تحلیل فضایی و رتبه بندی شهرهای استان آذربایجان غربی بر اساس شاخص های فقر شهری

محورهای موضوعی : آمایش محیط

پخشان خضرنژاد ¹ , اصغر عابدینی ² , میرستار صدرموسوی ³

1 - دانشگاه تبریز
2 - دانشگاه ارومیه
3 - دانشگاه تبریز

تاریخ دریافت : 1394/05/18 تاریخ پذیرش : 1394/11/21 تاریخ انتشار : 1396/06/01

کلید واژه: آذربایجان غربی, تحلیل فضایی, فقر شهری, شاخص های فقر,

چکیده مقاله :

یکی از مهم ترین هدف های هر جامعه ای برقراری عدالت اجتماعی و رفاه اجتماعی است که توزیع عادلانه امکانات و به دنبال آن کاهش فقر یک بعد مهم آن را شامل می‌شود. برای دستیابی به اهداف فوق در هر جامعه ای نیاز به شناخت میزان رفاه اجتماعی و نابرابری میان نواحی مختلف می باشد. پژوهش حاضر از نوع پژوهش‌های کاربردی- توسعه‌ای و روش بررسی آن توصیفی- تحلیلی است و در آن ارزیابی فقر در شهرهای استان آذربایجان غربی به وسیله 17 شاخص انجام شده است. تجزیه و تحلیل یافته‌های پژوهش با استفاده از مدل TOPSIS و مدل ضریب پراکندگی(CV) صورت گرفته و برای آزمون فرضیات از نرم افزار SPSS استفاده شده است. تعیین وزن شاخص‌ها بر اساس نظرات 20 نفر از کارشناسان حوزه شهری و منطقه‌ای صورت گرفت. بر این اساس هر یک از نقاط شهری استان از نظر شاخص های مورد نظر رتبه بندی و سطح بندی شده اند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که در مجموع شهر‌های آذربایجان غربی از نظر فقر شهری با سطح توسعه‌یافتگی فاصله دارند و از نظر توسعه‌یافتگی میان آن‌ها عدم تعادل و ناهمگونی و به عبارت دیگر شکاف طبقاتی وجود دارد. همچنین، توسعه‌یافتگی شهرستان‌های آذربایجان غربی، با میزان جمعیت و به خصوص جمعیت شهری آن‌ها ارتباط بالایی دارد. به منظور حذف و یا کاهش شکاف طبقاتی و فقر و نابرابری شهری و همچنین ایجاد تعادل در زمینة توسعه در درازمدت، شهرستان‌های آذربایجان غربی رتبه بندی شده‌اند که در خاتمه پیشنهاداتی جهت بهبود وضعیت موجود ارایه شده است که نیازمند توجه جدی مدیران و برنامه ریزان شهری و منطقه‌ای است.

چکیده انگلیسی:

One of the most important goals of any society is social justice and social welfare and the equal distribution of resources, which include poverty reduction as an important dimension. To achieve the above objectives at any level in any society it needs to recognize the rate of social equality and poverty and inequality rate among different regions. This study is kind of applied-developed research where its analytical methods and the assessment of poverty in the province of West Azerbaijan was performed by using 17 indicators. Analyzing  findings using TOPSIS model and Coefficient of dispersion  model and hypotheses research was conducted in accordance with Spss software requirements as well. The weight of indicators were determined by a panel of 20 relevant experts. Accordingly, each of the urban areas of the province in terms of indicators was rated and classified. The study showed significant differences between cities  in terms of development. Orumyieh was ranked as one of the lowest poverty rates in urban development and Chaypareh as the rank of the highest urban poverty.

منابع و مأخذ:

 

1)   اسکندری ثانی، م. سجادی، ژ. 1392. کنش جمعی، توسعه اجتماعات محلی و نقش آنها در کاهش فقر شهری. مورد شناسی: نعمت آباد تهران. جغرافیا و آمایش شهری-             منطقه ای، شماره 11: 31-48.

2)   ارشدی،ع. کریمی،ع. 1391. بررسی وضعیت فقر مطلق در ایران در سال های برنامه اول تا چهارم توسعه.فصلنامه سیاست راهبردی و کلان، سال یکم، شماره 1: 23-42.

3)   بیورانی، ح.، غفران،ع.1388. تبیین و به‌کارگیری مدل تصمیم گیری چند معیارة TOPSIS برای رتبه بندی مناطق مختلف شهری از منظر جرم و بزه کاری. فصلنامه کارآگاه، سال دوم، شماره 8: 131-150.

4)   جواهری پور،م. 1381. چالش جهانی فقر شهری. فصلنامة علمی  پژوهشی رفاه اجتماعی، سال دوم، شماره 6 :127-147.

5)   خالدی،ک. پرمه، ز. 1384. بررسی وضعیت فقر در مناطق شهری و روستایی ایران (1372-82) » ، اقتصاد کشاورزی و توسعه، سال سیزدهم، شماره 49:57-84.

6)    خداداد کاشی، ف،. باقری، ف،. حیدری ،خ. خداداد کاشی، ا.1381.اندازه گیری           شاخص های فقر در ایران، کاربرد انواع  خط فقر، شکاف فقر، شاخص فقر 1363-1379، مرکز آمار ایران.

7)   خسروی نژاد، ع.1391. برآورد فقر و شاخص های فقر در مناطق شهری و روستایی. مدل سازی اقتصادی ، سال ششم، شماره 18:39-60 .

8)   روستایی، ش. احدنژاد روشتی،م. اصغری زمانی،ا. زنگنه،ع.1391. توزیع فضایی فقر شهری در شهر کرمانشاه. فصلنامة علمی  پژوهشی رفاه اجتماعی، سال دوازدهم، شماره 45:71-91 .

9)   زیاری، ک. موسوی،م.1388.تحلیلی بر اندازه گیری و تبیین خط فقر و سیاست های فقرزدایی در استان یزد. جغرافیا و توسعه، شماره 15: 5-20.

10)  زیاری، ک. سعیدی رضوانی،ن. بقال صالح پور،ل.1389. سنجش درجه توسعه یافتگی شهرستان های استان آذربایجان شرق به روش (HDI). فراسوی مدیریت، سال سوم، شماره 12: 75-95.

11)  سرور، ر. خلیجی، م.1394. سنجش درجه توسعه یافتگی شهرستان های استان کهکیلویه و بویر احمد. پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال ششم، شماره 21: 89-102

12)  صراف، ح . نجمی،م.1383.معرفی الگویی روشمند جهت ارزیابی گزینه­های تعیین کیفیت اقلام. اولین کنفرانس ملی لجستیک و زنجیرة تأمین، تهران، انجمن لجستیک ایران .26 و 27 بهمن:1-15.

13)  عزیزی، م .موحد، ع. ساسانپور،  ف. کرده، نعمت. 1393. تحلیلی بر وضعیت فقر شهری. (مطالعه موردی: شهر مهاباد). سپهر، دوره بیست و سوّم، شماره90: 60-69

14)  قنبری،ی. برقی،ح.حجاریان، ا. 1393. تحلیل و اولویت بندی درجه توسعه یافتگی شهرستان های استان لرستان با استفاده از تکنیک تاپسیس.مطالعات و پژوهش های شهری و منطقه ای، سال ششم، شماره 21: 169-180.

15)  گرینزپان، آ. 1382.سیاست های فقر زدایی راهبردهای مبارزه با فقر در کشورهای در حال توسعه. ترجمه ناصر موفقیان، تهران: انتشارات مؤسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی.

16)  گیلبرت، آ. گاگلر، ژ.1375.شهرها، فقر و توسعه، شهرنشینی در جهان سوم، ترجمه پرویز کریمی ناصری .تهران: انتشارات سازمان شهرداری ها.

17)  مرکز آمار ایران.1390.نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن استان آذربایجان غربی.

18)  مجیدی خامنه، ب. محمدی،ع.1384.درآمدی بر شناخت و سنجش فقر شهری .جغرافیا. دوره جدید، سال سوم، شماره 6 و 7 ، :135-145.

19)  ملک­زاده، غ. 1387.ارزیابی و رتبه بندی سطح فناوری شش شاخة صنعتی منتخب استان خراسان با استفاده از روش TOPSIS، مجلة علمی- پژوهشی دانش و توسعه، سال پانزدهم، شمارة 22 :149-167.

20)  موسوی، م. حکمت­نیا،ح.1384.تحلیل عاملی و تلفیق شاخص ها در تعیین عوامل مؤثر بر توسعة انسانی نواحی ایران. جغرافیا و توسعه، دوره 3، شماره 6 :55-70.

21)  مهرگان، م.1389.مدل­های تصمیم گیری با چندین هدف، تهران: انتشارات دانشکدة مدیریت دانشگاه تهران.

22)  مهندسان مشاور طرح و آمایش.1389. مطالعات طرح جامع تجدید نظر شهر ارومیه، اداره کل راه و شهرسازی استان آذربایجان غربی.

23)  میان­آبادی، ح. افشار،ع.1387. تصمیم­گیری چند شاخصه در رتبه­بندی طرح­های تأمین آب شهری، آب و فاضلاب، شمارة 66 :34-45.

24)  نورمحمدی، م. حاضری،ح.1389.عوامل مرتبط با فقر شهری ایران طی سالهای63 تا 85، فصلنامه علمی  پژوهشی رفاه اجتماعی، سال یازدهم، شماره40:367-400.

25)  Alkire, S, & Foster, j.2009. Counting ana Multidimensial Poverty, In Von Braun J. (Ed). The Poorest and Hungry: Assessment, Analysis and Actions. Washington D.C.: International Food Policy Research Institute.

26)  Baharoglu, D .Kessides, C.2002.Urban Poverty. A Sourcebook for Poverty Reduction Strategies, Chapter 16.

27)  Hidayah Chamhuri, N, Abdul Karim, H, Hamdan, Hazlina.2012.Conceptual Framework of Urban Poverty Reduction: A Review of Literature«, Social and Behavoral Sciences, No 68, pp 804 – 814.

28)  Jitsuchon, S.2009. "What Is Poverty and How to Measure It?". TDRI Quarterly Review, Vol. 16, No. 4, pp 7-11.