تعامل نوع ادب تعلیمی با قوالب برجستۀ شعری (ازدورۀ سامانی تا پایان دورۀ تیموری)
محورهای موضوعی : تاریخی (با ویژگی ادبی و هنری)فاطمه معنوی 1 , رحمان مشتاق مهر 2 * , احمد گلی 3
1 - دانش آموختۀ دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران.
2 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران
3 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران
کلید واژه: انواع ادبی, ادب تعلیمی, جامعه, قالب های شعری, دوره های تاریخی,
چکیده مقاله :
فرهنگ و ادبیات ایرانی از گذشته‌های دور تا کنون، پیوندی ناگسستنی با تعلیم و اخلاقیات داشته‌است و شعرا همواره از پیشگامان نظم مباحث اخلاقی و تربیتی در جامعه بوده‌اند، درواقع به جرأت می‌توان گفت که از ادوار آغازین شعر فارسی، اولین مباحثی که بیش از هر موضوع دیگری به سلک نظم کشیده شد، آثار حکمت‌آمیز و اخلاقی بوده‌است، آثاری که از همان ابتدا به تأسی از گفتمان‌های مختلف جامعه همواره در معرض تطور و دگرگونی بوده‌اند و متناسب با اوضاع اجتماعی و فرهنگیِ هر عصرمتحول شده‌اند؛ درواقع بین آفرینش‌های هنری و پدیده‌های اجتماعی تعامل انکارناپذیری وجود دارد، که این تعامل نه تنها در محتوا و مضمون آثار ادبی، بلکه در قوالب شعری هر دوره‌ای بعینه دیده می‌شود. بر این اساس و با توجه به اهمیت ادب تعلیمی و ارتباط دوسویۀ آن با قوالب مختلف شعر فارسی بر آن شدیم تا به بررسی روابط متقابل نوع ادب تعلیمی با برجسته-ترین و پر افت و خیزترین قالب‌های شعر فارسی، از آغاز تا پایان دورۀ تیموری بپردازیم. بدین منظور دواوین و منظومه‌های شاعران برجسته و دوران ساز این مرزو بوم از دورۀ سامانی تا پایان دورۀ تیموری با محوریت بررسی ادبیات تعلیمی بر اساس دوره‌های تاریخی در قالب‌های قصیده، غزل، قطعه، مثنوی و رباعی مورد نقد و بررسی قرار گرفت و در پایان تبیین علل و چرایی بازتاب ادب تعلیمی در قوالب مختلف در دوره‌های تاریخیِ موردِ مطالعه عرضه گردید.
Iranian culture and literature has been inextricably linked with education and ethics from the distant past to the present, and poets have always been among the pioneers of the order of moral and educational issues in society. In fact, it can be said that from the earliest periods of Persian poetry, the first topics that were regulated more than any other subject were the works of wisdom and morality, Works that have always been subject to evolution and change from the very beginning due to the different discourses of society And have adapted to the social and cultural conditions of each age; In fact, there is an undeniable interaction between artistic creations and social phenomena. This interaction, along with the content of literary works, is seen in the poetic forms of each period. Based on this and considering the importance of educational literature and its two-way relationship with different forms of Persian poetry, we decided to study the interrelationships of educational literature with the most prominent and fluctuating forms of Persian poetry, from the beginning to the end of the Timurid era. For this purpose, the works of prominent poets from the Samanid period to the end of the Timurid period with the focus on the study of educational literature based on historical periods in the form of ode, lyric, piece, Masnavi and quatrain were reviewed. It was shown in different forms in historical periods.
کتاب‌ها
احمدی، بابک. (1380). حقیقت و زیبایی، تهران: مرکز.
اهلی شیرازی. (1344). دیوان، به کوشش حامد ربانی، تهران: نشر کتابخانه سنایی.
ترابی، علی اکبر. (1370). جامعه¬شناسی و ادبیات، تبریز: نوبل.
جامی، عبدالرحمن بن احمد. (بی¬تا). دیوان، به اهتمام ح. پژمان، تهران: انتشارات حسین محمودی، چاپخانۀ حیدری.
خاقانی شروانی، افضل¬الدین علی. (1382). دیوان، به کوشش و تصحیح ضیاءالدین سجادی، تهران: زوار.
داد، سیما،. (1371). فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: نشر مروارید.
رستگارفسایی، منصور. (1380). انواع شعر فارسی، شیراز: نوید.
زاکانی، عبید. (1379). کلیات، مقدمه عباس اقبال، تصحیح و شرح و ترجمه حکایات عربی از پرویز اتابکی، تهران: پیک فرهنگ.
زرین¬کوب، عبدالحسین. (1372). آشنایی با نقد ادبی، تهران: علمی.
زرین¬کوب، عبدالحسین. (1363). سیری در شعر فارسی، تهران: علمی.
زرین¬کوب، عبدالحسین. (1378). سعدی شاعر و معلم اخلاق، سعدی شناسی، دفتر دوم، به کوشش کورش جمالی سروستانی، شیراز: بنیاد فارس شناسی.
سعدی، مشرف¬الدین مصلح بن عبدالله. (1385). کلیات، تصحیح محمدعلی فروغی، تهران: هرمس.
سنایی، مجدود بن آدم. (1329). حدیقه الحقیه و طریقه الشریعه، تصحیح مدرس رضوی، تهران: سپهر.
سنایی، مجدود بن آدم. (1388). دیوان، تصحیح محمد تقی مدرس رضوی، تهران: نشر سنایی.
شاه نعمت الله ولی ماهانی کرمانی، سید نورالدین. (1362). دیوان، مقدمه سعید نفیسی، حواشی از م . درویش، تهران: نشر باران.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1366). صور خیال در شعر فارسی، تهران: اختر زمانه.
شمیسا، سیروس. ( 1362). سیر غزل در شعر فارسی، تهران: فردوس.
شمیسا، سیروس. (1383). انواع ادبی، تهران: میترا.
عطارنیشابوری، فریدالدین. (1362). دیوان، به تصحیح تقی تفضلی، تهران: علمی و فرهنگی.
فریومدی، ابن یمین. (1344). دیوان، تصحیح حسینعلی باستانی راد، تهران: سنایی.
قبادیانی، ابومعین ناصرخسرو. (1356). دیوان، تصحیح مهدی محقق و مجتبی مینوی، مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل، تهران: دفتر تهران.
محجوب، محمدجعفر. ( 1369). سبک¬خراسانی در شعر فارسی، تهران: فردوس.
مندراس، هانری. (1349). مبانی جامعه¬شناسی، ترجمۀ باقر پرهام، تهران: نشر امیرکبیر
مولوی، جلال¬الدین محمد بن محمد. (1390). مثنوی معنوی، به تصحیح رینولد ا. نیکلسون، تهران: نشر هرمس.
نظامی عروضی سمرقندی، احمد بن عمر بن علی. (1364). چهارمقاله، به اهتمام محمد معین، تهران: امیرکبیر.
ولک، رنه، وارن، آوستین. (1373). نظریۀ ادبیات، ترجمۀ ضیاء موحد و پرویز مهاجر، تهران: علمی و فرهنگی.
یارشاطر، احسان. (1334). شعر فارسی در عهد شاهرخ، تهران: دانشگاه تهران.
مقالات
طهماسبی، فرهاد. (1391). جامعه¬شناسی غزل حافظ با تکیه بر شیوۀ تحلیل گفتمان انتقادی. تفسیر و تحلیل متون زبان فارسی(دهخدا)، 4(13)، 41-9.
Reference
Books
Ahli Shirzi. (1966). Divan, by Hamed Rabbani, Tehran: Sanai Library Publishing. [In Persian]
Ahmadi, B. (2001). The Truth of Beauty, Tehran: Center. [In Persian]
Attar Nishabouri, F. (1984). Divan, edited by Taghi Tafazoli, Tehran: scientific and cultural. [In Persian]
Dad, S. (1992). Dictionary of Literary Terms, Tehran: Morvarid Publishing. [In Persian]
Freyomadi, Ibn Y. (1966). Divan, edited by Hossein Ali Bastani Rad, second edition, Tehran: Sanai. [In Persian]
Ghobadiani, A. M. N. Kh. (1977). Divan, edited by Mehdi Mohaghegh and Mojtaba Minavi, Institute of Islamic Studies, McGill University, Tehran: Tehran Office. [In Persian]
Jami, A. R. A. (No date). Divan, by H. Pejman, Tehran: Hossein Mahmoudi Publications, Heidari Printing House. [In Persian]
Khaghani Shervani, A. A. (2003). Divan, by the effort and correction of Ziauddin Sajjadi, Tehran: Zavar. [In Persian]
Mahjoub, M. J. (1990). Khorasani style in Persian poetry, Tehran: Ferdows. [In Persian]
Molavi, J. M. M. (2012). Masnavi Manavi, edited by Reynold A. Nicholson, Tehran: Hermes Publishing. [In Persian]
Mendras, H. (1970). Fundamentals of Sociology, Trans. Baqer Parham, Tehran: Amirkabir Publishing. [In Persian]
Nezami Aroozi Samarkandi, A. O. A. (1986). four articles, by Mohammad Moin, Tehran: Amirkabir. [In Persian]
Rastegarfasaei, M. (2001). types of Persian poetry, Shiraz: Navid. [In Persian]
Saadi, M. M. A. (2006). Generalities, edited by Mohammad Ali Foroughi, Tehran: Hermes. [In Persian]
Sanai, M. A. (1951), Hadiqah al-Haqiyyah and the method of Sharia, edited by Modarres Razavi, Tehran: Sepehr. [In Persian]
Sanai, M. A. (2009). Divan, edited by Mohammad Taghi Modarres Razavi, Tehran: Sanai Publishing. [In Persian]
Shafiee Kadkani, M. R. (1987). Imagination in Persian Poetry, Tehran: Akhtar Zamaneh. [In Persian]
Shah Nematullah Vali Mahani Kermani, S. N. (1984). Divan, Introduction by Saeed Nafisi, Notes by M. Darwish, Rain Publishing. [In Persian]
Shamisa, S. (1984). The course of lyric poetry in Persian poetry, Tehran: Ferdows.
Shamisa, S. (2004). Literary genre, Tehran: Mitra. [In Persian]
Torabi, A. A. (1991). Sociology and Literature, Tabriz: Nobel. [In Persian]
Volk, René, Warren, A. (1994). Literary Theory, Trans. Zia Movahed and Parviz Mohajer, Tehran: Scientific and Cultural. [In Persian]
Yarshater, E. (1956). Persian poetry in the era of Shahrokh, Tehran: University of. [In Persian]
Zakani, O. (2000). Generalities, Introduction by Abbas Iqbal, correction and explanation and translation of Arabic anecdotes by Parviz Atabaki, Tehran: Peyk Farhang. [In Persian]
Zarrinkoob, A. H. (1985). A Look at Persian Poetry, Tehran: Scientific.
Zarrinkoob, A. H. (1993). Introduction to Literary Criticism, Tehran Elmi. [In Persian]
Zarrinkoob, A. H. (2000). Saadi, poet and teacher of ethics, Saadiology, second book, by the efforts of Kourosh Jamali Sarvestani, Shiraz: Persian Studies Foundation. [In Persian]
Articles
Tahmasebi, F. (2012). Sociology of Hafez lyric poetry based on the method of critical discourse analysis, Interpretation and analysis of Persian language texts (Dehkhoda), 4(13), 9-41.. [In Persian]