شناسایی مؤلفه‌های اثرگذار بر افزایش میزان تاب‌آوری اقتصادی و اجتماعی شهری در مواجهه با بحران زلزله مطالعه موردی: شهرستان بروجرد

محورهای موضوعی : آمایش محیط

علی امیری ¹ (استادیار گروه جغرافیا، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران)
حسین زارعی ² ((کارشناس ارشد سنجش از دور و جی‌آی‌اس، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران))
ماندانا مسعودی راد ³ ((دکترای جغرافیای شهری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه سیستان و بلوچستان ، زاهدان، ایران))
حسین حاتمی نژاد ⁴ ((دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران))

تاریخ دریافت : 1399/08/23 تاریخ پذیرش : 1399/11/08 تاریخ انتشار : 1401/06/01

کلید واژه: مدیریت بحران, زلزله, شهر بروجرد, تاب‌آوری اجتماعی و اقتصادی,

چکیده مقاله :

تاب‌آوری یکی از مؤثرترین روش‌ها برای دستیابی به پایداری در برابر زلزله است؛ بنابراین می‌توان از آن به عنوان راه‌حلی برای تقویت جوامع استفاده کرد. هدف این پژوهش مطالعه ابعاد مؤثر در افزایش تاب‌آوری شهرستان بروجرد در مواجهه با بحران زلزله است. روش تحقیق توصیفی– تحلیلی است. جمع‌آوری داده‌ها از طریق پرسش‌نامه بوده است؛ حجم نمونه‌ با استفاده از فرمول کوکران 330 نفر است. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها، از آزمون T تک‌نمونه ای، مدل تحلیل رگرسیون و Tدو نمونه‌ای مستقل استفاده شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که در میان زیرشاخص‌های مربوط به ابعاد تاب‌آوری اجتماعی، زیرشاخص دسترسی به امکانات رفاهی دارای کمترین میانگین(3.02) و زیرشاخص سرمایه اجتماعی دارای بیش‌ترین میانگین(3.49) بوده است. هم‌چنین در میان زیرشاخص‌های مربوط به تاب‌آوری اقتصادی، زیرشاخص توانایی جبران خسارت با میانگین 2.83 کمترین و توانایی بازگشت به شرایط مناسب بیشترین میانگین(3.97) را به خود اختصاص داده‌اند. نتایج تحلیل رگرسیون نیز با توجه به میزان بالای F(91.03) و سطح معناداری زیر 0.05 درصد معنادار است. همچنین نتایج T دو نمونه‌ای مستقل برای مقایسه نظرات کارشناسان و مردم در مورد ابعاد تاب‌آوری اجتماعی بیانگر آن است که تفاوتی میان نظرات این دو دسته مشاهده نمی‌شود؛ اما در مورد برخی زیر متغیرهای اقتصادی(میزان یا شدت خسارت، توانایی جبران خسارت) و مؤلفه کلی بعد تاب‌آوری اقتصادی نظر کارشناسان و مردم متفاوت است.

چکیده انگلیسی:

Resilience is one of the most effective ways in achieving sustainability at the time of earthquakes. So it can be used as a way to strengthen the communities. This study aims to identify the effective dimensions in increasing urban resilience while confronting with earthquake crisis in Boroujerd. The research method is descriptive-analytical. We used a questionnaire to obtain the necessary data. The sample size was 330 based on Cochran's formula. We analyzed the data by a single-sample T-test, multiple regression analysis models, and an independent t-test. The findings show that among the sub-indices related to the dimensions of social resilience, the sub-index of access to welfare facilities has the lowest average (3.02) and the social capital sub-index has the highest average (3.49). Also, among the sub-indices related to economic resilience, the sub-indicator of the ability to compensate for damage has the lowest average of 2.83 and the ability to return to suitable conditions has the highest average (3.97). The results of the regression analysis are also significant due to the high level of F (91.03) and the significance level below 0.05%. Also, the T results of two independent samples for comparing the opinions of experts and people about the dimensions of social resilience indicate that there is no difference between the opinions of these two groups. However, regarding some economic sub-variables (the amount or severity of damage, the ability to compensate) and the general component of the economic resilience dimension, the opinions of experts and people are different.

منابع و مأخذ:

 

• احمدی، ق.، پورحسن­زاده، م.، سلیمان­نژاد، ا.(1399)، تحلیلی بر تاب آوری اجتماعات شهری در برابر زلزله (مطالعه مورد: شهرهای اردبیل، تبریز و ارومیه)، فصلنامه آمایش محیط، شماره 49، صص. 109- 133.


• اصلانی، ف.، امینی حسینی، ک.(1397). مروری بر مفاهیم، شاخص‌ها، چارچوب‌ها و مدل‌های تاب‌آوری در برابر زلزله، فصلنامه دانش و پیشگیری و مدیریت بحران، دوره هشتم، شماره دوم، تابستان 1397


• بدری، س.، رمضان زاده لبسوِیی، م.، عسگری، ع.، قدیری معصومه م و سلمانی، م.(1392). نقش مدیریت محلی در ارتقای تاب آوری مکانی در برابر بلایای طبیعی با تأکید بر سیلاب مطالعه موردی: دو حوضه چشمه کیله شهرستان تنکابن و سردآبرود کلاردشت، فصل نامه مدیریت بحران، شماره3، 37- 48.


• پریور، پ.، فریادی، شاوری، ا .، صالحی، ا و هراتی، پ.(1392). بسط راهبردهای پایداری اکولوژیک برای افزایش تاب‌آوری محیط زیست شهری( نمونه موردی: مناطق1و3 شهرداری تهران )، مجله محیط‌شناسی، بهار1392و دوره39و شماره65: 123-132.


• تقوایی، م.، جوزی خمسلویی، ع. (1401). برآورد میزان آسیب‌پذیری و تاب‌آوری کاربری‌های شهری در شرایط بحران و تخلیه اضطراری مورد: مدارس ناحیه دو آموزشی اصفهان.آمایش محیط, 15(56)، 47-66.


• حسینی، ز.، علوی، ا.، حسن‌زاده، ر.، دهقانی، م.(1393)، تحلیلی بر آسیب پذیری لرزه‌ای و شبیه‌سازی آن در مدیریت بحران (مطالعه موردی: ناحیه 13 شهر کرمان)، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره پیاپی 115، صص. 147-164.


• حیدری، م.، گودرزی، ذ.(1389)، ارزیابی خطر زمین لرزه در شهرستان بروجرد به روش قطعی، پنجمین همایش ملی زمین شناسی و محیط زیست، اسلامشهر.


• حیدریان، شیدا.، رحیمی، م.، فتح‌الهی، ث و غفوری، س.(1396). تحلیل شاخص‌های تاب‌آوری سکونت‌گاه‌های غیر رسمی در برابر زلزله با رویکرد اجتماعی(محله فرحزاد تهران)، فصلنامه علمی پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، سال دهم، شماره اول، زمستان 1396


• دلاکه، ح.، ثمره محسن‌بیگی، ح.، شاهیوندی، ا.( 1396). سنجش میزان تاب‌آوری اجتماعی در مناطق شهری اصفهان، جامعه‌شناسی نهادهای اجتماعی4(9)، 252 - 227


• رضایی، م.(1392). ارزیابی تاب‌آوری اقتصادی و نهادی جوامع شهری در برابر سوانح طبیعی، مطالعه موردی: زلزله محله‌های شهر تهران. دو فصلنامه مدیریت بحران، شماره 3، 36 –


• رمضان زاده لسبوئی، م.، درستکار گل خیلی، ر.( 1393). سرمایه‌های شهروندان در راستای کاهش آسیب‌پذیری و ارتقاء تاب‌آوری در برابر بلایای طبیعی، همایش علوم جغرافیایی ایران، مؤسسه جغرافیا، دانشگاه تهران، 7 –


• رمضان زاده لسبوئی، م.، بدری، س.(1393). تبین ساختارهای اجتماعی –اقتصادی تاب‌آوری جوامع محلی در برابر بلایای طبیعی با تأکید بر سیلاب(مطالعه موردی: حوضه‌های گردشگری چشمه کله تنکابن و سروآبرود کلاردشت)، فصلنامه بین‌المللی انجمن جغرافیای ایران، جغرافیا، سال دوازدهم، شماره 40، 109 –


• شکری فیروزجاه، پ.(1396). تحلیل فضای میان تاب‌آوری مناطق شهر بابل در برابر مخاطرات محیطی، نشریه علمی پژوهشی برنامه‌ریزی توسعه کالبدی، سال 2، شماره3، 44 – 27


• ضرغامی، س.، تیموری.، ا.، محمدیان، ح و شماعی، ع. (1395). سنجش و ارزیابی میزان تاب‌آوری اجتماعی محله‌های شهری در برابر زلزله(بخش مرکزی شهر زنجان)، نشریه پژوهشی و برنامه‌ریزی شهری، سال هفتم، شماره بیست و هفتم، زمستان 1395، 92 – 77


• لک، آ.(1392). طراحی شهری تاب‌آور، مجله صفه، شماره 60، صص 104 – 9


• مرکز زلزله نگاری کشور، مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران.(1396). گزارش زلزله‌های کشور به تفکیک مناطق طی سال‌های1393 تا 1395،.http;//irsc.ut.ac.ir


• مطهری، ز و رفیعیان، م. (1392). تبیین مدلی به منظور ارتقاء مدیریت خطر بحران با رویکرد اجتماع محور(نمونه موردی: یکی از اجتماعات محلی تهران)، فصلنامه معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، شماره 17، پاییز و زمستان 1395، 401 –


• منوریان، ع.، امیری، م و مهری‌کلی، س. (1397). شناسایی ‌مؤلفه‌های اثرگذار بر افزایش میزان ‌تاب‌آوری اجتماعی محلات آسیب‌پذیر و دارای بافت فرسوده در مواجهه با حوادث طبیعی(شهر موردی: تهران)، فصلنامه مطالعات مدیریت شهری، سال دهم، شماره سی‌‌وچهارم، تابستان 1397.


• هندی، ه؛ اقبالی، ن؛ سرور، ر و پیشگاهی فرد، ز.(1398)، سنجش تاب‌آوری زیست محیطی در سطح محلات چهارده شهر تهران، فصلنامه آمایش محیط، شماره 48، صص. 1-19.


• یاری، ه.، ذاکری میاب، ک.(1395)، ارزیابی ریسک زلزله مبتنی بر مخاطره و آسیب‌پذیریی در نواحی روستایی مطالعه موردی: بخش مرکزی شهرستان مرند، نشریه علمی و پژوهشی جغرافیا و برنامه‌ریزی، دانشگاه تبریز، سال20 ،شماره 57، 1 – 2قف7.


• یاراحمدی، م.، نیک پور، ع.، لطفی، ص.(1398)، بررسی میزان تاب‌آوری کالبدی شهر در برابر زلزله (مورد مطالعه: نورآباد ممسنی)، کاوش­های جغرافیایی مناطق بیابانی، شماره دوم، صص. 147-171.


• AINUDDIN, S. & ROUTRAY, J. K(2012), Community resilience framework for an earthquake prone area in Baluchistan. International Journal of Disaster Risk Reduction, 2, 25-36.


• Alexander, D. (2011). Resilience against earthquakes: some practical suggestions for planners and managers. Journal of Seismology and Earthquake Engineering, 13(2),109


• Allen, C. R., Birge, H. E., Bartelt-Hunt, S., Bevans, R. A., Burnett, J. L., Cosens, B. A.,... Uden, D. R. (2016). Avoiding decline: Fostering resilience and sustainability in midsize cities. Sustainability (Switzerland), 8(9). doi: 10.3390/su8090844


• BÉNÉ, C., WOOD, R. G., NEWSHAM, A. & DAVIES, M( 2012), Resilience: new utopia or new tyranny? Reflection about the potentials and limits of the concept of resilience in relation to vulnerability reduction programmes. IDS Working Papers, 2012, 1-61.


• BRISTOW, G., HEALY, A. & NORRIS, L( 2013), Economic crisis: Resilience of regions. Applied Research, 124, 2012.


• 26 -CARTER, R(2008), Addressing the caregiving crisis. Prev Chronic Dis, 5, A02.


• CUTTER, S. L., BARNES, L., BERRY, M., BURTON, C., EVANS, E., TATE, E. & WEBB, J(2008), A place-based model for understanding community resilience to natural disasters. Global environmental change, 18, 598-606.


• FRANKENBERGER, T., MUELLER,M.,SPANGLER,T.& ALEXANDER, S(2013), Community resilience: conceptual framework and measurement feed the future learning AgendaRockville, MD: Westat, 1.


• GALLOPÍN, G. C(2006), Linkages between vulnerability, resilience, and adaptive capacity. Global environmental change, 16, 293-303.


• Maguire, B. & Hagan, P(2007) Disasters and communities: understanding social resilience.


• Mendonca, david; amorim, ines; kagohra, maira (2019), an historical perspective on community resilience: the case of the 1755 lisbon earthquake, disaster risk reduction, volume 34, pp. 363- 374.


• Fantechi, Federico; urso, giulia; modica, marco (2020), can extreme events be an opportunity? Depopulation and resilience of rural communities in central Italy after the 1997 earthquake, rural studies, volume 79, pp. 311-321.


• Festa, gaetano; picozzi, matteo; scala, Antonio and zollo, aldo (2021), earthquake seismology, encyclopedia of geology, pp. 575-586


• NORRIS, F. H. & STEVENS, S. P(2007), Community resilience and the principles of mass trauma intervention. Psychiatry, 70, 320-328.


• NORRIS, F. H., STEVENS, S. P., PFEFFERBAUM, B., WYCHE, K. F. & PFEFFERBAUM, R. L( 2008), Community resilience as a metaphor, theory, set of capacities, and strategy for disaster readiness. American journal of community psychology, 41, 127-150.


• Ozel, B., & Mecca, S. (2014). Rethinking the Role of Public Spaces for Urban Resilience: Case-Study of Eco-Village in Cenaia. In Past Present and Future of Public Space-International Conference on Art, Architecture and Urban Design Bologna (Italy).


• PICKETT, S. T., CADENASSO, M. L. & GROVE, J. M( 2004), Resilient cities: meaning, models, and metaphor for integrating the ecological, socio-economic, and planning realms. Landscape and urban planning, 69, 369-384.


• Rose, A(2004), Defining and measuring economiic endurance to disasters,” Disaster prevention and Management, v.13, p. 307-314.


• Rose, A., (2004), Defining and measuring economic endurance to disasters", Disaster Prevention and Management, v. 13, p. 307- 314.


• UN/ISDR( 2007), Disaster Risk Reduction: Global Review, Consultation Edition, United Nations International Strategy for Disaster Reduction, Geneva


• Weichselgartner, j.and Kelman, l(2014), Geographies of endurance; Challenges and opportunities of a descriptive concept, Progress in Human Geography, p.1-9

Zhang, X.; Yi, L.; Zhao, D. (2013), Community-Based Disaster Management: A Review of Progress in China. Natural Hazards, 65 (3), 2215-2239