تدوین مدل نظری محله¬ی دوستدار سالمند با تأکید بر سالمندی ماندگار در مکان
محورهای موضوعی : آمایش محیط
مینا هرندی
1
(دکتری شهرسازی، گروه شهرسازی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران)
مجتبی رفیعیان
2
(استاد برنامه¬ریزی شهری و منطقه¬ای، گروه شهرسازی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران)
حمید صابری
3
(استادیار برنامه¬ریزی شهری و منطقه¬ای، گروه شهرسازی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران)
امیرحسین شبانی
4
(استادیار برنامه¬ریزی شهری و منطقه¬ای، گروه شهرسازی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران)
کلید واژه: سالمند, نظریه زمینه¬ای, سالمندی ماندگار در مکان, محله دوستدار سالمند.,
چکیده مقاله :
عوامل افزایش امید به زندگی و کاهش نرخ باروری که باعث سالخوردگی جمعیت می¬گردند از اواسط قرن بیستم در کشورهای توسعه یافته آغاز گردیده و اکنون در کشورهای درحال توسعه هم پدیدار شده¬اند. با توجه به پیامدهای بحران سالمندی پیش رو در کشورمان قطعاً مطالعات حوزه¬ی سالمندی اهمیت ویژه¬ای می¬یابد. در این میان پیوند بین حضورپذیری سالمندان در شهرها و جایگاه محله¬های دوستدار سالمند از اهمیت ویژه¬ای برخوردار می¬باشد. هدف اصلی مقاله¬ی حاضر شناسایی ابعاد مؤثر بر محله¬های دوستدار سالمند و تبیین نظریه¬ای مبتنی بر حضورپذیری سالمندان در محلات با تأکید بر موضوع سالمندی ماندگار در مکان است. در این پژوهش با تأکید بر رویکرد کیفی، از روش نظریه زمینه¬ای در قالب روش اشتراوس و کوربین استفاده شده است. داده¬های تحقیق بر اساس مصاحبه¬های نیمه ساختاریافته با 31 نفر (تا اشباع نظری) از سالمندان سه مرکز توانبخشی روزانه سالمندان رنگین کمان سپید، بزرگان صاحبدل و کلبه¬نور در شهر اصفهان برای مشارکت¬کنندگان دارای سن 60 سال و بالاتر صورت گرفته است. این مطالعه نشان می¬دهد که زمینه¬ی ایجاد محله¬ی دوستدار سالمند، سکونت سالمندان در محلات خود می¬باشد چراکه به¬آن تعلق دارند. به استناد این پژوهش خلق محله¬ی دوستدار سالمند، تحت شرایط علی با بستر نظری پیوند سالمند و محله¬¬ی خود ایجاد می¬شود و با انطباق بر نیازهای سالمندان، پدیده¬ی سالمندی ماندگار در مکان را به همراه دارد. این پدیده شامل زمینه¬های تعاملی رویدادمداری، گذران فراغت، معاشرت¬پذیری و دستر¬س¬پذیری محله برای سالمند است و پیامدهایی چون افزایش مشارکت، فرصت بیان خویشتن و حمایت اجتماعی سالمند را به دنبال دارد.
Factors contributing to increased life expectancy and a low fertility rate, leading to an aging population, were initially observed in the developed countries during the mid-20th century and are now extending to developing nations. Given the impending consequences of the aging crisis in our country, research on aging is of paramount importance. Notably, the relationship between the presence of the elderly in the community and the concept of age-friendly communities is crucial. This study aims to identify factors influencing age-friendly communities and elucidate theories regarding the presence of the elderly in the community, with a specific focus on aging in place. Employing a qualitative approach, this research utilizes grounded theory within the framework of the Strauss and Corbin methodology. The research data were gathered through semi-structured interviews with 31 individuals aged 60 and over, selected from two-day care centers: Rangin Kaman Sepid, Bozorgan Sahebdel, and Kolbeye Noor in Isfahan, continuing until theoretical saturation was achieved. The study highlights that the contextual condition for an age-friendly community is the residence of the elderly in their respective neighborhoods. According to the findings, the creation of an age-friendly community is fostered by the connection between the community and the elderly in everyday situations, adapting to their needs and enabling aging in place. This involves interactive contexts related to event orientation, leisure, socialization, and neighborhood accessibility for the elderly, providing opportunities for self-expression and social support.
1- اشتراوس، انسلم. کوربین، جولیت. (1396). مبانی پژوهش کیفی، فنون و مراحل تولید نظریه زمینه¬ای. ترجمه افشار، ابراهیم. چاپ ششم. تهران، نشر نی.
2- اوطاری، محمدرضا. شمس، مجید. (1400). ارایه مدل ساختاری-تفسیری شاخص¬های سلامت محور در راستای تحقق زیست پذیری (مورد مطالعه: منطقه یک تهران). فصلنامه علمی-پژوهشی آمایش محیط، شماره 55. ص 213-234.
3- صداقتی، عاطفه. امانی، ملاحت. (1395). ارتباط شادکامی و حیطه¬های خاص امیدواری سالمندان با میزان استفاده از فضاهای شهری. مجله روان¬شناسی پیری، دوره 2، شماره 2. ص90-81.
4- ایرانشاهی، ایوب. 1394. طراحی شهری بر اساس معیارهای شهر دوستدار سالمند، نمونه موردی خیابان چهارباغ اصفهان. پایان نامه کارشناسی ارشد طراحی شهری، دانشگاه هنر اصفهان.
5- ایرانشاهی، ایوب. قلعه نویی، محمود. (1396). ارزیابی میزان مطابقت فضاهای شهری با شاخص¬های شهر دوستدار سالمند (مطالعه¬ی موردی: خیابان چهارباغ عباسی اصفهان). نشریه هویت شهر. سال یازدهم. شماره 30. ص 82-69.
6- برتون، الیزابت. میچل، لین (1392) طراحی همه شمول؛ خیابان¬هایی برای زندگی، مناسب سازی خیابان¬های شهری برای سالمندان، الهه ساکی. ساناز فنایی، تهران: چاپ اول، انتشارات آرمانشهر.
7- پورجعفر، محمدرضا. تقوایی، علی¬اکبر. بمانیان، محمدرضا. صادقی، علیرضا. احمدی، فریال. (1389). ارائه¬ی انگاره¬های محیطی مؤثر بر شکل¬گیری فضاهای عمومی مشوق سالمندی موفق با تأکید بر ترجیحات سالمندان شهر شیراز (مقاله پژوهشی). نشریه علمی-پژوهشی سالمند. سال پنجم، شماره 15. ص 34-22.
8- پورحسین روشن، حمید. رفیعیان، مجتبی (1397). کاربست رهیافت برنامه¬ریزی وکالتی در طرح¬های شهری ایران (نمونه موردی: طرح¬های انطباق کاربری اراضی شهری)، نشریه برنامه‌ریزی توسعه کالبدی. سال 3، شماره 1، ص 23-11.
9- تقدیسی، محمد حسین. استبصاری، فاطمه. رحیمی فروشانی، عباس. افتخار اردبیلی، حسن. شجاعی¬زاده، داود. دستورپور، مریم. مصطفایی، داود. (1393). آموزش مبتنی بر رویکرد سالمندی موفق بر رفتارهای ارتقا دهنده سلامتی سالمندان: یک مطالعه کارآزمایی بالینی. مجله علوم پزشکی رازی، دوره 21، شماره 125. ص 36-25.
10- حاجی¬علیخانی، محمدرضا. (1397). توسعه¬ی مدل نظری عناصر محیط نهادی مؤثر بر عملکرد ابرپروژه¬های احداث، رساله¬ی دکتری. دانشگاه تربیت مدرس.
11- حیدری، علی اکبر. تیموری، پریا. مرادیان، سلمان (1397). ارزیابی تأثیر مقیاس مکان بر میزان دلبستگی در سه مقیاس خانه، محله و شهر بر پایه دو متغیر سن و جنسیت مطالعه موردی: شهرهای تهران و ساری. فصلنامه آرمانشهر. شماره 26، ص 16-3.
12- حیدری، محمد. قدوسی بروجنی، منصوره. ناصح، لادن. (1395). مقایسه¬ی خودکارامدی و احساس تنهایی در سالمندان ساکن و غیر ساکن آسایشگاه سالمندی. مجله سالمند. دوره 11. شماره 1. ص 151-142.
13- دارابی، سعدالله. ترابی، فاطمه. (1396). بررسی و مقایسه روند سال¬خوردگی جمعیت در کشورهای آسیایی و اروپایی طی سال¬های 1950 تا 2015، نشریه سالمند. دوره 12، شماره 1. ص 43-30.
14- ریاست جمهوری. سازمان برنامه و بودجه. مرکز آمار ایران. (1395). گزیده نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن.
15- زرقانی، سید‌هادی. خوارزمی، امیدعلی. جوهری، لیلا. (1394). ارزیابی شاخص¬های فضایی-کالبدی شهر مشهد در راستای تبدیل شدن به شهر دوستدار سالمند. نشریه جغرافیا و آمایش شهری-منطقه¬ای. شماره 15. ص 196-177.
16- زرقانی، سید‌هادی. خوارزمی، امیدعلی. جوهری، لیلا. (1394). ارزیابی شاخص¬های شهر دوستدار سالمند در شهر مشهد با تأکید بر شاخص¬های فرهنگی – اجتماعی. نشریه پژوهش¬های جغرافیای انسانی. دوره 47. شماره 4. ص 688-673.
17- زندیه، مهدی. (1391). مناسب¬سازی منظر شهری برای سالمندان. نمونه موردی: محله قیطریه تهران. مجله سالمند. سال هفتم. شماره 25. ص 18-7.
18- شرقی، علی. ضرغامی، اسماعیل. الفت، میلاد. صالحی کوسالاری، فرزانه (1395). سنجش وضعیت شاخص¬های جهانی شهر دوستدار سالمند در کلان¬شهر تهران (AFC). نشریه مطالعات و پژوهش¬های شهری و منطقه¬ای. سال هشتم، ص 22-1.
19- شریعت، فریبا. مرادی، فاطمه، قهرمانی، رضا. (1394). بررسی نیازهای فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی و رفاهی و ساختار شهری اعضای کانون سالمندان شهر تهران. نشریه علمی-پژوهشی سالمند. دوره 10، شماره 3. ص 25-8.
20- شریفی، مهدی. محمدامین¬زاده، دانا. سلیمانی صفت، ایمان. سودمند، نسرین. یونسی، سید جلال. (1396). ارتباط تفکر قطعی نگر با احساس تنهایی و افسردگی در سالمندان. مجله سالمند. دوره 12. شماره 3. ص 287-286.
21- طاهری بازخانه، صالح. کریم¬زاده، مصطفی. تحصیلی، حسن (1394). بررسی عوامل اقتصادی- اجتماعی مؤثر بر امید به زندگی در ایران. مجله اقتصادی، شماره¬های 1 و2، ص94-77.
22- علی الحسابی، مهران. رفیعی، فرخنده (1391). ارزیابی نیازمندی¬های سالمندان در فضاهای شهری، مطالعه موردی: پارک خلدبرین شیراز. نشریه آرمانشهر. شماره 9، ص 257-247.
23- غفاری گیلانده، عطا. محمدی، چنور. داوری، الهام. (1401). ارزیابی شاخص¬های شهر دوستدار سالمند، مطالعه موردی: شهر ساری. فصلنامه علمی پژوهشی آمایش محیط. شماره 56، ص 25-1.
24- فروغمند اعرابی، هوشنگ. کریمی فرد، لیلا (1394). شهر دوستدار سالمند و معیارهای طراحی مرکز تعاملات اجتماعی سالمندی با رویکرد سلامت روان. نشریه مدیریت شهری، شماره 39، ص 34-7.
25- گلکار، کورش. (1378). تئوري‌هاي طراحي شهري: تحليل گونه شناختي تئوري‌ها. نشریه صفه، شماره 29، دوره 9. ص 33-16.
26- لک، آزاده. (1393). کاربرد نظریه زمینه¬ای در پژوهش¬های طراحی شهری. نشریه صفه، شماره 64. ص 60-43.
27- لک، آزاده. (1394). تجربه¬ی بازآفرینی حس دلبستگی به مکان در محلات آسیب¬ دیده از زلزله با بهره¬گیری از روش نظریه زمینه¬ای، بررسی موردی: امامزاده زید و قصر حمید در بم. نشریه نامه معماری و شهرسازی. دوفصلنامه¬ی دانشگاه هنر، شماره 15. ص 176-159.
28- مقصود نيا شهربانو، (1385) مراقبتهاي بهداشتي اوليه در سالمندان ايران، دانشگاه علوم بهزيستي و توانبخشي، ص 129-51.
29- منظوری، لیلا. بابک، آناهیتا. مرآثی، محمدرضا. (1388). افسردگی و عوامل مرتبط با آن در سالمندان اصفهانی (سال 1386). مجله سالمند. سال جهارم. شماره 14. ص 32-27.
30- میرچولی، الهام. داودپور، زهره (1394). شهر مطلوب سالمندان؛ تطبیق شهرها با نیازهای سالمندان. تهران: چاپ سوم، نشر اندیشه سرا.
31- هرندی، مینا. رفیعیان، مجتبی. صابری، حمید. شبانی، امیرحسین. (1400). تدوین مدل نظری شهر دوستدار سالمند با استفاده از الگوی فراترکیب. فصلنامه علمی-پژوهشی جغرافیا و برنامه‌ریزی منطقه ای. سال یازدم، شماره 4. ص 144-129.doi 10.22034/JGEOQ.2021.136658
32- وحیدی برجی، گلدیس. نوریان، فرشاد. عزیزی، محمدمهدی. (1396). شناسایی علل عدم تحقق کاربری¬های پیشنهادی در طرح¬های توسعه شهری ایران با استفاده از نظریه زمینه¬ای. نشریه هنرهای زیبا. دوره 22. شماره 1، ص14-5.
33- Golant, S. (2015). Aging in the Right Place. Towson: Health Professions Press.
34- Golant, S. M. “Explaining the ageing in place realities of older adults.” In Geographical Gerontology:Concepts and Approaches. Edited by Mark Skinner, Gavin Andrews and Malcom Cutchin. London:Routledge, 2018, pp. 189-202.
35- Judith Sixsmith Mei Lan Fang Ryan Woolrych Sarah L Canham Lupin Battersby Andrew Sixsmith , (2017)," Ageing well in the right place: partnership working with older people ", Working with Older People, Vol. 21 Iss 1 pp.
36- M. Scott Ball, (2004), Aging in Place: A Toolkit for Local Governments, Atlanta Regional Commission.
37- Means, R., & Evans, S. (2012). Communities of place and communities of interest? An exploration of their changing role in later life. Ageing and Society, 32(8), 1300-1318
38- Rafieian, Mojtaba and Harandi, Mina and Mohammadi Sarpiri, Mostafa and Izadi, Hamid, Developing a Theoretical Model of Age-Friendly Public Place with an Emphasis on the Right to the City. Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=4415225 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.4415225
39- S. U. Mohd Tobi, M. S. Fathi, and D. Amaratunga, Ageing in place, an overview for the elderly in Malaysia, AIP Conference Proceedings (2017); doi: 10.1063/1.5005434
40- Sixsmith, A., & Sixsmith, J. (2008). Ageing in place in the United Kingdom. Ageing International, 32, 219-235.
41- Spang, Lisa. (2018). Life Satisfaction When Ageing In Place. Successful ageing in an interdisciplinary context popular since presentations. Orebro University. P. 9-15.
42- Story, Molly Follette. Mueller, James L. Mace, Ronald L. (1990). The Universal Design File, Designing for People of All Ages and Abilities. NC State University, The Center for Universal Design.
43- Sun Orton., Marian. (2018). ageing in urban neighbourhoods in Beijing, China: An ethnographic study of older Chinese people’s neighbourhood experiences. A thesis submitted in partial fulfilment of the requirements for the degree of Doctor of Philosophy in Built Environment, Health and Wellbeing. University of Warwick, Centre of Lifelong Learning
44- Vasunilashorn, S. Steinman, B. A., Liebig, P. S. & Pynoos, J. (2011). Aging in place: Evolution of a research topic whose time has come. J Aging Res.
45- WHO. (2007). Global Age-Friendly cities: a Guide. Geneva: World Health Organization.
46- Zhao, S ((1991) Meta-theory, meta-method, meta-data analysis: what, why, and how?. Sociological Perspectives, 34, pp.377–390.