ارزیابی نظام تربیتی معاصر با تکیه بر شاخصه های تربیت کریمانه

محورهای موضوعی : آموزش و پرورش

فاطمه سادات موسوی زاده ¹ , سیده فاطمه موسوی ² , محسن زارعی جلیانی ³

1 - ۱دانشجوی دکتری قرآن و حدیث، واحد کازرون، دانشگاه آزاد اسلامی، کازرون، ایران.
2 - ۲* استادیار، گروه معارف اسلامی، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران.
3 - ۳ گروه معارف اسلامی، واحد کازرون، دانشگاه آزاد اسلامی، کازرون، ایران.

تاریخ دریافت : 1403/05/13 تاریخ پذیرش : 1403/07/28 تاریخ انتشار : 1403/08/03

کلید واژه: تربیت کریمانه, نظام تربیتی معاصر, تربیت دینی.,

چکیده مقاله :

هدف: نظام تربیتی معاصر علیرغم نقاط قوت، ضعف هایی دارد که در این پژوهش براساس شاخصه­ های تربیت کریمانه ارزیابی می ­شود.

روش: روش تحقیق در این پژوهش به صورت توصیفی- استنباطی  و با رویکرد انتقادی و با ابزار کتابخانه است، به این معنا که ابتدا شاخصه­ های تربیت کریمانه با بررسی توصیفی آیات و روایات اسلامی، استخراج گردید. سپس نظام تربیتی معاصر برپایه­ شاخصه های استنباط شده، مورد ارزیابی و نقد قرار گرفت.

یافته ها: مطابق با یافته ­های این پژوهش براساس شاخصه­ های تربیت کریمانه،  نظام تربیتی معاصر از نظر مبنایی، رویکردی و راهبردی مورد نقد و بررسی  قرار می­گیرد. رویکرد مادی گرایانه در علوم تربیتی غربی، سبب نادیده­ گرفتن نظام ربوبی، نظام ولایی و نظام مشاعی حاکم بر جهان هستی و تاثیرگذاری آنها بر تربیت می­شود. تربیت دینی نیز دستخوش چالش ها و آسیب­ های متعددی مانند عدم توجه به ولایی بودن دین و ادراکات و برداشت­های ناصحیح دینی شده­ است.

نتیجه گیری: نتیجه بدست آمده حاکی از آن است که سبک تربیت کریمانه هم درعلوم تربیتی غربی و هم در میان دین­داران، مغفول مانده ­است. در راستای نتایج تحقیق پیشنهاد می­شود  جهت انسجام سبک تربیت کریمانه تلاش­های بیشتری صورت گرفته و در نظام آموزشی و تربیتی در قالب طرح­های پژوهشی و به ­صورت تصادفی و شبه آزمایشی انجام پذیرد.

چکیده انگلیسی:

Purpose: Despite its strengths, the contemporary educational system has weaknesses that are evaluated in this research based on the characteristics of generous education.

Method: The research method in this research is descriptive-inferential with a critical approach and library tools, in the sense that first the indicators of generous education were deduced by descriptively examining Islamic verses and traditions, then the contemporary education system based on the indicators. The inferred values ​​were evaluated and criticized.

Findings: According to the findings of this research, based on the characteristics of generous education, the contemporary education system is criticized in terms of basis, approach and strategy. The materialistic approach in the western educational sciences causes the despotic system, the provincial system, and the communal system that rule the universe and their influence on education to be ignored. Religious education has also suffered damage such as not paying attention to the importance of religion and incorrect religious concepts.

Conclusion: The result obtained indicates that the generous education style has been neglected both in the western educational sciences and among religious people. It is suggested that more efforts should be made to integrate the style of generous education, and it should be done in the educational and training system in the form of research projects and in a random and quasi-experimental manner.

منابع و مأخذ:

ایازی، سید محمد علی. (۱۳۸۶). کرامت انسان و آزادی در قرآن، بینات (موسسه معارف اسلامی امام رضا علیه السلام)، بهار، ۴۴-۸.
ابن ابی الحدید معتزلی، عبدالحمید بن هبةالله، قرن هفتم هجری(644ق الی649ق). شرح نهج البلاغه، ج 20 ص 333 ح 819، مکتبة آیت‌الله المرعشي النجفي، قم، ایران.
الراغب الأصفهاني، حسين بن محمد، بن مفضل. (1404ق). المفردات في غريب القرآن، ناشر: دفتر نشر الكتاب، نوبت چاپ: دوم، تعداد مجلدات: 1.
اخلاقی، مسعود، هاشمیان، نفیسه، و مهدوی نیا، جمیله. (1393). بازبینی: آسیب شناسی تربیت دینی: تعلیم به جای تفکر. همایش ملی انجمن فلسفه تعلیم و تربیت ایران (فلسفه تربیت دینی و تربیت اخلاقی.
الحسيني، محمّد بن محمّد بن عبد الرزّاق، 1414 ق یا 1994 م، تاج العروس من جواهر القاموس، دار الهداية، بی تا.
بحراني أصفهاني. (۱۳۸۷). مستدرك عوالم العلوم و المعارف جامع العلوم والمعارف و الاحوال من الایات و الاخبار و الاقوال، جلد 17، صفحه252- قم: موسسه الامام المهدي ، عطرعترت.
تراشیون، سید علیرضا. (۱۳۹۸). کرامت انسان در تربیت فرزند، برگرفته از سلسله مباحث تدریس شده در موسسه نورالمجتبی (سامانه آموزش یکپارچه معارف اسلامی).
تمیمی آمدی ، عبد الواحد بن محمد. (۱۳۷۸). غررالحکم و دررالکلم، تهران، دارالحدیث، جلد1.
جوادی آملی، عبداله. (۱۳۹۲). تبيين براهين اثبات خدا، تهران، اسراء،، جلد1.
حسینی، سیدمصطفی.، گودرزی معظمی، هاجر. (1400). کرامت ذاتی انسان از دیدگاه حقوق بشر در اسلام و در حقوق بین الملل.
خلیلی، نیک محمد. (1397). مبانی عزت و کرامت در قرآن و روایات.
داودی، محمد.، (۱۳۸۸). تأملی در معنای تربیت دینی و نسبت آن با مفاهیم نزدیک، چاپ اول، قم، مؤسسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی).
دشتی، محمد. (۱۳۸۲). نهج البلاغه امام علی (ع)، تهران، انتشارات اسوه.
زارعی، طیبه، عباسی دره بیدی، احمد. (1402). آسیب‌ها و چالش‌های تحقق کرامت انسانی در جهان معاصر و راهکارهای رفع آن با الهام از آموزه‌های رضوی. اخلاق وحیانی. ۱۳(۳): ۱۴-۱۱۷.
سلیمیان، صلاح، شهبازی.، کیومرث.، بادپیما، جلیل.، حضوری، نعیمه. (1398). مدل مکانی هاتلینگ، توزیع مثلثی، مصرف کنندگان باتجربه و بی تجربه. ۹(۱): ۳۳۷-۳۱۹.
سلمان پور، داوود، مهریزی، مهدی، و ایازی، سیدمحمدعلی. (1398). تحلیلی بر مفهوم کرامت ذاتی انسان در قرآن و چالش های فراروی آن. مطالعات قرآن و حدیث، 13(1 (پیاپی 25) )، ۲۴۲-۲۱۹.
سروي مازندراني، محمدصالح، قرن يازدهم، شرح كافي اصول و روضه، شرح كافي مازندراني، ملا صالح . (۱۳۴۲ ش یا 1382 ق.). جلد10، صفحه، ص103-42-المازندراني، الملا صالح ، شرح الكافي، جلد11.
سید طبايي، روح‌الله.، طباطبائي‏ نژاد، سيدمحمود.، محمدي ‌ري شهری، محمد. (2020). شهادت‌نامه امام حسين (ع): بر پايه منابع معتبر برگرفته از دانش‌نامه امام حسين (ع).
شجاعی، محمدصادق و حیدری، مجتبی. (1389). نظریه های انسان سالم با نگرش به منابع اسلامی، قم، موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره)، چاپ اول.
شکاری، عباس، و نورمحمدی نجف آبادی، محمد. (1393). بازبینی: آسیب شناسی تربیت اخلاقی جوانان و نوجوانان؛ چالش ها و راهکارها. همایش ملی انجمن فلسفه تعلیم و تربیت ایران (فلسفه تربیت دینی و تربیت اخلاقی.
شکورنیا، عبدالحسین.، فکور، محمد.، الهام پور، حسین.، طاهرزاده، مریم.، چعب، فرحناز. (1390). همخوانی نمره ارزشیابی استاد توسط دانشجویان با نمره خودارزیابی اساتید، دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز سال 1387.
صلاح، مسعود، عقل، جمیل. (۱۳۹۹). قم، دار النشر اسلام.
صلاح، مسعود. (۱۴۰۱). تربیت پنهان ،1401، قم، دار النشر اسلام.
طاهرزاده، اصغر. (۱۳۸۵). جایگاه رزق انسان در هستی، اصفهان، انتشارات لب المیزان.
طباطبائی، سید محمد حسین. (۱۳۸۵). المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏17 ص ۳۳۴، دفتر انتشارات اسلامى، قم، ۱۴۱۷ق.
عباسی ولدی، محسن. (۱۴۰۰). من دیگر ما، جلد های 8 الی12 ، قم، آیین فطرت.
عاقل، احمد.، جوانشیر.، عباس . (۱۴۰۱). تحلیل پیامدهای عزت نفس از منظر قرآن، احادیث و روانشناسی، مجله مطالعات حدیث پژوهی، سال هفتم بهار و تابستان 1401 شماره 13.
عزیزی، عبدالله گل پرور، یدالله پور، محمد هادی، محمدقاسمی، حمید. (۱۴۰۱). آسیب شناخت تربیت معنوی درحوزه فردی از منظر آموزه های اسلامی، ۷(۴): ۲۱۹-۲۰۴.
عباسی ولدی، محسن. (۱۳۹۸). صوت مبانی رشد، انتشارات آیین فطرت.
کشاورز، سوسن، عبدالهی، شهداد، و صفرپور، بهشته. (1393). بازبینی آسیب شناسی تربیت دینی با تاکید براصول تعلیم و تربیت. همایش ملی انجمن فلسفه تعلیم و تربیت ایران (فلسفه تربیت دینی و تربیت اخلاقی).
کرمی، مرتضی.، حسینی، مجتبی.، هاشمی، فروزان سادات.، پوریزدیان محمدآباد، مهدی. (1399). ارزشیابی برنامه‌های درسی ضمن خدمت بر اساس اصول آندراگوژی. پژوهش‌های برنامه درسی. ۱۰(۱): ۲۹۹-۲۸۲.
موسوی رنانی، فاطمه سادات . (۱۴۰۰). نقد و بررسی کرامت انسانی در اعلامیه حقوق بشر با تکیه برآراء آیت الله جوادی آملی، ۳۶-۲۵، معرفت، شماره 283.
مجلسی، محمدباقر بن محمد تقی. (۱۳۶۲). بحار الانوار، گنجینه، تهران.
مهدوی كني، صديقه. (۱۳۹۱). تبیین‌ روش شناسایی‌ اصول حاکم‌ بر نظام تربیتی‌ اسلام، همایش ملی تعلیم و تربیت اسلامی، با رویکرد معرفی، تحلیل و نقد آثار اندیشمند فرزانه استاد سید علی اکبر حسینی، رتبه ملی ‎۱ ،۱۰۹.
مقاتل بن سليمان بن بشير الأزدي البلخى، أبو الحسن، المحقق: عبد الله محمود شحاته. (۱۴۰۳ هـ). تفسير مقاتل بن سليمان، بيروت، الناشر: دار إحياء التراث ، الطبعة: الأولى.
معرفت، محمدهادی. (1385-1309ش). تفسير اثرى جامع، قم، التمهید، جلد 6 .
محمدی ری شهری، محمد. (۱۳۸۴). میزان الحکمه، تهران، دارالحدیث، ج 8 و 9.

متن کامل:



فصلنامه رهبری و مدیریت آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی‌واحدگرمسار سال هجدهم، شماره 1، بهار 1403 صص 245-224

 

 

 

 

 

 

 

ارزیابی نظام تربیتی معاصر با تکیه بر شاخصه­های تربیت کریمانه

فاطمه سادات موسوی زاده¹، سیده فاطمه موسوی²، محسن زارع جلیانی³

 

چکیده:

هدف: نظام تربیتی معاصر علیرغم نقاط قوت، ضعف هایی دارد که در این پژوهش براساس شاخصه­های تربیت کریمانه ارزیابی می­شود.

روش: روش تحقیق در این پژوهش به صورت توصیفی- استنباطی و با رویکرد انتقادی و با ابزار کتابخانه است، به این معنا که ابتدا شاخصه­های تربیت کریمانه با بررسی توصیفی آیات و روایات اسلامی، استخراج گردید. سپس نظام تربیتی معاصر برپایه­ شاخصه های استنباط شده، مورد ارزیابی و نقد قرار گرفت.

یافته ها: مطابق با یافته­های این پژوهش براساس شاخصه­های تربیت کریمانه، نظام تربیتی معاصر از نظر مبنایی، رویکردی و راهبردی مورد نقد و بررسی  قرار می­گیرد. رویکرد مادی گرایانه در علوم تربیتی غربی، سبب نادیده­گرفتن نظام ربوبی، نظام ولایی و نظام مشاعی حاکم بر جهان هستی و تاثیرگذاری آنها بر تربیت می­شود. تربیت دینی نیز دستخوش چالش ها و آسیب­های متعددی مانند عدم توجه به ولایی بودن دین و ادراکات و برداشت­های ناصحیح دینی شده­ است.

نتیجه گیری: نتیجه بدست آمده حاکی از آن است که سبک تربیت کریمانه هم درعلوم تربیتی غربی و هم در میان دین­داران، مغفول مانده­است. در راستای نتایج تحقیق پیشنهاد می­شود جهت انسجام سبک تربیت کریمانه تلاش­های بیشتری صورت گرفته و در نظام آموزشی و تربیتی در قالب طرح­های پژوهشی و به­صورت تصادفی و شبه آزمایشی انجام پذیرد.

کلید واژه ها: تربیت کریمانه، نظام تربیتی معاصر، تربیت دینی.

پذیرش مقاله: 28/7/ 1403                دریافت مقاله: 13/5/1403

 

مقدمه

اصول و مبانی تعليم وتربيت،خطوط قرمز آن محسوب مي شود كه خروج از آن باعث خروج از معنا و مفهوم تربيت خواهد شد(کشاورز و همکاران، 1393) بر طبق تحقیقات و پژوهش های اخیر، مهم ترین چالش تربیتی جوامع اسلامی، استیلای مبانی و الگوهای غیر اسلامی بر ساحت ها و نظام های تربیتی آنهاست. به همین منظور بایستی برای مقابله بااین چالش مهم، ضمن معرفت افزایی در زمینه های اخلاقی و تربیتی و همچنین غرب شناسی و نیز گزینش رویکرد مناسب برای رویارویی با آن، نظام های تربیتی معاصر، با شاخصه های تربیتی مورد نظر قرآن و سیره اهل بیت (ع)، مورد ارزیابی مبنایی قرار گیرد، تا پس از بررسی و آسیب شناسی، سبک تربیتی متناسب، انتخاب و به کار گرفته شود (عباسی ولدی، 1396). فتوت و مردانگی، دستگیری از مظلوم، کمک به دادخواهی ستمدیده، داشتن روحیه عفو و گذشت و... اشاره می کند. آسیب­شناسی نظام تربیتی معاصر که اعم از نظام تربیتی کلاسیک و تربیت دینی است از چندین دهه پیش مورد بررسی قرار گرفت. مطهری اولین صاحب­نظری بود که اصطلاح آسیب­شناسی تربیت دینی را بیان نمود (جهرمی،1388). برخی نظریه های تربیتی ایشان، در کتب و برخی در قالب مقاله، با تمرکز بر عزت نفس انسانی به چاپ رسید. ارزیابی نظام تربیتی کلاسیک و تربیت دینی موجود با گونه­ای از تربیت اسلامی با اصطلاح تربیت کریمانه و برپایه مبانی رشد و تربیت اسلامی، در عصر حاضر، برای اولین بار در سلسله جلسات تربیتی عباسی ولدی (1396)، مطرح گردید؛ اگرچه صاحبنظران متعددی در نوشتارهای متعددی به مبانی تربیت کریمانه پرداخته­اند. ایازی (1386)، در پژوهش کرامت انسان و آزادی در قرآن،  طاهر زاده (1387)، در کتاب گزینش تکنولوژی از دریچه بینش توحیدی، تراشیون (1398)، در پژوهش کرامت انسان در تربیت فرزند، سلمان پور و همکاران (1398)، در پژوهش تحلیلی بر مفهوم کرامت ذاتی انسان، موسوی رنانی (1400)، در پژوهشی با عنوان نقد و بررسی کرامت انسانی در اعلامیه حقوق بشر با تکیه بر آراء جوادی آملی، به مفاهیمی از تربیت کریمانه و آثار تربیتی آن اشاره کرده­اند.

در راستای بررسی پیشینه پژوهش، حسینی و معظمی گودرزی (۱۴۰۰)، در پژوهشی با عنوان:" کرامت ذاتی انسان از دیدگاه حقوق بشر در اسلام و در حقوق بین الملل"، به این نکات اشاره می کند که: کرامت ذاتی انسان از موضوعات مهم و از واژگان زیبا و پرمعنایی است که از بدو پیدایش ویژه انسان که با امتزاج روح الهی و خدایی با پیکره و جسم آدمی همراه گشت، تجلّی و تحقق یافت. کرامت ذاتی ا‌نسان ها موجب شد تا افراد اجازه یابند از کرامت، آزادی و توانایی خود برای پی ریزی نوآوری‌هایی در حوزه های متعدد جامعه، بهره گیرند. در آیات و روایات اسلامی بسیاری بر کرامت ذاتی ا‌نسان ها تاکید شده است و مبنای حقوق بشر در اعلامیۀ جهانی حقوق بشر نیز، کرامت ذاتی انسان می باشد. در این مقاله تلاش شده بر اساس مفهوم کرامت ذاتی انسان میان حقوق بشر در اسلام و حقوق بین الملل، پژوهشی انجام شود.

موسوی رنانی(۱۴۰۰)، در پژوهشی با عنوان:"نقد و بررسی کرامت انسانی در اعلامیه حقوق بشر با تکیه بر آراء جوادی آملی"،اشاره می کند که:اعلامیه جهانی حقوق بشر که به منظور تکریم مقام انسانی و پی‌ریزی جهانی بدون خشونت تصویب شد، نه‌تنها جهان را آرام‌تر نساخت، بلکه بر مشکلات بشر افزود؛ لذا برای رفع مشکلات برآمده از آن، بررسی عوامل ناکارآمدی آن، که نوع نگرش به انسان و خاستگاه کرامتی او و در واقع، رویکرد انسان‌مداری و جایگزینی بشر به جای خدا و دین؛ همچنین نادیده گرفتن تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی ملیت‌های مختلف در تدوین آن می‌باشد؛ ضروری به نظر می‌رسد. از نظر جوادی‌آملی برای حل مشکلات انسان معاصر، تفسیر لاهوتی از انسان باید جایگرین نوع ناسوتی آن شود. به دیگر بیان، برای احیای کرامت انسانی در این اعلامیه، سه نگرش راهبردی ضرورت دارد: ۱- تبیین جایگاه انسان متاله در نظام وحیانی در مقابل حیوان ناطق در غرب؛ ۲- تبیین چیستی و کارکرد عقلانیت وحیانی؛ ۳- راهکارها و چگونگی تحقق کرامت انسانی در نظام وحیانی. در این مقاله، با روش پژوهشی و کتابخانه‌ای، ضمن تحلیل آسیب‌شناسانه از اعلامیه حقوق بشر، به‌ویژه موضوع کرامت انسان، انتقادها و راه‌کارهای فراروی، از منظر آیت‌الله جوادی‌آملی مورد تحلیل و بررسی قرار می‌گیرد.

جوانشیر و عاقی (۱۴۰۱)، در پژوهش خود تحت عنوان، با عنوان:" تحلیل پیامدهای عزت نفس از منظر قرآن،ا حادیث و رواشناسی"، به نکاتی بدین شرح اشاره می نماید: یکی از مهم‌ترین گوهرهای انسان که خداوند در وجودش به ودیعه نهاده، عزت ‌نفس است، این خصوصیت ممتاز که داشتن آن تنها ویژه اشرف مخلوقات است و انسان به‌وسیله آن از دیگر موجودات متمایز می‌گردد، عزّت ‌نفس است که اساس شخصیت آدمی را شکل می‌دهد، و درصدد نگاهی اجمالی به پیامدهای عزت‌ نفس از منظر اسلام و علم روانشناسی می‌باشد، یافته‌های تحقیق حاضر که به شیوه توصیفی تحلیلی و جمع‌آوری کتابخانه‌ای مطالب صورت گرفته حاکی از آن است که از جمله پیامدهای عزت ‌نفس در اسلام تقویت اراده، بوده که به دنبال آن، در انجام هیچ کاری احساس درماندگی و شکست نمی‌کند،پیامد مثبت دیگر، دوری از گناه است، زیرا انسان اگر احساس عزت در وی شکل گرفت و این احساس با معرفت قلبی و یقینی همراه شد، از اطاعت خدا دور نمی‌ماند و به سرپیچی از فرمان خدا دست نمی‌زند.سایر پیامدهای مثبت، قناعت، شجاعت، عفو، بردباری، پست شمردن امیال نفسانی و...می‌باشد و از پیامدهای عزت‌نفس از منظر روانشناسی می‌توان به پیشرفت و خودآگاهی اشاره نمود. خودآگاهی (واکنش بر پایه احساسات، اندیشه‌ها و رفتار)، از دیگر ویژگی‌های فرد دارای عزت نفس، است از آنجا که تصوری شفاف و قاطع از درست و نادرست دارند، آنان در مواجهه با یک تصمیم سخت یا یک بحران، آشفته و پریشان نخواهند شد. به اهداف خویش دست می‌یابند چراکه نقاط ضعف و قدرت خویش را به خوبی می‌شناسند، از نقاط ضعف خود تا حد امکان دور می‌شوند و از نقاط قوت خود، نهایت بهره را می‌برند.

صلاح (۱۴۰۲)، در کتاب:" تربیت پنهان خانه و مدرسه"، برای پرداختن به موضوع مذکور اینگونه اشاره می کند که تربیت پنهان، امری ست که ظاهرا مشخص نیست اما تاثیرات مثبت یا منفی خود را بر تربیت و کرامت فرزند می گذارد و یکی از مرتبط ترین امور رابا این مسئله،کرامت فرزند معرفی می کند،و ریشه اصلی کرامت را، وسعت روح می داند که فرد با تقوی و تهذیب نفس و گذشت از خطاهای دیگران و... می تواند به آن دست یابد بدین معنا که در جواب بدی ها و نواقص دیگران، خوبی و محبت کردن را پیشه می کند، نه مقابله به مثل و یا سکوت کردن. همچنین ایشان تاکید می کند، برای این امر و ابراز وسعت روح، باید ابتدا از خانواده و نزدیکان شروع کرده تا به دیگر افراد جامعه برسیم.

نویسنده در پژوهش:" برخورد کریمانه" با اشاره به ارزش رفتار همراه با مناعت طبع و بلند همتی، درکنار دو نوع برخورد مقابله به مثل و برخورد ظالمانه و ناجوانمردانه به نوع سوم رفتار، برخورد والای کریمانه اشاره می کند و به ویژگی های رفتار کریمانه می پردازد. تاکنون پژوهش منسجم و آشکاری به تشریح تفصیلی تربیت کریمانه و ضرورت وجود آن در عصر انتظار، ارزیابی و نقد نظام تربیتی کلاسیک و تربیت دینی معاصر با اتکاء به شاخصه های تربیت کریمانه انجام نگرفته­است. در این راستا، هدف از پژوهش پیش­رو ارزیابی نظام تربیتی معاصر با معرفی گونه­ای از تربیت اسلامی با اصطلاح تربیت کریمانه می­باشد.

سوال تحقیق

 بر پایه شاخصه­های تربیت کریمانه، نظام تربیتی معاصر چگونه ارزیابی می­شود؟

روش تحقیق

پژوهش پیش­رو با ابزار کتابخانه اعم از فیزیکی و دیجیتال و با روش تبیینی-تحلیلی و با رویکرد انتقادی انجام گرفته­است. ابتدا با استقصای آیات و روایات و تبیین و تحلیل آنها شاخصه­های تربیت کریمانه استنباط گردیده، سپس بر اساس شاخصه­های استنباط شده از آیات و روایات، به ارزیابی نظام تربیتی معاصر پرداخته است.

یافته‌ها

بر پایه آنچه که در ارزیابی نظام تربیتی معاصر بر اساس شاخصه­های تربیت کریمانه مبتنی بر آیات و روایات دریافت شد، فرضیه اصلی پژوهش تایید می­شود که نظام تربیتی معاصر با تربیت کریمانه تفاوت­های مبنایی، رویکردی و راهبردی دارد. در پاسخ به سؤال اصلی این پژوهش مبتنی بر چگونگی ارزیابی نظام تربیتی معاصر برپایه شاخصه­های تربیت کریمانه موارد زیر دریافت گردید.

جدول ۱. یافته های حاصل از ارزیابی نظام تربیتی معاصر با تکیه بر شاخصه­های تربیت کریمانه

تربیت کریمانه	نظام تربیتی معاصر
تربیت کریمانه، با اصالت­بخشی به فطرت و با در نظر گرفتن بعد روحانی برخاسته از نفخه الهی، گستره وجودی آدمی را بسیار بیشتر از نظام تربیتی معاصر می­داند.	در حالیکه در نظام تربیتی معاصر، با نادیده انگاری بعد فطری، روان انسان را محدود به فرآیندهای ذهنی و غرایز بشری نموده­است.
تربیت کریمانه، مبتنی بر نظام ربوبی، ولایی و مشاعی است. بر همین اساس مودت و انسجامی باطنی و قلبی در میان مربی و متربی و جهان هستی ایجاد کرده که گستره و ژرفایی بیشتر به رابطه مربی و متربی می­دهد.	درحالی­که در نظام تربیتی معاصر، رابطه مربی و متربی بر اساس نیاز به همدیگر شکل می­گیرد.
در تربیت کریمانه، پرورش عزت نفس متربی مبتنی بر نظام ربوبی و ولایی تعریف می­شود.	در حالی­که در نظام تربیتی معاصر، عزت نفس آدمی به صرف انسان بودن و ارزشمندی انسان است. بدون شک گستره و ژرفای عزت نفس پدید آمده در تربیت کریمانه، نه تنها ارزشمندی انسان را در نظر دارد، بلکه با اتصال به ربوبیت و ولایت در نظام ربوبی و ولایی، عزتی والاتر را بدست خواهد آورد.
در تربیت کریمانه، تزکیه و تفکر بر تعلیم پیشتاز می­شود.	اما در نظام تربیتی معاصر، اصالت بر تعلیم و آموزش است.
توجه به نظام مشاعی جهان هستی، به عنوان یکی از مبانی تربیت کریمانه؛ رشد و پرورش انسان در گرو همراهی با شبکه­های بسیار پیچیده، منظم و منسجم جهان هستی می­باشد. بنابراین فردیت هر فرد علیرغم نقش بی­نظیر او در این شبکه بسیار پیچیده، هیچگاه مستقل عمل نخواهد کرد.	در حالی­که در نظام تربیتی معاصر اصالت بر فردگرایی و منافع فردی متربی است.
در تربیت کریمانه، به­جای فردگرایی، نگاه جایگاهی به متربی می­دهد.	یکی از سبک­های تربیتی معاصر، در جوامع دین­دار، تربیت دینی بوده که بر پایه تربیت کریمانه آسیب­هایی مبنایی بر آن وارد ­شده است. عدم توجه به ولایی بودن دین ونه محتوایی بودن آن، برداشت­های ناصحیح از معارف دینی، افراط و تفریط در مناسک عبادی در دین، سرزنش­های افراطی مبتنی بر برداشت­های ناصحیح دینی از جمله آسیب­های موجود در تربیت دینی معاصر است.
تربیت کریمانه، مبتنی بر نظام ولایی، بیش از آنکه به سمت پاسخ به چراهای متربی رود، برپایه وحدت قلوب و عبودیت در پی ربوبیت مبتنی بر نظام ربوبی پیش می­رود. زیرا نمی­توان چرامحوری در حوزه علوم تجربی را کاملاً در حوزه تربیت یک انسان وارد کرد. روح و روان انسان بسیار پیچیده­تر از آن است که بتوان به همه پرسش­­ها و خواسته­های رشدد­هنده و پرورنده­­ وی در حوزه عقل و منطق و استدلال پاسخ داد.	رویکرد نظام تربیتی معاصر، رویکردی مادی گرایانه بوده و این رویکرد، مبانی و راهبردهای نظام تربیتی معاصر را متأثر از خود نموده­است.

 

سه اصطلاح تربیت کریمانه، تربیت دینی و نظام تربیتی معاصر، در این پژوهش، بایسته­ تبیین هستند.

منظور از نظام تربیتی معاصر در این پژوهش اعم از نظام تربیتی کلاسیک و تربیت دینی در جوامع دینی است. تربیت دینی چیست؟ مراد از تربیت دینی در این جا، فرایندی است هماهنگ و همساز با فطرت انسانی که هدف آن انتقال باورها و آموزه های دینی به متربی و درونی کردن آنهاست (داوودی، 1388).

تربیت کریمانه، گونه­ای از تربیت برخاسته از تربيت اسلامي است که همه ابعاد تربیتی بشر را در بر می­گیرد. این اصطلاح برگرفته از ربوبیت کریمانه الهی مطابق با قرآن (انفطار/6)، و همچنین با الهام از حدیث ذیل می باشد: «اَکِرموُا اَولادَکُم وَاَحسِنوُا آدابَهُم یُغفَر لَهُم، به فرزندان خود احترام گذاريد و آنان را آداب نيكو بياموزيد تا آمرزيده شويد» (مجلسی، ۱۰۳۷ - ۱۱۱۱ق)، بنابراین تربیت کریمانه صرفاً بیانگر نوعی تربیت دینی نیست. تربیت کریمانه بر مبنای رابطه کرامت­وار ربّ و مربوب شکل می­گیرد. كرامت از ريشه كرم و به معني سخاوت، شرافت و عزت به کار می رود، همچنین کرم به معنای دوری ازگناه است (خلیلی،1397). کرامت، بخش اصلی هویت انسان، یک سجیه وخصلت عملی بوده که ریشه دردرون انسان داشته و بی‌ تــوجهی‌ بــه‌ آن‌ مشــکلات‌ فراوانــی‌ را بوجود می­آورد. ایــن‌ در حالی‌ است‌ که‌ کرامت‌ انسانی‌ چه‌ در بعد ذاتی‌ و چه‌ در بعــد ارزشــی‌ گفتمــان‌ رایــج‌ جهان‌ معاصر و مبنــاي رفتــار و روابــط‌ میــان‌ افــراد و دولــت‌هــا و کشورهای مختلف‌ بوده است. (زارعی و همکاران ،1402). این گونه­ی تربیتی از دیرباز تا کنون مورد توجه کتب آسمانی پیامبران و اندیشمندان دینی و غیر دینی بوده است، همچنین در اسناد بالادستی نظام آموزش و پرورش ایران نیز به این مهم توجه شده است. با این حال بررسی میدانی میزان پایبندی افراد جامعه ایران به این ارزشهای تربیتی، فاصله­ بسیار زیادی را نشان می دهد (حسینی محمد آباد ،1399).

شاخصه­های تربیت کریمانه: شاخصه­های تربیت کریمانه با استنباط از آیات و روایات و متون دینی به شرح زیر است:

1)       توجه به اصالت­بخشی به فطرت: در مبانی تربیتی، بعد فطری بشر مطابق با دیدگاه اسلام، بعدی متمایز از بعد غریزی بوده که توجه به این بعد انسانی، از شاخصه­های منحصر به­فرد آموزه­های روان­شناختی اسلام است. می توان گفت،یکی از وجوه افتراق تربیت غربی انسان گرا با تربیت کریمانه، فطرت است و بی میلی به کارهای کریمانه، خروج از مسیر فطرت است. در واقع می توان گفت،گرايش های فطری قابل پرورش اند، لذا فطرت خدادادی انسان، در قالب ارادی، منشأ حرکت انسان به سوی کمال است ، خدای متعال اين ظرفیت را به همه انسانها داده که بتوانند متّصف به صفات و کمالات الهی شوند و در این مسیر چیزی مانع آنها نخواهد شد. چنان که خداوند می­فرماید: يَاأَيهَاالَّذِينَ آمَنُوا عَلَیْکُمْ أَنْفُسَکُمْ لَا يَضُرُّکُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَيْتُم(مائده/105).بنابراين راه تربیت معنوی انسان ازمسیر اراده اومی گذرد.همچنین مربی نیز، می تواند، پس از اراده خود متربی و البته با میل او، انگیزه انجام عمل صالح را در وی تقویت کند، زيرا تا کســی خواهان کمال نشود ديگری را توان کمال بخشیدن به او نیست.

2)       توجه به نظام ربوبی در مبانی تربیتی: یکی دیگر از شاخصه­های مبنایی معارف تربیتی دین اسلام، توجه به اصل ربوبیت الهی با الهام از اصطلاح قرآنی ربّ العالمین(حمد/1) است. توجه به ربوبیت عام الهی نقش مهمی در مشاهده و درک کریمانه بودن آموزه­های تربیتی دارد.

3)       توجه به نظام مشاعی در مبانی تربیتی: نظام مشاعی یا به تعبیر دیگر نظام واسطه­مند که معرف آن در اصطلاح دینی، اصل شفاعت است( بقره/255). شفاعت به معنای جفت شدن بوده است (حسینی،1414ق)، که بزرگان دینی نیز از آن به نظام مشاعی و واسطه­مند الهی یاد کرده­اند (طباطبایی،ج‏2 ،ص333 ). توجه به واسطه­مندی نظام احسن الهی در آموزه­های تربیتی، محتوای آموزه­ها را به سمت کریمانه بودن سوق خواهد داد. زیرا هر فرد به مثابه یک فرد مستقل نخواهد بود. بلکه همواره در یک نظام و وابسته به آن نظام در این سیستم پیچیده ، نقش بی­نظیر خود را ایفا می­کند.

4)       توجه به نظام ولایی در مبانی تربیتی: مطابق با دیدگاه اسلامی همه­ چیز، آفریده­ و مخلوق خداوند و تحت اراده و مشیت حق­تعالی به سبک ولایت اداره و تدبیر می­شود. ولایت به معنای الصاق دوچیزی است که چیزی مابین آنها نباشد (راغب اصفهانی،1404ق، ص 885). به­واسطه­ی این ارتباط ولایی اعضا آن چنان به هم نزدیک شده که یکی می شوند (طباطبایی، ج‏6، ص 1). البته ولایت خاص الهی شامل حال باورمندان خواهد شد (بقره/156). در امتداد ولایت الهی، ولایت­مندانی گزینش شده نیز وجود دارند (مائده/55). که مصادیق اتم و اکمل آن بعد از پیامبر اسلام(ص)، همان امام علی(ع) و اولاد معصوم و گرانقدرش می­باشند (مقاتل بن سليمان،1423ه،1:486). توجه به این اصل در آموزه­های تربیتی، نه تنها فرد را متأسی به سبک و سیره­ آنها کرده، بلکه وجود ولایت آن­ها در زندگی، مسیر تربیتی را منحصر به فرد خواهد کرد.

5)       وحدت قلوب مبتنی بر نظام ربوبی، ولایی و مشاعی: بدون شک ایجاد وحدت یکی امتیازهای هر نظامی خواهد بود. اما وحدتی که در تربیت کریمانه مبتنی بر نظام ربوبی، ولایی و مشاعی آن شکل گرفته، وحدتی از ژرفای قلوب و نه تنها همه انسان­ها با همدیگر که وحدتی با تمام عوالم و جهان هستی را پدید می­آورد. گستره و ژرفای وحدت قلوبی در تربیت کریمانه، پیامدهای منحصر به فردی را ایجاد خواهد کرد.

6)       جایگاه محوری در تربیت کریمانه: یکی دیگر از شاخصه­های تربیت کریمانه مبتنی بر نظام ربوبی، ولایی و مشاعی، توجه به جایگاه کریمانه انسان در نظام آفرینش می باشد،پرداختن به این مفهوم در ارزیابی نظام تربیتی معاصر وشناخت و فهم جایگاه و جایگزینی "نگاه جایگاه محور" به"نگاه تکلیف محور"،بسیار ضروری به نظر می رسد؛"لا تَجهَلْ نَفسَكَ ؛ فإنَّ الجاهِلَ مَعرِفَةَ نَفسِهِ جاهِلٌ بِكُلِّ شَيء "(تمیمی آمدی،755،1378).

7)       توجه به تعالی درونی در تربیت کریمانه: مطابق با قرآن کریم، باور و ایمان به خداوند و حدود الهی، فرد را ایمن می­کند (انعام/82). بنابراین مطابق با روش تربیت ربوبی پروردگار، آنچه که متربی را اعتلا می­بخشد، تعالی درونی فرد است. توجه به این شاخصه، تربیت کریمانه را منحصر به فرد می­کند.

ارزیابی مبانی نظام تربیتی معاصر با تکیه بر شاخصه­های تربیت کریمانه: مطابق با آنچه که از شاخصه­های تربیت کریمانه گفته­شد، مبانی نظام تربیتی معاصر اعم از نظام تربیتی کلاسیک و تربیت دینی رایج میان دینداران، ارزیابی می­شود.

کم توجهی به اصل فطرت در تربیت: در مبانی روان­شناسی و تربیتی معاصر، فطرت الهی بشر ، بعد الهی – انسانی را نادیده گرفته است (شجاعی و حیدری، 1389). بنابراین می توان گفت یکی از وجوه افتراق تربیت غربی انسان گرا با تربیت کریمانه، فطرت است و بی میلی به کارهای کریمانه، خروج از مسیر فطرت است. در واقع می توان گفت، گرايش های فطری قابل پرورش اند، لذا فطرت خدادادی انسان، در قالب ارادی، منشأ حرکت انسان به سوی کمال است، درواقع می توان گفت در تربیت اسلامی بر محوریت دیدگاه کریمانه، انسان راهنمایی نمی شود، بلکه تنها او را به مسئولیت های فطری که دارد ، متوجه می سازند (گل پرور و همکاران،1401).

کم توجهی به نظام ربوبی، ولایی و مشاعی در تربیت: یکی از دلایل اصلی عقیم ماندن برخی اقدامات تربیتی،کم کاری درتعمیق اعتقادات و فراهم ننمودن زمینه پذیرش نظام ربوبی و اصول دین می باشد. به دنبال آسیب شناسی این مسئله به ریشه های زیر می توان دست یافت ،از جمله ،کم کاری مربیان و والدین در حوزه ربوبیت، معرفت رب، عدم توجه به تقویت مداوم بعد بندگی متربی، عدم درک عجز بندگان در مقابل خدا، ضعف در زمینه پذیرش و ایمان به نظام ربوبی، می باشد. همچنین از دیگر آسیب های این حوزه،کم کاری مربیان در تربیت انسان عبد و اهمال در تقویت روحیه تسلیم در متربی است (عباسی ولدی، 1398)

از جمله آسیب های تربیتی در حوزه این نظام، پذیرش ضعیف اصول نبوت،امامت وتوسل به انبیاء و اولیا الهی بدلیل کم کاری مربیان،والدین و متصدیان تربیتی جامعه است که در آسیب شناسی این مسئله، می توان از ضعف بنیه اعتقادی و قلبی مربی و والدین بویژه مادر و همچنین سهل انگاری در خصوص تحکیم و تعمیق باورهای متربی در حوزه اصول نبوت و امامت، نیزعدم اطلاع شیعیان از جایگاه خود وکمرنگ شدن ایمان به اینکه شیعه مرتبه ای از نور امام بوده،نام برد.دین و پیامبرآورش به دلایل اعتقادی مصون از خطا و آسیب‌اند، اما وقتی دین در بستر تاریخ جریان پیدا می‌کند گرفتار آسیب‌هایی می‌شود. ضعف در زمینه امام شناسی و استمداد از اهل بیت (ع) و الگوگیری ناصحیح از سبک و سیره ایشان، معرفت کم نسبت به امام عصر(عج) و ارتباط ضعیف با ایشان، از دلایل دیگر آسیب های حوزه نظام مشاعی است (عباسی ولدی، 1398).

ارزیابی رویکرد نظام تربیتی معاصر با تکیه بر شاخصه­های تربیت کریمانه: نظام تربیتی معاصر، با رویکرد مادی ­گرایانه به مفاهیم تربیتی می­نگرد. این‌ امر، در مراتب گوناگون تربیتی‌ کودکان، نوجوانان و جوانان تاثیرگذار بوده است‌. به‌ گونه‌ ای‌ که‌ تربیت‌ کودك از بعد از تولد مورد اشاره قرار می‌ گیرد و بر این‌ اساس، دردیدگاه غربی‌ کمتر‌ اشاره ای‌ به‌ کودك و کودکی‌ و تربیت‌ قبل از تولد شده است‌ (مهدوي کنی‌،1391).

ارزیابی راهبردهای نظام تربیتی معاصر با تکیه بر شاخصه های تربیت کریمانه: با توجه به ارزیابی نظام تربیتی معاصر با تکیه بر مبانی و رویکردهای موجود در شاخصه­های تربیت کریمانه، ضرورت دارد، برنامه­های راهبردی نظام تربیتی معاصر نیز مورد ارزیابی قرار گیرد.

تعمیم چرامحوری در نظام تربیتی: مطابق با شاخصه­های مبنایی تربیت کریمانه در حوزه­های نظام ربوبی، ولایی و مشاعی، بدست می­آید که زندگی تحت مدیریت خداست و در مقابل خداخود راکسی حساب کردن، اشتباه است؛. یکی از اشتباهات بشرتن دادن به تدبیر انسان برای انسان بوده است، زیرا این امر زیر سوال بردن ربوبیت است. کم کاری در تربیت انسان عبدو تقویت روحیه تسلیم در متربی، ازآسیب های حوزه تربیت است و یکی از ریشه های این امر،جامعه ای است که با تضعیف روحیه تسلیم به سمت چرا محوری می رود. نتیجه این اقدام، غیر ربوبی شدن اعتقاد متربی است، تسلیم، زمینه ساز پذیرش ربوبیت است.

خطایی که در حوزه دین، انجام می شود، اینست که متربیان را اهل چون وچرا وپرسش بار می آورند، در حالی که با توجه به آیه:« سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا(بقره/285) و با تاکید بر اطاعت از رب العالمین، بسیاری معضلات تربیتی حل می شود. بنابراین، آشنایی اندک مربیان و نگاه سطحی آنان به دین، ضعف ربوبیت و عبودیت و پذیرش مطلق آموزش های غیر توحیدی و غیرکریمانه را به دنبال دارد (عباسی ولدی، 1398).

عدم وجود برنامه­های راهکاری برای بالا بردن عزت نفس متربیان مطابق با مبانی تربیت کریمانه: آنچه که در علوم روان­شناسی و تربیتی کلاسیک مطرح شده، اعتماد به نفس یا خودکارآمدی مبتنی بر خودارزشمندی یا عزت نفس است. در این حوزه انسان به صِرف انسان بودن لازم است که عزت نفس و اعتماد به نفس داشته باشد. در حالی­که در تربیت کریمانه مبتنی بر آموزه­های قرآنی و دینی، اصطلاحی با عنوان اعتماد به نفس وجود ندارد. زیرا مطابق با نظام ربوبی، ولایی و مشاعی، نفس مستقل از ربوبیت پروردگار، و خارج از حوزه ولایت تشکیکی در طول ولایت الهی و جدای از سیستم پیچیده نظام احسن الهی نمی­باشد. عزت نفس با در هم تنیدگی با عزت الهی تعریف می­شود. چنانکه مطابق با آموزه­های قرآنی، عزت، تنها از آن خداوند است (نساء، 139).

کم توجهی به تقدم تزکیه بر تعلیم: نام گذاری آموزش و پرورش و نه پرورش و آموزش، نشان از کم توجهی به حوزه پرورش و تزکیه است. امروزه بدلیل اولویت تخصص وتجربه درزمینه علوم غربی، مدرسه و اولیای آن مقدم بر والدین شده اند. پژوهش های دینی و تربیتی در اولویت نظام های آموزشی نیست. در اولویت نبودن اجرای دقیق سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و تاخیر در اجرای برنامه و مفاد آن در مراکز آموزشی و مدارس، از جمله آسیب هاست (صلاح،1399). کم توجهی اولیاي مدرسه‌ به‌ مسائل‌ اخلاقی‌، سخت‌ گیري، تأکید بر آموزش صرف، عدم برنامه‌ ریزي مناسب‌ براي اوقات فراغت‌ دانش‌ آموزان، نیز جزء آسیب های حوزه نظام آموزشی است (شکاري و همکاران، 1393).

جایگزینی تعلیم به جای تفکر: يكي از آسيبهایی که دردین وارد شده، جايگزيني تعليم به جاي تفكر است هر چند تعليم يا آموزش يكي ازراه هاي تربيت ديني است،اما بدون ايجاد نياز يا پرسش در زمينه مفاهيم ديني، آموزش جنبه صوري پيدا مي كند، كه در اين صورت در ذهن ايجاد چالش نكرده وقابليت تفكر را سلب و شور و هيجان دانستن را در فرد سركوب مي كند؛ خداوند در قرآن می فرماید: «قُلْ سِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ بَدَأَ الْخَلْقَ ثُمَّ اللَّهُ يُنْشِئُ النَّشْأَةَ الْآخِرَةَ إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ (20 عنکبوت). اما علي رغم تاكيد قرآن به تفكر، امروزه نظام تعليمي مدرن، تعليم را به جاي تفكر گذاشته كه اين امرمنتهي به انباشت محفوظات شده و تربيت ديني را با آسيب هايي مواجه ساخته است (هاشمیان و همکاران، 1393).

غفلت از نگاه آیه ای در تربیت: با توجه به مشاعی بودن نظام احسن الهی، بشر در سیستمی بسیار پیچیده، منظم و بهم پیوسته زندگی می­کند. ضرورت دارد، سویه تربیتی نیز بر این مبنا باشد. نگاه آیه­ای به معناست که خود و پیرامون خود را به­عنوان آیه و نشانه منسجم و منظم در این شبکه پیچیده نظام مشاعی بنگریم. خداوند حکیم نیز در قرآن کریم بشر را به تفکر در آفاق و انفس توصیه فرموده؛«سَنُرِيهِمْ آيَاتِنَا فِي الْآفَاقِ وَفِي أَنْفُسِهِمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ أَوَلَمْ يَكْفِ بِرَبِّكَ أَنَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ؛ به زودى نشانه‏ هاى خود را در افقهای [گوناگون] و در دلهايشان بديشان خواهيم نمود تا برايشان روشن گردد كه او خود حق است آيا كافى نيست كه پروردگارت خود شاهد هر چيزى است»، (53فصلت)، که این خود الهامی بر نگاه آیه­ای بر خود و جهان هستی می­باشد؛ و انسان با تقویت رویکرد معرفی شده از سوی قرآن، به سمت احساس حضور در محضر خدا می رود واین دیدگاه و احساس، زمینه ساز تربیت انسان بوده و در مقابل غفلت از آن، عامل سقوط انسان است. همچنان که به تعبیر قرآن، تفسیر مادی از عالم، خسران زدگی به دنبال دارد و کسانی که با نگاه آیه ای، در زمین سیر نکرده وبه عاقبت بدی دچار شده اند، مصداق مفسدین واقع شده اند. کفران نعمت در نتیجه کم شدن نگاه آیه ای، از جمله چالش های اعتقادی است (صلاح،1401).

ناکافی بودن توجه به نگاه جایگاهی و جایگاه کریمانه انسان در هستی: با نظر به اینکه یکی از شاخصه­های تربیت کریمانه، توجه به جایگاه کریمانه انسان در نظام آفرینش می باشد، پرداختن به این مفهوم در ارزیابی نظام تربیتی معاصر وشناخت و فهم جایگاه و جایگزینی "نگاه جایگاه محور" به"نگاه تکلیف محور"، بسیار ضروری به نظر می رسد. عدم معرفت نسبت به خود، به منزله جهالت و نادانی نسبت به همه چیز است. چنانکه روایتی نیز با همین مضمون آمده که می­فرماید: ؛"لا تَجهَلْ نَفسَكَ ؛ فإنَّ الجاهِلَ مَعرِفَةَ نَفسِهِ جاهِلٌ بِكُلِّ شَيء "(تمیمی آمدی،1:755.1378)

این دیدگاه، جایگاه انسان در هستی را معین می سازد، در نگاه جایگاهی همراه با عزت و کرامت، دنیایی از بزرگواری همراه با امید به تغییر وضعیت موجود به سمت مطلوب نهفته است، که قطعا این انگیزه، جایگاه شایسته ای را برای انسان رقم می زند. یکی از اهداف اسلام از تربیت کریمانه، نگاه جایگاهی دادن به فرزند است، یعنی نگاهی که فرد به دور از باید و نباید و تذکر، با کرامت، به نحو شایسته به انجام تکالیف می پردازد و به دیده رشد وتربیت و نه به دیده وظیفه و تحمیل و نه از سر خواری و ذلت به مسئولیت ها و تکالیف می نگرد. ضمن اذعان به اعتقاد نظام غربی به کرامت، باید گفت که معنای کرامت در غرب با مفهوم آن در نظام تربیت اسلامی متفاوت می باشد و یکی ازاین ریشه های این مسئله در عدم اعتقاد نظام تربیت غرب به عالم پس از مرگ است. این نظام، علیرغم توجه به کرامت انسانی، آن را در محدوده مسائل مادی و گاهی همسان با حقوق حیوانات می داند وقطعا این دیدگاه بر تربیت انسان، تاثیر منفی دارد. در دنیای معاصر، نگاه جایگاهی و ارتباط با جایگاه ها کمرنگ شده و افراد بجای ارتباط گرفتن با جایگاه دیگران، با خود آنها ارتباط گرفته اند و این مسئله، بخ دلیل بدی های افراد و اشیاء، موج ناامیدی و افسردگی را در بین آنها گسترش می دهد. درحالی که با این نگاه، بسیاری از نقایص دیگران، نادیده گرفته شده و به جایگاه ایمانی آنها، توجه می شود، چون می دانند، که جایگاه مؤمن تولید خیر می کند، با این دید، آن جایگاه مومنانه با فرد صحبت کرده و ارتباط می گیرد و بر او اثر خیر می گذارد و این گونه معنای دعای پیامبر(ص)، فهمیده می شود که دائما" می فرمودند: «الّلُهمَّ َاِرنیَ الاشیاءَ کَما هِیَ، خدایا پدیده‌ها را آن چنان که هستند، به من بنمایان »(جوادی آملی،1392). 

ضعف برنامه­های راهبردی در مورد جایگاه شایسته زن در خانواده و اجتماع در نظام تربیتی معاصر: غفلت و ناآگاهی برخی زنان از جایگاه جهادگونه آنان در همسرداری مطابق با حدیث شریف «جِهَادُ الْمَرْأَةِ حُسْنُ التَّبَعُّل/(كليني، 11:163)، کم توجهی به وسعت روح اعضای خانواده به ویژه مادر، دوری زنان از جایگاه واقعی خود، تبعیت کم زن از مرد، کم شدن لطافت زن ، کمتر رعایت نمودن هفت ساله های تربیتی، کم توجهی بیشتر به اکرام فرزندان و نیز به تربیت پنهان خانه (صلاح، 1399)، از جمله معضلات تربیتی خانواده است. فاصله گرفتن مادر از نگاه رب البیتی به خود در خانه، کم شدن چاشنی معنویت مادر درخانواده، غفلت از هدف نگاه جایگاهی پروردگار به مادر، از دیگر آسیب ها می باشد. نگاه ولایی ندادن مادر به امور منزل و اهمال در رسیدگی به امورمنزل و کمتر توجهی به ثواب و اجر معنوی این اعمال، همچنین درخواست زیاد زن از مرد و تبعات آن از جمله مسوولیت ناپذیر شدن مرد، از جمله معضلات هستند. تمایل زن به مدیریت اقتصادی، تنوع طلبی او و تاثیر منفی آن بر تربیت، دقت کمتر به نقش حیاتی زن در تربیت فرزند، کمتر توجهی به عبارت معروف « الوَلَدُ سرُّ أَبیه»، نبودن زن در جایگاه منشأ حیات خانواده، اختلال در نظام محاسباتی زنان مسلمان امروز، نگاه غلط جامعه به جایگاه مقدس مادری نیز از این دست است (عباسی ولدی،1400)، کاهش حس عبودیت وبندگی صحیح مادر در خانه، اسراف و تجمل، تفاخر و ناسپاسی اندک زنان به درگاه خداوند، عدم تمکین جنسی، برداشت وتفسیر ناصحیح از حیاء زن، رفتارهای اقتدار شکن زن در مقابل مرد، ایرادگرفتن از همسر و عیب جویی از او، جانشینی مهد کودک بجای مادر، از جمله آسیب های تربیتی حوزه زنان است (صلاح، 1399).

ضعف برنامه­های راهبردی در حوزه اقتصادی و نقش آن در تربیت: امروزه ثروت جای رزق را در میان مردم گرفته است و در برخی موارد، برداشت مردم از رزق، صرفا"رزق مادی و ثروت است در حالی که قسمت اعظم رزق، معنوی و غیرمادی است (طاهرزاده، 1385). خلأهای اقتصاد جامعه برتربیت اثرمنفی می گذارد (صلاح، ۱۴۰۱). مسئله مهم در حوزه اقتصاد خانواده، مدیریت مالی دخل وخرج رزق حلال است، به گونه ای که انفاق های درآمد خانواده کاملاً پرداخت شود؛ انفاق واجب اعم از خمس و زکات و مستحب شامل صدقات، نذورات، کمک به ایتام و... می باشد. در حدیث شریف زیر ارتباط عصیان­گری و لقمه حرام بیان شده ­است:

وَيلَكُم ! ما علَيكُم أن تُنصِتوا إلَيَّ فَتَسمَعوا قَولي؟ وإنّما أدعُوكُم إلى سَبيلِ الرَّشادِ،وكُلُّكُم عاصٍ لِأمري غيرُ مُستَمِعٍ قَولي فقد مُلِئَت بُطونُكُم مِن الحَرامِ و طُبِعَ على قُلوبِكُم» (بحراني أصفهانی1387 ،17:252).

واى بر شما! شما را چه زيان كه به من گوش دهيد و گفتار مرا ،كه به راه راستتان فرا مى خوانم بشنويد، همه شما نافرمانى مى كنيد و به سخنان من گوش نمى دهيد؛ زيرا شكم هايتان از حرام پر شده و بر دلهايتان مُهر [غفلت]،خورده است. از عوامل موثر دیگر، آموزش احکام اقتصادی به متربی می باشد.کمرنگ شدن ساده زیستی،تنوع طلبی ،کثرت گرایی و ثروت اندوزی، کمرنگ شدن اعتقاد به رزاقیت خدا، کم شدن قناعت و افزایش حرص، از معضلات تربیتی درحوزه اقتصاد است (عباسی ولدی، ۱۴۰۱).

ارزیابی تربیت دینی معاصر با تکیه بر شاخصه­های تربیت کریمانه: یکی از حوزه­های تربیتی معاصر در میان جوامع دینی، تربیت دینی است. متاسفانه تربیت دینی موجود نیز دستخوش آسیب­هایی شده که با شاخصه­های تربیت کریمانه فاصله پیدا کرده­است. به تعبیر دیگر، یکی از آسیب­های وارد بر تربیت دینی معاصر، دین­داری معیوب است. امام علی (ع)، آفت در دین را بزرگ ترین مصیبت ها می خواند: «الْمُصِیبَةُ بِالدِّینِ أَعْظَمُ الْمَصَائِب (دشتی،1382). و این امرهمان دین داری معیوب است که می تواند ثمره تربیت دینی غلط باشد.

عدم توجه به ولایی بودن دین: جامعه در حال گذار از سنت به مدرنیته، طبیعتاً با سلسله‌ای از مسائل و چالش‌ها مواجه می‌شود، که از بحث‌برانگیزترین آن‌ها در حوزه اعتقادات و تعلیم و تربیت دینی است، از جمله عیوب وارد بر تربیت دینی، عدم توجه به ولایی بودن دین و نه محتوایی بودن آن است. عدم توجه به باورمندی ربوبی فرد قبل از عبادت، عدم تعادل در مؤلفه­های دینی و آموزش و تعلیم کاریکاتوری آن می­باشد، ولایی بودن دین اسلام نه محتوایی بودن در جامعه امروز، یک ضرورت است، که نپذیرفتن آن، تبعات سنگین تربیتی بدنبال دارد. نظام آموزشی معاصر در حوزه سنت و مدرنیته دچار سلسله‌ای از چالش‌های درونی است. از سویی می‌خواهد متعلمان، دانشمند، محقق، پرسشگر، خلاق، و نقاد شده و از دیگرسو، در امر تعلیم و تربیت دینی پیرو و تابع قرائت رسمی از دین باشند. حکومت درصدد است که تعالیم دینی را به صورت حداکثری و آرمانی در جامعه اجرا کند. به این نگاه و نگرش حکومت، نقدهایی وارد است. کمتر انس گرفتن با قرآن و قرائت و عمل به آن و همچنین عدم قرائت احادیث و منابع روایی در بین مردم، از دیگر آسیب های این حوزه می باشد. عدم احساس تضرع داشتن همراه با مناجات نیز، از خلأهای تربیتی در جامعه امروز است (دشتی‌، 1382).

برداشت ناصحیح از معارف دینی: در طول تاریخ ، برداشت­های ناروا از دین، یکی از آفت­های اساسی دین برشمرده شده­است. امام باقر (ع) می فرمایند: «الدِّینُ وَاسِعٌ وَ لَکنَّ الْخَوَارِجَ ضَیقُوا عَلَی أَنْفُسِهِمْ مِنْ جَهْلِهِمْ/ دین گسترده است، اما خوارج از روی نادانی بر خود سخت گرفتند» (سروی مازندراني، قرن 11ه، 10:103). در واقع می توان گفت ستون دین، فقه و آگاهی است. مطابق با روایتی از.پیامبر اسلام(ص)، که فرمودند: «لِکلِ شَی ءٍ عِمَادٌ وَ عِمَادُ هَذَا الدِّینِ الْفِقْه: رای هر چیز ستونی است وستون دین نیز فقه وآگاهی است» (معرفت، 1390، 142،ص393).

همچنین، پرسش از مراجع دینی برای رفع و دفع برداشت­های ناصحیح از دین بسیار توصیه ­شده­است. مطابق با آیه کریمه که می­فرماید: فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکرِ إِن کنتُمْ لَا تَعْلَمُون (نحل/43) در توقیع امام زمان (عج)، به اسحاق بن یعقوب نیز آمده است: «وَ أَمَّا الْحَوَادِثُ الْوَاقِعَةُ فَارْجِعُوا فِیهَا إِلَی رُوَاةِ حَدِیثِنَا فَإِنَّهُمْ حُجَّتِی عَلَیکمْ وَ أَنَا حُجَّةُ اللَّهِ عَلَیهِم(منتظری،1384 ،1:264). نه روایاتی که جعل شده است. مردی ازپیامبر(ص)پرسید: مَا الْحَزْمُ/ دوراندیشی چیست؟حضرت فرمودند:« تُشَاوِرُ امْرَأً اذَا رَأْی ثُمَّ تُطِیعُه/مشاوره کردن با مرد صاحب نظر و پیروی نمودن از رهنمودهای او» ( مجلسي،1403، 77:152).

تفقه در دین با حزم و دوراندیشی عجین شده­است. حزم نیز چیزی جز مشاوره کردن با مرد صاحب نظر و پیروی نمودن از رهنمودهای او نیست. چنانکه از پیامبر(ص) روایت شده است: «تُشَاوِرُ امْرَأً اذَا رَأْی ثُمَّ تُطِیعُه (مجلسي،1403، 77:152).

متاسفانه امروزه نیز عده ای از افراد جامعه هم خود برداشت های غلطی از مفاهیم دینی دارند و هم سعی می کنند با گفتار یا کردار به دیگران بفهمانند، که دین سخنی جز این ندارد. این تفکر و برداشت ها گاه ضمن این که لباس کهنگی بر قامت تعالیم مذهبی می پوشاند، مانعی برای تلاش و فعالیت می گردد. برای مثال «توکل» عاملی است برای تلاش، مسئولیت پذیری و تکیه گاهی است که آدمی در حوادث با شجاعت و با امید به نصرت خداوند، رو به جلو گام بردارد. اما این معنای پویا در نگاه بعضی واژگون گردیده و به دور شدن از وظیفه به بهانه واگذاری کار به خدا و ترجیح عافیت طلبی، تبدیل شده است. یا معنای «صبر» که استقامت و پایداری در راه هدف همراه با ایمان است، گاهی به انفعال، و تسلیم در برابر ستمگران تعبیر می شود یا قضا و قدر الهی، به سلب اختیار از آدمی تأویل می گردد که توجیه نادرستی است.

افراط وتفریط در عبادت: یکی دیگر از آسیب­های وارد بر تربیت دینی متربیان، افراط­ یا تفریط در عبادت توسط مربی و کشاندن آن به متربی است. امام علی (ع)، در این مورد می­فرمایند: «فَکلُّ تَقْصِیرٍ بِهِ مُضِرٌّ وَ کلُّ إِفْرَاطٍ لَهُ مُفْسِدٌ/ هرگونه کندروی برای روح انسان مضربوده و هرگونه تندروی مایه فساد است»( مازندراني،11:1402). امام صادق(ع)، نیز فرموده اند که پدرشان ایشان راازعبادت زیاد بازداشته و سفارش می کردند که کمتربه عبادت بپردازند؛«اِجتَهَدتُ فی العِبادَةِ وأنا شابٌّ، فقالَ لی أبی: یا بُنَی، دونَ ما أراک تَصنَعُ، فإنّ اللّه عزّ وجلّ إذا أحَبَّ عَبدا رَضِی عَنهُ بالیسیرِ/زمانی که جوان بودم در عبادت سخت می کوشیدم. پدرم به من فرمود: فرزندم کمتر از آن چه می بینیم، عبادت کن، زیرا خداوند عزوجل اگر بنده ای را دوست داشته باشد، به عبادت اندک او خرسند گردد» (مجلسي،1403، 68:213).

سرزنش افراطی: یکی از مشکلاتی که افراط در آن همچون بسیاری کارهای دیگر مشکلاتی را ایجاد می کند سرزنش است، که تبعاتی از جمله ایجاد حالت دفاعی در متربی داشته که به صورت لجاجت بروز می کند. حضرت علی (ع) فرموده اند: «الإفراطُ فی المَلامَةِ یشُبُّ نِیرانَ اللَّجاجَةِ/ زیاده روی در سرزنش آتش لجاجت را شعله ور می سازد»( محمدي ري شهري، ۱۴۰۰)، سرزنش های مکرر باعث می گردد، تا اثر سرزنش از بین برود در این صورت هیچ فایده ای ندارد و تنها باعث می شود تا جرأت شخص نسبت به گناه افزایش یابد. چنان­که حضرت فرموده اند: «إیاک أن تُکرِّرَ العَتبَ فإنّ ذلک یغری بالذَّنبِ و یهَوِّنُ العَتبَ: از سرزنش کردن های مکرر بپرهیز؛ زیرا این کار [فرد را] بر گناه [و خلافکاری] جری می کند و سرزنش را بی ارزش می سازد» (محمدي ري شهری، ۱۴۰۰). نیز فرموده اند: «لَا تُکثِرَنَ الْعِتَابَ فَإِنَّهُ یورِثُ الضَّغِینَةَ یدْعُو إِلَی الْبَغْضَاءِ وَ اسْتَعْتِبْ لِمَنْ رَجَوْتَ إِعْتَابَه/ زیاد سرزنش مکن؛ زیرا این کار کینه به بار می آورد و به دشمنی و نفرت می کشاند.» (تميمي آمدي، 1378، 1:764)، در روایت دیگر فرمودند: « إذا عاتَبتَ الحَدَثَ فَاترُك لَهُ مَوضِعا مِن ذَنبِهِ لِئَلاّ يَحمِلَهُ الإِخراجُ عَلَى المُكابَرَةِ/ هر گاه نوجوانی را ملامت کردی توجیهی برای گناهش بگذار، تا سخت گیری تو، او را به لجبازی واندارد» (ابن ابی الحدید، قرن 7 ،20:333). زمانی که مربی برای رساندن متربی به کمال عجله دارد، نمی تواند اشتباهات آن ها را تحمل کند، بنابراین برای هر کاری به سرزنش آنان دست می­زند. دعوا کردن، نصیحت های افراطی، مقایسه کردن افراد با هم، از دیگر آسیب های این حوزه است.

توجه بیش از حد به مستحبات و غفلت از واجبات: گاهی مشاهده می شود که به مستحبات بیش از واجبات اهمیت داده می شود، به عبارت دیگر یکی از جلوه های کمال گرایی غیر واقع گرا آن است، که امور مستحب و بلکه مباح را در شریعت به امور واجب تبدیل کنند. گاهی در نظام تربیتی به انجام این کار رو آورده شده است. به عنوان نمونه می توان به مسأله نماز جماعت یا نماز اول وقت اشاره کرد، اگرچه به این دو در روایات ما توصیه فراوانی شده است، اما انجام آن واجب نیست و الزام افراد به امری که واجب نیست، کاری ناشایست است. به ویژه آن که کسی بخواهد با اقدامات تنبیهی افراد را وادار به این دو مستحب نماید. نمونه دیگر استفاده از چادر به عنوان پوشش، کاری بسیار مطلوب و توصیه شده است، ولی همین کارواجب نیست، آن چه واجب است حفظ حجاب در محدوده شرع است و اجباری کردن چیزی که اسلام آن را اجباری نکرده نوعی انحراف محسوب می شود، که اثر تربیتی معکوس خواهد داشت. پیامبر(ص) فرموده اند: «إِنَّ مُحَرِّمَ الْحَلَالِ کمُحِلِّ الْحَرَامِ آن که حلال را حرام می کند مانند کسی است، که حرام را حلال می کند.». خداوند در قرآن کریم حرام کردن حلال ها را تعدی و تجاوز اعلام نموده است. «یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تُحَرِّمُوا طَیباتِ ماأَحَلَّ اللَّهُ لَکمْ وَ لا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لا یحِبُّ الْمُعْتَدینَ (مائده، 87)؛ اى كسانى كه ايمان آورده‏ ايد چيزهاى پاكيزه‏ اى را كه خدا براى [استفاده] شما حلال كرده حرام مشماريد و از حد مگذريد كه خدا از حدگذرندگان را دوست نمى دارد.». نکته دیگر این است، که برخی اوقات توجه بیش از حد به برخی مستحبات، باعث بی توجهی به واجبات می گردد. امیرالمؤمنین امام علی (ع) فرمودند: « اگر مستحب ها به واجب ها زیان رساند، مستحب ها را ترک کنید».

بحث و نتیجه­گیری

تربیت کریمانه مبتنی بر روش تربیتی کریمانه­ خداوند به­عنوان پروردگار و ربّ­العالمین و برگرفته از سیره کریمانه معصومان (ع) در ارتباط با متربیان خود می­باشد. همچنین مبتنی بر نظام ربوبی، ولایی و مشاعی و با در نظرگرفتن فطرت الهی بشر و با رویکردی مادی، معنوی است. با ارزیابی انجام گرفته از نظام تربیتی معاصر اعم از علوم تربیتی برآمده از غرب و سبک تربیت دینی معاصر در میان دین­داران، به نظر می­رسد، سبک تربیت کریمانه از جهات مبنایی، راهبردی و رویکردی در جامعه معاصر مغفول مانده ­است.

در راستای محدودیت­های پژوهش، اگرچه تربیت اسلامی و تربیت دینی از دیرباز مورد توجه اندیشمندان اسلامی قرار گرفته، اما سبک تربیت کریمانه که برآمده از مبانی تربیتی الهی و معصومان(ع) بوده، از جهت نظری پیشینه­ مکتوب و مدون و کاملی ندارد. بیشترین منابع نگارنده، آموزش­های ضروری وی در چندین سال اخیر بوده که به­ دلیل مکتوب نشدن آن توسط پیشتازان این سبک تربیتی، مانع جدی برای ارجاع دهی محتوای این پژوهش را پدید آورده که نگارندگان تا حد زیادی با استناد به منابع دست اول، تلاش کردند، این اشکال رفع شود. از اینرو، در راستای پیشنهادهای پژوهش، با توجه به تازگی سبک تربیت کریمانه، علیرغم پیشینه دیرینه آن در میان مربیان بزرگ الهی، پیشنهاد می­شود در جهت تدوین و انسجام بیشتر این سبک، پژوهش گران تلاش کنند. هم چنین در جهت اجرایی شدن آن در حوزه آموزش و پرورش در قالب طرح تربیت کریمانه اقدام شود. همچنین برای راستی­آزمایی آن پژوهش­های میدانی و شبه آزمایشی انجام گردد.

 

 

منابع

ایازی، سید محمد علی. (۱۳۸۶). کرامت انسان و آزادی در قرآن، بینات (موسسه معارف اسلامی امام رضا علیه السلام)،  بهار، ۴۴-۸.

 ابن ابی الحدید معتزلی، عبدالحمید بن هبةالله، قرن هفتم هجری(644ق الی649ق). شرح نهج البلاغه، ج 20 ص 333 ح 819، مکتبة آیت‌الله المرعشي النجفي، قم، ایران.

الراغب الأصفهاني، حسين بن محمد، بن مفضل. (1404ق). المفردات في غريب القرآن، ناشر: دفتر نشر الكتاب، نوبت چاپ: دوم، تعداد مجلدات: 1.

اخلاقی، مسعود، هاشمیان، نفیسه، و مهدوی نیا، جمیله. (1393). بازبینی: آسیب شناسی تربیت دینی: تعلیم به جای تفکر. همایش ملی انجمن فلسفه تعلیم و تربیت ایران (فلسفه تربیت دینی و تربیت اخلاقی. 

الحسيني، محمّد بن محمّد بن عبد الرزّاق، 1414 ق یا 1994 م، تاج العروس من جواهر القاموس، دار الهداية، بی تا.

بحراني أصفهاني. (۱۳۸۷). مستدرك عوالم العلوم و المعارف جامع العلوم والمعارف و الاحوال من الایات و الاخبار و الاقوال، جلد 17، صفحه252- قم: موسسه الامام المهدي ، عطرعترت.

تراشیون، سید علیرضا. (۱۳۹۸). کرامت انسان در تربیت فرزند، برگرفته از سلسله مباحث تدریس شده در موسسه نورالمجتبی (سامانه آموزش یکپارچه معارف اسلامی).

تمیمی آمدی ، عبد الواحد بن محمد. (۱۳۷۸). غررالحکم و دررالکلم، تهران، دارالحدیث، جلد1.

جوادی آملی، عبداله. (۱۳۹۲). تبيين براهين اثبات خدا، تهران، اسراء،، جلد1.

حسینی، سیدمصطفی.، گودرزی معظمی، هاجر. (1400). کرامت ذاتی انسان از دیدگاه حقوق بشر در اسلام و در حقوق بین الملل.

خلیلی، نیک محمد. (1397). مبانی عزت و کرامت در قرآن و روایات.

داودی، محمد.، (۱۳۸۸). تأملی در معنای تربیت دینی و نسبت آن با مفاهیم نزدیک، چاپ اول، قم، مؤسسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی).

دشتی، محمد. (۱۳۸۲). نهج البلاغه امام علی (ع)، تهران، انتشارات اسوه.

زارعی، طیبه، عباسی دره بیدی، احمد. (1402). آسیب‌ها و چالش‌های تحقق کرامت انسانی در جهان معاصر و راهکارهای رفع آن با الهام از آموزه‌های رضوی. اخلاق وحیانی. ۱۳(۳): ۱۴-۱۱۷.

سلیمیان، صلاح، شهبازی.، کیومرث.، بادپیما، جلیل.، حضوری، نعیمه. (1398). مدل مکانی هاتلینگ، توزیع مثلثی، مصرف کنندگان باتجربه و بی تجربه. ۹(۱): ۳۳۷-۳۱۹.

سلمان پور، داوود، مهریزی، مهدی، و ایازی، سیدمحمدعلی. (1398). تحلیلی بر مفهوم کرامت ذاتی انسان در قرآن و چالش های فراروی آن. مطالعات قرآن و حدیث، 13(1 (پیاپی 25) )، ۲۴۲-۲۱۹.

سروي مازندراني، محمدصالح، قرن يازدهم، شرح كافي اصول و روضه، شرح كافي مازندراني، ملا صالح . (۱۳۴۲ ش یا 1382 ق.). جلد10، صفحه، ص103-42-المازندراني، الملا صالح ، شرح الكافي، جلد11.

سید طبايي، روح‌الله.، طباطبائي‏ نژاد، سيدمحمود.، محمدي ‌ري شهری،  محمد. (2020). شهادت‌نامه امام حسين (ع): بر پايه منابع معتبر برگرفته از دانش‌نامه امام حسين (ع).

شجاعی، محمدصادق و حیدری، مجتبی. (1389). نظریه های انسان سالم با نگرش به منابع اسلامی، قم، موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره)، چاپ اول.

شکاری، عباس، و نورمحمدی نجف آبادی، محمد. (1393). بازبینی: آسیب شناسی تربیت اخلاقی جوانان و نوجوانان؛ چالش ها و راهکارها. همایش ملی انجمن فلسفه تعلیم و تربیت ایران (فلسفه تربیت دینی و تربیت اخلاقی.

شکورنیا، عبدالحسین.، فکور، محمد.،  الهام پور، حسین.، طاهرزاده، مریم.، چعب، فرحناز. (1390). همخوانی نمره ارزشیابی استاد توسط دانشجویان با نمره خودارزیابی اساتید، دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز سال 1387.

صلاح، مسعود، عقل، جمیل. (۱۳۹۹). قم، دار النشر اسلام.

صلاح، مسعود. (۱۴۰۱). تربیت پنهان ،1401، قم، دار النشر اسلام.

طاهرزاده، اصغر. (۱۳۸۵). جایگاه رزق انسان در هستی، اصفهان، انتشارات لب المیزان.

طباطبائی، سید محمد حسین. (۱۳۸۵). المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏17 ص ۳۳۴، دفتر انتشارات اسلامى، قم، ۱۴۱۷ق.

عباسی ولدی، محسن. (۱۴۰۰). من دیگر ما، جلد های 8 الی12 ، قم، آیین فطرت.

عاقل، احمد.،  جوانشیر.، عباس . (۱۴۰۱). تحلیل پیامدهای عزت نفس از منظر قرآن، احادیث و روانشناسی، مجله مطالعات حدیث پژوهی، سال هفتم بهار و تابستان 1401 شماره 13.

عزیزی، عبدالله گل پرور، یدالله پور، محمد هادی، محمدقاسمی، حمید. (۱۴۰۱). آسیب شناخت تربیت معنوی درحوزه فردی از منظر آموزه های اسلامی، ۷(۴): ۲۱۹-۲۰۴.

عباسی ولدی، محسن. (۱۳۹۸). صوت مبانی رشد، انتشارات آیین فطرت.

کشاورز، سوسن، عبدالهی، شهداد، و صفرپور، بهشته. (1393). بازبینی آسیب شناسی تربیت دینی با تاکید براصول تعلیم و تربیت. همایش ملی انجمن فلسفه تعلیم و تربیت ایران (فلسفه تربیت دینی و تربیت اخلاقی).

کرمی، مرتضی.، حسینی، مجتبی.، هاشمی، فروزان سادات.،  پوریزدیان محمدآباد، مهدی. (1399). ارزشیابی برنامه‌های درسی ضمن خدمت بر اساس اصول آندراگوژی. پژوهش‌های برنامه درسی. ۱۰(۱): ۲۹۹-۲۸۲. 

موسوی رنانی، فاطمه سادات . (۱۴۰۰). نقد و بررسی کرامت انسانی در اعلامیه حقوق بشر با تکیه برآراء آیت الله جوادی آملی، ۳۶-۲۵، معرفت، شماره 283.

مجلسی، محمدباقر بن محمد تقی. (۱۳۶۲). بحار الانوار، گنجینه، تهران.

مهدوی كني، صديقه. (۱۳۹۱). تبیین‌ روش شناسایی‌ اصول حاکم‌ بر نظام تربیتی‌ اسلام، همایش ملی تعلیم و تربیت اسلامی، با رویکرد معرفی، تحلیل و نقد آثار اندیشمند فرزانه استاد سید علی اکبر حسینی، رتبه ملی ‎۱ ،۱۰۹.

مقاتل بن سليمان بن بشير الأزدي البلخى، أبو الحسن، المحقق: عبد الله محمود شحاته. (۱۴۰۳ هـ). تفسير مقاتل بن سليمان، بيروت، الناشر: دار إحياء التراث ، الطبعة: الأولى.

معرفت، محمدهادی. (1385-1309ش). تفسير اثرى جامع، قم، التمهید، جلد 6 .

محمدی ری شهری، محمد. (۱۳۸۴). میزان الحکمه، تهران، دارالحدیث، ج 8 و 9.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

[1]  - دانشجوی دکتری قرآن و حدیث، واحد کازرون، دانشگاه آزاد اسلامی، کازرون، ایران.

[2] - استادیار، گروه معارف اسلامی، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران (نویسنده مسئول). [e-mail]

[3]  - گروه معارف اسلامی، واحد کازرون، دانشگاه آزاد اسلامی، کازرون، ایران.

 

Evaluation of the contemporary educational system based on the characteristics of generous education

Fatemeh Sadat Mousavizadeh¹, Seyede Fatemeh Mousavi², Mohsen Zarei Jaliani³

 

Abstract:

Purpose: Despite its strengths, the contemporary educational system has weaknesses that are evaluated in this research based on the characteristics of generous education.

Method: The research method in this research is descriptive-inferential with a critical approach and library tools, in the sense that first the indicators of generous education were deduced by descriptively examining Islamic verses and traditions, then the contemporary education system based on the indicators. The inferred values ​​were evaluated and criticized.

Findings: According to the findings of this research, based on the characteristics of generous education, the contemporary education system is criticized in terms of basis, approach and strategy. The materialistic approach in the western educational sciences causes the despotic system, the provincial system, and the communal system that rule the universe and their influence on education to be ignored. Religious education has also suffered damage such as not paying attention to the importance of religion and incorrect religious concepts.

Conclusion: The result obtained indicates that the generous education style has been neglected both in the western educational sciences and among religious people. It is suggested that more efforts should be made to integrate the style of generous education, and it should be done in the educational and training system in the form of research projects and in a random and quasi-experimental manner.

 

Key words: generous education, contemporary education system, religious education.

 

---

[1]  - PhD.student in Quran and Hadith Studies, Department of Islamic Studies, Kazeron Branch, Islamic Azad University, Kazeron, Iran.

[2]  - Assistant Professor, Department of Islamic Studies, Shiraz Branch, Islamic Azad University, Shiraz, Iran.

[3] - Department of Islamic Studies, Kazeron Branch, Islamic Azad University, Kazeron, Iran.