تأثیر صنایع خلاق بر سرمایه انسانی

زبیری, هدی; احسانی, مریم

doi:10.30495/eco.2024.1993782.2779

کد مقاله : ECO-2308-2779 (R1) بازدید : 53 PDF XML

نوع مقاله: پژوهشی

تأثیر صنایع خلاق بر سرمایه انسانی

هدی زبیری ¹ (دانشیار اقتصاد، دانشکده علوم اقتصادی و ادرای، دانشگاه مازندارن، بابلسر، ایران (نویسنده مسئول)، h.zobeiri@umz.ac.ir)
مریم احسانی ² (کارشناسی ارشد اقتصاد، دانشگاه مازندارن، بابلسر، ایران. m.ehsani@stu.umz.ac.ir)

تاریخ ارسال : 1402/05/21 تاریخ تایید : 1402/11/15

کلید واژه: سرمایه انسانی, دانش, صنایع فرهنگی, صنایع خلاق,

چکیده مقاله :

هدف این مقاله بررسی اثر صنایع خلاق بر سرمایه انسانی در کشورهای مورد مطالعه است. برای این منظور، نقش صنایع خلاق بر سرمایه انسانی 85 کشور توسعه‌یافته و درحال توسعه برآورد شده است. یافته‌های پژوهش نشان&lrm;دهنده اثر مثبت و معنادار صنایع خلاق بر سرمایه انسانی کشورهای مورد مطالعه است. از دیگر یافته‌های پژوهش می‌توان به تأثیر مثبت رشد تولید، مخارج دولت، جمعیت و سرمایه‌گذاری بر سرمایه انسانی اشاره نمود. بر اساس نتایج به دست آمده ضریب صنایع خلاق در کشورهای توسعه یافته از مقدار این ضریب در کشورهای در حال توسعه بیشتر بود. بنابراین انتظار می‌رود میزان تأثیرگذاری تولیدات خلاقانه فرهنگی و هنری بر سرمایه انسانی در این کشورها بیشتر از کشورهای در حال توسعه باشد. براساس نتایج به دست آمده می‌توان دریافت کشورها به صنایع خلاق نگاه ویژه دارند، از همین روی لزوم توجه هر چه بیشتر به صنایع خلاق و تقویت نیروی کار ماهر برای تولید محصولات خلاق به‌منظور دستیابی به رشد و شکوفایی بیشتر اقتصادی و افزایش اشتغال توصیه می‌گردد.

چکیده انگلیسی :

The aim of this paper is to investigate the impact of creative industries on the human capital of 85 developed and developing countries.  The findings indicate that “creative industries” affect the human capital of the countries. The results also display positive effects of production growth, government expenditure, population, and investment on human capital. The coefficient of creative industries in developed countries was found to be greater than in developing countries. As results, it is expected that the influence of creative, cultural, and artistic productions on human capital in these countries will be greater than in developing countries. The findings show that countries have a particular affinity for creative industries. Consequently, increasing focus on these sectors and fortifies the labor force with the necessary expertise to generate innovative goods and services, thereby fostering greater economic growth and prosperity and augmenting employment opportunities. .

منابع و مأخذ:

حنجری، سارا، تقوی، مهدی، تاری، فتح‌اله و جعفری صمیمی، احمد (1398). تأثیر صنایع فرهنگی-مذهبی بر رشد اقتصادی ایران. دوفصلنامه مطالعات و سیاست‌های اقتصادی، 6(2)، 276-249.

دینی، علی، حاج حسینی، حجت‌اله، میرعمادی، طاهره و رمضانپور نرگسی، قاسم (1398). حکمرانی، نظام نوآوری ملی و ظرفیت جذب، هم‌پایی و نوآوری فناورانه (مدلسازی نظری). فصلنامه مدلسازی اقتصادی، 13(47)، 33-1.

قربانی، فاضل، سرلک، احمد و حاجی، غلامعلی (1399). تأثیر سرمایه انسانی و فضای کسب ‌وکار بر رشد اقتصادی استان‌های ایران. فصلنامه مدلسازی اقتصادی، 14(50)، 176-153.

لشکری‌زاده، مریم (1400). نقش اقتصاد خلاق در رشد اقتصادی کشورهای منتخب. فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی ایران، 13(50)، 265-278.

نجیب‌زاده، نجمه، جلالی اسفندآبادی، عبدالمجید و زاینده‌رودی، محسن (1400). اثر تجارت محصولات فرهنگی بر رشد اقتصادی کشورهای منتخب گروه شانگهای. فصلنامه مدلسازی اقتصاد سنجی، 6(4)، 59-37.

_||_

Abisuga Oyekunle, O. A., & Sirayi, M. (2018). The role of creative industries as a driver for a sustainable economy: A case of South Africa. Creative Industries Journal, 11(3), 225-244.

Arrow, K. J. (1962). The economic implications of learning by doing. The Review of Economic Studies, 29(3), 155-173.‏

Acemoglu, D. (2012). What does human capital do? A review of Goldin and Katz's The race between education and technology. Journal of Economic Literature, 50(2), 426-63.‏

Becker, G. S. (1962). Investment in human capital: A theoretical analysis. Journal of Political Economy, 70(5), 9-49.‏

Béraud, P., Du Castel, V., & Cormerais, F. (2012). Open innovation economy of contribution and the territorial dynamics of creative industries. Journal of Innovation Economics,4 (2), 81-105.‏

Berry, C. R., & Glaeser, E. L. (2005). The divergence of human capital levels across cities. Papers in Regional Science, 84(3), 407-444.‏

Bilan, Y., Vasilyeva, T., Kryklii, O., & Shilimbetova, G. (2019). The creative industry as a factor in the development of the economy: dissemination of European experience in the countries with economies in transition. Creativity Studies, 12(1), 75-101.‏

Colapinto, C., & Porlezza, C. (2012). Innovation in creative industries: from the quadruple helix model to the systems theory. Journal of the Knowledge Economy, 3(6), 343-353.‏

Crociata, A., Odoardi, I., Agovino, M., & Sacco, P. L. (2020). A missing link? Cultural capital as a source of human capital: Evidence from Italian regional data. The Annals of Regional Science, 64(5), 79-109.‏

Crossick, G. (2006). Knowledge transfer without widgets. RSA Journal, 153(5524), 40-40.‏

Cunningham, S. (2002). From ultural to creative industries: theory, industry and policy implications. Media International Australia, 102(1), 54-65.‏

Dao, T. B. T., & Khuc, V. Q. (2023). The Impact of openness on human capital: A study of countries by the level of development. Economies, 11(7), 175.‏

Dee, T. S. (2004). Are there civic returns to education?. Journal of Public Economics, 88(9-10), 1697-1720.‏

Diebolt, C., & Hippe, R. (2019). The long-run impact of human capital on innovation and economic development in the regions of Europe. Applied Economics, 51(5), 542-563.

Dini, A., Hosieni, H. A., Miremadi, T., & Ramazanpoor Nargesi, G. (2019). Governance, national innovation system and the capacity for attraction, coherence and technological innovation (Theoretical Modeling). Economic Modeling, 13(47), 1-33. (In Persian). Farahanifard, S., Feshari, M., & Khanzadeh, Y. (2016). The Impact of islamic banking and non-banking financial institutions on economic growth in Iran – A Generalized Method of Moments (GMM). Economic Modeling, 9(31), 21-41.‏ (in Persian).

Florida, R. (2002). The Rise of the Creative Class (Vol. 9). New York: Basic books.‏

Florida, R., Mellander, C., & King, K. (2015). The Global Creativity Index 2015. Martin Prosperity Institute.‏

Freel, M. S. (2000). Strategy and structure in innovative manufacturing SMEs: The case of an English region. Small Business Economics, 15(1), 27-45.‏

Hanjari, S., Taghavi, M., Tari, F., & Jafari Samimi, A. (2019). The impact of cultural-religious industries on Iran's economic growth. The Journal of Economic Studies and Policies, 6(2), 249-276. (in Persian).

Horban, Y., Dolbenko, T., Yaroshenko, T., Sokol, O., & Miatenko, N. (2021). Human capital as a development factor for cultural and creative industries.‏ Journal of Computer Science and Network Security, 21(12), 604-610.

Horkheimer, M., Adorno, T. W., & Noeri, G. (2002). Dialectic of Enlightenment. Stanford University Press.‏

Jayne, M. (2005). Creative industries: The regional dimension?. Environment and Planning C: Government and Policy, 23(4), 537-556.‏

Lashkarizadeh, M. (2021). The role of creative economy in economic growth in selected countries. Journal of Iranian Social Development Studies, 13(50), 265-278. (in Persian).

Leiponen, A. (2005). Skills and innovation. International Journal of Industrial Organization, 23(5-6), 303-323.‏

Londar, S., Lytvynchuk, A., Versal, N., Posnova, T., & Tereshchenko, H. (2020). Investment in human capital within the creative economy formation: Case of the Eastern and Central Europe Countries. Comparative Economic Research. Central and Eastern Europe, 23(4), 129-148.‏

Lucas Jr, R. E. (1988). On the mechanics of economic development. Journal of Monetary Economics, 22(1), 3-42.‏

Mankiw, N. G., Romer, D., & Weil, D. N. (1992). A contribution to the empirics of economic growth. The Quarterly Journal of Economics, 107(2), 407-437.‏

Mao, L. (2020). Research on the development path of cultural and creative industries in the digital economy era. American Journal of Industrial and Business Management, 10(7), 1237-1249.‏

Mecocci, F. B., Maghssudipour, A., & Bellandi, M. (2022). The effect of cultural and creative production on human capital: Evidence from European regions. Papers in Regional Science, 101(6), 1263-1288.‏

Mincer, J. (1958). Investment in human capital and personal income distribution. Journal of Political Economy, 66(4), 281-302.‏

Müller, K., Rammer, C., & Trüby, J. (2009). The role of creative industries in industrial innovation. Innovation, 11(2), 148-168.‏

Najibzade, N., Jalaee, S. A., & Zayandeh Roodi, M. (2021). The effect of trade in cultural products on the economic growth of selected countries of the Shanghai Group. Journal of Econometric Modelling, 6(4), 37-59. (in Persian).

Ndeffo, L. N. (2010). Foreign direct investments and human capital development in Sub-Saharan Africa. Economics and Applied Informatics, 16(2), 37-50.‏

Nelson, R. R., & Phelps, E. S. (1966). Investment in humans, technological diffusion, and economic growth. The American Economic Review, 56(1/2), 69-75.‏

Qorbani, F., Sarlak, A., & Haji, G. (2020). The impact of human capital and business environment on the economic growth of Iran's provinces. Economic Modeling, 14(50), 153-176. (In Persian).

Oreopoulos, P., Page, M. E., & Stevens, A. H. (2006). The intergenerational effects of compulsory schooling. Journal of Labor Economics, 24(4), 729-760.‏

Oyekunle, O. A. (2017). The contribution of creative industries to sustainable urban development in South Africa. African Journal of Science, Technology, Innovation and Development, 9(5), 607-616.‏

Potts, J., & Cunningham, S. (2008). Four models of the creative industries. International Journal of Cultural Policy, 14(3), 233-247.‏

Romer, P. M. (1990). Endogenous technological change. Journal of Political Economy, 98(5, Part 2), S71-S102.‏

Smith, A. (1776). An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations, Book 2.

Solow, R. M. (1956). A contribution to the theory of economic growth. The Quarterly Journal of Economics, 70(1), 65-94.‏

Schultz, T. W. (1961). Investment in human capital. The American Economic Review, 51(1), 1-17.‏

Snowball, J., & Mapuma, A. (2021). Creative industries micro-enterprises and informality: A case study of the Shweshwe sewing industry in South Africa. Journal of Cultural Economy, 14(2), 194-208.‏

Sunley, P., Pinch, S., Reimer, S., & Macmillen, J. (2008). Innovation in a creative production system: The case of design. Journal of Economic Geography, 8(5), 675-698.‏

Zhuang, H. (2017). The effect of foreign direct investment on human capital development in East Asia. Journal of the Asia Pacific Economy, 22(2), 195-211.‏

Zobeiri, H., Jafari Samimi, A., & Ehsani, M. (2022). The impact of creative industries on gross domestic product using generalized method of moments (GMM). Iranian Economic Review, In press.

متن کامل:

Research Article

An investigation of creative industries’ impact on human capital

Hoda Zobeiri¹, Maryam Ehsani²

DOI:……………

Abstract

~~The~~ ~~aim of this~~ ~~article is~~This paper aim to investigate the impact ~~that~~ of creative industries ~~have~~ on the human capital of 85 developed and developing countries. ~~Three~~ ~~models have been estimated~~ ~~in this study.~~ The findings of the study indicates that “creative industries” significantly and positively affect the human capital of the countries under investigation. The results also display positive effects of production growth, government expenditure, population, and investment on human capital ~~are~~ ~~additional discoveries of~~ ~~the~~ ~~study~~. The coefficient of creative industries in developed countries was found to be greater than in developing countries,. ~~according to the results obtained~~. As a results, ~~it is~~ ~~predicted~~ it is expected that the influence of creative, cultural, and artistic productions on human capital in these countries will be greater than in developing countries. ~~On the basis of the findings~~, ~~one can~~ ~~conclude~~The findings shows that countries have a particular affinity for creative industries; . Cconsequently, ~~it is~~ ~~advisable~~ to increasinge focus on these sectors and fortify the labor force with the necessary expertise to generate innovative goods and services, thereby fostering greater economic growth and prosperity and augmenting employment opportunities.

Received: 1402/05/21

Accepted:

Keywords:

Creative Industries, Cultural Industries, Human Capital, Knowledge.

JEL Classification:

Z1, C32, O3

بر اساس وب سایت دانشگاه مازندران اسم دپارتمان را بنویسید و دانشکده
Introduction

For a very long time, economists have regarded human capital as a critical determinant of economic development and growth. Human capital comprises education, knowledge, expertise, skills, creativity, health, and other attributes of a populace that, when combined with tangible or ethereal assets such as physical capital, foster economic growth, and enhance productivity, helps economic growth and productivity. The proliferation of creative industries has brought about a significant transformation in the economy, positioning them as the foremost sectors. Consequently, they have become critical growth generators and a significant concern in the formulation of national development policies. ~~If fostered, c~~Creative industries, which are knowledge-based and linked to innovation and creativity, have the potential to enhance competitiveness, productivity, and sustainable development. The expanding influence of creative industries on economic performance has prompted policymakers and governments to make substantial investments in these sectors ~~in an effort to~~to revitalize the economy.

~~Despite the fact that~~Even though numerous studies have been conducted in the field of human capital, this research possess a fresh perspective, according to an analysis of domestic and international studies.

Research method and data

Using the generalized method of moments (GMM) approach, this article analyzes the effect of creative industries on human capital in 85 developing and developed countries from 2011 to 2020. Three estimation models are presented in this paper. Additionally, a survey is undertaken encompassing both developed and developing countries.

The number of creative industries ranges from 0 to 100. The components of this index are a variety of innovative products and services. Human capital was calculated using the aggregate high school enrollment rate. Furthermore, control variables included in the model were production growth, government expenditure, population, and investment. The ~~information~~ data utilized in the study was obtained from the database of the World Bank. The estimated model exhibited adequate validity at the 5% error level, as determined by Sargan test.

1. Analysis and discussion

This study investigates a theoretical and empirical ~~framework~~ ~~that elucidates~~ ~~the~~ impact of creative industries on human capital ~~via a particular mechanism~~. The utilization of ~~external~~ knowledge in the production processes of creative industries ~~confers a competitive edge over collaboration in other sectors and~~ generates knowledge spillovers through the advancement of technology. As a result of the flexible environment in which the labor force operates, the increase in productivity is also transferred to other industries through the transfer and mobility of the labor force.

2. Conclusion

~~Overall, our~~ Our findings demonstrated that creative industries have a significant positive impact on the human capital of the countries under study. Additionally, the research reveals that government spending, production growth, population dependence, and investment all have a positive impact on human capital. Positive and statistically significant effects of creative industries on the human capital of the countries under study were observed in all ~~three~~ estimated models.

Funding

There is no funding support.

Declaration of Competing Interest

The author has no conflicts of interest to declare that are relevant to the content of this article.

Acknowledgments

We are grateful to thank all the respected members of the journal and the anonymous reviewers who helped improve the quality of the article .~~all the persons for scientific consulting in this paper~~.

[1] * Associate Professor of Economics, Department of Economic Sciences, University of Mazandaran, Babolsar, Iran (Corresponding Author), email: h.zobeiri@umz.ac.ir

[2] ** M.A in Economics, University of Mazandaran, Babolsar, Iran, email: m.ehsani@stu.umz.ac.ir

پژوهشی

تأثیر صنایع خلاق بر سرمایه انسانی

هدی زبیری¹، مریم احسانی²

درج doi برعهده کاربر سایت است.

DOI:……………

تاریخ دریافت:

21/05/1402

تاریخ پذیرش:

.../.../1402

واژگان کلیدی:

صنایع خلاق، صنایع فرهنگی، سرمایه انسانی، دانش.

طبقه‌بندی JEL:

Z1,C32, O3

چکیده

هدف این مقاله بررسی اثر صنایع خلاق بر سرمایه انسانی در کشورهای مورد مطالعه است. برای این منظور، نقش صنایع خلاق بر سرمایه انسانی 85 کشور توسعه‌یافته و درحال توسعه برآورد شده است. یافته‌های پژوهش نشان‎دهنده اثر مثبت و معنادار «صنایع خلاق» بر سرمایه انسانی کشورهای مورد مطالعه است. از دیگر یافته‌های پژوهش می‌توان به تأثیر مثبت رشد تولید، مخارج دولت، جمعیت و سرمایه‌گذاری بر سرمایه انسانی اشاره نمود. بر اساس نتایج به دست آمده ضریب صنایع خلاق در کشورهای توسعه یافته از مقدار این ضریب در کشورهای در حال توسعه بیشتر بود. بنابراین انتظار می‌رود میزان تأثیرگذاری تولیدات خلاقانه فرهنگی و هنری بر سرمایه انسانی در این کشورها بیشتر از کشورهای در حال توسعه باشد. براساس نتایج به دست آمده می‌توان دریافت کشورها به صنایع خلاق نگاه ویژه دارند، از همین روی لزوم توجه هر چه بیشتر به صنایع خلاق و تقویت نیروی کار ماهر برای تولید محصولات خلاق به‌منظور دستیابی به رشد و شکوفایی بیشتر اقتصادی و افزایش اشتغال توصیه می‌گردد.

1.‌ مقدمه

طی چند دهه اخیر، سهم سرمایه انسانی از تولید ناخالص داخلی در اقتصاد کشورهای پیشرفته افزایش یافته است و مفهوم جدیدی در اقتصاد با نام اقتصاد دانش‌بنیان ایجاد کرده است. سرمایه انسانی به آموزش، دانش، تخصص، مهارت، خلاقیت، سلامت و به طور کلی به ویژگی‌های یک جمعیت اطلاق می‌شود که همراه با سرمایه فیزیکی و سایر دارایی‌های مشهود و یا نامشهود به رشد و بهره‌وری اقتصادی کمک می‌کند. بعد از اینکه مدل‌های مرسوم رشد نتوانستند به تبیین تمامی جوانب رشد و توسعه اقتصادی در دهه‌ی 1960 بپردازند، پژوهشگران به نقش سرمایه انسانی در مدل‌های رشد پی بردند (قربانی و همکاران، 1399؛ دیبولت و هیپ³، 2019). پیشرفت علمی و توسعه فناوری هر کشوری بدون سرمایه انسانی کافی غیرممکن است، سرمایه انسانی با افزایش قابلیت‌ها و توانایی‌های نیروی کار، به افزایش بهره‌وری تولید در صنایع خلاق کمک می‌کند، در ایجاد ارزش‌افزوده آن‌ها تاثیر می‌گذارد و موجب رشد و توسعه می‌شود. عصر حاضر شاهد ظهور نوع جدیدی از اقتصاد براساس ایده‌ها و خلاقیت بوده است. در دهه‌های گذشته، کشورهای مختلف در سراسر دنیا به تأثیر رو به رشد صنایع خلاق بر اقتصاد توجه داشته‌اند که نشان‌دهنده پیوند بین فرهنگ، صنایع خلاق و توسعه اقتصادی است (اسنوبال و ماپوما⁴، 2021).

مطالعات گسترده‌ای در این زمینه صورت گرفته است که نشان می‌دهد صنایع خلاق پیش‌بینی‌کننده قوی‌ای برای رشد و توسعه اقتصادی جوامع به شمار می‌روند (هاوکینز⁵، 2001؛ فلوریدا⁶، 2002؛ آبیسوگا و سیرای⁷، 2018؛ بیلان و همکاران⁸، 2019؛ زبیری و همکاران⁹، 2022). صنایع خلاق از جمله بخش‌های مولد اقتصادی هستند که از خلاقیت و سرمایه فکری به‌عنوان مدخل ورودی استفاده می‌کنند و بر این اساس مدل‌های اقتصادی پایدار را پیشنهاد می‌کنند. صنایع خلاق به دلیل ارتباط با طیف وسیعی از فعالیت‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی منجر به رشد و توسعه اقتصادی می‌شوند. تعاریف، گونه‌شناسی و طبقه‌بندی‌های مختلفی از صنایع خلاق وجود دارد و به این معنی است که بخش خلاق یک حوزه اقتصادی در حال رشد است که پتانسیل زیادی در ایجاد اشتغال و گسترش درآمد، از طریق مشارکت در تحول رفتاری، اجتماعی و نهادی دارند. صنایع خلاق پتانسیل اشتغال‌زایی و درآمدزایی بالایی دارند، این تأثیر رو به رشد در عملکرد اقتصادی موجب گشته است، بیشتر کشورها با انجام سرمایه‌گذاری‌های مناسب در این صنایع به دنبال دستیابی به رشد و توسعه پایدار باشند (بیلان و همکاران، 2019).

امروزه ارتباط تنگاتنگی بین خلاقیت و ایده‎های انسانی با دانش و فناوری وجود دارد. برنامه اقتصاد خلاق آنکتاد به تقاطع تجارت، توسعه و صنایع خلاق نگاه ویژه دارد. این افق‌های جدید برای اقتصاد خلاق اخیراً در نشست آنکتاد درباره اقتصاد خلاق و توسعه پایدار مورد بحث قرار گرفت و بیش از 120 کارشناس از کشورهای مختلف در سراسر جهان گرد هم آمدند که نشان‌دهنده اهمیت صنایع خلاق در استراتژی‌های رشد و توسعه است. صنایع خلاق به‌عنوان صنایع پیشرو در اقتصاد عصر حاضر، از پویاترین بخش‌های تجارت جهانی در اقتصاد هستند. صنایع خلاق یکی از سریع‌ترین بخش‌های در حال گسترش در اقتصاد جهانی هستند و سهم صادرات جهانی کالاها و خدمات خلاق به سرعت در حال رشد است. نرخ رشد صنایع خلاق در برخی از کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه از میانگین نرخ رشد کل اقتصاد بیشتر است. آنکتاد صنایع خلاق را مجموعه‌ای از فعالیت‌های اقتصادی دانش‌بنیانی می‌داند که می‌تواند باعث افزایش درآمدهای ارزی، کاهش بیکاری و رشد و توسعه اقتصادی شود، این صنایع قدرت هم‌افزایی بالایی با سایر بخش‌های اقتصادی دارند و می‌توانند با رشد خود موجب رشد سایر بخش‌های اقتصاد شده در حالی که به توسعه انسانی در سطوح خرد و کلان نیز کمک می‌کنند (آنکتاد¹⁰، 2018).

صنایع خلاق به بخش مهمی از اقتصاد مدرن تبدیل شده‌اند این تأثیر رو به رشد در عملکرد اقتصادی موجب آن شده که دولت‌ها و سیاست‌گذاران برای احیای اقتصاد خود سرمایه‌گذاری‌های کلانی بر روی این صنایع انجام دهند.. هدف این پژوهش، بررسی تأثیر صنایع خلاق بر سرمایه انسانی است. پس از مقدمه فوق در ادامه در بخش دوم به ادبیات تحقیق به اختصار مرور می‌شود. بخش سوم به معرفی مدل‌ها و داده‎های تحقیق اختصاص دارد. در بخش چهارم، برآوردهای تحقیق ارائه و تحلیل می‌شود. در نهایت در بخش پنجم نتایج تحقیق ارائه می گردد.

2.‌ مروری بر ادبیات

مفهوم سرمایه انسانی حداقل به آدام اسمیت¹¹(1776) برمی‌گردد. آدام اسمیت اظهار داشت که آموزش نوعی سرمایه‌گذاری در انسان است که موجب حمایت از کارگران ماهر و آموزش‌دیده می‌شود. عامل اصلی رشد و توسعه اقتصادی تا قبل از دهه 1960، انباشت فیزیکی بود و نقش سرمایه انسانی از دهه 1960 مطرح شد. مشارکت نویسندگانی مانند سولو¹²، 1956؛ مینسر¹³، 1958؛ شولتز¹⁴، 1961؛ بکر¹⁵، 1962 در دهه‌های 1950 و 1960 به اجماع منجر شد که آموزش نقش مهمی در رشد اقتصادی دارد. سولو¹⁶ (1956) که با داده‌های 1909 تا 1949 کار می‌کرد، نشان داد که 5/87 ~~87.5~~ درصد از کل رشد برحسب سرانه است. باقیمانده آن بخشی از رشد اقتصادی است که محقق نمی‌تواند با افزایش عوامل فیزیکی مانند موجودی سرمایه، تعداد کارگران و ساعات کار توضیح دهد. عامل دیگری که آن را توضیح می‌دهد، ایجاد دانش و افزایش نیروی کار از طریق تعلیم و آموزش است. به‌عبارت دیگر، بسیاری از باقیمانده‌ها ناشی از افزایش سرمایه انسانی بوده است.

شولتز¹⁷(1961) استدلال می‌کند که کارگران در صورت داشتن سرمایه انسانی بیشتر، بهتر می‌توانند با تغییرات در ساختار اقتصادی کنار بیایند و فناوری‌های جدید را مدیریت کنند، مقاله او اهمیت مفهوم سرمایه انسانی را در تبیین ناهنجاری‌های مختلف اقتصادی نشان می‌دهد. به‌طور خاص بکر¹⁸(1962) تأکید دارد که انسان سرمایه‌ای است که منجر به بازده می‌شود و هرگونه هزینه‌ای که به‌منظور توسعه کمی و یا کیفی سرمایه انجام گیرد، سرمایه‌گذاری است، او تأکید می‌کند که سرمایه انسانی بهره‌وری کارگران را افزایش می‌دهد. نلسون و فلپس¹⁹(1966) استدلال می‌کنند سرمایه انسانی برای پیاده‌سازی و پذیرش فناوری‌های جدید، مهم است. همچنین آرو²⁰(1962) تأثیر تجربه بر تغییرات تکنولوژی و فنی را در مطالعات خود برجسته می‌کند.

در حدود آغاز دهه 1990 پیشرفت‌های نظری جدیدی پدیدار شد. مشارکت‌های مهم جدید در دهه 1990توسط لوکاس²¹(1988) و رومر²²(1990) سرمایه انسانی را به‌عنوان متغیر درون‌زا وارد الگوهای رشد کرد و بار دیگر موضوع سرمایه انسانی را تقویت نمود، این مهم توسط افرادی همچون منکیو، رومر و ویل²³ پشتیبانی و بسط مدل رشد اولیه سولو (یعنی مدل سولو افزوده شده با سرمایه انسانی) در سال 1992 ارائه شد، این به صراحت شامل سرمایه انسانی به عنوان عاملی در عملکرد تابع تولید کاب-داگلاس می‌شود (منکیو و همکاران²⁴، 1992).

اصطلاح صنایع فرهنگی از دهه هشتاد رواج یافت و به آن دسته از اشکال تولید و مصرف فرهنگی اطلاق شد که حاوی عنصری نمادین هستند. از زمان اولین اشاره به مفهوم صنایع فرهنگی توسط ماکس هورکهایمر و تئودور آدورنو²⁵ در سال 1947، که مفهوم صنایع فرهنگی را در زمینه تهدیدهای ناشی از صنعتی‌شدن فرهنگ بررسی کردند، علاقه به این موضوع به‌طور فزاینده‌ای افزایش پیدا کرده است (هورکهایمر و همکاران²⁶، 2002). بعدها باتوجه به تجدیدنظری که کشورهای پساصنعتی چون بریتانیا انجام دادند تعریف صنایع فرهنگی به صنایع خلاق تغییر کرد. این مفهوم پس از دهه هشتاد توسط یونسکو در سراسر جهان انتشار یافت و تعریف آن طیف گسترده‌تری از صنایع چون موسیقی، صنایع مرتبط با هنر، طراحی و مد، رسانه و صنایع دستی را دربر گرفت. از دهه نود قرن نوزدهم بود که نام صنایع خلاق توسط دپارتمان فرهنگ رسانه و ورزش بریتانیا²⁷ گسترش یافت.

برای اولین‌بار اصطلاح صنایع خلاق در سال 1994 در استرالیا ظاهر شد و سپس در سال 1998 در بریتانیا یعنی جایی که نقشه صنایع خلاق توسط وزارت فرهنگ، رسانه و ورزش بریتایا تهیه شد گسترش یافت. در این فرآیند وزارت فرهنگ، رسانه و ورزش بریتانیا، درک مفهوم خلاقیت را از ارتباط مشترک آن با فعالیت‌هایی که دارای یک مؤلفه هنری قوی است، به هر فعالیتی که محصولات نمادین را با تکیه شدید بر مالکیت فکری تولید می‌کند، انتقال داد (اوکانر²⁸، 2007).

بین صنایع خلاق و سرمایه‌گذاری در سرمایه انسانی پیوندهای عمیقی است که منجر به رشد و توسعه اقتصادی می‌شود. سهم بالایی از ارزش‌ افزوده صنایع خلاق از هزینه‌های نیروی کار ناشی می‌شود که نشان می‌دهد تولید هم نیازمند نیروی کار و هم سرمایه انسانی است. در یک طبقه‌بندی ساده می‌توان عمده اثرات صنایع خلاق بر سرمایه انسانی را در سه گروه دانش، خلاقیت و نوآوری طبقه‌بندی کرد.

دانش همواره نقش کلیدی در اقتصاد داشته است. به طور کلی پذیرفته شده است که کشورهای توسعه‌یافته از اقتصاد مبتنی بر دارایی‌های مشهود به سمت اقتصاد مبتنی بر تجاری‌سازی مالکیت فکری و سایر دارایی‌های نامشهود (تحقیق و توسعه، نرم‌افزار رایانه، طراحی و سرمایه انسانی) در حال حرکت هستند. در واقع، در اقتصاد مبتنی بر دانش هم‌آفرینی با افرادی که تحصیل‌کرده‌تر باشند در حال افزایش است (کولاپینتو و پورلزا²⁹، 2012).

توسعه دانش و سرمایه انسانی دو حوزه اصلی است که محل تلاقی همه بخش‌هاست. اول، نقش مشاغل خلاق به عنوان پلی میان سطوح آموزش عالی و بخش‌های مختلف خلاق و فرهنگی، و دوم، افراد بسیار آموزش‌دیده که منابع انسانی دانشگاه‌ها را تشکیل می‌دهند. در صنایع خلاق، دانشگاهیان از الگوهای خاصی از تعامل پیروی می‌کنند که مبتنی بر تحقیقات علمی است که با مشارکت و شبکه‌سازی میان اقتصاد خلاق و شبکه‌هایی که صنایع و دانشگاه‌ها را به هم مرتبط می‌کنند، فعالیت می‌نمایند (گیلمور و کومونیان³⁰، 2014).

مدیریت دانش زمینه‌ای مؤثر است که از طریق عوامل مختلفی مانند خلاقیت، نوآوری و فناوری ارزش‌گذاری می‌شود، براین اساس لازمه شکل‌گیری اقتصاد خلاق که به عنوان اقتصاد دانش‌بنیان نیز شناخته می‌شود، تکیه بر دانش، تفکر خلاق، تصمیم‌گیری‌های بدیع و یادگیری فناوری‌های نوین است. توجه گسترده اقتصاد خلاق به ظرفیت‌های انسانی، به ویژه مؤلفه‌های فکری آن‌ها در ظرفیتی مانند خلاقیت محقق شود (لیپونن³¹، 2005).

سه نوع خلاقیت وجود دارد: خلاقیت افراد، خلاقیت محصولات و خلاقیت فرآیند. خلاقیت در افراد به توانایی آن‌ها در ایجاد نوآوری و پاسخگویی به چالش‌ها از طریق یافتن راه‌حل‌های جدید اشاره دارد. این نوع خلاقیت ارتباط تنگاتنگی با استعداد هنری و زیبایی‎شناختی دارد که در محصولات هنری مشهود و هویداست. خلاقیت در محصولات به میزان منحصر به فرد بودن یک محصول یا خدمت در مقایسه با سایر محصولات و خدمات ارائه‌شده در بازار مربوط است. خلاقیت در فرآیند به نحوه ارائه محصول و خدمات به مشتری و سیستم عرضه محصولات در بازار مربوط است (مولر و همکاران³²، 2009).

معمولاٌ چند نوع نوآوری مورد تأیید قرار گرفته است: نوآوری در محصول یا ایجاد محصولات و خدمات جدید؛ نوآوری در فرآیند یا اصلاح و بهبود روش‌ها و فرآیندهای جدید در تولید و فراگیری فناوری در جهت بالابرد کارایی و کیفیت خروجی محصولات تولیدی؛ نوآوری در موقعیت یا تغییر در زمینه عرضه؛ و نوآوری در پارادایم یا تغییر مدل ذهنی (فریل³³، 2000). ورودی‌های خلاقانه در صنایع خلاق می‌توانند بالادستی باشند یعنی به‌کارگیری فناوری در صنایع خلاق و یا پایین‌دستی باشند، به معنی خلاقیت و نوآوری که در صنایع خلاق مشهود و هویداست (مولر و همکاران، 2009).

نلسون و فلپس³⁴(1966) بیان کردند که خلاقیت و نوآوری با گسترش فناوری سرریز می‌شود. به‌طور کلی صنایع بزرگ به دنبال تحقیق و توسعه هستند که به عنوان نوآوری بسته شناخته می‌شود. نوآوری باز مدلی از صنایع را توصیف می‌کند که با جذب منابع، دانش را به‌طور فعال فراتر از مرزهای خود مبادله می‌کند. مفهوم نوآوری اجتماعی برای ارتباط خلاقیت، توسعه راه‌حل‌ها و تغییرات کسب‌وکارها با نیازهای اجتماعی و محیطی مطرح می‌شود که شامل اشکال جدیدی از همکاری بین افراد و سازمان‌ها مانند دولت‌ها می‌شود. در سطح کلان، مدل سیستم نوآوری پویا کلان، معروف به سیستم نوآوری باز اقتصاد، تعاملات بین سه زیرسیستم، یعنی سیستم نوآوری باز، سیستم نوآوری بسته و سیستم نوآوری اجتماعی را برجسته می‌کند. فعالیت‎های باز نوآورانه، به عنوان پویایی‌های فرامرزی صنایع خلاق فرهنگی است که براساس دانش، نوآوری و کارآفرینی شکل می‌گیرند و موجب سرریز شدن دانش به دلیل یادگیری، توسعه مهارت و تحرک بازار کار در صنایع خلاق می‌شوند (بروود و همکاران³⁵، 2012).

فلوریدا³⁶ (2002) طبقه خلاق را معرفی کرد. رویکرد طبقه خلاق، پایگاه دانش را به سه دسته تقسیم می‌کند و هریک حوزه‌ای از دانش را دربر می‌گیرد که در تولید کالاها و خدمات به‌کار گرفته می‌شود. پایگاه دانش تحلیلی به صنایعی اطلاق می‌شود که دانش علمی در آن‌ها اهمیت بالایی دارد، کارگران به دانش، مهارت و مهارت‌های عملی نیاز دارند و تولید دانش در آن‌ها مبتنی بر فرآیندهای شناختی و عقلانی است. پایگاه‌های دانش ترکیبی به فعالیت‌هایی اطلاق می‌شود که در آن نوآوری عمدتاً از طریق به‌کارگیری دانش موجود یا با ترکیب با دانش جدید صورت می‌گیرد. پایگاه دانش نمادین مربوط به ویژگی‌های زیباشناسی یک محصول است که به طراحی، تصویرگری و غیره می‌پردازد. صنایعی که از پایگاه دانش نمادین استفاده می‌کنند، تمایل دارند در مناطق شهری بزرگ مستقر شوند، جایی که اثرات چندبعدی فرهنگ متمرکز است.

نکته مهم در رویکرد طبقه خلاق این است، طبقه خلاق بسیار متحرک است و نیازهای فردی را در اولویت قرار می‌دهد، از این‌رو اگر نیازهایشان برآورده نشود، نقل مکان خواهند کرد. نیروی کار دارای استعداد و مهارت به مکان‌هایی جذب می‌شوند که صنایع با دانش‌ خارجی زیاد در آنجا مستقر هستند. در صنایع خلاق، دانشگاهیان از الگوهای خاصی از تعامل پیروی می‌کنند که مبتنی بر تحقیقات علمی است که صنایع و دانشگاه‌ها را به هم مرتبط می‌کنند. شبکه‌سازی موجب ارتباط مشاغل با یکدیگر شده و به نوآوری در ایده‎ها کمک می‌کند و باعث ایجاد هم‌افزایی در بخش‌های مختلف اقتصادی و همچنین سایر صنایع می‌شود (فلوریدا، 2002). خلاقیت و نوآوری که سنگ‌بنای صنایع خلاق را تشکیل می‌دهند، به‌عنوان محرک‌های اصلی بهره‌وری در این صنایع شناخته می‌شوند. این تأثیر خارجی مثبت توسط سهم نسبتاٌ بالای نیروی کار دارای مهارت در صنایع خلاق ایجاد می‌شود که بر عملکرد نوآوری در سایر بخش‌های اقتصادی تأثیر می‌گذارد. یک مکانیسم کلیدی برای انجام این کار، تحرک نیروی کار است، به ویژه زمانی که افراد در مشاغل جدیدی کار کرده و ایده‌ها، دانش و پتانسیل خلاق خود را با خود به صنعت دیگری می‎برند و بر آموزش نیروی کار در صنایع دیگر تأثیر می‌گذارند. مهارت مهم‌ترین ورودی برای گسترش نوآوری در صنایع است. افراد ماهر و با استعداد از عناصر کلیدی برای جذب دانش خارجی در صنایع هستند (لیپونن³⁷، 2005).

ادبیات مربوط به صنایع خلاق نشان می‌دهد که این صنایع به صورت شبکه‌ای در یک محیط انعطاف‌پذیر فعالیت می‌کنند که موانع ورود برای آن‌ها در بازارها کم است. در صنایع خلاق ساختار بازار به ارتباطات، مهارت‌های تخصصی و همکاری متکی است. از آنجا که صنایع به دنبال استفاده از دانش بیرونی در فرآیندهای تولید خود هستند، این امر بر همکاری در صنایع برتری می‌بخشد (پرات³⁸، 2006). هنگامی که افراد خلاق برای پروژه‌های مشترک از شرکت یا صنعتی به صنعت دیگر می‌روند، اطلاعات را مبادله می‌کنند، چون کارگران دارای مهارت به عنوان عوامل محرک نوآور عمل می‌کنند و دانش، ایده‌ها و روش‌ها را انتقال می‌دهند که این امر خود موجب گسترش سرمایه انسانی در سایر صنایع می‌شود. به دیگر بیان در کنار سایر عوامل مؤثر بر تولید چون سرمایه و تکنولوژی، تولید یک کشور به نیروی انسانی متخصص نیاز دارد یعنی این اثرات چندبرابری مثبت در صنایع خلاق به کارگران خلاق و به اصطلاح به طبقه خلاق نسبت داده می‌شود که موجب افزایش بهره‌وری و انتقال دانش در نتیجه جابه‌جایی نیروی کار به سایر صنایع می‌شود (اینوسنتی و لازرتی³⁹، 2019).

فلوریدا⁴⁰ و همکاران (2015) شاخص‌های خلاقیت را استعداد، فناوری، تاب‌آوری و بردباری معرفی می‌کنند. آن‌ها برای مؤلفه‌ی فناوری مواردی همچون تحقیق و توسعه، صادرات صنایع با فناوری بالا و ثبت اختراع (پتنت) را بر مهارت کارگران دانش‌محور مؤثر می‌دانند. سرمایه انسانی ممکن است مستقیماٌ بر توسعه و رشد اقتصادی یا به‌طور غیرمستقیم از طریق تکنولوژی و پیشرفت فناوری تأثیرگذار باشد. تحقیق و توسعه فرآیند اصلی در تغییرات تکنولوژیکی است. تحقیق و توسعه موجب کاهش شکاف بین رشد تولید و رشد عوامل تولید، از طریق کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری نیروی کار می‌شود. در واقع، هزینه‌های تحقیق و توسعه به شکل ابداع و تغییرات فنی در صنایع خلاق اثر می‌گذارد و در بهره‌وری نهاده‌های تولید مؤثر است (مولر و همکاران⁴¹، 2009).

در صنایع خلاق دانش و نوآوری، موجب سرریز شدن دانش در صنایع دیگر می‌شود، به گفته عجم اوغلو⁴² (2012) کانال‌های متعددی وجود دارد که از طریق آن‌ها سرمایه انسانی ممکن است بر پیشرفت فناوری در صنایع تأثیر بگذارد. ایشان تأکید می‌کند، اولاٌ افراد با بالاترین استعدادها در صورت دسترسی به امکانات آموزشی، به پیشرفت فناوری کمک می‎‌کنند و ثانیاٌ سرمایه انسانی باعث تغییر و افزایش انگیزه برای سرمایه‌گذاری بیشتر در پیشرفت تکنولوژی می‌شود. در نهایت، پیشرفت تکنولوژی ممکن است تحت تأثیر ترکیب نیروی کار دارای مهارت و سرمایه انسانی قرار گیرد. افزایش سرمایه انسانی به‌طور مستقیم از طریق افزایش بهره‌وری نیروی کار در تولید اثر دارد. از سوی دیگر سرمایه انسانی به‌عنوان ورودی مهم در تحقیق و توسعه است و بنابراین بهره‌وری نیروی کار را به‌طور غیرمستقیم با تسریعات تغییرات تکنولوژی افزایش می‌دهد.از آنجا که نیروی کار در یک محیط انعطاف‌پذیر فعالیت می‌کند، بنابراین با جابه‌جایی و تحرک نیروی کار به صنعت دیگر، این افزایش بهره‌وری به صنایع دیگر نیز انتقال می‌یابد.

تحقیقات گسترده‌ای وجود دارد که نشان می‌دهد یادگیری مهارت، دانش فنی و آموزش تأثیرات بین نسلی دارد (اوریوپلوس و همکاران⁴³، 2006). همچنین، کانال‌های مختلفی برای انتقال میان مشارکت‌های خلاقانه فرهنگی و سرمایه انسانی وجود دارد که در سطوح انفرادی و یا گروهی عمل می‌کنند و دارای اثرات تجمعی مکان‌محور (کارگران دارای مهارت به عنوان عوامل محرک نوآور عمل می‌کنند و دانش، ایده‌ها و روش‌ها را در میان صنایع منتقل می‌کنند) هستند (دینی و همکاران، 1398). در سطح فردی/خانوادگی، دو کانال اصلی برای انتقال وجود دارد. از یک سو، مشارکت فرهنگی افراد در صنایع خلاق موجب انعطاف‌پذیری ذهنی، عملکرد تحصیلی بالقوه و در نتیجه انگیزه سرمایه‌گذاری در تحصیل می‌شود. از سوی دیگر، والدین با سطوح بالای مشارکت احتمالاً در بخش‌هایی از جمعیت با سطح درآمد و یا ثروت بالاتری قرار می‌گیرند، که این امر باعث کاهش هزینه‌های نسبی تحصیل می‌شود (بری و گلیزر⁴⁴، 2005).

همچنین شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد یادگیری مهارت جدید و آموزش، بازده اجتماعی گسترده‌تری همچون مشارکت مدنی و فعال در جامعه در پی دارد (دی⁴⁵، 2004). در سطح گروهی، برای مکان‌هایی که براساس مشارکت فرهنگی و خلاقانه شکل می‌گیرد، دو کانال انتقال مرتبط وجود دارد. از یک طرف، مکان‌هایی که دارای مشارکت خلاقانه افراد هستند تمایل به جذب افراد با استعداد و بسیار ماهر دارند. از سوی دیگر، مشارکت‌های فرهنگی از طریق به اشتراک گذاشتن دانش و مهارت فنی موجب گسترش آموزش می‌شوند که با یادگیری افزایش می‌یابد. در نهایت کروسیاتا و همکاران⁴⁶ (2020) پیشنهاد کردند که کانال‌های انتقال انفرادی و گروهی با توجه به ماهیت موقعیتی افراد به صورت مجزا در مکان‌هایی انباشته می‌شود که تحرک نیروی کار در آنجا زیاد هست.

کانال‌های اثرگذار صنایع خلاق بر سرمایه‌ انسانی به‌طور خلاصه در شکل 1 نشان داده شده است. این شاخص از ترکیب کالاهای خلاق (صنایع دستی، سمعی و بصری، طراحی، ساخت دیجیتال، رسانه، هنرهای نمایشی، انتشارات، هنرهای تجسمی) و خدمات خلاقانه (تبلیغات، خدمات پژوهشی، خدمات معماری، مهندسی و سایر خدمات فنی، خدمات شخصی، فرهنگی و تفریحی، سمعی و بصری و خدمات مرتبط) تشکیل می‌شود. همان‌طور که در شکل مشخص است، ارتباط میان صنایع خلاق و سرمایه انسانی به صورت جریانی چرخشی است.

[1] * دانشیار اقتصاد، دانشکده علوم اقتصادی و ادرای، دانشگاه مازندارن، بابلسر، ایران (نویسنده مسئول)، پست الکترونیکی: h.zobeiri@umz.ac.ir

[2] ** کارشناسی ارشد اقتصاد، دانشگاه مازندارن، بابلسر، ایران، پست الکترونیکی: m.ehsani@stu.umz.ac.ir

[3] Diebolt & Hippe

[4] Snowball & Mapuma

[5] Howkins

[6] Florida

[7] Abisuga & Sirayi

[8] Bilan et al

[9] Zobeiri et al

[10] UNCTAD

[11] Adam Smith

[12] Solow

[13] Mincer

[14] Schultz

[15] Becker

[16] Solow

[17] Schultz

[18] Becker

[19] Nelson & Phelps

[20] Arrow

[21] Lucas

[22] Romer

[23] Weil

[24] Mankiw et al

[25] Horkheimer & Adorno

[26] Horkheimer et al

[27] Department for Culture, Media and Sport (DCMS)

[28] O'connor

[29] Colapinto & Porlezza

[30] Gilmore & Comunian

[31] Leiponen

[32] Müller et al

[33] Freel

[34] Nelson & Phelps

[35] Béraud et al

[36] Florida

[37] Leiponen

[38] Pratt

[39] Innocenti & Lazzeretti,

[40] Florida et al

[41] Müller et al

[42] Acemoglu

[43] Oreopoulos et al

[44] Berry & Glaeser

[45] Dee

[46] Crociata et al

پیشرفت تکنولوژی و فناوری

ورودی‌های خلاقانه پایین‌دستی

طبقه خلاق

3. فرهنگ، هنر و خلاقیت

نوآوری در محصول

دانش

ورودی‌های خلاقانه بالادستی

صنایع خلاق

(R&D)تحقیق و توسعه

بهره‌وری نیروی کار

سرمایه انسانی

2. علم (توسعه علمی بنیادی و کاربردی)

خلاقیت در محصولات

خلاقیت در افراد

خلاقیت در فرآیند

نوآوری در پارادایم

نوآوری در فرآیند

نوآوری در موقعیت

به کارگیری فناوری

6. تحرک و انتقال نیروی کار (انتقال کارگران به مشاغل با بهره‌وری و دستمزد بهتر)

نوآوری بسته

نوآوری باز

نوآوری اجتماعی

تولیدات خلاقانه فرهنگی و هنری

سایر صنایع

5. شبکه‌سازی، اشتراک و انتقال دانش

دانش نمادین

دانش ترکیبی

1. استعداد

صادرات صنایع با فناوری بالا

پتنت

4. انگیزه کارکنان (بررسی نیازهای انسانی) و تاب‌آوری

دانش تحلیلی

خلاقیت

نوآوری

شکل1. مدل مفهومی اثرگذاری صنایع خلاق بر سرمایه انسانی

منبع: نظری، 1402.

بررسی مطالعات داخلی و خارجی صورت گرفته نشان می‌دهد، اگرچه در زمینه سرمایه انسانی مطالعات زیادی انجام گرفته است اما با توجه به اهمیت صنایع خلاق و به‌ویژه تأثیر آن در اقتصاد، پژوهش حاضر با نگاهی جدید در حوزه مباحث سرمایه انسانی مطرح است. از همین روی، مطالعات داخلی و خارجی مشابهی که به موضوع صنایع خلاق و سرمایه انسانی پرداخته باشند، انجام نشده است. با مروری اجمالی بر مطالعاتی که در مورد صنایع خلاق انجام شده است، می‌توان اذعان داشت عدم دسترسی به داده‌های مناسب در این زمینه موجب شده برای ارزیابی تأثیر صنایع خلاق بر سرمایه انسانی کشورها، تحقیقات کمّی و تجربی بسیار کمی در این زمینه انجام پذیرفته باشد. بیشتر مطالعات صورت گرفته به صورت تئوریک و نظری بوده و یا به صورت کیفی و توصیفی مباحث مرتبط با صنایع خلاق در آن‌ها مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین کمتر از الگوی اقتصاد سنجی برای تحلیل در مباحث مربوطه استفاده شده است. بنابراین در پیشینه تجربی پژوهش حاضر بیشتر مطالعات مرتبط با نقش صنایع خلاق بر سرمایه انسانی نیست و مطالعاتی است که در آن‌ها، نقش و اهمیت صنایع خلاق در اقتصاد مورد بحث قرار گرفته است.

زبیری و همکاران¹ (2022) با مطالعه بر روی صنایع خلاق و تولید ناخالص داخلی استدلال می‌کنند صنایع خلاق تأثیری مثبت بر تولید ناخالص داخلی دارد. مکوکی و همکاران² (2022) تأثیر تولیدات خلاقانه و فرهنگی را بر سرمایه انسانی مناطقی از اروپا بررسی کردند و نشان دادند که تولیدات خلاقانه فرهنگی بر سرمایه انسانی مؤثر است. هوربن و همکاران³ (2021) در مقاله‌ای تحلیل کردند که سرمایه انسانی، دانش و خلاقیت، از جمله عوامل مؤثر در توسعه اقتصاد ملی هستند. لوندار و همکاران⁴ (2020) استدلال می‌کنند که سرمایه انسانی به شکل‌گیری اقتصاد خلاق، بهبود رقابت‌پذیری کشورها و در عین حال توسعه اقتصادی کمک می‌کند و عامل اصلی رونق اقتصاد خلاق است. ابیسوگا اویکونله و سیرای⁵ (2018) با بررسی نقش صنایع خلاق در اقتصاد نشان دادند صنایع خلاق تأثیر مثبتی بر توسعه اقتصادی دارد. مارکوسرانو و همکاران (2014) با استفاده از داده‌‌های اروپا نشان می‌دهند بین تولید ناخالص داخلی سرانه و شدت اشتغال در صنایع خلاق علیت دو طرفه وجود دارد. کراسیک⁶ (2006) در مطالعه خود نشان می‌دهد نیروی کار دارای مهارت می‌تواند در انتقال دانش و توسعه اقتصاد خلاق نقش اساسی داشته باشد. سرمایه انسانی ممکن است مستقیماٌ بر توسعه و رشد اقتصادی یا به‌طور غیرمستقیم از طریق تولید تکنولوژی و پیشرفت فناوری تأثیرگذار باشد.

نجیب‌زاده و همکاران (1400) در مطالعه خود به بررسی تأثیر تجارت محصولات فرهنگی بر تولید ناخالص داخلی کشورهای عضو گروه شانگهای در طول دوره زمانی 2004 الی 2017 با استفاده از روش داده‌های تابلویی پرداختند. آن‌ها در مطالعه خود نشان دادند با فرض ثابت بودن سایر عوامل، حجم تجارت محصولات فرهنگی بر تولید ناخالص داخلی کشورهای گروه شانگهای تأثیر مثبت و معنادار دارد.

لشکری‌زاده (1400) به بررسی تأثیر شاخص صادرات کالاهای خلاق بر رشد اقتصادی کشورهای عضو توسعه و همکاری اقتصادی در دوره 2002 الی 2015 با استفاده از رهیافت گشتاورهای تعمیم‌یافته پرداخت. او تحلیل کرد، رشد اقتصادی همان‌طور که به مؤلفه‌های تعداد نیروی کار، سرمایه تشکیل‌یافته و سرمایه انسانی ارتباط دارد، تحت تأثیر خلاقیت و نوآوری است. همچنین سرمایه انسانی در تأثیرگذاری صنایع خلاق بر رشد اقتصادی مؤثر است.

حنجری و همکاران (1398) در مطالعه خود به بررسی اثر صنایع فرهنگی مذهبی، بر رشد اقتصادی استان‌های منتخب ایران طی دوره 1379 الی 1395 با استفاده از رهیافت گشتاورهای تعمیم‌یافته پرداختند. نتایج مطالعه آن‌ها نشان داد، اثر مزیت نسبی ارزش‌افزوده متغیرهای فرهنگی مذهبی بر رشد اقتصادی، مثبت و معنادار بوده است.

3. روش پژوهش

به ‌منظور برآورد اثر صنایع خلاق بر سرمایه انسانی در این پژوهش، مدل زیر با تکیه بر مطالعات (مکوکی و همکاران⁷، 2022) تصریح شده است. . متغیر سرمایه‌گذاری و رشد تولید از مطالعات ندفو (2010)؛ ژوانگ⁸ (2017)؛ دائو و هوک⁹ (2023) مستخرج شده است. متغیر مخارج دولت و جمعیت از مطالعه ندفو¹⁰ (2010) مستخرج شده است.. کشورهای مورد مطالعه 85 کشور در حال توسعه و توسعه‌یافته و بازه زمانی بین سال‌های 2011 تا 2020 است.

که در آن سرمایه انسانی (نرخ ثبت‌نام ناخالص در مقطع دبیرستان) متغیر وابسته پژوهش، شاخص صنایع خلاق¹¹، رشد تولید (به قیمت ثابت 2015)، مخارج دولت (نسبت مخارج مصرفی دولت به تولید ناخالص داخلی)، جمعیت (در سن کار (15-64 سال) نسبت به کل جمعیت)، سرمایه‌گذاری (تشکیل سرمایه ثابت ناخالص نسبت به تولید ناخالص داخلی) است. نیز جز اخلال مدل می‌باشد.

شاخص صنایع خلاق عددی بین 0 و 100 است. اطلاعات این شاخص از پایگاه اطلاعاتی بانک جهانی¹² جمع‌آوری شده است. سایر داده‌های مورد استفاده در پژوهش، از پایگاه اطلاعاتی بانک جهانی جمع‌آوری شده است.

طبق گزارش آنکتاد¹³ در سال 2020، صادرات خدمات خلاقانه بسیار بیشتر از کالاهای خلاقانه است. صادرات جهانی کالاهای خلاقانه از 419 میلیون دلار آمریکا در سال 2010 به 524 میلیون دلار در سال 2020 افزایش یافت، این در حالی است که صادرات خدمات خلاقانه جهانی از 487 میلیارد دلار به تقریبا 1/1~~1.1~~ تریلیون دلار در مدت مشابه افزایش یافته است. در چند سال گذشته، به دلیل افزایش شدید صادرات نرم‌افزار و خدمات تحقیق و توسعه و به اصطلاح «غیرمادی‌شدن» برخی کالاهای خلاقانه (به دلیل دیجیتالی شدن برخی از کالاها) صادرات کالاها و خدمات خلاقانه از هم جدا شده است. کشورهای توسعه یافته از جایگاه بالاتری نسبت به کشورهای در حال توسعه در تولید کالاهای خلاقانه برخوردار هستند (شکل 2).

شکل2. صادرات جهانی خدمات خلاقانه براساس کشورهای در حال توسعه و توسعه‌یافته 2011-2020 (میلیارد دلار)

منبع: پردازش براساس داده‌های آنکتاد، 2023.

از سال 2007، آسیا بزرگ‌ترین صادرکننده کالاهای خلاقانه بوده است (با صادرات کالاهای خلاقانه به مبلغ 308 میلیارد دلار در سال 2020)، پس از آن اروپا (169 میلیارد دلار)، آمریکای شمالی (37 میلیارد دلار) قرار دارند. نقش مسلط آسیا در صادرات کالاهای خلاقانه توسط چین هدایت می‌شود که به تنهایی 32 درصد از صادرات کالاهای خلاق جهانی را به خود اختصاص داده است، این در حالی است که ایران در صادرات کالاهای خلاق جایگاهی ندارد و سهم ایران از صادرات جهانی کالاهای خلاق بسیار ناچیز است (شکل 3).

شکل 3. صادرات کالاهای خلاق براساس منطقه 2002-2020 (میلیون دلار)

منبع: پردازش براساس داده‌های آنکتاد،2023.

صادرات کالاهای خلاقانه به طور متوسط 5/3~~3.5~~ درصد از سال 2006 تا 2020 رشد کرد، در مقایسه با رشد متوسط سالانه 4/2~~2.4~~ درصدی کل صادرات (جدول 1 را ببینید). صادرات کالاهای خلاق در سال 2009 در طول بحران مالی و در 2015-2016 که تجارت جهانی کاهش یافت، انعطاف‌پذیر بود. رشد صادرات کالاهای خلاق بین سال‌های 2016 تا 2020 کند شد. یکی از دلایل آن «غیرمادی شدن» به دلیل دیجیتالی شدن برخی از کالاها است. عامل دیگر هم این است که صادرات کالاهای جهانی در سال 2019 کاهش یافته است. صادرات کالا در سال 2019، 8/2~~2.8~~ درصد کاهش یافته است، در حالی که صادرات کالاهای خلاقانه تنها 6/2~~2.6~~ درصد در همان سال رشد داشته است. همه‌گیری کووید-19 این روندها را تشدید کرد. صادرات کالاهای خلاقانه تحت تأثیر همه‌گیری کووید-19 و قرنطینه در سراسر جهان قرار گرفت؛ صادرات کالاهای خلاقانه در سال 2020، 5/12~~12.5~~ درصد کاهش یافت، در حالی که صادرات همه کالاها 2/7~~7.2~~ درصد کاهش یافت که می‌تواند به دلیل فقدان مبادلات فیزیکی در بازار جهانی هنر، که یک کانال مهم برای هنرهای تجسمی است و همچنین دیجیتالی شدن در بخش‌های سمعی و بصری و انتشار باشد.

جدول 1. میانگین نرخ رشد صادرات کالاهای خلاق 2006-2020 (درصد)

(1)

2020	2006-2020	2016-2020	2011-2015	2006-2010	منطقه
6/10-~~10.6-~~	9/5~~5.9~~	22	9/4~~4.9~~	8/9~~9.8~~	اقتصادهای در حال توسعه
9/14-~~14.9-~~	3/1~~1.3~~	3/0~~0.3~~	2/0~~0.2~~	5/1~~1.5~~	اقتصادهای توسعه‌یافته
5/12-~~12.5-~~	5/3~~3.5~~	2/1~~1.2~~	7/2~~2.7~~	1/5~~5.1~~	جهان-کالاهای خلاقانه
2/7-~~7.2-~~	4/2~~2.4~~	6/2~~2.6~~	8/1-~~1.8-~~	6/3~~3.6~~	جهان-همه کالاها

منبع: پردازش براساس داده‌های آنکتاد، 2023.

جدول 2 آمار توصیفی متغیرهای الگوی پژوهش را در 50 کشور توسعه یافته¹⁴ و 35 کشور در حال توسعه¹⁵ نشان می‌دهد. همان‌طور که مشاهده می‌گردد اختلاف قابل ملاحظه‌ای در میانگین سرمایه انسانی، صنایع خلاق و سایر متغیرهای مدل بین کشورهای در حال توسعه و توسعه‌یافته وجود دارد. بالاترین رتبه صنایع خلاق برای کشورهای در حال توسعه مربوط به کشور مکزیک معادل 90/515~~1.90~~ بوده است و در کشورهای توسعه‌یافته مربوط به کشور مالت معادل 30/86~~86.30~~ است. بالاترین رتبه سرمایه انسانی در کشورهای در حال توسعه مربوط به کشور تایلند معادل 44/134~~134.44~~ بوده است و در کشورهای توسعه‌یافته مربوط به کشور بلژیک معادل 07/164~~164.07~~ بوده است. سایر آمارهای توصیفی را نیز می‌توان براساس شاخص‌های مرکزی و پراکندگی در جدول 2 برای تمامی متغیرها مشاهده نمود.

جدول 2. آمار توصیفی متغیرهای مدل

سرمایه‌گذاری(%)	جمعیت(%)	مخارج دولت(%)	رشد تولید(%)	صنایع خلاق(0-100)	سرمایه انسانی(%)	کشورهای توسعه‌یافته
11/23~~23.11~~	25/67~~67.25~~	64/18~~18.64~~	86/1~~1.86~~	66/32~~32.66~~	07/107~~107.07~~	میانگین میانه
99/22~~22.99~~	44/66~~66.44~~	76/18~~18.76~~	25/2~~2.25~~	90/32~~32.90~~	77/103~~103.77~~	میانگین میانه
86/48~~48.86~~	26/85~~85.26~~	14/28~~28.14~~	37/13~~13.37~~	30/86~~86.30~~	07/164~~164.07~~	ماکزیمم
89/11~~11.89~~	50/58~~58.50~~	32/8~~8.32~~	30/15-~~15.30-~~	20/2~~2.20~~	89/77~~77.89~~	مینیمم
04/5~~5.04~~	25/4~~4.25~~	83/3~~3.83~~	23/3~~3.23~~	33/13~~13.33~~	86/13~~13.86~~	انحراف معیار
90/0~~0.90~~	78/1~~1.78~~	12/0-~~0.12-~~	21/1-~~1.21-~~	072/0~~0.072~~	62/1~~1.62~~	چولگی کشیدگی
52/5~~5.52~~	64/7~~7.64~~	77/2~~2.77~~	94/6~~6.94~~	16/3~~3.16~~	73/6~~6.73~~	چولگی کشیدگی
سرمایه‌گذاری(%)	جمعیت(%)	مخارج دولت(%)	رشد تولید(%)	صنایع خلاق(0-100)	سرمایه انسانی(%)	کشورهای در حال توسعه
43/24~~24.43~~	61/62~~62.61~~	73/13~~13.73~~	11/3~~3.11~~	66/14~~14.66~~	86/72~~72.86~~	میانگین
14/23~~23.14~~	33/64~~64.33~~	36/13~~13.36~~	53/3~~3.53~~	90/12~~12.90~~	91/79~~79.91~~	میانه
05/60~~60.05~~	64/72~~72.64~~	47/26~~26.47~~	91/10~~10.91~~	90/51~~51.90~~	44/134~~134.44~~	ماکزیمم
93/8~~8.93~~	23/49~~49.23~~	40/4~~4.40~~	07/15-~~15.07-~~	20/0~~0.20~~	28/23~~23.28~~	مینیمم
64/7~~7.64~~	61/6~~6.61~~	30/4~~4.30~~	69/3~~3.69~~	69/10~~10.69~~	99/25~~25.99~~	انحراف معیار
36/1~~1.36~~	43/0-~~0.43-~~	25/0~~0.25~~	33/1-~~1.33-~~	71/0~~0.71~~	28/0-~~0.28-~~	چولگی
16/6~~6.16~~	87/1~~1.87~~	70/2~~2.70~~	12/6~~6.12~~	93/2~~2.93~~	89/1~~1.89~~	کشیدگی

منبع: یافته‌های پژوهش

ضریب همبستگی میان صنایع خلاق و سرمایه انسانی در نمودار 1 نشان داده شده است، همبستگی میان صنایع خلاق با سرمایه انسانی در 85 کشور مورد مطالعه 52/0~~0.52~~ برآورد شده است (نمودار 1. الف). همبستگی میان صنایع خلاق و سرمایه انسانی در 50 کشور توسعه‌یافته 13/0~~0.13~~ برآورد شده است (نمودار 1. ب). همبستگی میان صنایع خلاق و سرمایه انسانی در 35 کشور در حال توسعه 36/0~~0.36~~ برآورد شده است (نمودار 1. ج ).

نمودار ج. ضریب همبستگی بین صنایع خلاق و سرمایه انسانی (کشورهای در حال توسعه) 36/0~~0.36~~

نمودار الف. ضریب همبتگی بین صنایع خلاق و سرمایه انسانی (کل کشورها) 52/0~~0.52~~

نمودار ب. ضریب همبستگی بین صنایع خلاق و سرمایه انسانی (کشورهای توسعه‌یافته) 13/0~~0.13~~

نمودار 1- رابطه‌ی صنایع خلاق و سرمایه انسانی

منبع: یافته‌های پژوهش

4.‌ برآورد مدل و تجزیه و تحلیل یافته‌ها

در این مطالعه به منظور بررسی اثر صنایع خلاق بر سرمایه انسانی از روش پانل پويا استفاده شده است كه ضرايب آن با روش گشتاورهاي تعميم يافته¹⁶ برآورد مي‌شوند. مدل اول تأثیر صنایع خلاق بر سرمایه انسانی تمامی 85 کشور توسعه‌یافته و در حال توسعه را نشان می‌دهد. براساس جدول 3، در هر سه مدل جملات اخلال دارای خودهمبستگی سریالی از مرتبهی اول با احتمال کمتر از 05/0.~~0.05~~ و فاقد خودهمبستگی سریالی از مرتبهی دوم با احتمال بیشتر از 05/0~~0.05~~ است. براساس اطلاعات به‌دست آمده از جدول 3 عدم وجود خودهمبستگی جملات اختلال پذیرفته میشود.

جدول 3. نتایج برآورد مدل با استفاده از روش گشتاورهای تعمیم‌یافته

مدل 1

مدل 2

مدل 3

متغیرها

ضرائب

سرمایه انسانی با یک وقفه

755/0*

(035/0(

] 000/0[0.7~~559~~*

(~~0.0356~~(

] ~~0.0000~~[

662/0*

(007/0)

] 000/0[~~0.6625~~*

(~~0.0073~~)

] ~~0.0000~~[

466/0*

)017/0(

] 000/0[~~0.4666~~*

)~~0.0174~~(

] ~~0.0000~~[

صنایع خلاق

068/0*

(024/0)

] 006/0[~~0.0687~~*

(~~0.0245~~)

] ~~0.0063~~[

126/0*

(000/0(

] 000/0[~~0.1260~~*

(~~0.0006~~(

] ~~0.0000~~[

059/0*

)015/0(

] 000/0[~~0.0598~~*

)~~0.0151~~(

] ~~0.0004~~[

رشد تولید

084/0**

(040/0)

] 038/0[~~0.0845~~**

(~~0.0402~~)

] ~~0.0387~~[

041/0*

)001/0)

] 000/0[~~0.0412~~*

)~~0.0009~~)

] ~~0.0000~~[

0503/0*

)018/0(

] 009/0[~~0.05033~~*

)~~0.0184~~(

] ~~0.0098~~[

مخارج دولت

434/0**

(188/0)

] 023/0[~~0.4340~~**

(~~0.1883~~)

] ~~0.0237~~[

051/0*

(017/0(

] 004/0[~~0.0517~~*

(~~0.0179~~(

] ~~0.0040~~[

501/0*

)070/0(

] 000/0[~~0.5014~~*

)~~0.0704~~(

] ~~0.0000~~[

جمعیت

336/0*

(140/0)

] 018/0[~~0.3365~~*

(~~0.1401~~)

] ~~0.0185~~[

083/0*

)005/0(

] 000/0[~~0.0833~~*

)~~0.0059~~(

] ~~0.0000~~[

291/1*

)202/0(

] 000/0[~~1.2914~~*

)~~0.2022~~(

] ~~0.0000~~[

سرمایه‌گذاری

148/0*

(053/0)

] 006/0[~~0.1488~~*

(~~0.0536~~)

] ~~0.0069~~[

079/0*

)003/0)

] 000/0[~~0.0796~~*

)~~0.0037~~)

] ~~0.0000~~[

107/0*

)031/0(

] 001/0[~~0.1077~~*

)~~0.0318~~(

] ~~0.0018~~[

آزمون‌های تشخیصی

آزمون خودهمبستگی آرلانو-باند (مرتبه اول)

001/0

~~0.0011~~

009/0

~~0.0095~~

015/0

~~0.0150~~

آزمون خودهمبستگی آرلانو-باند (مرتبه دوم)

187/0

~~0.1876~~

691/0

~~0.6913~~

348/0

~~0.3487~~

آزمون سارگان

657/0~~0.6573~~

412/0~~0.4120~~

392/0~~0.3920~~

Prob > chi2

000/0~~0.0000~~

منبع: یافته‌های پژوهش

انحراف معیار به صورت () و Prob به صورت [] نشان داده شده است. همچنین * معنی‌داری در سطح 1 درصد و ** معنی‌داری در سطح 5 درصد را نشان می‌دهد.

براساس ضرائب برآوردی، یک واحد افزایش در هریک از متغیرهای مستقل با فرض ثبات سایر متغیرها، موجب تأثیر بر متغیر وابسته می‌گردد. نتایج حاصل از برآورد مدل پژوهش در جدول 3 قابل مشاهده است و به شرح زیر خلاصه می‌شود:

مدل اول تاثیر صنایع خلاق را بر سرمایه انسانی در 85 کشور مورد مطالعه با استفاده از رهیافت گشتاورهای تعمیم‌یافته نشان می‌دهد. همان‌طور که انتظار می‌رود، ضریب صنایع خلاق مثبت و معنادار است. یک واحد افزایش (کاهش) در صنایع خلاق، منجر به 068/0~~0.0687~~ واحد افزایش (کاهش) در سرمایه انسانی می‌شود. صنایع خلاق دانش‌محورند و بر خلاقیت و نوآوری متکی هستند. تفکر خلاق و خلق ایده‌های جدید، پذیرش فناوری و تکنولوژی‌های به‌روز در صنایع خلاق قویاٌ بالاست. خلاقیت و نوآوری که از محرک‌های اصلی بهره‌وری در صنایع خلاق است توسط سهم نسبتاٌ بالای سرمایه انسانی در صنایع خلاق ایجاد می‌شود که بر عملکرد نوآوری در سایر بخش‌های اقتصادی تاثیر می‌گذارد و به پیشرفت تکنولوژی دامن می‌زند که خود تحت تاثیر ترکیب نیروی کار دارای مهارت و سرمایه انسانی قرار دارد. افزایش سرمایه انسانی به‌طور مستقیم از طریق افزایش بهره‌وری نیروی کار در تولید اثر دارد. از سوی دیگر سرمایه انسانی به‌عنوان ورودی مهم در تحقیق و توسعه است و بنابراین بهره‌وری نیروی کار را به‌طور غیرمستقیم با تسریعات تغییرات تکنولوژی با توجه به سطح بالای آموزش حرفه‌ای نیروی انسانی افزایش می‌دهد. علاوه بر این، نیروی کار انعطاف‌پذیر است و از تحرک بالا برخوردار است. هنگامی که افراد خلاق برای پروژه‌های مشترک از شرکت یا صنعتی به صنعت دیگر می‌روند، اطلاعات را مبادله می‌کنند، چون کارگران دارای مهارت که در صنایع خلاق فعالیت می‌کنند به عنوان عوامل محرک نوآور عمل می‌کنند و دانش، ایده‌ها و روش‌ها را به دیگر صنایع انتقال می‌دهند، این مهم به معنی تأثیر صنایع خلاق به افزایش قابلیت و توانمندی نیروی انسانی در صنایع دیگر است.

ضریب صنایع خلاق در کشورهای توسعه یافته (الگو دوم)، برابر 126/0~~0.1260~~ به دست آمده است، ولی در کشورهای در حال توسعه (الگو سوم) این ضریب 059/0~~0.0598~~ برآورد شده است و از کشورهای توسعه یافته کمتر است. کشورهای در حال توسعه برای مشارکت در خدمات خلاقانه با موانع متعددی همچون فقدان مهارت‌ها و زیرساخت‌های اساسی و نهادی، محدودیت‌های تجاری که مانع از انتقال دانش و فناوری‌های پیشرفته به این کشورها می‌شود. عدم دسترسی به مهم‌ترین بازارهای خدماتی که مانع از تبدیل شدن اقتصادهای در حال توسعه به بازیگران رقابتی در تولیدات خلاقانه می‌شود، روبه‌رو هستند. کشورهای در حال توسعه در تعیین کمیت خدمات با چالش‌های متعددی روبه‌رو هستند. آن‌ها اغلب فاقد زیرساخت‌های آماری مناسب، از جمله ثبت کسب‌وکار به هنگام جمع‌آوری داده‌ها هستند. بنابراین انتظار می‌رود میزان تأثیرگذاری تولیدات خلاقانه فرهنگی و هنری بر سرمایه انسانی در این کشورها کمتر از کشورهای توسعه یافته باشد. برای بسیاری از کشورهای در حال توسعه، خلاقیت نادیده گرفته شده است، در حالی که در کشورهای توسعه‌یافته، فلسفه و اهداف آموزش و یادگیری مهارت، بر افزایش خلاقیت و خودشکوفایی نیروی کار تکیه دارد.

وقفه اول سرمایه انسانی، اثر مثبت و معناداری بر سرمایه انسانی در دوره‌ی جاری دارد؛ یعنی یک واحد افزایش (کاهش) در سرمایه انسانی با یک وقفه، منجر به 755/0~~0.7559~~ واحد افزایش (کاهش) در سرمایه انسانی دوران جاری می‌گردد. رشد تولید دارای ضریب 084/0~~0.0845~~ و در سطح 01/0~~0.01~~ معنادار است که نشان‌دهنده اثر مثبت و معنادار رشد تولید بر سرمایه انسانی است. یک واحد افزایش (کاهش) در رشد تولید، منجر به 084/0~~0.0845~~ واحد افزایش (کاهش) در سرمایه انسانی میشود. رشد اقتصادی و افزایش تولید ناخالص داخلی موجب می‌شود سرمایه انسانی که در نتیجه بازدهی سرمایه‌گذاری قبلی در آموزش ایجاد شده است، افزایش یابد. ضریب مخارج دولت برابر 434/0 ~~0.4340~~ و در سطح 01/0~~سطح 0.01~~ معنادار است که نشان‌دهنده اثر مثبت و معنادار مخارج دولتی بر سرمایه انسانی است. یک واحد افزایش (کاهش) در شاخص مخارج دولتی، منجر به 434/0 ~~0.4340~~ واحد افزایش(کاهش) در سرمایه انسانی میشود. افزایش مخارج دولت در پروژه‌های عمرانی به معنای بهبود زیرساخت‌های کشور و مراکز و خدمات آموزشی چون دانشگاه‌ها و مدارس است و این خود نتیجتاً موجب افزایش سرمایه انسانی می‌گردد. جمعیت دارای ضریب 336/0~~0.3365~~ و در سطح 01/0~~سطح 0.01~~ معنادار است که نشان‌دهنده اثر مثبت و معنادار جمعیت بر سرمایه انسانی است. یک واحد افزایش (کاهش) در شاخص جمعیت، منجر به 336/0~~0.3365~~ واحد افزایش(کاهش) در سرمایه انسانی میشود. بر مبنای ادبیات نظری خانواده‌ها نقش حیاتی در گذار از رشد جمعیت به رشد اقتصادی که منجر به افزایش درآمد سرانه می‌شود، دارند و متغیرحیاتی در این گذار، نرخ بازدهی سرمایه انسانی است. رشد جمعیت منجر به سرمایه‌گذاری در آموزش و انباشت سرمایه انسانی می‌شود. سرمایه‌گذاری دولت ضریب 148/0 و در سطح 1/0 ~~دارای ضریب~~ ~~0.1488~~ ~~و در سطح 0.1~~ معنادار است که نشان‌دهنده اثر مثبت و معنادار سرمایه‌گذاری دولت بر سرمایه انسانی است. یک واحد افزایش (کاهش) در سرمایه‌گذاری دولتی منجر به 148/0~~0.1488~~ واحد افزایش (کاهش) در سرمایه انسانی می‌شود. افزایش سرمایه‌گذاری دولت در پروژه‌های عمرانی به معنای بهبود زیرساخت‌ها و خدمات آموزشی چون دانشگاه‌ها و مدارس است. این خود موجب افزایش سرمایه انسانی می‌شود.

همان‌طور که انتظار می‌رود، ضریب صنایع خلاق برای کشورهای توسعه‌یافته (مدل 2) و کشورهای در حال توسعه (مدل 3) مثبت و معنادار است. براساس اطلاعات به‌دست آمده از جدول 2، تمامی ضرائب دیگر برآوردی برای کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه مطابق با ضرائب به‌دست آمده الگوی اصلی پژوهش است. همچنین جدول 3 نتایج آزمون سارگان را خلاصه می‌کند. فرض صفر در این آزمون نشان‌دهنده عدم وجود همبستگی سریالی بین ابزارهای مورد استفاده و اجزای خطا است. از این‌رو، براساس آزمون سارگان در سطح خطای 5 درصد، مدل برآوردشده از اعتبار کافی برخوردار است.

5. نتیجهگیری و پیشنهادها

هدف این مقاله، بررسی تأثیر صنایع خلاق بر سرمایه انسانی بود. بدین منظور نقش صنایع خلاق در سرمایه انسانی 85 کشور توسعه‌یافته و در حال توسعه طی سال‌های 2011 الی 2020 با استفاده از روش گشتاورهای تعمیم یافته مورد بررسی قرار گرفت و ‌نتایج در هر 3 الگو تأثیر مثبت و معنادار صنایع خلاق بر سرمایه انسانی کشورهای مورد مطالعه

را نشان داد. این نتایج هم‌جهت با مطالعات (مکوکی و همکاران، 2022) می باشد. بر اساس نتایج به دست آمده ضریب صنایع خلاق در کشورهای توسعه یافته از مقدار این ضریب در کشورهای در حال توسعه بیشتر بود، بنابراین انتظار می‌رود میزان تأثیرگذاری تولیدات خلاقانه فرهنگی و هنری بر سرمایه انسانی در این کشورها بیشتر از کشورهای در حال توسعه باشد. از دیگر یافته‌های این تحقیق می‌توان به تأثیر مثبت مخارج دولت، رشد تولید، وابستگی جمعیت و سرمایه‌گذاری بر سرمایه انسانی اشاره کرد.

انطباق دانش و تکنولوژی‌های پیشرفته در کشورها، منوط به سرمایه انسانی است. این بدان معناست که چه میزان نیروی انسانی دارای تخصص و مهارت با تکنولوژی‌های روز انطباق‌پذیر هستند. صنایع خلاق از جمله بخش‌های پویا در تجارت جهانی هستند که بر دانش، خلاقیت و نوآوری متکی هستند. این صنایع به صورت شبکه‌ای در یک محیط انعطاف‌پذیر فعالیت می‌کنند. در صنایع خلاق ساختار بازار به ارتباطات، مهارت‌های تخصصی و همکاری متکی است. از آنجا که صنایع به دنبال استفاده از دانش بیرونی در فرآیندهای تولید خود هستند، این امر بر همکاری در صنایع برتری می‌بخشد. هنگامی که افراد خلاق برای پروژه‌های مشترک از شرکت یا صنعتی به صنعت دیگر می‌روند، اطلاعات را مبادله می‌کنند، چون کارگران دارای مهارت به عنوان عوامل محرک نوآور عمل می‌کنند و دانش، ایده‌ها و روش‌ها را انتقال می‌دهند که این امر خود موجب گسترش سرمایه انسانی در صنایع خلاق و سایر صنایع می‌شود. بخش خلاق در حال حاضر پویاترین بخش در اقتصاد جهانی است. صنایع خلاق به عنوان موتور محرک رشد و توسعه اقتصادی، از نقشی گسترده در اقتصاد برخوردارند و اهمیت آن‌ها در نیل به توسعه اقتصادی، باتوجه به نقش گسترده‌ی آن‌ها در اقتصاد جهانی بیش از پیش فزونی یافته است، باتوجه به اهمیت این مهم، لزوم توجه هرچه بیشتر به این صنایع در جهت رشد و ارتقای تولیدات خلاقانه فرهنگی و هنری پیشنهاد می‌گردد.

منابع

حنجری، سارا، تقوی، مهدی، تاری، فتح‌اله و جعفری صمیمی، احمد (1398). تأثیر صنایع فرهنگی-مذهبی بر رشد اقتصادی ایران. دوفصلنامه مطالعات و سیاست‌های اقتصادی، 6(2)، 276-249.

دینی، علی، حاج حسینی، حجت‌اله، میرعمادی، طاهره و رمضانپور نرگسی، قاسم (1398). حکمرانی، نظام نوآوری ملی و ظرفیت جذب، هم‌پایی و نوآوری فناورانه (مدلسازی نظری). فصلنامه مدلسازی اقتصادی، 13(47)، 33-1.

قربانی، فاضل، سرلک، احمد و حاجی، غلامعلی (1399). تأثیر سرمایه انسانی و فضای کسب ‌وکار بر رشد اقتصادی استان‌های ایران. فصلنامه مدلسازی اقتصادی، 14(50)، 176-153.

لشکری‌زاده، مریم (1400). نقش اقتصاد خلاق در رشد اقتصادی کشورهای منتخب. فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی ایران، 13(50)، 265-278.

نجیب‌زاده، نجمه، جلالی اسفندآبادی، عبدالمجید و زاینده‌رودی، محسن (1400). اثر تجارت محصولات فرهنگی بر رشد اقتصادی کشورهای منتخب گروه شانگهای. فصلنامه مدلسازی اقتصاد سنجی، 6(4)، 59-37.

Abisuga Oyekunle, O. A., & Sirayi, M. (2018). The role of creative industries as a driver for a sustainable economy: A case of South Africa. Creative Industries Journal, 11(3), 225-244.

Arrow, K. J. (1962). The economic implications of learning by doing. The ~~review~~ Review of of ~~economic~~ Economic ~~studies~~Studies, 29(3), 155-173.‏

Acemoglu, D. (2012). What does human capital do? A review of Goldin and Katz's The race between education and technology. Journal of Economic Literature, 50(2), 426-63.‏

Becker, G. S. (1962). Investment in human capital: A theoretical analysis. Journal of ~~political~~ Political ~~economy~~Economy, 70(5), 9-49.‏

Béraud, P., Du Castel, V., & Cormerais, F. (2012). Open innovation economy of contribution and the territorial dynamics of creative industries. Journal of Innovation Economics,4 (2), 81-105.‏

Berry, C. R., & Glaeser, E. L. (2005). The divergence of human capital levels across cities. Papers in ~~regional~~Regional ~~science~~Science, 84(3), 407-444.‏

Bilan, Y., Vasilyeva, T., Kryklii, O., & Shilimbetova, G. (2019). The creative industry as a factor in the development of the economy: dissemination of European experience in the countries with economies in transition. Creativity Studies, 12(1), 75-101.‏

Colapinto, C., & Porlezza, C. (2012). Innovation in creative industries: from the quadruple helix model to the systems theory. Journal of the Knowledge Economy, 3(6), 343-353.‏

Crociata, A., Odoardi, I., Agovino, M., & Sacco, P. L. (2020). A missing link? Cultural capital as a source of human capital: Evidence from Italian regional data. The Annals of Regional Science, 64(5), 79-109.‏

Crossick, G. (2006). Knowledge transfer without widgets. RSA Journal, 153(5524), 40-40.‏

Cunningham, S. (2002). From cultural to creative industries: theory, industry and policy implications. Media International Australia, 102(1), 54-65.‏

Dao, T. B. T., & Khuc, V. Q. (2023). The Impact of openness on human capital: A study of countries by the level of development. Economies, 11(7), 175.‏

Dee, T. S. (2004). Are there civic returns to education?. Journal of pPublic ~~economics~~Economics, 88(9-10), 1697-1720.‏

Diebolt, C., & Hippe, R. (2019). The long-run impact of human capital on innovation and economic development in the regions of Europe. Applied Economics, 51(5), 542-563.

Dini, A., Hosieni, H. A., Miremadi, T., & Ramazanpoor Nargesi, G. (2019). Governance, national innovation system and the capacity for attraction, coherence and technological innovation (Theoretical Modeling). Economic Modeling, 13(47), 1-33. (In Persian).

Farahanifard, S., Feshari, M., & Khanzadeh, Y. (2016). The Impact of islamic banking and non-banking financial institutions on economic growth in Iran – A Generalized Method of Moments (GMM). Economic Modeling, 9(31), 21-41.‏ (in Persian).

Florida, R. (2002). The ~~rise~~ Rise of the ~~creative~~ Creative ~~class~~ Class (Vol. 9). New York: Basic books.‏

Florida, R., Mellander, C., & King, K. (2015). The Global Creativity Index 2015. Martin Prosperity Institute.‏

Freel, M. S. (2000). Strategy and structure in innovative manufacturing SMEs: The case of an English region. Small Business Economics, 15(1), 27-45.‏

Hanjari, S., Taghavi, M., Tari, F., & Jafari Samimi, A. (2019). The impact of cultural-religious industries on Iran's economic growth. The Journal of Economic Studies and Policies, 6(2), 249-276. (in Persian).

Horban, Y., Dolbenko, T., Yaroshenko, T., Sokol, O., & Miatenko, N. (2021). Human capital as a development factor for cultural and creative industries.‏ Journal of Computer Science and Network Security, 21(12), 604-610.

Horkheimer, M., Adorno, T. W., & Noeri, G. (2002). Dialectic of Enlightenment. Stanford University Press.‏

Jayne, M. (2005). Creative industries: The regional dimension?. Environment and Planning C: Government and Policy, 23(4), 537-556.‏

Lashkarizadeh, M. (2021). The role of creative economy in economic growth in selected countries. Journal of Iranian Social Development Studies, 13(50), 265-278. (in Persian).

Leiponen, A. (2005). Skills and innovation. International ~~journal~~ Journal of ~~industrial~~ Industrial ~~organization~~Organization, 23(5-6), 303-323.‏

Londar, S., Lytvynchuk, A., Versal, N., Posnova, T., & Tereshchenko, H. (2020). Investment in human capital within the creative economy formation: Case of the Eastern and Central Europe Countries. Comparative Economic Research. Central and Eastern Europe, 23(4), 129-148.‏

Lucas Jr, R. E. (1988). On the mechanics of economic development. Journal of ~~monetary~~ Monetary ~~economics~~Economics, 22(1), 3-42.‏

Mankiw, N. G., Romer, D., & Weil, D. N. (1992). A contribution to the empirics of economic growth. The ~~quarterly~~ Quarterly ~~journal~~ Journal of ~~economics~~Economics, 107(2), 407-437.‏

Mao, L. (2020). Research on the development path of cultural and creative industries in the digital economy era. American Journal of Industrial and Business Management, 10(7), 1237-1249.‏

Mecocci, F. B., Maghssudipour, A., & Bellandi, M. (2022). The effect of cultural and creative production on human capital: Evidence from European regions. Papers in Regional Science, 101(6), 1263-1288.‏

Mincer, J. (1958). Investment in human capital and personal income distribution. Journal of ~~political~~ Political eEconomy, 66(4), 281-302.‏

Müller, K., Rammer, C., & Trüby, J. (2009). The role of creative industries in industrial innovation. Innovation, 11(2), 148-168.‏

Najibzade, N., Jalaee, S. A., & Zayandeh Roodi, M. (2021). The effect of trade in cultural products on the economic growth of selected countries of the Shanghai Group. Journal of Econometric Modelling, 6(4), 37-59. (in Persian).

Ndeffo, L. N. (2010). Foreign direct investments and human capital development in Sub-Saharan Africa. Economics and Applied Informatics, 16(2), 37-50.‏

Nelson, R. R., & Phelps, E. S. (1966). Investment in humans, technological diffusion, and economic growth. The American ~~economic~~ Economic ~~review~~Review, 56(1/2), 69-75.‏

Qorbani, F., Sarlak, A., & Haji, G. (2020). The impact of human capital and business environment on the economic growth of Iran's provinces. Economic Modeling, 14(50), 153-176. (In Persian).

Oreopoulos, P., Page, M. E., & Stevens, A. H. (2006). The intergenerational effects of compulsory schooling. Journal of Labor Economics, 24(4), 729-760.‏

Oyekunle, O. A. (2017). The contribution of creative industries to sustainable urban development in South Africa. African Journal of Science, Technology, Innovation and Development, 9(5), 607-616.‏

Potts, J., & Cunningham, S. (2008). Four models of the creative industries. International ~~journal~~ Journal of ~~cultural~~ Cultural ~~policy~~Policy, 14(3), 233-247.‏

Romer, P. M. (1990). Endogenous technological change. Journal of ~~political~~ Political Economy, 98(5, Part 2), S71-S102.‏

Smith, A. (1776). An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations, Book 2.

Solow, R. M. (1956). A contribution to the theory of economic growth. The ~~quarterly~~ Quarterly ~~journal~~ Journal of ~~economics~~Economics, 70(1), 65-94.‏

Schultz, T. W. (1961). Investment in human capital. The American ~~economic~~ Economic ~~review~~Review, 51(1), 1-17.‏

Snowball, J., & Mapuma, A. (2021). Creative industries micro-enterprises and informality: A case study of the Shweshwe sewing industry in South Africa. Journal of Cultural Economy, 14(2), 194-208.‏

Sunley, P., Pinch, S., Reimer, S., & Macmillen, J. (2008). Innovation in a creative production system: The case of design. Journal of ~~economic~~ Economic ~~geography~~Geography, 8(5), 675-698.‏

Zhuang, H. (2017). The effect of foreign direct investment on human capital development in East Asia. Journal of the Asia Pacific Economy, 22(2), 195-211.‏

Zobeiri, H., Jafari Samimi, A., & Ehsani, M. (2022). The impact of creative industries on gross domestic product using generalized method of moments (GMM). Iranian Economic Review, In press.

[1] Zobeiri et al

[2] Mecocci et al

[3] Horban et al

[4] Londar et al

[5] Abisuga Oyekunle & Sirayi

[6] Crossick

[7] Mecocci et al

[8] Zhuang

[9] Dao & Khuc

[10] Ndeffo

[11] Creative Industry

[12] tcdata360.worldbank.org/

[13] UNCTAD

[14] آرژانتین، اتریش، بلژیک، بلغارستان، بحرین، بلاروس، کانادا، سوئیس، کاستاریکا، قبرس، جمهوری چک، آلمان، دانمارک، اسپانیا، استونی، فنلاند، فرانسه، انگلستان، گرجستان، یونان، کرواسی، مجارستان، ایسلند، اسرائیل، ایتالیا، ژاپن، قزاقزستان، کره جنوبی، لیتوانی، لوکزامبورگ، لتونی، مالت، مونته‌نگرو، مالزی، هلند، نروژ، نیوزیلند، عمان، لهستان، پرتغال، قطر، رومانی، روسیه، سنگاپور، صربستان، جمهوری اسلواکی، اسلوونی، سوئد، ترکیه، ایالات متحده آمریکا.

[15] آلبانی، ارمنستان، آذربایجان، بورکینافاسو، بنگلادش، بوسنی و هرزگوین، برزیل، کامرون، کلمبیا، جمهوری دومینیکن، اکوادور، مصر، غنا، گینه، گواتمالا، اندونزی، هند، ایران، جامائیکا، اردن، جمهوری قرقیزستان، مولداوی، ماداگاسکار، مکزیک، مالی، موزامبیک، نیجریه، نپال، پاکستان، پرو، رواندا، تایلند، اوکراین، آفریقای جنوبی.

[16] Generalized Method of Moments (GMM)