فاکتورهای تأثیرگذار بر توزیع برخی فلزات سنگین با شرایط ژئوپدولوژیکی متفاوت در خاک‌های اطراف زنجان
محورهای موضوعی : فصلنامه زمین شناسی محیط زیست
علی افشاری
1
(دانشجوی دکتری، رشته خاک‌شناسی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زنجان)
کلید واژه: عناصر سنگین, شاخص غنی‌شدن, عصاره‌گیری متوالی, ژئوشیمی خاک, ماده مادری,
چکیده مقاله :
این مطالعه با هدف ارزیابی نقش فاکتورهای خاک سازی و شرایط مختلف ژئوپدولوژیکی بر توزیع و جزءبندی شیمیایی عناصر انجام گرفت. برای این منظور 15 خاکرخ بر روی مواد مادری مختلف شامل گرانیت (Gr)، بازالت (Ba)، آندزیت (An)، پورفیریت (Pr)، توف های آتشفشانی (Tu)، سنگ آهک (Li)، کنگلومرا-شیل (Cg)، شیل (Sh)، فیلیت (Ph)، ماسه سنگ (Sa)، دولومیت (Do) و رسوبات آبرفتی (Qa) در اطراف زنجان حفر گردید. غلظت و توزیع عناصر Cr، Co، Cd، Znو تا حدودی Pbبیشتر تحت کنترل فاکتورهای سنگ شناختی است، در حالی که عناصر Cu، Mnو Niبیشتر تحت کنترل فرآیندهای بیوژئوشیمیایی قرار دارند. شدت تهی شدن عناصر به صورت Zn>Co>Cd=Pb>Mn=Cr=Ni=Cu بدست آمد. در مراحل اولیه تشکیل خاک، جنس سنگ بستر و کانی های موجود در آن و در مراحل بعدی، فرآیندهای خاک سازی از قبیل آهک، اسیدیته، ماده آلی و رس باعث ایجاد الگوهای متفاوت غنی شدن – تهی شدن شده است. توزیع عناصر در خاک های انتی سولز، مالی سولز و اینسپتی سولز به ترتیب تحت تأثیر لیتولوژی مواد مادری، ماده آلی و توزیع مجدد آهک قرار دارد. در عصاره گیری متوالی، جزء باقیمانده جزء غالب در تمام عناصر بود. در مرتبه بعدی برای کبالت و نیکل، جزء اکسیدی، برای سرب، جزء کربناتی و برای مس و روی جزء آلی در اولویت قرار داشتند. فاکتور تحرک عناصر در افق سطحی خاکرخ های مختلف به صورت Pb>Co>Ni>Cu>Zn بدست آمد. نتایج مربوط به عصاره گیری با DTPAعناصر مختلف برای سرب، مس، نیکل، روی و کبالت به ترتیب 04/2، 81/1، 84/0، 42/0 و 30/0 میلی گرم بر کیلوگرم مشاهده شد که بیشترین مقادیر آن در افق سطحی خاک ها بود.
The present study was aimed to evaluate role of Pedogenesis factors and Geo-pedological conditions on Distribution and Chemical speciation of some heavy metals. For this purpose, number of 15 profiles on different parent materials include Granite (Gr), Basalt (Ba), Andesite (An), Porphyritic (Pr ), Volcanic tuff (Tu) Limeston (Li), Conglomerates (Cg), Shale (Sh), Phyllites (Ph), Sandstone (Sa), Dolomite (Do) and Alluvium (Qa) were excavated around in Zanjan. The concentration and distribution of the elements Cr, Co, Cd, Zn and Pb are more controlled by lithogenic factors while elements Cu, Mn and Ni were affected by bio-geochemical processes factors. Depletion rate was obtained in order of following: (Zn>Co>Cd=Pb>Mn=Cr=Ni=Cu). In the early stages of pedogensis, bedrock and minerals and in its later stages, some soil processes such as calcium carbonate equivalent (CCE), acidity (pH), organic matter and clay create different patterns of enrichment-depletion. Distribution of elements in Entisols, Mollisols and Inceptisols, respectively, were controlled by parent material lithology, organic matter and redistribution calcium carbonated. In Sequential extraction, residual fraction was dominant component in all elements. For cobalt, nickel oxide fraction, for lead carbonate fraction, for copper and zinc, organic fractions were observed. Mobility factor for various elements in the surface horizons were (Pb>Co>Ni>Cu>Zn), respectively. results of extract measured by DTPA-extractible in various elements for lead, copper, nickel, zinc and cobalt were, 2.04, 1.81, 0.84, 0.42 and 0.30 mg/kg respectively and the highest value was observed in surface soil horizons
_||_