ارزیابی اثرات اقتصادی –اجتماعی اجرای طرح های هادی بر توسعه سکونتگاه های روستایی مورد مطالعه:روستاهای شهرستان رشتخوار

محورهای موضوعی :

سيد محسن اميركلالي ¹ , حمید جعفری ^{2 *} , کتایون علیزاده ³

1 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی،گروه جغرافیا،واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی،مشهد، ایران.
2 - دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
3 - دانشیار گروه جغرافیا ،واحدمشهد ، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

تاریخ دریافت : 1403/05/14 تاریخ پذیرش : 1403/07/15 تاریخ انتشار : 1404/04/16

کلید واژه: طرح هادی روستایی, اثرات اجتماعی, توسعه روستایی , سکونتگاه روستایی, شهرستان رشتخوار.,

چکیده مقاله :

طرح هادی به عنوان یک راهبرد در دهه اول پس از پيروزي انقلاب اسلامي با هدف دستيابي به توسعه در مناطق روستايي تهيه و اجرا گرديد. این طرح به عنوان يك متغير بيروني ساختارهاي اقتصادي، اجتماعي ، كالبدي و زيست محيطي روستا را تحت تأثير قرار می دهد. پژوهش حاضر با هدف ارزیابی اثرات اقتصادی – اجتماعی اجرای طرح های هادی بر توسعه روستاهای شهرستان رشتخوار و ارائه راهکارهایی به منظور ارتقاء سطح زندگی روستاییان و تثبیت جمعیت روستاها انجام شده است. این پژوهش به لحاظ هدف و ماهیت کاربردی و از لحاظ روش توصیفی- تحلیلی می باشد. جامعه آماری شامل 44 روستای دارای طرح هادی شهرستان رشتخوار می باشد که 20درصد آنها ( 9روستا)با 2200 خانوار به عنوان نمونه انتخاب شدند و باتوجه به فرمول کوکران تعداد 327 پرسشنامه به تناسب خانوار ساکن ، بین روستاهای نمونه توزیع و به روش تصادفی ساده تکمیل گردید. روش جمع آوري داده ها و اطلاعات مورد نيازدر تحقيق حاضر، مبتني بر مطالعه ميداني (مشاهده مستقيم، مصاحبه و تكميل پرسشنامه) و روش اسنادي بود، برای تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون های t تک نمونه ای و آزمون کلموگروف- اسمیرنف استفاده شد. بر اساس نتایج حاصل بین متغیر اثرات اجرای طرح هادی و بهبود وضعیت اجتماعی سکونتگاه های روستایی همبستگی معناداری وجود داشته است. همچنین نتایج نشان داد که اجرای طرح هادی روستایی، یکی از زمینه های مناسب برای ایجاد اشتغال در بخش های کشاورزی و غیرکشاورزی و یکی از عوامل مهم دستیابی به توسعۀ پایدار در روستاها است.

منابع و مأخذ:

اردبیلی،هاله،(1380)،مروری بر نظریه های اجتماعی توسعه،پژوهشنامه اقتصادی،پیش شماره 2،ص 142-119.
اصغری لفمجانی،صادق،نسیمی ،حمیدرضا،(1398)،نقش طرح هادی در جهانی شدن ویژگی های مناطق روستایی(مطالعه موردی:بخش مرکزی شهرستان داراب)،نشریه برنامه ریزی فضایی،دوره 9،شماره1، 102-81 .
امیرانتخابی،شهرام،قراگوزلو،هادی،امینی قواقلو،عیوض،(1400)،تحلیل اثرات اجرای طرح هادی بر بهبود کیفیت زندگی در نواحی روستایی (مورد مطالعه:بخش خلجستان،شهرستان قم)،فصلنامه راهبردهای توسعه روستایی،جلد8،شماره 2،ص 231-213.
تقوی،فاطمه،مولایی هشجین،نصراله،باسط قرشی میناباد،محمد،(1396)،مطالعه تطبیقی رویکرد کالبدی فضایی و سیاست های مرتبط با آن در برنامه های توسعه روستایی طی دو دهه اخیر(مورد:شهرستان قائم شهر،مازندران)،جغرافیا و توسعه،شماره 47،ص 230-213.
حسینی، اسماعیل،(1390) ، نقش کارآفرینی در توسعۀ مناطق روستایی بخش کاکی استان دشتی، پایا ن نامۀ کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
رضوانی، محمدرضا. 1393 . مقدمه اي بر برنامه ریزي روستایی در ایران. تهران: نشر قومس.
رفیعیان، مجتبی، امینی، الهام، راهشخو، مریم،(1391)، بررسی نقش عوامل اجتماعی وفرهنگی برمهاجرت دانشجویان ایرانی به خارج از کشور، (نمونه موردی :دانشگاه علوم پزشکی پته، شهر پچ، کشور مجارستان)، فصلنامه پژوهش اجتماعی، سال چهارم، شماره 16،ص 73-92.
زرافشانی،کیومرث،برزو،غلامرضا،شاه حسینی،ایوب،عباسی زاده،محمدصادق،ولی زاده اقدس،باقرنسب،محمد،(1389)،ارشیابی کیفی اجرای طرح هادی در روستای کرناچی شهرستان کرمانشاه-کاربرد نظریه بنیانی،نشریه پژوهش های روستایی،دوره 1،شماره 3،ص 172-153.
طالشی،مصطفی،شبنما،محبوبه،(1396)،نقش عوامل اجتماعی و اقتصادی در مهاجرت های روستایی-شهری ، ناحیه نور علی بیگ ساوه،نشریه جغرافیا،دوره 15،شماره 54،ص 60-43 .
مرکز آمار ایران،، نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1385- 1395.
کاظمیه،فاطمه،عیدی،اسماء،(1401)،ارزیابی میزان رضایتمندی روستاییان از اجرای طرح هادی بااستفاده از مدل کانو(مطالعه موردی:روستای قره آغاج کوه،شهرستان ارومیه)،فصلنامه راهبردهای توسعه روستایی،جلد9،شماره 2،ص 195-181.
علوانی،ناصر،سواری،مسلم،1401،راهکارهای دستیابی به توسعه پایدار روستایی بادرنظر گرفتن روابط شهری و روستایی در استان خوزستان،جغرافیا و روابط انسانی،تابستان 1401،دوره 5،شماره 1،ص 176-158
مولایی هشجین،نصراله،قدیری معصوم ،مجتبی،عزیزی دمیرچلو،عبداله،(1396)،تحلیل اثرات اجتماعی –فرهنگی اجرای طرح های هادی ازدیدگاه روستاییان(مطالعه موردی:شمال استان اردبیل)،فصلنامه علمی پژوهش فضای جغرافیایی،سال هفدهم،شماره 57،ص 69-49.

متن کامل:



  مجله علوم جغرافيايي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد مشهد، دوره 21، شماره 51 ، تابستان 1404، صص 14-1

 

ارزیابی اثرات  اقتصادی –اجتماعی اجرای طرح های هادی بر توسعه سکونتگاه های روستایی  مورد مطالعه:روستاهای شهرستان رشتخوار

سید محسن امیرکلالی-دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی،گروه جغرافیا،واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی،مشهد، ایران. 

حمید جعفری-دانشیارگروه جغرافیا، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد،ایران(نویسنده مسئول)

[e-mail]

کتایون علیزاده- دانشیار گروه جغرافیا، واحدمشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

دريافت: 14/5/1403         پذيرش: 15/7/1403        چاپ: 16/4/1404

چکیده 

طرح هادی به عنوان یک راهبرد در دهه اول پس از پيروزي انقلاب اسلامي با هدف دستيابي به توسعه در مناطق روستايي تهيه و اجرا گرديد. این طرح به عنوان يك متغير بيروني ساختارهاي اقتصادي، اجتماعي ، كالبدي و زيست محيطي روستا را تحت تأثير قرار می دهد. پژوهش حاضر با هدف  ارزیابی اثرات اقتصادی – اجتماعی اجرای طرح های هادی بر توسعه  روستاهای شهرستان رشتخوار و ارائه راهکارهایی به منظور ارتقاء سطح زندگی روستاییان و تثبیت جمعیت روستاها انجام شده است. این پژوهش به لحاظ هدف و ماهیت کاربردی و از لحاظ روش توصیفی- تحلیلی می باشد. جامعه آماری شامل 44 روستای دارای طرح هادی شهرستان رشتخوار می باشد که 20درصد آنها  ( 9روستا)با 2200 خانوار به عنوان نمونه انتخاب شدند  و باتوجه به فرمول کوکران تعداد 327 پرسشنامه به تناسب خانوار ساکن ، بین روستاهای نمونه توزیع و به روش تصادفی ساده تکمیل گردید. روش جمع آوري داده ها و اطلاعات مورد نيازدر تحقيق حاضر، مبتني بر مطالعه ميداني (مشاهده مستقيم، مصاحبه و تكميل پرسشنامه) و روش اسنادي بود،  برای تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون های t تک نمونه ای و آزمون کلموگروف- اسمیرنف استفاده شد. بر اساس نتایج حاصل بین متغیر اثرات اجرای طرح هادی و بهبود وضعیت اجتماعی سکونتگاه های روستایی  همبستگی معناداری وجود داشته است. همچنین نتایج نشان داد که اجرای طرح هادی روستایی، یکی از زمینه های مناسب برای ایجاد اشتغال در بخش های کشاورزی و غیرکشاورزی و یکی از عوامل مهم  دستیابی به توسعۀ پایدار در روستاها است.

کلیدواژه ها: طرح هادی روستایی، اثرات اجتماعی، توسعه روستایی ، سکونتگاه روستایی، شهرستان رشتخوار.

 

 

 

 

1-مقدمه

طرح هادی مهمترين ابزار مديريت توسعه روستايی محسوب می شود و محلی ترين و موردی ترين طرحهاست كه به طور مستقيم با روستاها و اجتماع روستايی ارتباط دارد.(انتخابی و دیگران، 1400: 214) سنجش میزان اثر بخشی اجرای طرح های هادی باتاکید بر ابعاد اقتصادی و اجتماعی نه تنها زمینه شناخت بهتر نیازها، افزایش حس پاسخگویی وشکوفاکردن توانمندی های مجریان را فراهم می کند بلکه بستر مناسبی برای تصمیم سازی و تصمیم گیری های منطقی و عملی ایجاد می نماید.(هشجین و دیگران، 1396: 51)

شهرستان رشتخوار طبق آمار سرشماری نفوس و مسکن سال 1395، دارای 17566 خانوار و 60689 نفر جمعیت بوده که از این تعداد 46525 نفر (76.66 درصد) روستائی و 14164 نفر (23.34 درصد) شهری می باشند.  این شهرستان دارای 58 روستای دارای سکنه بوده که از این تعداد 54 روستا بالای 20خانوار جمعیت و دارای طرح هادی می باشند و در 9 روستا (جدول شماره 1)طرح هادی به طور کامل اجرا شده است .(مرکز آمار ایران،1395)

جدول شماره 1: جمعیت و خانوار روستاهای مورد مطالعه

نام روستا	جمعیت	خانوار
اکبر آباد	488	160
براکوه	918	273
روح آباد	324	109
زرغری	636	199
قادر آباد	623	168
ملک آباد	1569	458
دولت آباد	1146	361
علی آباد	1079	313
شعبه	52	159
جمع	6835	2200

ماخذ: مرکز آمار ایران، نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال های 1395

از آنجایی که 76.66 درصد جمعیت شهرستان رشتخوار روستایی می باشند توجه به نقاط روستایی برای افزایش رضایتمندی روستاییان و افزایش کیفیت زندگی برای کاهش مهاجرت و ناپایداری جمعیت روستایی حائز اهمیت فراوانی می باشد .

بر این اساس، هدف بنیادین این پژوهش ارزیابی اثرات اجرای طرح های هادی بر وضعیت اقتصادی - اجتماعی  روستاهای مورد مطالعه و ارائه راهکارهایی به منظور ارتقاء و افزایش کیفیت زندگی روستاییان و افزایش ماندگاری جمعیت در روستاهای مورد مطالعه بوده که از اهداف اصلی اجرای طرح های هادی در روستاها نیز می باشد.

 

2-بنیان نظریه ای

روستا ها از گذشته به عنوان اجتماعات پایه ،نقش اساسی در شکل گیری و شکوفایی جوامع و تمدن ها داشته اند. افول بسیاری از تمدن ها نیز به ویرانی روستاها و بی توجهی به آن ها به عنوان عناصر پایه تولید و رونق اقتصادی مربوط می شود. (جمعه پور،1396: 2)

طرح هادی روستایی از جمله طرح‌های کاربردی در زمینه برنامه‌ریزی توسعه روستا و فراهم کردن بستر تجدید حیات  از نظر ابعاد اقتصادی، اجتماعی و فیزیکی به شمار می‌رود. (زرافشانی و همکاران ،1389)

به طور کلی بافت قدیمی روستاها متناسب با شرایط اقتصادی،اجتماعی،فرهنگی گذشته بوده است و بدیهی است که با توجه به تحول شرایط زندگی در روستا ها در گذر زمان و در عرصه های مختلف ،بافت قدیم با زندگی امروزی هماهنگی لازم را ندارد و حداقل لازم است اصلاحاتی در آن به وجود آید تا بتواند شرایط مناسب زندگی را فراهم نماید.(رضوانی،1393: 151)

از جمله طرح هایی که به دلیل توجه خاص دولت به روستاها ، در راستای بهبود وضعیت کالبدی ،اجتماعی و اقتصادی در دستور کار قرار گرفته است ،طرح های هادی روستایی می باشد و در همین زمینه در سال 1362 طرحی به عنوان طرح اصلاح –روانبخشی روستاها از طریق وزیر مسکن وشهرسازی وقت در یکی از روستاهای شهرستان شهرکرد اجرا شد و بازتاب تغییرات فیزیکی این طرح بسیار وسیع بود و توجه مقامات رسمی را به خود جلب نمود و زمینه را برای توسعه این طرح ها در روستا های کشور فراهم کرد.(رضوانی،155:1393)

با توجه به اجرای طرح های هادی ،لازم می نماید جهت استقرار فعالیت ها و یا اتخاذ رویکردهای جدید مداخله در سکونتگاههای روستایی، میزان اثر بخشی اجرای طرح های هادی  روستایی در ارتباط با شاخص های اجتماعی ،اقتصادی ،فرهنگی،محیطی،اکولوژیک و کالبدی مورد ارزیابی قرار گیرد(بنیاد مسکن ،1395: 15)

طرحهای هادی روستایی به دلیل برخوردارکردن بخش عمده ای از روستاهای کشور از تسهیلات خدمات عمومی نظیر راه، آب لوله کشی، برق، خدمات اطلاعاتی و ارتباطی همچون تلفن، خدمات بهداشتی و درمانی ، نقشی بنیادی و زیربنایی در توسعه همه جانبه مناطق روستایی به منظور ایجاد محیطی مناسب دارد و در راستای نمود یافتن ویژگیهای جهانی در روستاها گام برمی دارد و از انزوای جغرافیایی فضای روستایی می کاهد.(اصغری و همکاران،1398: 87)

راهبرد نيازهاي اساسي كه رفع فقر و ايجاد اشتغال، خوداتكايي و تأمين نيازهاي ضروري را محور قرارمي دهد. (تقوی و دیگران،1396: 217) در جستجوی اتخاذ شیوه ای است تا بر اساس آن نیازهای اساسی فقیرترین بخش از جمعیت روستایی را به درآمد و خدمات(درطول یک نسل)،برطرف نماید. نیازهای اساسی شامل درآمد و هم خدمات مورد نیاز زندگی می شود. محورهای اصلی این استراتژی عبارتند از: تغییر معیار برنامه های اجرایی از رشد به سمت نیازهای اساسی که از طریق اشتغال و توزیع مجدد صورت می گیرد.(علوانی،سواری،1401: 165)

از دیدگاه کارگردگرایی مهاجرت عامل مطمئنی بـراي جلـوگیري از آسـیب هـاي اجتمـاعی است، زیرا نیازهاي برآورده نشده مهاجران را ارضا کرده و باعث تخفیف نارضـایتی و بـی عـدالتی اجتماعی می شود. (رفیعیان، امینی،1391 :88)تلاش به منظور ایجاد رفاه، ارتقای معیشت و دستیابی به زندگی بهتر از جمله اهداف اجتماعی بشر به منظور ماندگاری در کلیه عرصه های سکونتگاهی می باشد. از این رو، افراد در راستای فرار از مشکلات و تنگناهای موجود در محل سکونت خویش و همچنین برخورداری از خوشبختی و آنچه حق طبیعی انسان برای ادامه زندگی قلمداد می گردد، به فضای سکونتگاهی دیگر مهاجرت می کنند. در این مسیر حرکت، عموماً افراد روستایی تمایل دارند به سمت مراکزی رهسپار شوند که علاوه بر رفع نیازمندی های اقتصادی و اجتماعی آنان، این فضای جدید بتواند جوابگوی احساسات و ادراکات فرهنگی –هویتی آنها نیز باشد. (طالشی، شبنما،1396: 47)

به عقیده مک کلند انگیزه پیشرفت عاملی است که در ذهن انسانها تغییر ایجاد می کند نه اینکه توسط ذهن تولید شود.مک کلند معتقد است که انگیزه پیشرفت را می توان به جامعه توسعه نیافته ، تزریق و به سرعت در سطح آن گسترش داد و جامعه را به سوی تحرک و فعالیت سوق داد.(اردبیلی، 1380: 123)از آنجایی که هدف نهايی از اجرای هر طرح رضايتمندی جوامع است. ميزان رضايتمندی، كارايی خدمات و تسهيلات موجود در يک ناحيه را از نظر بهره برداران و استفاده كنندگان آشکار ساخته و عموماً ارتباط مثبتی بين رضايت مردم و كسب موفقيت بلندمدت و توسعه در كشورها وجود دارد.(کاظمیه،عیدی،1401: 183)

 

جدول شماره 2 : پیشینه تحقیق

نتایج	عنوان تحقیق	ناشر	نوع اثر	سال	نویسندگان
نتایج پژوهش نشان دادعوامل افزایش مشارکت‌پذیری درروستا، افزایش کیفیت معابر وساماندهی جوی ها و نهرها جز تأثیرگذارترین مؤلفه‌ها و عامل حفظ سنت‌های بومی و محلی جزء تأثیرپذیرترین عوامل به شمار می‌آیند.وشاخص کالبدی ازبین شاخص های مورد بررسی مهمترین شاخص دراجرای طرح های هادی روستایی و نقش آن درتوسعه روستایی در روستاهای شهرستان کرمانشاه می‌باشد.همچنین نتایج حاصل ازمیک مک نشان میدهد که بجز دو عامل افزایش کیفیت معابرو کاهش انگیزه مهاجرت همه عوامل جزمتغیرهای پیوندی میباشند	ارزیابی اثرات اجرای طرح های هادی روستایی و نقش آن در توسعه روستایی (نمونه موردی: روستاهای شهرستان کرمانشاه)	فصلنامه توسعه پایدار شهری و منطقه ای	مقاله	1402	ذوالفقاری و دیگران
نتایج تحقیق نشان می دهد با افزايش احساس تعلق مکاني ، ميزان مشارکت روستائيان در تهيه و اجراي طرح هادي با مقدار ضريب همبستگي ٠/١٤٥ و سطح معناداري ٠/٠٠٠ نيز افزايش يافته است	تحلیل اثرات احساس تعلق مکانی بر مشارکت روستاییان در اجرای طرح هادی مطالعه موردی:استان زنجان	پژوهش های جغرافیای انسانی	مقاله	1401	مرادخانی و همکاران
نتایج این تحقیق نشان داد که اجرای طرح هادی تا حدودی بر مولفه های کالبدی و محیطی روستاها تاثیرگذار بوده، اما بر سایر ابعاد توسعه تاثیر چندانی نداشته است. این درحالی است که طرح هادی از جمله پروژه هایی است که در راستای دستیابی به توسعه همه جانبه روستایی در کشور اجرا می شود لذا پیشنهاد می شود در اجرای طرح های هادی توجه و برنامه ریزی بیشتری بر سایر ابعاد توسعه منجمله ابعاد اقتصادی و اجتماعی صورت گیرد.	تحلیل اثرات اجرای طرح هادی در سکونتگاههای روستایی بخش مرکزی شهرستان ارومیه	راهبردهای توسعه روستایی	مقاله	1401	عیدی و همکاران
در تحقیق حاضر سعی گردیده است تا به بررسی و سنجش اثرات اجرای طرح‌ هادی بر ارتقاء کیفیت زندگی جوامع روستایی پرداخته شود. در ابعاد کالبدی، محیطی، اجتماعی و اقتصادی تفاوت معناداری در بین دو گروه مورد بررسی وجود دارد. همچنین، بیشترین اثر اجرای طرح بر بعد کالبدی و کمترین اثر را بر بعد اقتصادی داشته است. بر اساس معیار کوهن، میزان اثر در بعد کالبدی در حد «زیاد» و در ابعاد محیطی، اجتماعی و اقتصادی در حد «متوسط» بوده است. بنابراین در راستای تهیه و اجرای طرح و پروژه‌های عمرانی باید به قابلیت‌های روستاها و شناخت مناسب از مردم و منطقه توجه شود.	تحلیل اثرات اجرای طرح هادی بر بهبود کیفیت زندگی در نواحی روستایی (مورد‌ مطالعه: بخش خلجستان، شهرستان قم)	راهبردهای توسعه روستایی	مقاله	1400	امیرانتخابی و همکاران
نتایج نشان داد که اجرای طرح هادی در محدوده مورد مطالعه تا حد بسیار زیادی سبب بهبود وضعیت کالبدی – فضایی، وضعیت کارکردی اقتصادی و اجتماعی روستاها شده است. همچنین اجرای این طرح‌ها با مشکلات و موانعی در محدوده تحقیق روبروست که رفع آنها موجب افزایش اثربخشی طرح‌ها می‌گردد که در این مقاله به آن پرداخته می‌شود.	بررسی اثرات اقتصادی، اجتماعی و کالبدی اجرای طرح‌های هادی بر محیط‌های روستایی (مطالعه موردی: روستاهای دهستان حکیم آباد شهرستان زرندیه)	آمایش و توسعه	مقاله	1400	رسولی و همکاران
نتایج این تحقیق نشان داد که کارکرد اجرای طرح‌های هادی روستایی، زمینه تغییراتی را در ابعاد مختلف کیفیت سرزندگی شامل ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، زیست‌محیطی، زیرساختی و کالبدی فراهم کرده‌است، که تغییر و تحولات در شاخص­های فرهنگی و کالبدی نسبت به دیگر شاخص بیش‌تر بوده است. همچنین یافته­های مدل وایکور نشان می­دهد که روستای پاسند با میزان (0) به‌دلیل نزدیکی به مرکزیت دهستان و دسترسی به خدمات دارای بالاترین رتبه و روستای چالکده با میزان (983/0) به‌دلیل فاصله زیاد نسبت به مرکز دهستان و انزوای جغرافیایی، دارای پایین­ترین رتبه از لحاظ میزان کیفیت سرزندگی در بین روستاهای محدوده موردمطالعه بوده‌است	تحلیل ساختاری – کارکردی طرح‌های هادی روستایی در ارتقای کیفیت زندگی روستائیان	جغرافيا و توسعه	مقاله	1399	شریفی نیا
یافته های پژوهش مؤید آن است که اختلاف معناداری بین سطح اثرات طرح هادی در مؤلفه های مختلف وجود دارد. در این راستا، بیشترین میزان اثرات این طرح در مؤلفه اشتغال روی داده است و در سایر مؤلفه ها، یعنی درآمد و سرمایه گذاری توفیق چندانی در محیط های روستایی حاصل نشده است. در آزمون کلی انجام شده، آثار اقتصادی اجرای طرح هادی قابل توجه نبوده و این طرح نتوانسته است زمینه تغییرات اقتصادی را در ابعاد زندگی روستاییان فراهم کند.	ارزیابی اثرات اقتصادی اجرای طرح هادی در سکونتگاه های روستایی (مطالعه موردی: روستاهای شهرستان رباط کریم)	فصلنامه برنامه ریزی منطقه ای	مقاله	1399	عزیزی و دیگران
نتایج تحقیق نشان می دهد، طرح هادی در ابعاد سه گانه اجتماعی – فرهنگی، اقتصادی و کالبدی تاثیر مثبتی داشته است، بطوری که موجب افزایش بهبود زندگی اجتماعی، افزایش درآمد روستاییان و مشارکت گسترده آنان در اجرای اینگونه طرح ها و بهبود ریخت روستا از نظر کالبدی و عریض شدن معابر روستاها و غیره شده است، بنابراین هر سه فرضیه در این تحقیق در سطح آلفای 0.05 درصد تایید شدند	ارزیابی اثرات اقتصادی- اجتماعی و کالبدی اجرای طرح های هادی روستایی مطالعه موردی: دهستان باروق شهرستان میاندوآب	انجمن علمی جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران	مقاله	1397	اسکندرزاده
نتایج تحقیق نشان میدهد که، اجرای طرح هادی با میانگین 8/3 موجب بهبود شاخص اجتماعی شده است. اما در شاخصهای اقتصادی تأثیر چندانی نداشته و میانگین آن 18/2 بوده است. برای بهبود عملکرد طرح هادی روستایی، بازنگری در تدوین قوانین، شناخت کافی مجریان و برنامهریزان از روستا، تقویت مشارکت و توجه ویژه طرح هادی به اقشار فقیر روستا ضروری به نظر میرسد.	تحلیل و ارزیابی اثرات اجرای طرح هادی در تحولات اقتصادی- اجتماعی سکونتگاه های روستایی (مطالعه موردی: روستاهای استان زنجان)	فصلنامه برنامه ریزی منطقه ای	مقاله	1394	ربیعی فر و دیگران
نتایج بررسی نشان داده است اجرای طرح هادی روستایی بر توسعه اشتغال, تاثیر نسبتا مطلوب و بر میزان سرمایه گذاری, تاثیر مطلوب و بر میزان درآمد روستائیان, تاثیر مطلوب و بر بهره برداری از زمین, تاثیر مطلوب داشته است.	تحلیل و ارزیابی اثرات اقتصادی اجرای طرح هادی در سکونتگاه های روستایی کشور	نشریه مسکن و محیط روستا	مقاله	1390	عزیزپور و دیگران
بر اساس نتایج به دست آمده، اجرای طرح هادی روستایی بر تمامی شاخص های تاب آوری روستایی تأثیر گذاشت. در واقع اجرای این طرح یکی از روش های موثر برای ارتقای شاخص های تاب آوری روستایی است. تحلیل عاملی تأییدی نیز تأثیر مثبت اجرای طرح هادی بر شاخص‌های تاب‌آوری را تأیید کرد.	اثرات اجرای پروژه هادی تاب آوری سکونتگاه های روستایی اورامان سروآباد	مجله نجات و امداد	مقاله	2020	Visi,shamsi,Rezaeipour

 

3- روش ، تکنیک ها و قلمرو

شهرستان رشتخوار در محدوده 59درجه و 21دقیقه تا 60 درجه و 56 دقیقه طول شرقی و 33درجه و53 دقیقه تا 34درجه و 57دقیقه عرض شمالی قرار گرفته است. ارتفاع این شهرستان از سطح دریاهای آزاد ۱۱۴۰ متر است. (فرمانداری شهرستان رشتخوار ، 1399)

 

شکل1 : نقشه تقسیمات سیاسی شهرستان رشتخوار (1395)

مأخذ:سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان خراسان رضوی، معاونت آمار و اطلاعات

شهرستان رشتخوار با وسعت ۴۳۶۰ کیلومتر مربع و مرکزیت شهری به همین نام با دو بخش مرکزی و جنگل از شمال و شمال شرقی به زاوه و از شمال غربی به تربت حیدریه و از جنوب غربی و جنوب به گناباد و از شرق و جنوب شرقی به خواف محدود می‌شود. این شهرستان دارای ۷۰ روستا، مزرعه، آبادی در دو بخش و ۴دهستان می‌باشد. بخش مرکزی شامل شامل دهستان رشتخوار و آستانه می‌باشد و بخش جنگل شامل دهستان جنگل و شعبه می‌باشد.

تحقیق حاضر به لحاظ هدف کاربردی و از حیث روش توصیفی- تحلیلی است. برای جمع‌آوری اطلاعات مورد نیاز از شیوه‌های میدانی و غیرمیدانی استفاده گردید. در این پژوهش از پرسشنامه به عنوان ابزار پژوهش استفاده شده است. برای سنجش روایی از تکنیک دلفی و جهت سنجش پایایی از روش آلفای کرونباخ استفاده گردید. ضریب آلفای کرونباخ برای متغیرهای تحقیق 76/0 که مطلوب ارزیابی شده و اعتبار درونی آن تایید می گردد. جامعه نمونه شامل 2200 خانوار جمعیت 9 روستای شهرستان رشتخوار که طرح هادی در آنها به طور کامل اجرا شده است بوده که باتوجه به فرمول کوکران تعداد 327 پرسشنامه به تناسب خانوار ساکن ، بین روستاهای نمونه توزیع و به روش تصادفی ساده تکمیل گردید.  

جدول شماره 3 : توزیع فضایی پرسشنامه ها در سطح روستاهای نمونه

نام روستا	تعداد خانوار	تعداد پرسشنامه
اکبر آباد	160	22
براکوه	273	38
روح آباد	109	15
زرغری	199	28
قادر آباد	168	24
ملک آباد	458	66
دولت آباد	361	61
علی آباد	313	47
شعبه	159	27
جمع	2200	327

 

در این پژوهش برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش های آمار توصیفی (فراوانی، درصد فراوانی و میانگین) استفاده شد. در آمار استنباطی از آزمونt  تک نمونه ای برای بررسی وضعیت متغیرها و تاثیر هر کدام از متغیر ها  بر وضعیت اجتماعی روستاهای شهرستان رشتخوار استفاده شده است.

4- یافته ها و تحلیل داده ها

بر اساس یافته های حاصل از پرسشنامه ، از مجموع 330 پاسخ دهنده، 240نفر( 6/72 %) مرد و 90 نفر(4/27 %) زن بودند. همچنین 8/12 از پاسخ دهندگان دارای تحصیلات لیسانس و بالاتر و45 درصد هم دارای تحصیلات دیپلم و زیردیپلم بوده اند. و همچنین 44 درصد افراد فاقد شغل و 50 درصد افراد شاغل می باشند.

 

جدول شماره 4: نتایج آزمون t تک نمونه ای سنجش آثار اقتصادی اجرای طرح های هادی بر توسعه روستاها

	میانگین	آماره t	درجه آزادی	سطح معنی داری
میزان تغییر رفاه	13/4	38/18	335	001/0
افزایش درآمد	79/2	39/3-	335	001/0
افزایش ساخت و ساز	83/2	06/2-	335	04/0
اشتغالزایی	77/2	94/2-	335	01/0
تنوع درآمد	76/2	16/3-	335	001/0
افزایش قیمت زمین	26/3	27/3	335	001/0
عوامل اقتصادی	09/3	38/2	335	01/0

براساس نتایج جدول شماره 4 ملاحظه می شود که برای عوامل اقتصادی آماره t و سطح معنی داری از 05/0 کمتر است.همچنین میانگین عوامل اقتصادی 09/3 بوده که نشان دهنده این است اجرای طرح هادی بر وضعیت اقتصادی تاثیر معنی دار داشته است. از بین آثار اقتصادی اجرای طرح های هادی  بیشترین تاثیر در میزان تغییر رفاه بوده و پس از آن افزایش قیمت زمین ،افزایش درآمد،اشتغالزایی قرار گرفته است ضمن آنکه کمترین تاثیر برتنوع درآمد بوده است.

جدول شماره5: نتایج آزمون t تک نمونه ای سنجش آثار اجتماعی اجرای طرح های هادی بر توسعه روستاها 

	میانگین	آماره t	درجه آزادی	سطح معنی داری
افزایش امید به زندگی	13/3	87/1	335	06/0
دسترسی به امکانات بهداشتی	04/3	49/0	335	62/0
بهبود وضعیت آب آشامیدنی	96/2	61/0-	335	55/0
توزیع خدمات و امکانات	11/4	32/16	335	001/0
دسترسی به خدمات	93/2	42/1-	335	16/0
رضایت از اجرای طرح هادی	16/3	14/2	335	03/0
کاهش مهاجرت	04/3	56/0	335	58/0
عوامل اجتماعی	19/3	51/5	335	001/0

بر اساس نتایج جدول شماره 5 ملاحظه می شود که برای عوامل اجتماعی آماره t و سطح معنی داری از 05/0 کمتر است در کل میانگین 19/3 بوده که نشان دهنده این است اجرای طرح های هادی بر وضعیت اجتماعی  تاثیر معنی دار داشته است. بر اساس نتایج جدول شماره 5 ملاحظه می شود که اجرای طرح هادی بیشترین تاثیر را در توزیع خدمات و امکانات با میانگین رتبه 11/4 داشته است پس از آن رضایت از اجرای طرح هادی،افزایش امید به زندگی،کاهش مهاجرت روستاییان و دسترسی به امکانات بهداشتی و بهبود وضعیت آب آشامیدنی داشته است و کمترین تاثیر بر دسترسی به خدمات با میانگین 93/2 بوده است.

بررسی رابطه اجرای طرح هادی و پیامدهای اقتصادی و اجتماعی آن:

در بررسی رابطه بین اجرای طرح هادی و شاخص های تغییرات اجتماعی در روستاهای مورد مطالعه مشخص گردید بیشترین میزان همبستگی بین اجرای طرح هادی بر توزیع امکانات و خدمات با میزان همبستگی 11/4 می باشد.

در بررسی رابطه اجرای طرح هادی و شاخص های تغییرات اقتصادی در روستاهای مورد مطالعه نیز مشخص گردید که اجرای طرح هادی بیشترین میزان همبستگی بین اجرای طرح هادی ، میزان تغییر رفاه با میزان همبستگی 13/4 می باشد.

5-رتبه بندی میزان تاثیر اجرای طرح هادی بر جنبه های توسعه روستایی

آزمون فریدمن جهت اولویت بندی و رتبه بندی ابعاد توسعه روستایی بر اساس بیشترین درجه اهمیت آن ها در ابعاد مورد بررسی می باشد. برای بررسی ادعای یکسان بودن رتبه بندی متغیرها، فرض های زیر مطرح می شوند:

H0 : اولویت متغیرها یکسان است(میانگین متغیرها اختلاف معناداری با هم ندارند).

H1 : دست کم دو اولویت متفاوتند(میانگین متغیرها اختلاف معناداری با هم دارند)

جهت بررسی رابطه بالا از آزمون فریدمن استفاده گردیده است. چنانچه سطح پوشش آماره ازمون کمتر از سطح معنی داری (05/0) ‌باشد، فرض صفر رد شده و ادعای یکسان بودن رتبه (اولویت) متغیرها پذیرفته نمی شود.

 

جدول شماره 6: رتبه بندی شاخص ها بر اساس میزان تاثیر بر توسعه روستایی

رتبه	میانگین رتبه ها	عوامل
3	92/1	اقتصادی
1	14/2	اجتماعی
2	94/1	کالبدی – زیست محیطی

 

جدول شماره 6 نشان میدهد که اجرای طرح هادی بیشترین تاثیر را در وضعیت اجتماعی و پس از آن در وضعیت کالبدی – زیست محیطی و اقتصادی دارد.

جدول شماره 7: نتایج آزمون فریدمن

تعداد	آزمون خی دو		درجه آزادی	سطح معناداری
327	45/10		2	005/0

 

همان طورکه در جدول شماره 7 که مشاهده می شود سطح پوشش آماره آزمون فریدمن(000/0) کمتر از 05/0 می باشد و این به معنی تفاوت بین آزمون هاست، بعبارت دیگر فرض یک، که وجود دست کم دو الویت متفاوت را تعریف می کرد، پذیرفته و فرض مقابل آن رد می شود. قابل ذکر است که اجرای طرح هادی بر توسعه اقتصادی ،اجتماعی و کالبدی –زیست محیطی روستایی وضعیت متفاوتی داشته اند و وضعیت اجتماعی مناسب تر از مابقی مولفه ها است.

 

6- بحث و فرجام   

طرح هادی از جمله مهم ترین طرح هایی است که در روستاهای کشور در حال اجرا می باشد. هدف طرح های اجرا شده در روستاها در نهایت کسب رضایت روستاییان بوده و تاکنون نیز مطالعات متعددی در این زمینه انجام شده است. 

به استناد مقادیر به دست آمده از نمونه و انجام آزمون T تک نمونه ای، همانطور که در جداول 4 و5 مشاهده می شود اجرای طرح های هادی به لحاظ اقتصادی و اجتماعی تاثیر مناسب و بیش از حد متوسط داشته است. برای آثار اقتصادی میانگین محاسبه شده (10/3) و برای عوامل اجتماعی(19/3) است لذا می توان چنین استنباط نمود که در روستاهای تحت پوشش، آثاراجتماعی اجرای طرح های هادی بیشتر از آثار اقتصادی آن بوده است.

نتایج تحقیق حاضر با یافته های پژوهشی مولایی هشجین و دیگران(1396)،امیرانتخابی و دیگران(1400)،رسولی و دیگران(1400)،قیداری و دیگران(1395)در زمینه آثار اجرای طرح هادی بر وضعیت اجتماعی و اقتصادی روستاها همخوانی و مشابهت دارد.

راهکارهای زیر می تواند نقش مؤثری در اجرای طرح هادی و تاثیرات مطلوب آن در مناطق روستایی داشته باشد:

استفاده از مشارکت روستاییان در اجرای طرح هادی ؛

آموزش نحوه نگهداری از طرح های هادی اجراشده در روستا؛

تامین اعتبار کافی برای اجرای کامل طرح های هادی؛

آشنایی کامل مشاوران و مجریان طرح با فرهنگ ،آداب و رسوم و توانمندی های روستاییان؛

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

منابع

اردبیلی،هاله،(1380)،مروری بر نظریه های اجتماعی توسعه،پژوهشنامه اقتصادی،پیش شماره 2،ص 142-119.

اصغری لفمجانی،صادق،نسیمی ،حمیدرضا،(1398)،نقش طرح هادی در جهانی شدن ویژگی های مناطق روستایی(مطالعه موردی:بخش مرکزی شهرستان داراب)،نشریه برنامه ریزی فضایی،دوره 9،شماره1، 102-81 .

امیرانتخابی،شهرام،قراگوزلو،هادی،امینی قواقلو،عیوض،(1400)،تحلیل اثرات اجرای طرح هادی بر بهبود کیفیت زندگی در نواحی روستایی (مورد مطالعه:بخش خلجستان،شهرستان قم)،فصلنامه راهبردهای توسعه روستایی،جلد8،شماره 2،ص 231-213.

تقوی،فاطمه،مولایی هشجین،نصراله،باسط قرشی میناباد،محمد،(1396)،مطالعه تطبیقی رویکرد کالبدی فضایی و سیاست های مرتبط با آن در برنامه های توسعه روستایی طی دو دهه اخیر(مورد:شهرستان قائم شهر،مازندران)،جغرافیا و توسعه،شماره 47،ص 230-213.

حسینی، اسماعیل،(1390) ، نقش کارآفرینی در توسعۀ مناطق روستایی بخش کاکی استان دشتی، پایا ن نامۀ کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه سیستان و بلوچستان.

رضوانی، محمدرضا. 1393 . مقدمه اي بر برنامه ریزي روستایی در ایران. تهران: نشر قومس.

رفیعیان، مجتبی، امینی، الهام، راهشخو، مریم،(1391)، بررسی نقش عوامل اجتماعی وفرهنگی برمهاجرت دانشجویان ایرانی به خارج از کشور، (نمونه موردی :دانشگاه علوم پزشکی پته، شهر پچ، کشور مجارستان)، فصلنامه پژوهش اجتماعی، سال چهارم، شماره 16،ص 73-92.

زرافشانی،کیومرث،برزو،غلامرضا،شاه حسینی،ایوب،عباسی زاده،محمدصادق،ولی زاده اقدس،باقرنسب،محمد،(1389)،ارشیابی کیفی اجرای طرح هادی در روستای کرناچی شهرستان کرمانشاه-کاربرد نظریه بنیانی،نشریه پژوهش های روستایی،دوره 1،شماره 3،ص 172-153.

طالشی،مصطفی،شبنما،محبوبه،(1396)،نقش عوامل اجتماعی و اقتصادی در مهاجرت های روستایی-شهری ، ناحیه نور علی بیگ ساوه،نشریه جغرافیا،دوره 15،شماره 54،ص 60-43 .

مرکز آمار ایران،، نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1385- 1395.

کاظمیه،فاطمه،عیدی،اسماء،(1401)،ارزیابی میزان رضایتمندی روستاییان از اجرای طرح هادی بااستفاده از مدل کانو(مطالعه موردی:روستای قره آغاج کوه،شهرستان ارومیه)،فصلنامه راهبردهای توسعه روستایی،جلد9،شماره 2،ص 195-181.

علوانی،ناصر،سواری،مسلم،1401،راهکارهای دستیابی به توسعه پایدار روستایی بادرنظر گرفتن روابط شهری و روستایی در استان خوزستان،جغرافیا و روابط انسانی،تابستان 1401،دوره 5،شماره 1،ص 176-158

مولایی هشجین،نصراله،قدیری معصوم ،مجتبی،عزیزی دمیرچلو،عبداله،(1396)،تحلیل اثرات اجتماعی –فرهنگی اجرای طرح های هادی ازدیدگاه روستاییان(مطالعه موردی:شمال استان اردبیل)،فصلنامه علمی پژوهش فضای جغرافیایی،سال هفدهم،شماره 57،ص 69-49.