سنجش حس تعلق مکان از منظر شاخص‌های کالبدی موردپژوهی: محله آبشوران شهر کرمانشاه
محورهای موضوعی : آمایش محیط
محمود محمدی
1
(دانشیار گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران))
آرزو جمشیدی شیخی آبادی
2
(دانشجوی کارشناسی ارشد طراحی شهری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه صنعتی جندی شاپور، دزفول،ایران)
مجتبی لرزنگنه
3
(پژوهشگر دکتری شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران)
کلید واژه: حستعلق, تعلق به مکان, شاخص کالبدی, محله آبشوران, کرمانشاه,
چکیده مقاله :
یکی از مفاهیم مهم در ارتقاء کیفیت محیط شهری و انسانی حس تعلق به مکان است. هدف پژوهش حاضر، استخراج مؤلفه‌های کالبدی جهت ارتقاء حس تعلق به مکان و بررسی و سنجش آن‌ها در محله آبشوران شهر کرمانشاه است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و نوع آن کاربردی است. همچنین، از مطالعات اسنادی، مشاهده میدانی و ابزار پرسشنامه جهت گردآوری اطلاعات بهره گرفته‌شده است. جامعه آماری تمام ساکنین محله آبشوران شهر کرمانشاه است که در این میان 285 نفر به‌عنوان حجم نمونه با استفاده از جدول مورگان انتخاب‌شده‌اند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که میان تمامی شاخص‌های کالبدی و حس تعلق به مکان رابطه معناداری وجود دارد. بدین صورت‌که چهار متغیر«تنوع و جذابیت»، «تمایز»، «توجه به زمینه»، «ساختار فضایی و شکل مناسب فضا» نسبت به شاخص‌های دیگر همبستگی بیشتری با حس تعلق به محله آبشوران دارند. علاوه بر این، نتایج آزمون رگرسیون بیانگر آن است که میزان همبستگی میان متغیرهای کالبدی و حس تعلق به مکان با میزان 0.782 در سطح بالایی است. مضاف بر آن، ضریب تعیین بیانگر آن است که 0.611 درصد از تغییرات متغیر حس تعلق به مکان مربوط به متغیرهای شاخص کالبدی است.
A critical concept in enhancing the quality of urban and human environments is the sense of place attachment. This study aims to identify and evaluate the physical components that enhance place attachment, focusing specifically on the Abshouran neighborhood in the city of Kermanshah. The research employs a descriptive-analytical methodology, and its nature is applied research. To gather data, documentary studies, field observations, and questionnaires were utilized. The statistical population consists of all residents of the Abshouran neighborhood, with a sample size of 285 individuals determined using Morgan’s table. The findings of this study reveal a significant relationship between all physical indicators and the sense of place attachment. Notably, four variables— "variety and attractiveness," "distinctiveness," "contextual sensitivity," and "spatial structure and appropriate form"—show a stronger correlation with the sense of place attachment in the Abshouran neighborhood compared to other indicators. Furthermore, regression analysis indicates that the correlation between physical variables and place attachment is robust, with a correlation coefficient of 0.782. The coefficient of determination suggests that 61.1% of the variance in place attachment can be explained by the physical index variables.
1. احمدی، ف.، افشار، ع.، آقالطیفی، آ. 1393. عوامل تأثیرگذار برحس تعلق در فرآیند بازآفرینی در بافت مسکونی اطراف حرم امام رضا(ع)،محله نوغان،هفت شهر،شماره47-48.
2. آدینه‌لو فرد، م.، رحمانی، م. 1401. مقایسه تطبیقی حس مکان در شهرهای جدید تهران (نمونه موردی: شهرهای جدید پردیس، پرند و اندیشه)، فصلنامه آمایش محیط، 15(58)، 103-118.
3. اله ویسی، ف.، چاره جو، ف. 1400. تبیین نقش عوامل مؤثر بر تعلق مکانی در بافت‌های شهری(مطالعه موردی: بافت قدیم، میانی، جدید و حاشیه‌ای شهر سنندج)، مجله جغرافیا و توسعه فضای شهری، سال هشتم، شماره 1.
4. بزی، خ.، میرزاپور، س.، افراسیابی راد، م. 1393. بررسی مقایسه‌ای حس تعلق به مکان در محلات شهر خرم‌آباد، نشریه معماری و شهرسازی پایدار، سال دوم، شماره2.
5. پاکزاد، ج. 1388. سیر اندیشه‌ها در شهرسازی(3)؛ از فضا تا مکان، انتشارات شهیدی، چاپ اول، تهران.
6. پیربابایی،محمدتقی، و سجادزاده،حسن. 1390.تعلق جمعی به مکان،تحقق سکونت اجتماعی در محله سنتی، باغ نظر، شماره 16.
7. جنت پور، ن.، کریمی آذر، ا. 1397. تبیین شاخص‌های مؤثر بر شکل‌گیری حس تعلق به مکان به‌منظور ارتقاء پایداری اجتماعی در مجموعه مسکونی، کنفرانس بین‌المللی، عمران، معماری و مدیریت توسعه شهری در ایران.
8. حاتمی خانقاهی، ت.، وزیری، و.، سلمانیان، ب.، تاج الدینی، ن. 1398. مقایسه عوامل مؤثر بر حس تعلق به مکان در محلات جدید و قدیم شهر اردبیل، فصلنامه مطالعات شهری، شماره 34.
9. حسامی، ش.، غیاسی، ص.، بابازاده اسکوئی، س.، شفیع زاده، ا. 1401. تحلیل تعامل انسان با محیط پیرامون از بعد تأثیرات ادراک و رفتار در حس تعلق به مکان(موردمطالعه: مجتمع مسکن مهر مکریان مهاباد)، مجله علمی گفتمان طراحی شهری، دوره سوم، شماره 1.
10. حیدری، ع.، مطلبی، ق.، نگین تاجی، ف. 1393. تحلیل بعد کالبدی حس تعلق به مکان در خانه‌های سنتی و مجتمع‌های مسکونی امروزی، نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، دوره 19، شماره 3.
11. دانش پایه، ن. 1396. معیارهای اصلی شکل‌گیری حس مکان در پهنه‌های توسعه جدید شهری(نمونه مطالعه: منطقه 22 شهرداری تهران)، مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، دانش شهر.
12. دانش پایه، ن.، حبیب، ف.، طغیانی، ش. 1396. تبیین فرآیند شکل‌گیری حس مکان در توسعه جدید شهری(منطقه 4 شهرداری تهران)، فصلنامه مطالعات ملی، سال هجدهم، شماره4.
13. دانش پور،عبدالهادی، و صفارسبز،فاطمه. 1397.تحلیلی بر عوامل کالبدی مؤثر بر حس تعلق به مکان در مرکز قدیمی شهر سبزوار،نشریه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری،سال9،شماره33.
14. ده بزرگی، م.، اولادحسین، آ.، دانش پور، ع. 1395. ارائه چارچوب نظری جهت حس تعلق به مکان از دیدگاه پدیدارشناسان و روانشناسان محیطی، چهارمین کنفرانس بین‌المللی پژوهشهای نوین در عمران، معماری و شهرسازی،بارسلون- اسپانیا.
15. دهخدا، ا. 1385. فرهنگ دهخدا، جلد اول و دوم، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، تهران.
16. راپاپورت، آ. 1392. معنی محیط ساخته‌شده، رویکردی در ارتباط غیرکلامی، ترجمه فرح حبیب، شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری، چاپ سوم، تهران.
17. رشید کلویر، ح.، عباس زاده دیز، ف.، اکبری، ح.، شاهرودی کلور، م. 1399. بررسی حس تعلق به مکان از منظر شاخص‌های کالبدی و غیر کالبدی در خانه‌های مستقل و مجتمع‌های آپارتمانی(مطالعه موردی: شهر تبریز)، مجله جغرافیا و توسعه فضای شهری، سال ششم، شماره 2.
18. رضوانی،ن.، بهزادفر، م.، حبیبی،ک. 1396. ارزیابی بافت تاریخی بر پایه هنجار حس تعلق به مکان(نمونه مطالعاتی:محله سرچشمه گرگان)،نشریه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری،شماره29.
19. رلف، ا. 1389. مکان و بی‌مکانی، ترجمه محمدرضا نقصان محمدی و دیگران، انتشارات آرمانشهر، چاپ اول، تهران.
20. سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان کرمانشاه. 1397. نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1395 شهرکرمانشاه(به تفکیک مناطق 8 گانه شهرداری و محلات و برآورد جمعیت تا سال 1400)، سازمان برنامه‌وبودجه کشور مرکز اسناد- مدارک و انتشارات.
21. سلطانی، ع.، حاتم گلزاری، ا. 1400. تحلیلی بر مؤلفه‌های تبیین‌کننده حس تعلق مکانی در محلات نوبنیاد شهری (مطالعه موردی: محله یاغچیان تبریز)، مجله جغرافیا و توسعه فضای شهری، سال هشتم، شماره1.
22. شولتز، ک. 1388. روح مکان، به‌سوی پدیدارشناسی معماری، ترجمه محمدرضا شیرازی، نشر رخ داد نو، چاپ اول، تهران.
23. شهریاری، م.، مشک سار، پ. 1400. بررسی عناصر کالبدی حس تعلق به مکان در محلات شهری(مطالعه موردی: شهرک شهید بهشتی شهر شیراز)، فصلنامه پژوهشهای جغرافیای اقتصادی، دوره 2، شماره6.
24. صالحی،س. 1397. بررسی حس تعلق مکان در مجتمع‌های مسکن مهر(مطالعه موردی:مسکن مهر پیله مهران شهر اردبیل)،پایان‌نامه کارشناسی ارشد،رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری گرایش برنامه‌ریزی مسکن.
25. فارسی، ط.، ناسخیان، ش.، شاهیوندی، ا. 1398. ارزیابی پس از بهره‌برداری یک پاتوق شهری جهت بررسی اثرات آن بر ارتقاء سرزندگی (نمونه موردی: پاتوق شهری در معبر تاریخی - طبیعی شهر اصفهان)، فصلنامه آمایش محیط، 12(47)، 145-162.
26. فلاحت، م. 1385. مفهوم حس مکان و عوامل تشکیل‌دهنده آن،نشریه هنرهای زیبا،شماره26.
27. قیاسی، ه.، صرافی گهر، ا. 1395. تبیین مدل نظری ارتقا حس مکان در طراحی معماری و شهر، مدیریت شهری،شماره45.
28. کاویانی،ا. 1395. طراحی خانه فرهنگ یزد با تأکید بر ارتقاء حس تعلق به مکان،پایان‌نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه یزد.
29. کرمونا، م.، هیت، تیم و تنزاک و تیسدل، ا. 1391. مکان‌های عمومی فضاهای شهری، ابعاد گوناگون طراحی شهری، ترجمه فریبا قرائی و مهشید شکوهی و زهرا اهری و اسماعیل صالحی، چاپ دوم. انتشارات دانشگاه هنر تهران.
30. لینچ، ک. 1378. سیمای شهر، ترجمه‌ی منوچهر مزینی، چاپ هشتم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
31. محجوب جلالی، ن.، مولوی، م.، شبانی، ا.، ناظمی، ا. 1399. الگوی سلسله مراتبی معناپذیری مکان با برپایی رویدادها در فضاهای عمومی شهر(مطالعه موردی: بافت پیاده محدوده مرکزی شهر رشت)،دانش شهرسازی، دوره4، شماره1، ص132-113.
32. محمد مرادی، آ.، یزدانفر، س.، فیضی، م.، نوروزیان ملکی، س. 1398. سنجش حس مکان و شناسایی مؤلفه‌های مؤثر بر آن در بافت تاریخی تهران (موردپژوهی:محله تاریخی امامزاده یحیی)، دوفصلنامه علمی دانشکده معماری و هنر،دانشگاه کاشان،سال هشتم،شماره 15.
33. مهندسان مشاور تدبیر شهر. 1396. گزارش طرح ساماندهی بافت مرکزی شهر کرمانشاه(وضع موجود).
34. میرزاحسین، س.، احمدی، م.، ذاکرحقیقی، ک. 1401. بررسی چگونگی ساختار و عوامل مؤثر بر زیستپذیری فضاهای شهری بر مبنای حس تعلق مکانی بین شهروندان تهرانی، فصلنامه آمایش محیط، 15(56)، 27-46.
35. میرغلامی، م.، آیشم، م. 1395. مدل مفهومی ارزیابی حس مکان بر اساس مؤلفه‌های کالبدی، اداری، عملکردی، اجتماعی مطالعه موردی: خیابان امام ارومیه، فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات شهری،شماره19.
36. نژاد ابراهیمی، ا.، شیخ‌الحکمایی، محمد. 1400. اثر تالی سلسله مراتب در آفرینش حس تعلق به مکان مسجد تبریز، فصلنامه پژوهشهای معماری اسلامی، شماره سی و سوم، سال نهم.
37. نصیری، م. 1391. عوامل مؤثر بر ایجاد حس تعلق به مکان، اولین کنفرانس سالانه پژوهشهای معماری-شهرسازی و مدیریت شهری، دانشگاه آزاد خوراسگان اصفهان.
38. Altman, I and Low, S.1992. Place attachment, a conceptual inquiry, human behavior and environment, 12, pp:1-12.
39. Bonaiuto, M and Fornara, F and Bonnes, M. 2003. Indexes of perceived residential environment quality neighbourhood attachment in urban environments, a confirmation study on the citu of rome, landscape and urban planning, 65, pp: 41-52.
40. Borcato, E. 2006. Place attachment: an investigation of environment and out comes in a service context, dissertation proposal presented to the faculty of the graduate school of the university of texas at Arlington in partial fulfillment of the requirements for the edegree of.
41. Chen, N. C., Hall, C. M., & Prayag, G. (2021). Sense of place and place attachment in tourism. Routledge.
42. Cighi, C. 2008. Senses of place, university of Massachusetts Amherst. Masters’ theses.
43. Denardi, A. 2017. Landscape and sense of belonging to place: the with everyday place in the experience of sense migrants in montebelluna (northeastern Italy), journal of research and didactics in geography (j-reading), I (6), pp 61-72.
44. Dowler, B. 2003. sense of place: public housing in the greater mount druitt area, A bachelor of planning undergraduate thesis to the faculty of the built environment, university of new south wales Sydney, Australia.
45. Escalera-Reyes, J. 2020. Place attachment, feeling of belonging and collective identity in socio-ecological systems: Study case of Pegalajar (Andalusia-Spain). Sustainability, 12(8), pp21.
46. Kolesovs, A. 2021. The Sense of belonging to the country: integrative relationships and spatiotemporal commitment, this article was submitted to personality and social psychology, a section of the journal frontiers in psychology.
47. Kolodziejski, A. 2014. connecting people and place: sense of place and local action, a thesis submitted to the university of Manchester for the degree of PHD in the faculty of humanities.
48. Lewicka, M. 2011. Place attachment, how far we come in the last 40 years? journal of environmental psychology, 31(3), pp:207-230.
49. Ozdemir Darby, Dilek, and Tugce Ozata. 2017. Analysing the concept of place attachment in the context of spatial factors kuzgunck, international jornal of architecture & planning (5): pp18-29.
50. Seamon, D., & Sowers, J. 2008. Place and Placelessness, Edward Relph. Key texts in human geography, 43, 51.
51. Steele, F. 1981. The Sense of Place; CBI Publishing Co., Boston, MA.
52. Stern, A. 2017. Sense of place, sense of self. Phd diss., Saybrook University.
53. Strayhorn, T. L. 2018. College students' sense of belonging: A key to educational success for all students. Routledge.