاخص منفی)												P4
سهم مساحت تاسیسات و تجهیزات (شاخص مثبت)			E4				درصد مساحت زمین فاقد کاربری (شاخص مثبت)												P5
توانایی جبران E11		تعداد دفاتر بیمه به ازای هر 5 هزار نفر (شاخص مثبت)						E5		نسبت مراکز درمانی و داروخانه به ازای هر 5 هزار نفر (شاخص مثبت)														P6
تعداد آژانس­های مسافرتی (شاخص مثبت)			E6				کیفیت هوا (شاخص مثبت)												P7
تعداد بانک به ازای 5 هزار نفر (شاخص مثبت)			E7				کیفیت آب (شاخص مثبت)												P8
توانایی بازگشت به شرایط مناسب E12		نرخ بیکاری (شاخص منفی)						E8		تعداد حایگاه سوخت (پمپ بنزین) (شاخص مثبت)														P9
نرخ وابستگی (شاخص منفی)			E9				تعداد زهکشی (شاخص مثبت)												P10
															تعداد چاه­های جذبی (شاخص منفی)													P11
															تعداد قنات بدون آب (شاخص منفی)													P12
															تعداد قنات دارای آب (شاخص مثبت)													P13
															تعداد گره­های ترافیکی (شاخص منفی)													P14
															تعداد کانال و تونل (شاخص مثبت)													P15

Source: Authors, 2022

 

 

مرحله اول: اولین قدم از فرایند مدل TOPSIS تشکیل ماتریسی از شاخص­های کمی و کیفی (ابعاد) است.

مرحله دوم: ابعاد مورد استفاده در ماتریس­های تشکیل شده برای ابعاد اجتماعی، اقتصادی، نهادی و کالبدی – زیست­محیطی دارای مقیاس­های اندازه­گیری متفاوتی است. در این صورت باید نسبت به رفع اختلاف مقیاس ابعاد اقدام کرد. از این رو، در این پژوهش از روش نرم اقلیدسی برای نرمال­سازی ابعاد، استفاده شده است که فرمول آن به صورت زیر است (Abedini & Karimi, 2014: 54):

 

مرحله سوم: از آنجا که ابعاد مورد استفاده دارای اهمیت و ارزش یکسانی نیستند، بنابراین برای از بین بردن این تفاوت­ها باید به محاسبه وزن برای ابعاد موردنظر اقدام کرد و این وزن­ها را در ماتریس رفع اختلاف مقیاس شده ضرب نمود.

مرحله چهارم: در این مرحله راه­حل ایده­آل و غیرایده­آل برای هر یک از ابعاد، از طریق ماتریس نرمال شده وزنی به دست می­آید.

مرحله پنجم: در این مرحله فاصله هر بعد با راه­حل ایده­آل و راه­حل غیر ایده­آل با توجه به ابعاد محاسبه می­گردد.

مرحله ششم: در این مرحله برای محاسبه نزدیکی نسبی تا راه­حل ایده­آل می­توان از فرمول زیر استفاده نمود.

 

تاب­آوری اجتماعی

تاب­آوری اجتماعی شامل شاخص­های سرمایه اجتماعی، مهارت، دانش و نگرش است. بررسی­های انجام شده در شاخص­های این بعد در نواحی منطقه 2 نشان­دهنده این است که ناحیه 2-4 به دلیل سهم کم کاربری مسکونی و خدمات اجتماعی و تراکم جمعیت نسبت به سایر نواحی در سطح پایین سرمایه اجتماعی است، عدم دسترسی به خدمات اجتماعی در ناحیه مذکور باعث عدم توجه به بحران و عدم آمادگی در مواجهه با آن می­شود که آسیب­پذیری این ناحیه را قبل، حین و بعد از بحران افزایش می­دهد. وضعیت نامناسب ناحیه مذکور در این شاخص و ادامه این روند خود باعث ایجاد بحران می­شود. ناحیه 2-4 با توجه به سطح پایین سواد در مقایسه با سایر نواحی در سطح پایینی از دانش قرار دارند که نداشتن دانش و آگاهی از نوع مخاطره و اطلاعات لازم در زمینه آمادگی در برابر بحرانی که ساکنین ناحیه را تهدید می­کند باعث افزایش خسارت و آسیب­پذیری ناحیه می­شود، همچنین عدم علم و آگاهی، در ایجاد ساختمان­های نامقاوم نیز در این زمینه تأثیرگذار است. دانش باعث عدم آگاهی از حقوق افراد نیز می­شود؛ که این موضوع باعث نادیده گرفته شدن این نواحی توسط مدیریت شهری و عدم خدمات­رسانی در نواحی مذکور توسط این نهاد می­شود. همچنین در ناحیه 2-4 نگرش و مهارت نیز در مقایسه با سایر نواحی شرایط نامناسب­تری دارد که ناشی از درصد زیاد زنان سرپرست خانوار، معلولان و سالخورده­ها و همچنین سهم بالای جمعیت زنان است که سهم زیاد جمعیت ناتوان در محله آسیب­پذیری جانی ناشی از حوادث را بیشتر می­کند، و این ناحیه را فاقد تاب­آوری نموده است.

 

 

جدول (2) ایجاد ماتریس تصمیم­گیری (بعد اجتماعی)

Table (2) Creating a decision-making matrix (social dimension)

S13	S12	S11	S10	S9	S8	S7	S6	S5	S4	S3	S2	S1	ناحیه
8	22	11	41	0.88	2.35	0.104	14.05	149.91	876	59.7	36.26	1.55	ناحیه 2-1
7	14	10	38	0.08	1.83	0.146	13.91	142.87	1105	143.26	31.11	0.55	ناحیه 2-2
12	24	13	43	0.86	1.49	0.07	10.12	118.39	918	107.57	46.22	5.02	ناحیه 2-3
8	16	10	38	0.75	1.86	0.114	9.2	131.17	1213	155.06	59.71	1.78	ناحیه 2-4
مثبت	مثبت	مثبت	مثبت	مثبت	منفی	منفی	منفی	مثبت	مثبت	منفی	مثبت	مثبت	نوع معیار
0.0341	0.0357	0.0091	0.0021	0.2785	0.0197	0.048	0.0259	0.0059	0.0133	0.0834	0.0466	0.3977	وزن معیار

Source: Authors, 2022

 

جدول (3) نرمال­سازی ماتریس (بعد اجتماعی)

Table (3) matrix normalization (social dimension)

S13	S12	S11	S10	S9	S8	S7	S6	S5	S4	S3	S2	S1	ناحیه
0.4465	0.5658	0.4969	0.5118	0.6097	0.6161	0.4650	0.5844	0.5507	0.4223	0.2443	0.4058	0.2781	ناحیه 2-1
0.3907	0.36	0.4518	0.4743	0.0554	0.4749	0.6527	0.5786	0.5248	0.5327	0.5863	0.3482	0.0987	ناحیه 2-2
0.6698	0.6172	0.5873	0.5367	0.5959	0.3906	0.313	0.421	0.4349	0.4426	0.4402	0.5173	0.9005	ناحیه 2-3
0.4465	0.4115	0.4518	0.4743	0.5197	0.4876	0.5097	0.3827	0.4818	0.5848	0.6346	0.6682	0.3193	ناحیه 2-4

Source: Authors, 2022

 

جدول (4) وزن­دهی به ماتریس نرمال شده (بعد اجتماعی)

Table (4) weighting to the normalized matrix (social dimension)

S13	S12	S11	S10	S9	S8	S7	S6	S5	S4	S3	S2	S1	ماتریس وزین
0.0152	0.0202	0.0045	0.0011	0.1698	0.0121	0.0223	0.0151	0.0032	0.0056	0.0204	0.0189	0.1106	ناحیه 2-1
0.0133	0.0129	0.0041	0.001	0.0154	0.0095	0.0313	0.015	0.0031	0.0071	0.0489	0.0162	0.0392	ناحیه 2-2
0.0228	0.022	0.0053	0.0011	0.166	0.0077	0.015	0.0109	0.0026	0.0059	0.0367	0.0241	0.3581	ناحیه 2-3
0.0152	0.0147	0.0041	0.001	0.1447	0.0096	0.0245	0.0099	0.0028	0.0078	0.0529	0.0311	0.127	ناحیه 2-4

Source: Authors, 2022

 

جدول (5) تعیین راه­حل ایده­آل مثبت و ایده­آل منفی (بعد اجتماعی)

Table (5) determination of positive ideal and negative ideal solutions (social dimension)

S13	S12	S11	S10	S9	S8	S7	S6	S5	S4	S3	S2	S1	راه­حل بهینه
0.0228	0.022	0.0053	0.0011	0.1698	0.0077	0.015	0.0099	0.0032	0.0078	0.0204	0.0311	0.3581	+
0.0133	0.0129	0.0041	0.001	0.0154	0.0121	0.0313	0.0151	0.0026	0.0056	0.0526	0.0162	0.0392	-

Source: Authors, 2022

 

جدول (6) تعیین اندازه فاصله از راه­حل ایده­آل مثبت و منفی (بعد اجتماعی)

Table (6) Determining the size of the distance from the positive and negative ideal solution (social dimension)

-	+	اندازه فاصله
0.1736	0.2482	ناحیه 2-1
0.0051	0.3564	ناحیه 2-2
0.3538	0.0183	ناحیه 2-3
0.1573	0.2352	ناحیه 2-4

Source: Authors, 2022

 

 

نقشه (5) وضعیت تاب­آوری نواحی واقع در منطقه 2 شهر ساری از حیث شاخص­های اجتماعی

Map (6) of the resilience of the areas located in the 2nd district of Sari city in terms of social indicators

Source: Authors, 2022

 

 

بررسی و ارزیابی کلی همه شاخص­های اجتماعی با نرم­افزار تاپسیس حاکی از این است که ناحیه 2-4 با کم­ترین ضریب نزدیکی در بین نواحی دیگر، نامناسب­ترین ناحیه است که می­توان آن را ناشی از نسبت بالای جمعیت معلول، نسبت بالای جمعیت سالخورده و ... دانست. در جدول شماره 7 ضریب نزدیکی بعد اجتماعی هر کدام از نواحی نشان داده شده است.

 

جدول (7)  رتبه­بندی نواحی منطقه 2 شهر ساری از نظر میزان تاب­آوری اجتماعی با روش تصمیم­گیری چند شاخصه (تاپسیس)

Table (7) the ranking of the districts of the 2nd district of Sari city in terms of the level of social resilience with the multi-indicator decision-making method (TOPSIS)

ناحیه	م 2 – ن 1	م 2 – ن 2	م 2 – ن 3	م 2 – ن 4
ضریب نزدیکی بعد اجتماعی	0.9507	0.4007	0.4115	0.0141

Source: Authors, 2022

 

 

نمودار (1) رتبه­بندی نواحی منطقه 2 شهر ساری از نظر میزان تاب­آوری اجتماعی با روش تصمیم­گیری چند شاخصه (تاپسیس)

Chart (1) ranking of districts of Sari region 2 in terms of social resilience with multi-indicator decision making method (TOPSIS)

Source: Authors, 2022

 

تاب­آوری اقتصادی

تاب­آوری اقتصادی شامل شاخص شدت خسارت، توانایی جبران و توانایی بازگشت به شرایط مناسب است. بررسی میزان تاب­آوری نواحی منطقه دو در شهر ساری در شاخص­های اقتصادی نشان­دهنده تفاوت نواحی در شاخص­های تاب­آوری می­باشد. نقشه شماره 3 نواحی واقع در منطقه دو شهر ساری را از نظر شاخص­های اقتصادی نشان می­دهد. با توجه به ارزیابی این شاخص­ها در سطح منطقه، ناحیه 2-2 از لحاظ شدت خسارت در زمان بحران تاب­آوری پایین­تری نسبت به سایر نواحی دارد.

جدول (8) ایجاد ماتریس تصمیم­گیری (بعد اقتصادی)

Table (8) Creating a decision-making matrix (economic dimension)

E12	E11	E10	E9	E8	E7	E6	E5	E4	E3	E2	E1	ناحیه
17	8	9	2.07	13.44	2	0	0	0.04	0	0	1.01	ناحیه 2-1
23	10	11	2.8	14.71	1	2	3	5.31	0	0.87	0.01	ناحیه 2-2
17	6	7	2.62	14.21	0	0	1	0	0	0	0.21	ناحیه 2-3
12	5	5	3.16	17.37	0	0	0	0.19	0	0	0.5	ناحیه 2-4
مثبت	مثبت	مثبت	منفی	منفی	مثبت	مثبت	مثبت	مثبت	منفی	منفی	مثبت	نوع معیار
0.0042	0.0057	0.0066	0.0018	0.0008	0.1232	0.2278	0.1354	0.1963	0	0.2278	0.0703	وزن معیار

Source: Authors, 2022

 

جدول (9) نرمال­سازی ماتریس (بعد اقتصادی)

Table (9) matrix normalization (economic dimension)

E12	E11	E10	E9	E8	E7	E6	E5	E4	E3	E2	E1	ماتریس بی­مقیاس
0.4806	0.5333	0.5417	0.3846	0.4478	0.8944	0	0	0.0075	0	0	0.881	ناحیه 2-1
0.6503	0.6667	0.6621	0.5202	0.4902	0.4472	1	0.9487	0.9993	0	1	0.0087	ناحیه 2-2
0.4806	0.4	0.4214	0.4867	0.4735	0	0	0.3162	0	0	0	0.1832	ناحیه 2-3
0.3393	0.3333	0.301	0.5871	0.5788	0	0	0	0.0358	0	0	0.4361	ناحیه 2-4

Source: Authors, 2022

 

جدول (10) وزن­دهی به ماتریس نرمال شده (بعد اقتصادی)

Table (10) of weighting to the normalized matrix (economic dimension)

E12	E11	E10	E9	E8	E7	E6	E5	E4	E3	E2	E1	ماتریس وزین
0.002	0.003	0.0036	0.0007	0.0004	0.1102	0	0	0.0015	0	0	0.0619	ناحیه 2-1
0.0027	0.0038	0.0044	0.0009	0.0004	0.0551	0.2278	0.1285	0.1962	0	0.2278	0.0006	ناحیه 2-2
0.002	0.0023	0.0028	0.0009	0.0004	0	0	0.0428	0	0	0	0.0129	ناحیه 2-3
0.0014	0.0019	0.002	0.0011	0.0005	0	0	0	0.007	0	0	0.0307	ناحیه 2-4

Source: Authors, 2022

 

 

جدول (11) تعیین راه­حل ایده­آل مثبت و ایده­آل منفی (بعد اقتصادی)

Table (11) determination of positive ideal and negative ideal solutions (economic dimension)

E12	E11	E10	E9	E8	E7	E6	E5	E4	E3	E2	E1	راه­حل بهینه
0.0027	0.0038	0.0044	0.0007	0.0004	0.1102	0.2278	0.1285	0.1962	0	0	0.0619	+
0.0014	0.0019	0.002	0.0011	0.0005	0	0	0	0	0	0.2278	0.0006	-

Source: Authors, 2022

 

جدول (12) تعیین اندازه فاصله از راه­حل ایده­آل مثبت و منفی (بعد اقتصادی)

Table (12) Determining the size of the distance from the positive and negative ideal solution (economic dimension)

-	+	اندازه فاصله
0.2604	0.326	ناحیه 2-1
0.3315	0.2423	ناحیه 2-2
0.2321	0.3351	ناحیه 2-3
0.2299	0.3425	ناحیه 2-4

Source: Authors, 2022

 

 

نقشه (6) وضعیت تاب­آوری نواحی واقع در منطقه 2 شهر ساری از حیث شاخص­های اقتصادی

Map (7) of the resilience of the areas located in the 2nd district of Sari in terms of economic indicators

Source: Authors, 2022

 

با توجه به اینکه هر یک از نواحی در یکی از شاخص­های اقتصادی شرایط نامناسبی دارند، جهت تحلیل کلی بعد اقتصادی از روش تصمیم­گیری چند شاخصه (تاپسیس) استفاده شده است که در این روش ناحیه 2-2 دارای شرایط نامناسب­تری در شاخص­های شدت خسارت، توانایی جبران و توانایی بازگشت به شرایط مناسب، نسبت به سایر نواحی هستند؛ که این مسئله ناشی از کمترین مساحت موجود در بخش کاربری­های مهم، بیکاری و عدم دسترسی به بیمه، بانک که باعث عدم استفاده از امکانات آن می­شود شده است؛ و ناحیه را در بعد اقتصادی تاب­آوری نامناسب نموده است. در جدول شماره 13 ضریب نزدیکی نواحی در بعد اقتصادی با نرم­افزار تاپسیس نشان داده شده است.

 

جدول (13) رتبه­بندی نواحی منطقه 2 شهر ساری از نظر میزان تاب­آوری اقتصادی با روش تصمیم­گیری چند شاخصه (تاپسیس)

Table (13) ranking of the districts of the 2nd region of Sari city in terms of the level of economic resilience with the multi-indicator decision-making method (TOPSIS)

ناحیه	م 2 – ن 1	م 2 – ن 2	م 2 – ن 3	م 2 – ن 4
ضریب نزدیکی بعد اقتصادی	0.4440	0.4016	0.5778	0.4093

Source: Authors, 2022

 

 

نمودار (2) رتبه­بندی نواحی منطقه 2 شهر ساری از نظر میزان تاب­آوری اقتصادی با روش تصمیم­گیری چند شاخصه (تاپسیس)

Chart (2) of the ranking of the regions of the 2nd region of Sari city in terms of the level of economic resilience with the multi-indicator decision-making method (TOPSIS)

Source: Authors, 2022

تاب­آوری نهادی

تاب­آوری نهادی به عنوان ظرفیت جوامع برای کاهش خطر و ایجاد پیوندهای سازمانی در درون جامعه تعریف می­شود، در این بعد ویژگی­های فیزیکی سازمان­ها از جمله تعداد نهادهای محلی، روابط نهادی و عملکرد نهادی ارزیابی می­شود. شاخص بستر نهادی از تعداد مراکز مذهبی، بسیج، سمن تشکیل شده است که این مراکز باعث حس مشارکت در بین ساکنین و در صورت آموزش با توجه به حس اعتماد ساکنین به این نهادها می­تواند در زمان بحران امدادرسانی و خدمات­رسانی انجام دهند که در بین نواحی منطقه دو، ناحیه 2-2 در شاخص­های نهادی با توجه به تعداد کم این مراکز در سطح ناحیه نسبت به سایر نواحی شرایط نامطلوبی دارد.

 

جدول (14)  ایجاد ماتریس تصمیم­گیری (بعد نهادی)

Table (14) Creating a decision-making matrix (institutional dimension)

M16	M15	M14	M13	M12	M11	M10	M9	M8	M7	M6	M5	M4	M3	M2	M1	ناحیه
17	11	23	0	0	2	3	0	0	0	0	0	0	1	1	1	ناحیه 2-1
24	13	27	2	0	7	0	0	0	1	0	0	1	5	4	5	ناحیه 2-2
25	12	25	0	0	9	0	0	0	0	0	2	1	6	4	4	ناحیه 2-3
16	8	20	0	0	6	1	0	0	0	0	0	0	3	3	3	ناحیه 2-4
مثبت	مثبت	مثبت	مثبت	مثبت	مثبت	مثبت	مثبت	مثبت	مثبت	مثبت	مثبت	مثبت	مثبت	مثبت	مثبت	نوع معیار
0.0031	0.0025	0.001	0.2238	0	0.017	0.133	0	0	0.2238	0	0.2238	0.1119	0.0244	0.0162	0.0194	وزن معیار

Source: Authors, 2022

 

 

جدول (15) نرمال­سازی ماتریس (بعد نهادی)

Table (15) matrix normalization (institutional dimension)

M16	M15	M14	M13	M12	M11	M10	M9	M8	M7	M6	M5	M4	M3	M2	M1	ماتریس بی­مقیاس
0.4068	0.4929	0.4814	0	0	0.1534	0.9487	0	0	0	0	0	0	0.1187	0.1543	0.14	ناحیه 2-1
0.5744	0.5825	0.5651	1	0	0.5369	0	0	0	1	0	0	0.7071	0.5934	0.6172	0.7001	ناحیه 2-2
0.5983	0.5377	0.5232	0	0	0.6903	0	0	0	0	0	1	0.7071	0.7121	0.6172	0.5601	ناحیه 2-3
0.3829	0.3585	0.4186	0	0	0.4602	0.3162	0	0	0	0	0	0	0.356	0.4629	0.4201	ناحیه 2-4

Source: Authors, 2022

 

جدول (16) وزن­دهی به ماتریس نرمال شده (بعد نهادی)

Table (16) of weighting to the normalized matrix (institutional dimension)

M16	M15	M14	M13	M12	M11	M10	M9	M8	M7	M6	M5	M4	M3	M2	M1	ماتریس وزین
0.0013	0.0012	0.0005	0	0	0.0026	0.1262	0	0	0	0	0	0	0.0029	0.0025	0.0027	ناحیه 2-1
0.0018	0.0015	0.0006	0.2238	0	0.0091	0	0	0	0.2238	0	0	0.0791	0.0145	0.01	0.0136	ناحیه 2-2
0.0019	0.0013	0.0005	0	0	0.0117	0	0	0	0	0	0.2238	0.0791	0.0174	0.01	0.0109	ناحیه 2-3
0.0012	0.0009	0.0004	0	0	0.0078	0.0421	0	0	0	0	0	0	0.0087	0.0075	0.0081	ناحیه 2-4

Source: Authors, 2022

 

جدول (17) تعیین راه­حل ایده­آل مثبت و ایده­آل منفی (بعد نهادی)

Table (17) determination of positive ideal and negative ideal solution (institutional dimension)

M16	M15	M14	M13	M12	M11	M10	M9	M8	M7	M6	M5	M4	M3	M2	M1	راه­حل بهینه
0.0019	0.0015	0.0006	0.2238	0	0.0117	0.1262	0	0	0.2238	0	0.2238	0.0791	0.0174	0.01	0.0136	+
0.0012	0.0009	0.0004	0	0	0.0026	0	0	0	0	0	0	0	0.0029	0.0025	0.0027	-

Source: Authors, 2022

 

جدول (18) تعیین اندازه فاصله از راه­حل ایده­آل مثبت و منفی (بعد نهادی)

Table (18) Determining the size of the distance from the positive and negative ideal solution (institutional dimension)

-	+	اندازه فاصله
0.1262	0.3962	ناحیه 2-1
0.3268	0.2569	ناحیه 2-2
0.2383	0.3407	ناحیه 2-3
0.0434	0.4046	ناحیه 2-4

Source: Authors, 2022

 

 

نقشه (7) وضعیت تاب­آوری نواحی واقع در منطقه 2 شهر ساری از حیث شاخص­های نهادی

Map (8) of the resilience of the districts located in the 2nd district of Sari in terms of institutional indicators

Source: Authors, 2022

 

 

نتیجه­گیری کلی در بعد نهادی با روش تصمیم­گیری چند شاخصه (تاپسیس) ناحیه 2-2 با کمترین ضریب نزدیکی نامناسب­ترین ناحیه نسبت به سایر نواحی است که آن را می­توان ناشی از نداشتن ایستگاه­های آتش­نشانی، نیروی انتظامی و مراکز تخلیه امن، پناهگاه و نشریه در ناحیه دانست. در جدول شماره 19 ضریب نزدیکی نواحی در بعد نهادی نشان داده شده است.

 

 

جدول (19) رتبه­بندی نواحی منطقه 2 شهر ساری از نظر میزان تاب­آوری نهادی با روش تصمیم­گیری چند شاخصه (تاپسیس)

Table (19) ranking of districts in the 2nd region of Sari in terms of institutional resilience with the multi-indicator decision-making method (TOPSIS)

ناحیه	م 2 – ن 1	م 2 – ن 2	م 2 – ن 3	م 2 – ن 4
ضریب نزدیکی بعد نهادی	0.4115	0.0969	0.5598	0.2415

Source: Authors, 2022

 

 

نمودار (3) رتبه­بندی نواحی منطقه 2 شهر ساری از نظر میزان تاب­آوری نهادی با روش تصمیم­گیری چند شاخصه (تاپسیس)

Chart (3) ranking of districts of Sari region 2 in terms of institutional resilience with multi-indicator decision-making method (TOPSIS)

Source: Authors, 2022

 

تاب­آوری کالبدی-زیست­محیطی

یک شهر تاب­آور، شبکه­ای پایدار از سیستم­های کالبدی و جوامع انسانی است. در این بعد ویژگی دسترسی­ها، آب­وهوا و ویژگی­های کالبدی نواحی واقع در منطقه دو بررسی شده است. نتایج بررسی و ارزیابی بعد کالبدی-زیست­محیطی تاب­آوری نشان­دهنده شرایط نامناسب ناحیه 2-3 نسبت به سایر نواحی است که می­توان آن را ناشی از سهم بالای بافت فرسوده و بیشترین چاه­های جذبی در سطح ناحیه دانست که می­تواند در مواقع بحران به دلیل ریزش خطرآفرین باشد و آسیب ناشی از بحران را چند برابر کند. با وجود اینکه منطقه دو از لحاظ سیل تهدید می­شود. بافت نفوذناپذیر با عرض کم معابر در زمان بحران باعث عدم خدمات­رسانی مطلوب و به موقع به ساکنین می­شود و همچنین امنیت ناحیه را در قبل از بحران نیز کاهش می­دهد.

 

جدول (20) ایجاد ماتریس تصمیم­گیری (بعد کالبدی – زیست محیطی)

Table (20) Creating a decision-making matrix (physical-environmental dimension)

P16	P15	P14	P13	P12	P11	P10	P9	P8	P7	P6	P5	P4	P3	P2	P1	ناحیه
47	0	0	0	0	43	0	1	1	1	6	2.42	0	0	3.21	0.806	ناحیه 2-1
38	0	0	0	0	213	0	0	1	1	0	55.77	0	0	8.48	1.014	ناحیه 2-2
36	0	0	1	0	308	0	0	1	1	1	25.77	0	0.16	11.19	1.167	ناحیه 2-3
45	0	0	0	0	245	0	0	1	1	3	3.62	0	2.27	7.89	0.97	ناحیه 2-4
مثبت	مثبت	مثبت	منفی	منفی	منفی	مثبت	مثبت	مثبت	مثبت	مثبت	مثبت	منفی	مثبت	منفی	مثبت	نوع معیار
0.0012	0	0	0.2689	0	0.029	0	0.2689	0	0	0.0947	0.0986	0	0.2218	0.0152	0.0017	وزن معیار

Source: Authors, 2022

 

جدول (21) نرمال­سازی ماتریس (بعد کالبدی – زیست محیطی)

Table (21) matrix normalization (physical-environmental dimension)

P16	P15	P14	P13	P12	P11	P10	P9	P8	P7	P6	P5	P4	P3	P2	P1	ماتریس بی­مقیاس
0.5628	0	0	0	0	0.0956	0	1	0.5	0.5	0.8847	0.0393	0	0	0.1955	0.404	ناحیه 2-1
0.455	0	0	0	0	0.4738	0	0	0.5	0.5	0	0.9055	0	0	0.5164	0.5082	ناحیه 2-2
0.4311	0	0	1	0	0.6851	0	0	0.5	0.5	0.1474	0.4184	0	0.0703	0.6814	0.5849	ناحیه 2-3
0.5389	0	0	0	0	0.545	0	0	0.5	0.5	0.4423	0.0588	0	0.9975	0.4805	0.4862	ناحیه 2-4

Source: Authors, 2022

 

جدول (22) وزن­دهی به ماتریس نرمال شده (بعد کالبدی – زیست محیطی)

Table (22) of weighting to the normalized matrix (physical-environmental dimension)

P16	P15	P14	P13	P12	P11	P10	P9	P8	P7	P6	P5	P4	P3	P2	P1	ماتریس وزین
0.0007	0	0	0	0	0.0028	0	0.2689	0	0	0.0838	0.0039	0	0	0.003	0.0007	ناحیه 2-1
0.0005	0	0	0	0	0.0137	0	0	0	0	0	0.0893	0	0	0.0078	0.0009	ناحیه 2-2
0.0005	0	0	0.2689	0	0.0199	0	0	0	0	0.014	0.0413	0	0.0156	0.0104	0.001	ناحیه 2-3
0.0006	0	0	0	0	0.0158	0	0	0	0	0.0419	0.0058	0	0.2213	0.0073	0.0008	ناحیه 2-4

Source: Authors, 2022

 

جدول (23) تعیین راه­حل ایده­آل مثبت و ایده­آل منفی (بعد کالبدی – زیست محیطی)

Table (23) Determining the ideal positive and ideal negative solution (physical-environmental dimension)

P16	P15	P14	P13	P12	P11	P10	P9	P8	P7	P6	P5	P4	P3	P2	P1	راه­حل بهینه
0.0007	0	0	0	0	0.0028	0	0.2689	0	0	0.0838	0.0893	0	0.2213	0.003	0.001	+
0.0005	0	0	0.2689	0	0.0199	0	0	0	0	0	0.0039	0	0	0.0104	0.0007	-

Source: Authors, 2022

 

 

جدول (24) تعیین اندازه فاصله از راه­حل ایده­آل مثبت و منفی (بعد نهادی)

Table (24) Determining the size of the distance from the positive and negative ideal solution (institutional dimension)

-	+	اندازه فاصله
0.3898	0.2372	ناحیه 2-1
0.2822	0.3584	ناحیه 2-2
0.0428	0.4409	ناحیه 2-3
0.3508	0.285	ناحیه 2-4

Source: Authors, 2022

 

 

نقشه (8) وضعیت تاب­آوری نواحی واقع در منطقه 2 شهر ساری از حیث شاخص­های کالبدی-زیست­محیطی

Map (9) of the resilience of the areas located in the 2nd district of Sari in terms of physical-biological-environmental indicators

Source: Authors, 2022

 

 

به طور کلی بررسی و ارزیابی فضایی در روش تصمیم­گیری چند شاخصه (تاپسیس) در سطح نواحی، نشان­دهنده وضعیت مناسب­تر ناحیه 2-2 و شرایط نامناسب ناحیه 2-3 است که در جدول شماره 25 ضریب نزدیکی نواحی در بعد کالبدی – زیست­محیطی نمایش داده شده است.

 

جدول (25) رتبه­بندی نواحی منطقه 2 شهر ساری از نظر میزان تاب­آوری کالبدی – زیست­محیطی با روش تصمیم­گیری چند شاخصه (تاپسیس)

Table (25) ranking of the districts of the 2nd region of Sari city in terms of the level of physical-environmental resilience with the multi-indicator decision making method (TOPSIS)

ناحیه	م 2 – ن 1	م 2 – ن 2	م 2 – ن 3	م 2 – ن 4
ضریب نزدیکی بعد کالبدی – زیست­محیطی	0.4406	0.6218	0.0886	0.5517

Source: Authors, 2022

 

 

نمودار (4) رتبه­بندی نواحی منطقه 2 شهر ساری از نظر میزان تاب­آوری کالبدی – زیست­محیطی با روش تصمیم­گیری چند شاخصه (تاپسیس)

Chart (4) ranking of the areas of the 2nd region of Sari in terms of physical-environmental resilience with multi-indicator decision-making method (TOPSIS)

Source: Authors, 2022

 

 

 

رتبه­بندی نواحی از نظر تاب­آوری 

تاب­آوری بدین معنی است که ناحیه از نظر همه ابعاد تاب­آور باشد و بتواند در مواقع بحران کمتر آسیب ببیند و به حالت قبل از بحران برگردد. با در نظر گرفتن همه ابعاد تاب­آوری ناحیه 4 از منطقه 2 با کمترین ضریب نزدیکی در بین نواحی منطقه دو فاقد تاب­آوری است.

 

 

نقشه (9) وضعیت کلی ابعاد تاب­آوری در سطح نواحی واقع در منطقه 2 شهر ساری

Map (10) of the general situation of the dimensions of resilience at the level of the districts located in the 2nd district of Sari

Source: Authors, 2022

 

جدول (26) رتبه­بندی نواحی منطقه 2 شهر ساری از نظر میزان تاب­آوری با روش تصمیم­گیری چند شاخصه (تاپسیس)

Table (26) the ranking of the districts of the 2nd district of Sari in terms of the level of resilience with the multi-indicator decision making method (TOPSIS)

ناحیه	م 2 – ن 1	م 2 – ن 2	م 2 – ن 3	م 2 – ن 4
ضریب نزدیکی تاب­آوری	0.7651	0.4173	0.4595	0.2799

Source: Authors, 2022

 

 

نمودار (4) رتبه­بندی نواحی منطقه 2 شهر ساری از نظر میزان تاب­آوری کلی با روش تصمیم­گیری چند شاخصه (تاپسیس)

Chart (4) of the ranking of the districts of the 2nd district of Sari city in terms of overall resilience with the multi-indicator decision making method (TOPSIS)

Source: Authors, 2022

 

 

نتیجه­گیری و ارائه پیشنهادها

بررسی­های انجام شده ابعاد تاب­آوری در سطح نواحی منطقه دو حاکی از آن است که هر کدام از نواحی در یکی از ابعاد در سطح پایین تاب­آوری هستند، با سنجش شاخص­های تاب­آوری با روش تصمیم گیری چند شاخصه (تاپسیس) از لحاظ بعد اجتماعی تاب­آوری، ناحیه 2-4 در سطح پایین می­باشد که ناشی از عدم دسترسی به خدمات اجتماعی باعث آسیب­پذیر بودن این ناحیه و ادامه این روند خود موجب ایجاد بحران­های اجتماعی می­شود. از لحاظ بعد اقتصادی تاب­آوری ناحیه 2-2 وضعیت نامناسبی نسبت به نواحی دیگر دارد که سهم زیاد بیکاری باعث کاهش مقاومت اقتصادی ناحیه مذکور در زمان بحران و افزایش سهم آسیب­های اجتماعی در این نواحی می­گردد و کمبود کاربری­های مهم و سهم پایین پس­انداز ساکنین نیز عامل اساسی در آسیب­پذیری ناحیه در زمان بحران دارد. در بعد نهادی تاب­آوری ناحیه 2-2 تاب­آوری کمتری دارد که به دلیل ضعف مدیریت ناحیه در ارائه خدمات به ساکنین و کمبود نهادهای مردمی در ناحیه باعث نارضایتی ساکنین از مدیریت ناحیه و مدیریت شهری شده است. در بعد کالبدی-زیست­محیطی تاب­آوری ناحیه 2-3 به دلیل سهم بالای فرسودگی بافت و چاه­های جذبی از آسیب­پذیرترین نواحی است. همان­طور که در تاب­آوری همه ابعاد بر روی هم تأثیر می­گذارد و تأثیر می­پذیرد بنابراین با در نظر گرفتن همه ابعاد تاب­آوری نتیجه حاصل شده است که ناحیه 2-4 نسبت به سایر نواحی در سطح پایین تاب­آوری است. ناحیه 4 از منطقه 2 شهر ساری با وضعیت تاب­آوری بالا در برابر سیلاب در بین چهار ناحیه شهری منطقه دو به عنوان ناحیه هدف برنامه­ریزی با افق چشم­انداز ۱۰ ساله به منظور شناخت جایگاه آینده ناحیه و بهره­مندی از مزایا و فرصت­هایی که در اختیارمان قرار دارد برای جهت­دار کردن تغییرات ناحیه و بسیج کردن نیروهای هر مجموعه به منظور رسیدن به اهداف مشخص تحت عنوان؛ تاب­آور از لحاظ کالبدی در برابر سیلاب همراه با بیشترین ایمنی مکان­های بحران­آفرین و حداکثر بازدهی خطوط حمل­ونقل، تاب­آوری پایدار اجتماعی، امن و عاری از آسیب­های اجتماعی با مردمی با سواد و آگاه در مدیریت ناحیه، همچنین تاب­آوری پایدار به لحاظ نهادی و اقتصادی، مدیریت قوی محلی و مشارکت حداکثری مردم در بحث مدیریت بحران با حداکثر کیفیت زندگی در ناحیه انتخاب گردید. اهداف کلان این چشم­انداز ۱۰ ساله: تاب­آوری پایدار اجتماعی، تاب­آوری پایدار اقتصادی، تاب­آوری پایدار نهادی و تاب­آوری پایدار کالبدی-زیست­محیطی و همچنین امن و عاری از آسیب­های اجتماعی، مردمی با سواد و آگاه در مدیریت ناحیه، حداکثر کیفیت زندگی در ناحیه، مدیریت قوی محلی، مشارکت حداکثری مردم در بحث مدیریت، بیشترین ایمنی مکان­های بحران­آفرین و حداکثر بازدهی خطوط حمل­ونقل به عنوان اهداف خرد ناحیه تعیین گردید.

نتایج نظری تحقیق حاضر با پژوهش کرمی و همکاران (1401) شباهت دارد؛ آنها در این مقاله به بررسی تاب­آوری نواحی روستایی پیراشهری شهر تبریز (برخی از روستاهای دهستان میدان چای) در برابر سیلاب پرداختند. ایشان در پژوهش خود به بررسی ابعاد اقتصادی، کالبدی، نهادی، اجتماعی و محیطی تاب­آوری در روستاهای مورد مطالعه پرداخته و نشان دادند که کدام روستا از چه لحاظی دچار ضعف در تاب­آوری است؛ همچنین ناهید و همکاران (1400)؛ در مقاله خود نیز که به بررسی تاب­آوری در منطقه 4 شهر تهران پرداختند، در پژوهش خود تاب‌آوری ناشی از سیلاب شهری در نواحی 9 گانه منطقه 4 تهران در چهار بُعد: اجتماعی- فرهنگی، اقتصادی، مدیریتی- نهادی و کالبدی را مورد ارزیابی و تحلیل قرار دادند. نتایج پژوهش ایشان نیز نشان داد که ناحیه 5 منطقه 4 تهران مطلوب­ترین منطقه و ناحیه 1 و 8 منطقه 4 نامطلوب­ترین منطقه از لحاظ تاب­آوری در برابر سیلاب شهری می‌باشد؛ از آنجایی که در پژوهش حاضر نیز ابعاد اجتماعی، اقتصادی، نهادی، کالبدی – زیست­محیطی تاب­آوری در نواحی واقع در منطقه دو شهر ساری (به لحاظ تشابه در ابعاد و تقسیم­بندی مناطق شهری) مورد ارزیابی قرار گرفته است، بنابراین نتایج پژوهش کرمی و همکاران و ناهید و همکاران، نتایج پژوهش حاضر را تأیید می­کند. در مطالعات خارجی نیز رانا و همکاران (2021)؛ در مقاله خود به ارزیابی میزان تاب­آوری در جوامع شهری راولپندی، سیالکوت و مظفرگره در استان پنجاب پاکستان پرداختند و نشان دادند که تفاوت معنی داری در تاب آوری در بین جوامع انتخاب شده مشاهده شد. توصیه هایی بر اساس فوریت، پیچیدگی و تأثیر نسبی برای کمک به موسسات در تصمیم گیری آگاهانه برای بهبود تاب­آوری جامعه در برابر سیل ابداع شد؛ در این رابطه نیز پژوهش حاضر به بررسی و مقایسه میزان تاب­آوری نواحی واقع در منطقه دو شهر ساری پرداخته است که هم­راستا با پژوهش رانا و همکاران می­باشد. ژانگ و همکاران (2019)؛ نیز به بررسی ویژگی­های توزیع مکانی از تاب­آوری شهری در 56 شهر در چین پرداختند و در پی پژوهش خود نشان داده­اند که هر یک از شهرهای مورد بررسی در چه اولویتی از تاب­آوری قرار دارند؛ که در پژوهش حاضر نیز اولویت نواحی واقع در منطقه دو شهر ساری از حیث تاب­آوری مشخص شده است که در راستای یافته­های پژوهش ژانگ و همکاران است. همچنین در پژوهشی که برتیلسون و همکاران (2018)؛ انجام دادند، شاخص­های چندگانه برای ادغام تاب­آوری در برابر سیلاب را مورد بررسی قرار دادند. ایشان در پی پژوهش خود به چهار سناریو در برابر تاب­آوری رسیدند و آنها را مورد بررسی قرار دادند و نشان دادند که چگونه تاب­آوری سیل را می­توان مدل­سازی کرد و با استفاده از یک شاخص چند معیاری به نام شاخص فضایی تاب­آوری سیلاب شهری به آن مدل دست یافت. در این پژوهش نیز به بررسی تاب­آور بودن و اولویت­بندی نمونه­های مطالعاتی پرداخته شده است و ابعاد مختلف تاب­آوری در این پژوهش­ها مورد بررسی قرار گرفته است و این موضوع نشان­دهنده آن است که نتایج این تحقیق نیز هم­راستا با پژوهش حاضر می­باشد و نتایج پژوهش حاضر را مورد تأیید قرار می­دهند.

پیشنهاداتی که می­توان برای تاب­آورتر نمودن نواحی واقع در محله دو شهر ساری ارائه داد، به شرح زیر می­باشد:

-       از بودجه سالانه­ای که به شهرداری شهر ساری اختصاص می­یابد، لازم است تا قسمتی از آن با توجه به برنامه و بودجه شهرداری منطقه 2 شهر ساری، برای مقاوم­سازی ساختمان­ها، راه­ها، پل­ها و ... به ویژه ساخت­وسازهای اطراف رودخانه تجن در نظر گرفته شود تا تاب­آوری منطقه در برابر سیلاب بالا رود.

-       اختصاص بخشی از بودجه تاب­آور نمودن ناحیه به شورایاری و نهادهای محلی مانند پایگاه، بسیج و هیات امنای محلات واقع در ناحیه 4 از منطقه دو شهر ساری 

-       شناسایی فضاهای بی­دفاع در نواحی منطقه دو شهر ساری، به ویژه در مناطقی که ساختمان­های بلند مرتبه بیشتر وجود دارند، مانند بلوار خزر

-       ایجاد نهادهای مردمی مدیریت بحران به خصوص در ناحیه 4 از منطقه دو شهر ساری، استفاده از داوطلبان ساکن در این ناحیه برای مشارکت

-       شناسایی گره­های کور ترافیکی به طور مثال در خیابان­های اطراف میدان معلم، طبرستان و خیابان امیرمازندرانی

References

1.       Abedini, Asghar. Karimi, Reza (2014), review of ranking of the four districts of Urmia city based on quantitative and qualitative indicators of housing, urban and regional studies and researches, 6th year, number 24, pp. 49-64. [In Persian]

2.       Asd Afrooz, Aida. Motedayen, Hashmatollah. Masnavi, Mohammadreza. Mansouri, Seyed Amir (2020), Environmental resilience against the flood risks of April 2019 in Shiraz city with a landscape approach, systems theory and DPSIR model, Environmental Risks Journal, Volume 7, Number 1, pp. 55-75. [In Persian]

3.       Darvishi, Yousuf. Qazvina, Nila. Amiri, Fereshte (2022), surveying the dimensions of sustainability and ranking of urban areas (case study: Gamishan city), Bi-Quarterly Journal of Sustainable Development of the Geographical Environment, 4th year, 6th issue, pp. 31-47. [In Persian]

4.       Farzad Behtash, Mohammad Reza. Kinjad, Mohammad Ali. Pirbabaei, Mohammad Taghi. Asgari, Ali (2013), evaluation and analysis of resilience dimensions and components of Tabriz metropolis, Beautiful Arts - Architecture and Urban Planning Journal, Volume 18, Number 3, pp. 33-42. [In Persian]

5.       Karami, Fariba. Bayati Khatibi, Maryam. Rostami Homai Alia, Narges (2022), investigation of the resilience of Pirashari rural areas against floods (case study: some villages of Maidan Chai village), scientific journal of geography and planning, accepted for online publication on May 6, 1401. [In Persian]

6.       Mousavi, Elnaz. Saadatmand, Yusuf (2016), Resilience indicators against urban floods in Tehran, 5th comprehensive conference on flood management and engineering, Tehran, https://civilica.com/doc/741685. [In Persian]

7.       Saeed Kamyabi et al. (2019) Integrated assessment of spatial vulnerability, resilience and space risk taking against floods in Sari. Natural Geography Researches, Volume 51, Number 3, Fall 2019, pp. 431-445. [In Persian]

8.       Mahab Quds Consulting Engineers Co. Study design for revision of the design of the main surface water collection network in the city of Sari, Sari Municipality, July 2019. [In Persian]

9.       Balbo, A. (2012), Resilient Cities 2012: Congress Report. Global Forum on Urban Resilience and Adaptation, 3, Local Governments for Sustainability (ICLEI).

10.       Bertilsson, L. & Wiklund, K. & de Moura Tebaldi, I. & Rezende, O.M. & Veról, A.P. & Miguez, M.G., (2018) Urban flood resilience – a multi-criteria index to integrate flood resilience into urban planning, Journal of Hydrology, Vol.573, No.76, pp.970-982.

11.       Chelleri, L. & Olazabal, M. (2012), Multidisciplinary Perspectives on Urban Resilience. Spain: Basque Centerfor Climate Change.

12.       Cutter, S. L., Barnes, L., Berry, M., Burton, C., Evans, E., Tate, E., Webb, J. (2010), A place-based model for understanding community resilience to natural disasters, Global Environmental Change, 18, 598-606.

13.       Cutter, Susan L., Lindsey Barnes, Melissa Berry, Christopher Burton, Elijah Evans, Eric Tate, and Jennifer Webb(2008a), Community and Regional Resilience: Perspectives from Hazards, Disasters, and Emergency Management, CARRI Research Report1.

14.       Dhar, T. K. and L. Khirfan (2017). A multi-scale and multi-dimensional framework for enhancing the resilience of urban form to climate change. Urban Climate 19: p 72-91.

15.       Marshall, N. A., Tobin, R. C., Marshall, P. A., Gooch, M. & Hobday, A. J. (2013), Social vulnerability of marine resource users to extreme weather events. Ecosystems, 16, 797-809.

16.       Olshansky, R. B., and J. D. Kartez (2018), Managing land use to build resilience, In Cooperating with nature: confronting natural hazards with land use planning for sustainable communities, edited by R. J. Burby. Washington, D.C., Joseph Henry Press, Washington, D.C.

17.       Rana, Irfan Ahmad. Bhatti, Saad Saleem. Jamshed, Ali. Ahmad, Shakil (2021), An approach to understanding the intrinsic complexity of resilience against floods: Evidences from three urban communities of Pakistan, International Journal of Disaster Risk Reduction, Volume 63, September 2021, 102442.

18.       Timon, M. (2014), The rise of resilience: Linking resilience and sustainability in city planning. Urban ecology at The New School in New York City, New York.

19.       Zhang, Maomao. Chen, Weigang. Cai, Kui. Gao, Xin. Zhang, Xuesong. Liu, Jinxiang. Wang, Zhiyuan. Li, Deshou (2019), Analysis of the Spatial Distribution Characteristics of Urban Resilience and Its Influencing Factors: A Case Study of 56 Cities in China, Int J Environ Res Public Health. 2019 Nov 12;16(22):4442. doi: 10.3390/ijerph16224442.

 

Analysis of urban resilience against floods with an emphasis on environmental sustainability (Case study: region two of Sari city)

 

 

 

 

 

Abstract

Natural disasters, which are part of the process of human life and increase in number and variety every day, are considered as a major challenge in achieving the sustainable development of human societies. The purpose of this research is to analyze urban resilience against floods with an emphasis on environmental sustainability in the two cities of Sari. The current research is descriptive-analytical in terms of method and practical in terms of purpose. Research data has been collected through library studies and field observations with observation tools and questionnaires. The statistical population of the research is the citizens of Sari city and the sample size is calculated by Cochran's formula as 400 people. Multi-indicator decision-making method (TOPSIS) was used to analyze the data and the areas were ranked. The findings of the research indicate that the region of two cities of Sari is weak in terms of resilience, because region 2-2 in terms of economic and institutional dimension, region 2-3 in terms of physical-environmental dimension of They have a low level of resilience and region 2-4 is weak in terms of all aspects of resilience. The results have shown that factors such as worn-out texture, impermeability, poor management, unemployment and low level of vital uses and a large number of vulnerable people have caused the low level of resilience in this area, and it is necessary to improve these factors and Improving the resilience of strategies such as increasing people's participation in district management; and increasing the coordination and integration of the district management should be considered under the guidance of the city management.

 

Keywords: urban resilience, natural hazards, floods, environmental sustainability, Sari

Extended Abstract

 

Introduction: Urban floods are mainly caused by the negative impact of urbanization on the river ecosystem. Rivers in urban environments as a natural element not only play an effective role in landscaping and aesthetics of spaces, but due to the destruction caused by the development of urbanization, they are known as serious consequences such as floods, many life and financial damages for cities. . Mazandaran province is very rich in terms of water resources due to having favorable weather conditions and sufficient rainfall, and the reason for this is the presence of numerous rivers and abundant surface water. In terms of surface water resources, this province includes a series of rivers that originate from Ramsar to the end of Miankale Bay and from the northern heights of Alborz and flow into the Mazandaran Sea, most of them are permanent and most of them are full of water. With regard to the number of rivers in the province and their flow in the plains, it passes through the cities and flows into the Caspian Sea. One of these rivers is Tajen, which by passing through the city of Sari has affected the spaces of the city of Sari, and on the other hand, it has affected the urban spaces and their development from the perspective of changing the morphological characteristics. Considering the importance of the issue in the city of Sari, the need for proper planning to reduce the effects of natural disasters such as floods seems necessary.

Methodology: The present research is descriptive-analytical in terms of method and practical in terms of purpose. In this research, library and document methods were used to collect information, and the data collection tool was a questionnaire.

Results and discussion: In terms of the social dimension of resilience, district 2-4 is at a low level, due to the lack of access to social services, this district is vulnerable, and the continuation of this trend will cause social crises. . In terms of the economic dimension of resilience, the 2-2 district has an unfavorable situation compared to other districts, where the high share of unemployment reduces the economic resistance of the said district during the crisis and increases the share of social damage in these districts, and the lack of important land uses. And the low share of residents' savings is also a major factor in the region's vulnerability in times of crisis. In the institutional dimension of resilience, district 2-2 has less resilience, which is due to the weakness of the district administration in providing services to the residents and the lack of public institutions in the district, which has caused residents' dissatisfaction with the district administration and urban administration. In the physical-biological-environmental dimension of resilience, the 2-3 area is one of the most vulnerable areas due to the high contribution of tissue wear and absorption wells.

Conclusion: By considering all dimensions of resilience, it has been concluded that area 2-4 is at a low level of resilience compared to other areas. is to bring District 4 of District 2 of Sari city with a high resilience against floods among the four urban districts of District 2 as a target area for planning with a 10-year horizon in order to know the future position of the district and benefit from the benefits and The opportunities available to us to direct changes in the area and mobilize the forces of each group in order to achieve specific goals under the title; Physically resilient against floods along with maximum safety of crisis-causing places and maximum efficiency of transportation lines, sustainable social resilience, safe and free from social harm with educated and knowledgeable people in the management of the district Also, stable resilience in terms of institutional and economic, strong local management and maximum participation of people in crisis management with maximum quality of life in the district were selected. The main goals of this 10-year vision: sustainable social resilience, sustainable economic resilience, sustainable institutional resilience and sustainable physical-biological-environmental resilience, as well as safe and free from social harm, educated people. and knowledgeable in district management, maximum quality of life in the district, strong local management, maximum participation of people in the management discussion, maximum safety of crisis-causing places and maximum efficiency of transportation lines were determined as micro-goals of the district.

 

 

Keywords: urban resilience, natural hazards, floods, environmental sustainability, Sari