اظهارنظر حسابرس در خصوص تداوم فعالیت و ورشکستگی شرکت‌ها با در نظر گرفتن نقش تعدیل‌کنندگی محافظه‌کاری در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران

محورهای موضوعی : نقش حسابداری و حسابرسی در انضباط و سلامت مالی

شکوفه نکوئی زاده ¹

1 - گروه حسابداری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد فیروز آباد، فیروز آباد، ایران.

تاریخ دریافت : 1402/08/13 تاریخ پذیرش : 1402/09/30 تاریخ انتشار : 1402/09/30

کلید واژه: اظهارنظر حسابرس, فرض تداوم فعالیت, محافظه کاری, ورشکستگی.,

چکیده مقاله :

هدف: هدف این پژوهش، بررسی اظهارنظر حسابرس در خصوص تداوم فعالیت و ورشکستگی شرکت‌ها با درنظر گرفتن نقش تعدیل‌کنندگی محافظه‌کاری حسابداری در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. روش‌شناسی: از میان جامعه آماری به روش حذف سیستماتیک تعداد 137 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، در طول دوره زمانی 1396 تا 1400 به عنوان نمونه آماری انتخاب گردید و داده‌ها مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. تکنیک آماری مورد استفاده جهت آزمون فرضیه‌ها، رگرسیون لجستیک می‌باشد. یافته‌ها: نتایج تحقیق نشان داد که بین ورشکستگی در شرکت‌ها و اظهارنظر حسابرس در مورد ابهام در تداوم فعالیت در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه مستقیم و معناداری وجود دارد. همچنین محافظه‌کاری حسابداری بر رابطه بین ورشکستگی در شرکت‌ها و اظهارنظر حسابرس در مورد ابهام در تداوم فعالیت شرکت‌ها نقش تعدیل‌کنندگی ایفا می‌کند. دانش افزایی: پژوهش حاضر می‌تواند به گسترش ادبیات موجود در زمینه اظهارنظر حسابرس در مورد ابهام در تداوم فعالیت، ورشکستگی شرکت‌ها و محافظه‌کاری حسابداری در ایران کمک شایانی نماید.

چکیده انگلیسی:

Purpose: The purpose of this study is to assess the going concern opinion and bankruptcy by the moderating role of accounting conservatism in companies listed on the Tehran Stock Exchange. Methodology: For this purpose, 137 companies listed on the Tehran Stock Exchange through systematic elimination method were selected as statistical sample during the period 2018-2022 and their data were analyzed. The statistical technique used to test the hypotheses is logistic. Findings: The results showed that there is a direct and significant relationship between bankruptcy in companies and the going concern opinion in companies listed on the Tehran Stock Exchange as well as conservatism plays a moderating role on the relationship between bankruptcy and the going concern opinion. Originality: The present research can greatly contribute to the expansion of the existing literature in the field of auditor's opinion on the going concern, corporate bankruptcy and accounting conservatism in Iran.

منابع و مأخذ:

انصاري، منوچهر، رحمانی یوشانلوئی، حسین، رحمانی، کمال الدین، پاسبانی، محمد، و عسگري، محمد علی. (1392). ارائه مدل مفهومی تأثیر موفقیت پیاده¬سازي مدیریت دانش بر کسب مزیت رقابتی در شرکتهاي کوچک ومتوسط (SMEs). مدیریت بازرگانی، 5(1)، 40-21.
بهارمقدم، مهدی، صالحی، تابنده، و اعظمی، زینب. (1396). رابطه بین توانایی مدیریت، حق¬الزحمه حسابرسی و تداوم فعالیت در شرکت¬های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. پژوهش¬های حسابداری مالی، دوره نهم، شماره 2، 23-44.
بنی¬مهد، بهمن، و باغبانی، تهمینه. (1390). اثر محافظه¬کاری حسابداری، مالکیت دولتی، اندازه شرکت و نسبت اهرمی بر زیان¬دهی شرکت¬ها. بررسی¬های حسابداری و حسابرسی، 16(4)، 53-70.
بهبودیان، جواد. (1372). آمار و احتمال مقدماتی. چاپ پنجم. مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
پیری، پرویز، دیدار، حمزه، و دانشیار، فاطمه. (1393). بررسی رابطه بین کیفیت گزارشگری مالی با نوع اظهارنظر حسابرس در شرکت¬های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. پژوهش¬های کاربردی در گزارشگری مالی، سال سوم، شماره 5، 47-74.
حافظ نیا، محمد رضا. (1385). مقدمه‌ای بر روش پژوهش در علوم انسانی، چاپ دوازدهم. تهران: سازمان مطالعه و تدوين كتب درسي علوم انساني دانشگاه‌ها (سمت).
حساس¬يگانه، يحيي. (1384). فلسفه¬ي حسابرسي، چاپ اول. تهران: شركت انتشارات علمي و فرهنگي.
حساس¬یگانه، یحیی، و یعقوبی منش، سارا. (1382). تأثیر گزارش¬های حسابرسی بر قیمت سهام. مطالعات حسابداری، شماره 3، 58-27.
خدادادی، ولی، واعظ، سیدعلی و امامی نائینی، محمدرضا. (1396). توسعه الگوهای پیش¬بینی و ارزشیابی اولسون (1995) با لحاظ کردن ریسک ورشکستگی. مدیریت دارایی و تأمین مالی، سال پنجم، شماره 1، 99-116.
خواجوی، شکرالله، و قدیریان آرانی، محمد حسین. (1397). توانایی مدیران، عملکرد مالی و خطر ورشکستگی. دانش حسابداری، دوره نهم، شماره 1، 35-61.
دارابی، رویا، و رضائی جعفری، عاطفه (1390). تأثیر بند¬های گزارش حسابرس مستقل بر شفافیت گزارش¬های مالی. حسابداری مدیریت، شماره 13، 96-79.
سمائی¬رهنی، سعید، و پورساسان، سیمین. (1397). بررسی تأثیر محافظه¬کاری مشروط و غیرمشروط بر اظهارنظر حسابرس در شرکت¬های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، مجله بررسی¬های حسابداری، شماره 19، 93-112.
شباهنگ، رضا. (1383). تئوری حسابداری، جلد اول، سازمان. حسابرسی، نشریه ی 157.
شورورزی، محمدرضا، و برزگر خاندوزی، عابدین. (1388). نبود تقارن اطلاعاتی و نقش اطلاعاتی محافظه¬کاری: بررسی دیدگاه¬های متفاوت در باب محافظه¬کاری. حسابدار، شماره 210، 56-63.
کميته تدوين استانداردهاي حسابداري (1388). استانداردهاي حسابداري. چاپ شانزدهم، تهران، انتشارات سازمان حسابرسي.
همـت فـر، محمـود، يعقـوب پـور، كريـم، و امـام دوسـت، اصغـر. (1389). بررسـي شـكاف انتظـارات بيـن حسابرسـان و اسـتفاده كننـدگان در مـورد ويژگـي هـاي حسابرسـان مسـتقل. دانـش حسابرسـي، 5(1)، 71-80.
Basu, S. (1997). The conservatism principle and the asymmetric timeliness of earnings. Journal of accounting and economics, 24(1), 3-37.
Chen, L. H., Folsom, D. M., Paek, W., & Sami, H. (2014). Accounting conservatism, earnings persistence, and pricing multiples on earnings. Accounting Horizons, 28(2), 233-260.
Chen, Y., Eshleman, J. D., & Soileau, J. S. (2017). Business strategy and auditor reporting. Auditing: A Journal of Practice & Theory, 36(2), 63-86.
Devine, C. T. (1963). The rule of conservatism reexamined. Journal of Accounting Research, 127-138.
Dichev, H.D. (1998). Is the Risk of Bankruptcy a Systematic Risk? the Journal of Finance, No. 3, pp. 1131-1147.
Feldmann, D. A., & Read, W. J. (2010). Auditor conservatism after Enron. Auditing: A Journal of Practice & Theory, 29(1), 267-278.
Feldman, D. C. (2004). The devil is in the details: Converting good research into publishable articles. Journal of management, 30(1), 1-6.
Financial Accounting Standards Board (FASB). (1980). Statement of Financial Accounting Concepts no. 2, Qualitative Characteristics of Accounting Information. FASB, Norwalk, CT.
Foster, B. P., & Shastri, T. (2016). Determinants of going concern opinions and audit fees for development stage enterprises. Advances in Accounting, 33, 68-84.
Francis, J., LaFond, R., Olsson, P. M., & Schipper, K. (2004). Costs of equity and earnings attributes. The accounting review, 79(4), 967-1010.
Geiger, M. A., Raghunandan, K., & Rama, D. V. (2005). Recent changes in the association between bankruptcies and prior audit opinions. Auditing: A Journal of Practice & Theory, 24(1), 21-35.
Givoly, D., & Hayn, C. (2000). The changing time-series properties of earnings, cash flows and accruals: Has financial reporting become more conservative?. Journal of accounting and economics, 29(3), 287-320.
Givoly, D., Hayn, C. K., & Natarajan, A. (2007). Measuring reporting conservatism. The Accounting Review, 82(1), 65-106.
Gunn, J. L., Hallman, N., Li, C., & Pittman, J. (2017). The importance of information asymmetry to auditor choice, audit fees, and going concern opinions: Evidence from exploiting exogenous shifts in analyst coverage. Audit Fees, and Going Concern Opinions: Evidence from Exploiting Exogenous Shifts in Analyst Coverage (May 1, 2017).
Hendel, I. (1996). Competition under financial distress. The Journal of Industrial Economics, 309-324.
Kahl, M. (2002). Economic distress, financial distress, and dynamic liquidation. The Journal of Finance, 57(1), 135-168.
Kida, T. (1980). An investigation into auditors' continuity and related qualification judgments. Journal of accounting Research, 506-523.
Lafond, R., & Roychowdhury, S. (2008). Managerial ownership and accounting conservatism. Journal of accounting research, 46(1), 101-135.
Mutchler, J. F. (1984). Auditor's Perceptions of the Going-Concern Opinion Decision. Auditing: A Journal of Practice & Theory, 3(2).
Penman, S. H., & Zhang, X. J. (2002). Accounting conservatism, the quality of earnings, and stock returns. The accounting review, 77(2), 237-264.
Price III, R. A. (2005). Accounting conservatism and the asymmetry in the earnings response to current and lagged returns. Stanford University.
Read, W. J., & Yezegel, A. (2018). Going-concern opinion decisions on bankrupt clients: Evidence of long-lasting auditor conservatism?. Advances in Accounting, 40, 20-26.
Senbet, L. W., & Wang, T. Y. (2012). Corporate financial distress and bankruptcy: A survey. Foundations and Trends® in Finance, 5(4), 243-335.
Sterling, R. R. (1970). The theory of the measurement of enterprise income. Lawrence, KS: University of Kansas Press.
Stickney, C. P. & R. L. Weil (1994). Financial Accounting: An Introduction to Concepts, Methods, and Uses, 7th edition. The Dryden Press Harcourt Brace College Publishers, Forth Worth, TX.
Wagenhofer, A., & Dücker, H. (2007). Die Messung von „Earnings “-Qualität. Journal für Betriebswirtschaft, 57, 263-297.
Watts, R. L. (2003). Conservatism in accounting part I: Explanations and implications. Accounting horizons, 17(3), 207-221.
Watts, RL. & J. L. Zimmerman. (1986). Positive Accounting Theory. Prentice-Hall Inc, Englewood Cliffs, N.J.
Wolk, H. I., Francis, J. R. & M. G. Tearny (1989). Accounting theory: A conceptual and institutional approach. Boston.

متن کامل:



 

Journal of Accounting & Financial Transparency Volume 1, Issue 1, Autumn 2023 pp. 65-83.

 

 

 

The auditor's opinion on the going concern and corporate bankruptcy by the moderating role of conservatism in companies listed on the Tehran Stock Exchange

 

Shekoufeh Nekoueizadeh¹ 

 

 

Received: November 4, 2023                              Accepted: December 21, 2023

 

Received: 00/00/0000                             Accepted: 00/00

Abstract

Purpose: The purpose of this study is to assess the going concern opinion and bankruptcy by the moderating role of accounting conservatism in companies listed on the Tehran Stock Exchange.

Methodology: For this purpose, 137 companies listed on the Tehran Stock Exchange through systematic elimination method were selected as statistical sample during the period 2018-2022 and their data were analyzed. The statistical technique used to test the hypotheses is logistic. 

Findings: The results showed that there is a direct and significant relationship between bankruptcy in companies and the going concern opinion in companies listed on the Tehran Stock Exchange as well as conservatism plays a moderating role on the relationship between bankruptcy and the going concern opinion.

Originality: The present research can greatly contribute to the expansion of the existing literature in the field of auditor's opinion on the going concern, corporate bankruptcy and accounting conservatism in Iran.

Keywords: Audit opinion, bankruptcy, conservatism, going concern opinion.

 

JEL Classification: G01, G33

 

---

[1] . Department of Accounting, Firoozabad Branch, Islamic Azad University, Firoozabad, Iran; (Corresponding Author). ([e-mail])

 

Cite this paper: Nekoueizadeh, N. (2023). The auditor's opinion on the going concern and corporate bankruptcy by the moderating role of conservatism in companies listed on the Tehran Stock Exchange. Journal of Accounting & Financial Transparency, 1(1), 65-83. [In Persian]

حسابداری و شفافیت مالی

سال اول، پاییز 1402، شماره 1، صفحه 83-65

 

اظهارنظر حسابرس در خصوص تداوم فعالیت و ورشکستگی شرکت‌ها با در نظر گرفتن نقش تعدیل‌کنندگی محافظه‌کاری در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران

 

شکوفه نکوئی‌زاده¹

 

تاریخ دریافت: 13/08/1402                                        تاریخ پذیرش: 30/09/1402

 

 

چکیده

هدف: هدف این پژوهش، بررسی اظهارنظر حسابرس در خصوص تداوم فعالیت و ورشکستگی شرکت‌ها با درنظر گرفتن نقش تعدیل‌کنندگی محافظه‌کاری حسابداری در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. 

روش‌شناسی: از میان جامعه آماری به روش حذف سیستماتیک تعداد 137 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، در طول دوره زمانی 1396 تا 1400 به عنوان نمونه آماری انتخاب گردید و داده‌ها مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. تکنیک آماری مورد استفاده جهت آزمون فرضیه‌ها، رگرسیون لجستیک می‌باشد.

یافته‌ها: نتایج تحقیق نشان داد که بین ورشکستگی در شرکت‌ها و اظهارنظر حسابرس در مورد ابهام در تداوم فعالیت در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه مستقیم و معناداری وجود دارد. همچنین محافظه‌کاری حسابداری بر رابطه بین ورشکستگی در شرکت‌ها و اظهارنظر حسابرس در مورد ابهام در تداوم فعالیت شرکت‌ها نقش تعدیل‌کنندگی ایفا می‌کند.

دانش افزایی: پژوهش حاضر می‌تواند به گسترش ادبیات موجود در زمینه اظهارنظر حسابرس در مورد ابهام در تداوم فعالیت، ورشکستگی شرکت‌ها و محافظه‌کاری حسابداری در ایران کمک شایانی نماید.

کلیدواژه‌ها: اظهارنظر حسابرس، فرض تداوم فعالیت، محافظه کاری، ورشکستگی.

طبقه‌بندی موضوعی: G01, G33

 

 

---

[1] 1. گروه حسابداری، واحد فیروزآباد، دانشگاه آزاد اسلامی، فیروزآباد، ایران. ([e-mail])

 

استناد: نکوئی‌زاده، شکوفه. (1402). اظهارنظر حسابرس در خصوص تداوم فعالیت و ورشکستگی شرکت‌ها با در نظر گرفتن نقش تعدیل‌کنندگی محافظه‌کاری در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. حسابداری و شفافیت مالی، 1(1). 83-65.

مقدمه

قانون­گذاران در کشور آمریکا در این خصوص که بسیاری از شرکت­ها پس از دریافت یک اظهارنظر استاندارد حسابرسی (گزارش تعدیل نشده)، از بین می­روند اظهار نگرانی کرده­اند و در این خصوص هشدار داده­اند که عموم مردم از فروپاشی مالی واحدهای مورد رسیدگی توسط حسابرسان هراس دارند و به­همین خاطر نیز حسابرسان را متهم به کوتاهی می­کنند (ریآد و یزگل¹، 2018). به­طور کلی حسابرسان، از طریق اظهارنظر حسابرسی در خصوص ابهام در تداوم فعالیت به ارزیابی خود در مورد این که آیا واحد مورد رسیدگی توانایی ادامه حیات خود را دارد یا خیر، پاسخ می­دهند. کیدا² (1980) و موتچلر³ (1984) اعتقاد دارند که وقتی واحدهای مورد رسیدگی دچار ورشکستگی می­شوند، اما پیش از آن اظهارنظر حسابرسی در خصوص ابهام در تداوم فعالیت دریافت نکرده باشند، حسابرسان با یک خطر بزرگ اقتصادی مواجه خواهند شد. تحقیقات پیشین (به­عنوان نمونه گیگر و همکاران⁴، 2005؛ فیلدمان⁵ و ریآد، 2010؛ کارسون و همکاران⁶، 2013) نشان می­دهد که حسابرسان، در حدود 50 درصد موارد با اشتباهات نوع دو (به­عنوان مثال، انتشار یک گزارش حسابرسی تعدیل نشده در سال قبل از ورشکستگی) مواجه می­شوند.

پژوهش­های انجام شده مربوط به اظهارنظر در مورد ابهام در تداوم فعالیت قبل از ورشکستگی واحدهای مورد رسیدگی نشان داده­اند که پس از فروپاشی انرون، حسابرسان محافظه­کارانه­تر شده­اند. برای مثال، گیگر و همکاران (2005) گزارش کرده­اند که که در آمریکا در دوره بعد از تصویب قانون ساربینر آکسلی (سال­های 2002-2003) نسبت به سال­های قبل از آن (سال­های 2000-2001) تعداد بیشتری از گزارش­های حسابرسی شامل بند ابهام در تداوم فعالیت بوده است. بعد از آن نیز فیلدمان و ریآد (2010) به تحقیق در این خصوص اظهارنظرهای حسابرسی ارائه شده در دوره قبل از ورشکستگی در چهار دوره زمانی 2000 تا 2008 پرداختند تا این موضوع را نشان دهند که آیا رویکرد محافظه­کاری حسابرسان که در پژوهش گیگر و همکاران (2005) نشان داد شد، هنوز ادامه دارد یا موقتی بود. آنها دریافتند که نسبت دریافت اظهارنظر حسابرسی با بند ابهام در تداوم فعالیت در دوره 2002 تا 2003 نسبت به دوره 2000 تا 2001 به شدت افزایش یافت (مشابه پژوهش گیگر و همکاران، 2005)، اما در دوره­های بعدی با کاهش روبرو شد و در نهایت به نسبتی مشابه با دوره قبل از تصویب قانون ساربینر آکسلی رسید.

شوک­های بیرونی ناشی از رکود اقتصادی که موجب افزایش قابل توجهی در ورشکستگی شرکت­های سهامی عام شد، باعث افزایش علاقه به گزارش حسابرسان در شرکت­های دارای مشکلات مالی شد. در کشور ایران نیز در سال­های اخیر شوک­های بیرونی ناشی از رکود اقتصادی به شدت افزایش یافته و به­نوعی شرکت­ها با این موضوع دست و پنجه نرم می­کنند. با این­حال، شواهد اندکی در خصوص اظهارنظر حسابرس در مورد ابهام در تداوم فعالیت و نقش آن در ورشکستگی شرکت­ها وجود دارد. بنابراین، مسأله پژوهش حاضر آن است که چه ارتباطی بین اظهارنظر حسابرس در مورد ابهام در تداوم فعالیت و ورشکستگی شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد؟ همچنین، با توجه به این­که محافظه­کاری در حسابداری نقش مهمی در گزارشگری مالی و اظهارنظر حسابرس دارد، این سؤال مطرح می­شود که آیا محافظه­کاری حسابداری بر رابطه بین اظهارنظر حسابرس در مورد ابهام در تداوم فعالیت و ورشکستگی شرکت­ها نقش تعدیل­کنندگی دارد یا خیر؟

 

مبانی نظری و پیشینه پژوهش

وجود اطلاعات مالی قابل اتکاء، یکی از لازمه­های بشر جهت پیشرفت و تولید علم است. فرد سرمایه­گذاري که تصمیم به خرید یا فروش سهام می­گیرد، بانکداري که در مورد تأیید یک تقاضاي وام تصمیم می­گیرد، دولتی که براي وصول درآمد مالیاتی به اظهارنامه­هاي مالیاتی اتکاء می­کند، همگی بر اطلاعاتی تکیه می­کنند که توسط دیگران تهیه شده است. در بیشتر موارد هدف­هاي تهیه­کنندگان اطلاعات با هدف­هاي استفاده­کنندگان از آن اطلاعات متفاوت است. نیاز به وجود حسابرسان مستقل در چنین استدلالی مستتر است، یعنی افرادي باصلاحیت و صداقت حرفه­اي که بتوانند مشخص کنند اطلاعات مالی که بر آن اتکاء می­شود، تصویري مطلوب و کاملاً واقعیت امر است یا خیر؟ (ارباب سلیمانی و نفری، 1385).

نظریه کارگزاری، حسابرس را به­عنوان نماینده مستقل سهامداران و سایر اشخاص ذی­نفع در کنترل صحت، قابلیت اتکاء و مربوط بودن اطلاعاتی می­شناسد که توسط مدیران واحد تجاری تهیه و ارائه می­شود. اما به دلیل آن که کار حسابرسی مستلزم ارتباط نزدیک حسابرس با مدیران واحد تجاری است، بنابراین در این نظریه فرض می­شود که حسابرسان ممکن است در انجام وظیفه خود، استقلال خود را حفظ نکرده و کار خود را به درستی انجام ندهند و به عبارتی در راستای منافع خود و مدیران عمل نمایند (والکر، 2003؛ نقل از بنی مهد، 1390).

به طور قانونی، قرارداد حسابرسی بین شرکت حسابرسی شونده و مدیریتش با حسابرس طرف قرارداد، منعقد می­شود. اما سهامداران شرکت حسابرسی شونده، گروه اصلی استفاده­کنندگان از گزارش حسابرس هستند. به عبارت دیگر، اگر چه حسابدار رسمی و صاحبکار، شرکت را به­عنوان شخصیت حقوقی جداگانه­ای معرفی می­کنند که ذی­نفع اصلی گزارش حسابرس است، اما سهامداران آن شرکت دریافت­کنندگان و اتکاءکنندگان اصلی صورت­های مالی و گزارش حسابرس هستند. اما مجموعه صورت­های مالی، موضوع حسابرسی حسابرسان است که در هر سال برای ارائه مستقیم به سهامداران تهیه می­شود؛ این صورت­ها، به مثابه یک کالای عمومی در دسترس طیف­های مختلفی از دیگر استفاده­کنندگان قرار دارد (حساس­یگانه، 1382). در نتیجه می­توان عنوان کرد که استفاده­کنندگان گزارش حسابرسی، طیف وسیعی شامل سهامداران، اعتباردهندگان، دولت و سایر استفاده­کننده­گان اطلاعات مالی را در بر می­گیرد.

گزارشگری مالی در واحد­های اقتصادی، بازتاب نیاز­های اطلاعاتی و انتظارات گروه­های گوناگون استفاده­کننده از صورت­های مالی، همچون سرمایه­گذاران، اعتباردهندگان، دولت و مدیران است که برای اتخاذ تصمیمات درست اقتصادی همانند برنامه­ریزی و اعمال نظارت به این اطلاعات نیاز دارند. از سوی دیگر استفاده­کنندگان از صورت­های مالی، هنگامی می­توانند به اطلاعات مالی منعکس در صورت­های مالی اتکاء کنند که شخصی مستقل، ذی­صلاح، مطلع و بی­طرف نسبت به میزان اعتبار این اطلاعات، نظر حرفه­ای ارائه کرده باشد (مرادی و فخرآبادی، 1388).

بنابراین، به دلیل نیاز به حسابرسی و همچنین به دلیل این که گزارش حسابرسی پل ارتباطی بین حسابرس و استفاده­کنندگان از آن محسوب می­شود، این گزارش بایستی از دید استفاده­کنندگان، قابل فهم، عینی و منبع اطلاعاتی مربوط به شمار آید. ارتباط در اینجا به این معنی است که گزارش حسابرسی باعث تغییر در تصمیم­ها شود، در غیر این­صورت استفاده­کنندگان به گزارش حسابرسی توجه نخواهند کرد. منظور از تأثیر بر تصمیم­گیری­ها این است که گزارش حسابرسی دارای محتوای اطلاعاتی باشد، به عبارت دیگر بتواند بر تصمیم­گیری­های سرمایه­گذاری، تصمیم­گیری­های اعتباری و قیمت سهام تأثیر بگذارد (مهدوی و غیوری مقدم، 1389).

افشای نامناسب و ناکافی در گزارش­های مالی و عدم شفافیت اطلاعاتی در شرکت­ها موجب می­شود که مشکلات ناشی از تفکیک مالکیت از مدیریت افزایش یابد (فن و وانگ⁷، 2005). عدم ارائه اطلاعات مالی مربوط و قابل اعتماد، زیان­های اقتصادی جبران­ناپذیری را برای سهامداران و سایر ذی­نفعان برون سازمانی به دنبال دارد. در این بین، حسابرسی مستقل از طریق اعتباردهی به صورت­های مالی، تضمین قابلیت اتکاء و تأیید کیفیت اطلاعاتی مالی، موجب حمایت از حقوق تمامی ذی­نفعان شرکت می­شود. افزون بر این سرمایه­گذاران، اعتباردهندگان و سایر ذی­نفعان برای ارزیابی عملکرد مالی واحد­های تجاری مختلف و تصمیم­گیری در مورد موقعیت­های گوناگون سرمایه­گذاری، به نتایج حسابرسی انجام شده به وسیله مؤسسات حسابرسی مستقل اتکاء می­کنند. از این رو، هر چه کیفیت حسابرسی بیشتر باشد، ارزش، اعتبار و قابلیت پذیرش آن به وسیله استفاده­کنندگان از صورت­های مالی افزایش می­یابد (اشبو و وارفیلدز، 2003). همچنین، اگر برداشت استفاده­کنندگان گزارش حسابرسی از آنچه حسابرس باید ارائه دهد و یا آنچه که اکنون ارائه می­دهد با برداشت حسابرسان مستقل متفاوت باشد، انجام حسابرسی فاقد اثربخشی لازم بوده و خدمات حسابرسی ارزش افزوده­ای را فراهم نخواهد کرد (همت­فر و همکاران، 1389). از سویی دیگر به دلیل اینکه نظر حسابرس به صورت­های مالی ارائه می­گردد، اگر حسابرس از صاحبکار مستقل نباشد، نظرش چیزی به اعتبار صورت­های مالی نمی­افزاید (انصاری و همکاران، 1390). به عبارت دیگر حسابرس باید دارای استقلال نسبت به صاحبکار باشد، تا گزارش حسابرسی برای استفاده­کنندگان آن دارای ارزش باشد.

 

محافظه­کاری حسابداری

چارچوب نظری گزارشگری مالی ایران با استفاده از واژه احتیاط⁸، محافظه­کاری را به عنوان بخشی از ویژگی قابل اتکا بودن در نظر گرفته است. مطابق چارچوب نظری گزارشگری ایران، احتیاط عبارت است از کاربرد درجه­ای از مراقبت که در اعمال قضاوت برای انجام برآورد در شرایط ابهام مورد نیاز است به­گونه­ای که درآمدها یا دارایی­ها بیشتر از واقع و هزینه­ها یا بدهی­ها کمتر از واقع ارائه نشود (کمیته تدوین استانداردهای حسابداری، 1388). در بیانیه مفاهیم حسابداری شماره دو امریکا نیز درباره محافظه­کاری و تعریف آن چنین آمده است: «واکنشی محتاطانه به ابهام در تلاش برای اطمینان از این که ابهام و ریسک­های ذاتی شرایط تجاری به گونه­ای مناسب مدنظر قرار گرفته­اند». در این بیانیه آمده است که اگر ابهام وجود نداشته باشد، نیازی به محافظه­کاری نیست؛ و هرچه ابهام و ریسک بیشتری وجود داشته باشد، نیاز بیشتری به محافظه­کاری وجود دارد (هیأت استاندارد های حسابداری مالی، 1980). بلیس⁹ (1924) محافظه کاری را با ضرب­المثل هیچ سودی پیش­بینی نکنید، اما همه زیان­ها را پیش­بینی کنید تعریف کرده است (واتس، 2003). به­نظر واتس و زیمرمن (1986) محافظه­کاری یعنی این­که حسابدار از بین ارزش­های ممکن، برای دارایی­ها کمترین ارزش و برای بدهی­ها بیشترین ارزش را گزارش کند، همچنین درآمدها باید دیرتر (و نه زودتر) و هزینه­ها زودتر (و نه دیرتر) شناسایی شوند. باسو¹⁰(1997) محافظه­کاری را به­عنوان تمایل حسابداران جهت نیاز به درجه بالاتری از تأییدپذیری برای شناسایی اخبار خوب در سود نسبت به اخبار بد تعریف می­کند. از دیدگاه تهیه‌کنندگان صورت­های مالی، محافظه­کاری به­عنوان کوششی برای انتخاب روشی از روش­های پذیرفته شده حسابداری است که به یکی از نتایج زیر منتج می‌شود (شباهنگ، 1381):

1. شناخت کندتر درآمد فروش، 2. شناخت سریع­تر هزینه، 3. ارزشیابی کمتر دارایی­ها، 4. ارزشیابی بیشتر بدهی­ها.

ملاک اکثر تعریف­های بیان شده از محافظه­کاری آن است که اصول حسابداری راهنمایی برای حداقل کردن انباشته سودهای گزارش­شده از طریق شناسایی کندتر درآمدها، شناسایی سریع­تر هزینه­ها، ارزیابی کمتر دارایی­ها و ارزشیابی بیشتر بدهی­ها است (دیویدسن و همکاران¹¹، 1985؛ ولک و همکاران¹²، 1989؛ استیک­نی و ویل¹³، 1994). اگرچه نوعی توافق نظر بر وجود محافظه­کاری در تهیه صورت­های مالی از جانب حسابداران وجود دارد، اما هنوز تعریفی جامع از آن ارائه نشده است. با این حال، در متون حسابداری دو ویژگی مهم محافظه­کاری مورد توجه و بررسی قرار گرفته است: نخست، جانبداری رو به پایین ارزش دفتری سرمایه نسبت به ارزش بازار آن و دوم، گرایش به تسریع در شناسایی هزینه­ها و تعویق در شناخت درآمدها (پرایس¹⁴، 2005). بنابراین حسابداری محافظه­کارانه نه تنها کیفیت اقلام گزارش­شده در ترازنامه را تحت تأثیر قرار می­دهد، بلکه بر کیفیت سود گزارش­شده در صورت سود و زیان نیز تأثیرگذار است (پنمن و ژانگ¹⁵ ، 2002).

به­طور کلی در مورد نقش اطلاعاتی محافظه­کاری حسابداری، دو دیدگاه کاملاً متفاوت وجود دارد. مطابق دیدگاه اول محافظه­کاری نقش اطلاعاتی دارد، ولی بر اساس دیدگاه دوم محافظه­کاری کیفیت اطلاعات را کاهش می­دهد (شورورزی و برزگر خاندوزی، 1388). به اعتقاد طرفداران دیدگاه اول (به­عنوان نمونه، استرلینگ¹⁶، 1970؛ باسو، 1997؛ واتس، 2003؛ فرانسیس و همکاران، 2004؛ واگن­هوفر و داکر¹⁷، 2007؛ گیولی و همکاران¹⁸، 2007)، محافظه‌کاری باعث افزایش مقدار اطلاعات گزارش­شده در بازارهای اوراق بهادار می­گردد و در نتیجه می­تواند به استفاده­کنندگان صورت­های مالی برای تصمیم­گیری­های مناسب کمک کند. بر اساس تئوری نمایندگی مدیران برای افزایش منافع خود می­کوشند تا اخبار بد مربوط به شرکت را پنهان و اخبار خوب را به­سرعت گزارش کنند. این امر می­تواند بر کیفیت گزارش­های ارائه شده تأثیر منفی داشته باشد؛ اما محافظه­کاری با تعدیل اثرهای منفی این تلاش­ها، می­تواند کیفیت گزارش­های ارائه شده از سوی مدیریت را افزایش دهد و باعث شفافیت صورت­های مالی گردد (فرانسیس و همکاران، 2004). پنمن و ژانگ (2002) نیز اعتقاد دارند که استفاده از روش­های محافظه­کارانه حسابداری، باعث کاهش سود گزارش­شده و بهبود کیفیت سود حسابداری می­شود، از آنجا که بسیاری از سرمایه­گذاران تصمیم­های خود را بر مبنای سودهای گزارش­شده می­گیرند، این امر می­تواند برای سرمایه­گذاران مفید باشد. لافاوند¹⁹ و واتس (2008) بیان می­کنند که محافظه­کاری با کاهش انگیزه و توانایی مدیران برای دستکاری اقلام حسابداری موجب کاهش عدم تقارن اطلاعاتی و زیان­های ناشی از آن می­شود. در نتیجه سرمایه­گذاران خواستار اعمال محافظه­کاری در هنگام ارزیابی­ها و ارائه گزارش­ها هستند. به­طور کلی بر اساس این دیدگاه حسابداری محافظه­کارانه می­تواند اعتبار نتایج گزارش­شده حسابداری را افزایش دهد، زیرا سرمایه­گذاران و اعتباردهندگان احتمالاً تمایل­های میانه­رو مدیران را در انتخاب روش­های حسابداری محافظه­کارانه جهت خوش­بینی در تهیه گزارش­های مالی مشاهده می­کنند (دوین²⁰، 1963). اما طرفداران دیدگاه دوم (به­عنوان نمونه، پنمن، 2007؛ پاییک و همکاران²¹، 2007)، مخالف محافظه­کاری هستند. به ­نظر آنها محافظه­کاری باعث کاهش کیفیت اطلاعات ارائه شده در صورت­های مالی اساسی می­شود و این امر می­تواند زیان­های هنگفتی برای سرمایه­گذاران و سایر استفاده­کنندگان از صورت­های مالی به همراه داشته باشد (شورورزی و برزگر خاندوزی، 1388). به­اعتقاد پنمن (2007) مدیران تمایل دارند سود خالص را طوری اعلام کنند که در سال­های متوالی، با یک نرخ معین رشد کند. انگیزه اصلی آنان برای انجام این کار، کسب پاداش است. در سال­هایی که سود خالص شرکت بالاست، مدیریت نگران این موضوع است که در سال­های بعد، سود شرکت کمتر شود و عملکرد وی نیز مورد تردید قرار گیرد. از این­رو مدیریت تمایل دارد در محاسبه سود محافظه­کار باشد و از این طریق، مقداری از سود را به آینده منتقل کند. سود انتقالی، در سال­های بعد، شناسایی شده و از این طریق، وضعیت سودآوری شرکت مناسب و رو به رشد نشان داده می­شود. این کار معمولاً از طریق انتقال درآمدها و هزینه­های غیرعملیاتی، صورت می­گیرد. از آنجا که اقلام نقدی، کمتر می­تواند مورد دستکاری قرار گیرد، این­کار از طریق درآمدها و هزینه­های غیرعملیاتی تعهدی انجام می­شود. با انجام این کار، کیفیت سود نیز کاهش می­یابد (پنمن، 2007). در این دیدگاه، محافظه­کاری به­عنوان تمایلی جهت کم نشان دادن درآمدها معرفی می­شود؛ درحالی­که به­نظر می­رسد این تمایل کم نشان دادن درآمدها به تنهایی دلیل قانع کننده­ای برای نامطلوب بودن محافظه­کاری محسوب نمی­شود (شورورزی و برزگر خاندوزی، 1388). همان­طور که گفته شد، در چارچوب نظری گزارشگری مالی ایران محافظه­کاری به عنوان بخشی از ویژگی قابل اتکا بودن در نظر گرفته شده است. همچنین بیشتر پژوهش­های انجام شده در زمینه محافظه­کاری، گویای این واقعیت هستند که محافظه­کاری نقش اطلاعاتی دارد و اطلاعات مفیدی را برای استفاده­کنندگان صورت­های مالی فراهم می­آورد (شورورزی و برزگر خاندوزی، 1388).

 

ورشکستگی و بحران مالی

ورشکستگی و بحران مالی فرایند طولانی و پویایی است که ساختار سرمایه، عملیات و سیاست­های سرمایه­گذاری شرکت را تحت تأثیر قرار می­دهد (کاهل²²، 2002). وقتی شرکتی دچار بحران مالی می­شود، وارد منطقه خطرناکی از فعالیت خود می­شود. در این شرایط، با تشخیص بحران مالی در مراحل ابتدایی آن و انجام سریع اقدامات اصلاحی، می­توان امکان خروج از منطقه خطر و با حداقل زیان ممکن را فراهم کرد (ویتاکر²³، 1999). تشخیص دیرهنگام بحران مالی نیز ممکن است موجب عمیق­تر شدن آسیب­ها و زیان­های وارده به شرکت و حتی در صورت وخامت اوضاع، منجر به ورشکستگی شود (سنبت و وانگ²⁴، 2012). در ادبیات مالی طیف وسیعی از تعاریف برای توصیف بحران مالی ارائه شده است؛ به­عنوان نمونه، می­توان به موارد زیر اشاره کرد:

- کاهش ارزش دارایی­ها به کم­تر از یک حد مشخص.

- از دست دادن توانایی بازپرداخت بدهی­ها.

- کافی نبودن جریانات نقدی شرکت به­منظور پرداخت بدهی­های کوتاه­مدت.

- کافی نبودن دارایی­های جاری به­منظور پرداخت بدهی­های جاری.

- تحمل زیان­های عملیاتی ناشی از عدم­کارایی در دوره 3 ساله قبل از ورشکستگی (کیدا، 1980؛ موچلر، 1984).

هوپ­وود و همکاران²⁵ (1994) سه نوع شکست تجاری را معرفی کردند. نوع اول قبل از تأسیس شرکت رخ می­دهد، نوع دوم به­علت ناتوانی در بازپرداخت بدهی­ها به­وجود آمده و با نشانه­های وقوع بحران مالی در نسبت­های مالی شرکت همراه است و در نهایت نوع سوم به­صورت ناگهانی و بدون هیچ­گونه نشانه­ای از بحران مالی رخ می­دهد. در ماده 141 لایحه اصلاحیه قسمتی از قانون تجارت مصوب سال 1347 است:

اگر بر اثر زيان­هاي وارده حداقل نصف سرمايه شركت از بين برود، هيئت مديره مكلف است بلافاصله مجمع عمومي فوق­العاده صاحبان سهام را دعوت نمايد تا موضوع انحلال يا بقاي شركت مورد شور و رأي واقع شود. هرگاه مجمع مزبور رأی به انحلال شرکت ندهد باید در همان جلسه و با رعایت مقررات ماده 6 این قانون، سرمایه شرکت را به مبلغ سرمایه موجود کاهش دهد. در صورتی­که هیئت مدیره بر خلاف این ماده به دعوت مجمع عمومی فوق­العاده مبادرت نکند و یا مجمعی که دعوت می­شود نتواند مطابق مقررات قانونی منعقد گردد، هر ذینفع می­تواند انحلال شرکت را از دادگاه صلاحیتدار درخواست کند (منصور، 1390).

چن و همکاران²⁶ (2017) به مطالعه رابطه بین استراتژی­های تجاری و گزارشگری حسابرس پرداختند. نتایج پژوهش آنان نشان­دهنده آن است که بین استراتژی­های تجاری و گزارشگری حسابرس رابطه معناداری وجود دارد. به بیان دقیق­تر، شرکت­هایی که دارای استراتژی نوآورانه تهاجمی²⁷ (آینده­نگر) هستند نسبت به شرکت­هایی که دارای استراتژی تجاری رهبری هزینه تدافعی²⁸ می­باشند، بیشتر احتمال دریافت گزارش حسابرسی با بند ابهام در تداوم فعالیت را دارند. گون و همکاران²⁹ (2017) در پژوهش به بررسی ارتباط عدم تقارن اطلاعاتی با انتخاب حسابرس، هزینه­های حسابرسی و اظهارنظر حسابرس در مورد ابهام در تداوم فعالیت پرداختند. نتایج پژوهش آنان نشان داد که در وضعیت عدم تقارن اطلاعاتی با احتمال بیشتری حسابرسان با کیفیت­تر (بزرگ­تر) انتخاب شده و هزینه­های حسابرسی نیز افزایش پیدا می­کند. همچنین، در وضعیت عدم تقارن اطلاعاتی با احتمال بیشتری حسابرسان اظهارنظری مبتنی بر ابهام در تداوم فعالیت ارائه می­کنند. ریآد و یزگل (2018) در پژوهشی به بررسی رابطه بین ورشکستگی شرکت­ها و اظهارنظر حسابرسی با بند ابهام در تداوم فعالیت پرداختند. نتایج پژوهش آنان نشان داد که بین ورشکستگی شرکت­ها و اظهارنظر حسابرسی با بند ابهام در تداوم فعالیت در سال قبل از ورشکستگی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. سمائی رهنی و پورسامان (1397) به بررسی تاثیر محافظه­کاری مشروط و غیرمشروط بر اظهارنظر حسابرس در شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. نتایج پژوهش آن­ها نشان داد که بین محافظه­کاری مشروط و اظهارنظر حسابرس رابطه معناداری وجود ندارد، ولی بین محافظه­کاری غیرمشروط و اظهارنظر حسابرس رابطه منفی وجود دارد؛ بعبارتی با افزایش محافظه­کاری غیرمشروط احتمال ارئه اظهارنظر تعدیل­شده کاهش می­یابد. بهارمقدم و همکاران (1396) به بررسی رابطه بین توانایی مدیریت، حق­الزحمه حسابرسی و تداوم فعالیت در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. نتایج پژوهش آنان نشان داد که بین توانایی مدیریت و حق­الزحمه حسابرسان و همچنین، توانایی مدیریت با احتمال انتشار گزارش حسابرس حاوی بند تداوم فعالیت حسابرسان رابطه منفی و معناداری وجود دارد. خواجوی و قدیریان آرانی (1397) به بررسی رابطه بین توانایی مدیران، عملکرد مالی و خطر ورشکستگی شرکت­ها پرداختند. نتایج پژوهش آنان نشان داد که بین توانایی مدیران و خطر ورشکستگی شرکت­ها رابطه­ای منفی وجود دارد و عملکرد مالی نقش متغیر میانجی کامل را در این رابطه بازی می­کند.

سمائی رهنی و پورساسان (1397) به بررسی تأثیر محافظه­کاری مشروط و غیرمشروط بر اظهارنظر حسابرس در شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. نتایج پژوهش آن­ها نشان داد که بین محافظه­کاری مشروط و اظهارنظر حسابرس رابطه معناداری وجود ندارد، ولی بین محافظه­کاری غیرمشروط و اظهارنظر حسابرس رابطه منفی وجود دارد؛ بعبارتی با افزایش محافظه­کاری غیرمشروط احتمال ارئه اظهارنظر تعدیل­شده کاهش می­یابد.

 

فرضیه‌های پژوهش

محصول نهایی حسابرسی یک واحد تجاری، گزارشگری است که در آن، حسابرسان نسبت به صورت­های مالی صاحبکار ارائه می­کنند. شهادت­دهی حسابرسان در قالب اظهارنظر حرفه­ای آن­ها بیان می­شود. حسابرس‌ در جريان‌ برنامه‌ريزي‌ و اجراي‌ روش­هاي‌ حسابرسي‌ و ارزيابي‌ نتايج‌ حاصل‌ از آن‌ بايد مناسب‌ بودن‌ استفاده‌ مديريت‌ را از فرض‌ تداوم‌ فعاليت‌ در تهيه‌ صورت­هاي‌ مالي‌، بررسي‌ كند. فرض‌ تداوم‌ فعاليت‌، يك اصل‌ بنيادي‌ در تهيه‌ صورت­هاي‌ مالي‌ است‌. طبق‌ فرض‌ تداوم‌ فعاليت‌، واحد مورد رسيدگي‌ معمولاً به‌عنوان‌ واحدي‌ فرض‌ مي‌شود كه‌ در آينده‌ قابل‌ پيش‌بيني‌ به‌فعاليت‌ خود ادامه‌ مي‌دهد و قصد يا الزامي‌ براي‌ انحلال‌، توقف‌ فعاليت‌، يا كاهش‌ قابل‌ توجه‌ در حجم‌ عمليات‌ را ندارد. بنابراين‌، دارايي­ها و بدهي­ها بر مبناي‌ توانايي‌ واحد مورد رسيدگي‌ در بازيافت‌ دارايي­ها و تسويه‌ بدهي­ها در جريان‌ عادي‌ فعاليت­هاي‌ تجاري‌، ثبت‌ مي‌شود. در چنین حالتی از دیدگاه ریآد و یزگل ( 2018) انتظار بر این است که بین ورشکستگی شرکت­ها و اظهارنظر حسابرسی با بند ابهام در تداوم فعالیت ارتباط منطقی وجود داشته باشد. چارچوب نظری گزارشگری مالی ایران با استفاده از واژه احتیاط³⁰، محافظه­کاری را به عنوان بخشی از ویژگی قابل اتکا بودن در نظر گرفته است. مطابق چارچوب نظری گزارشگری ایران، احتیاط عبارت است از کاربرد درجه­ای از مراقبت که در اعمال قضاوت برای انجام برآورد در شرایط ابهام مورد نیاز است به ­گونه­ای که درآمدها یا دارایی­ها بیشتر از واقع و هزینه­ها یا بدهی­ها کمتر از واقع ارائه نشود (کمیته تدوین استانداردهای حسابداری، 1388). در بیانیه مفاهیم حسابداری شماره دو امریکا نیز درباره محافظه­کاری و تعریف آن چنین آمده است: «واکنشی محتاطانه به ابهام در تلاش برای اطمینان از این که ابهام و ریسک­های ذاتی شرایط تجاری به گونه­ای مناسب مدنظر قرار گرفته­اند». در این بیانیه آمده است که اگر ابهام وجود نداشته باشد، نیازی به محافظه­کاری نیست؛ و هرچه ابهام و ریسک بیشتری وجود داشته باشد، نیاز بیشتری به محافظه­کاری وجود دارد (هیأت استانداردهای حسابداری مالی، 1980). بر این اساس، محافظه­کاری می­تواند به عنوان معیاری از کیفیت اطلاعات باشد. در نتیجه، انتظار بر این است که وجود محافظه­کاری حسابداری قدرت اثرگذاری بر رابطه بین ورشکستگی شرکت­ها و اظهارنظر حسابرسی با بند ابهام در تداوم فعالیت را داشته باشد. بر این اساس، فرضیه­های پژوهش به صورت زیر مطرح می­شود:

فرضیه اول: بین ورشکستگی در شرکت­ها و اظهارنظر حسابرس در مورد ابهام در تداوم فعالیت در شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه معناداری وجود دارد.

فرضیه دوم: محافظه­کاری حسابداری بر رابطه بین ورشکستگی در شرکت­ها و اظهارنظر حسابرس در مورد ابهام در تداوم فعالیت در شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران نقش تعدیل­کنندگی ایفا می­کند.

این بخش شامل بیان فرضیه‌ها‌ بر اساس مبانی نظری و خلاصه پژوهش‌ها می‌باشد.

 

متغیرهای پژوهش

در این پژوهش اظهارنظر حسابرس در خصوص ابهام در تداوم فعالیت متغیر وابسته است. برای اندازه­گیری متغیر اظهارنظر حسابرس در خصوص ابهام در تداوم فعالیت از یک متغیر دو وجهی استفاده شده است. به این ترتیب که اگر شرکت گزارش حسابرسی مبتنی بر ابهام در تداوم فعالیت دریافت کرده باشد، عدد یک و در غیر این صورت عدد صفر دریافت می­کند.

متغیر مستقل در این پژوهش ورشکستگی شرکت­ها است. ریسک ورشکستگی با استفاده از مدل‌ Z' آلتمن (1983) اندازه‌گیری شد. مدل آلتمن مشهورترین مدل پیش‌بینی ورشکستگی است و به­صورت گسترده‌ای در پژوهش‌های تجربی و در عمل مورد استفاده قرار گرفته است (دیچف³¹، 1998).

                رابطه (1)

که در آن، Z' = شاخص كل، = نسبت سرمايه در گردش به كل دارايي­ها، = نسبت سود انباشته به كل دارايي­ها، = نسبت سود قبل از بهره و ماليات به كل دارايي­ها، = نسبت ارزش دفتري سهام شركت به ارزش دفتري كل بدهي­ها، = نسبت فروش به كل دارايي­ها است. در این مدل هر چه Z' کمتر باشد، درجه بحران مالي شركت بيشتر است. به‌طوری که شرکت‌های با Z' بالاتر از 9/2 سالم و کمتر از 23/1 ورشکسته هستند. فاصله بین این دو منطقه تردید است و باید با احتیاط تفسیر شود. به طور کلی برای اهداف این پژوهش هر چه امتیاز به‌دست آمده کمتر باشد، ریسک ورشکستگی بیشتر می‌شود.

محافظه­کاری حسابداری در این پژوهش متغیر تعدیل­کننده است. حسابداری محافظه­کارانه نه تنها کیفیت اقلام گزارش­شده در ترازنامه را تحت تأثیر قرار می­دهد، بلکه بر کیفیت سود گزارش­شده در صورت سود و زیان نیز تأثیرگذار است (پنمن و ژانگ، 2002). در این پژوهش همچون پژوهش­های بنی­مهد و باغبانی (1388) و مرادی و همکاران (1390) برای اندازه­گیری محافظه­کاری از مدل گیولی و هین³² (2000) استفاده ­شد. هر چه نسبت به­دست آمده از این مدل بیشتر باشد، محافظه­کاری بیشتر خواهد بود. مدل مورد استفاده توسط گیولی و هین (2000) برای اندازه­گیری محافظه­کاری به شرح رابطه (2) می­باشد:

                                                رابطه (2)

 

AFCC نشان‌دهنده اقلام تعهدی عملیاتی و TA نشان‌دهنده ارزش دفتری دارایی­ها است. در مدل بالا اقلام تعهدی عملیاتی از رابطه (3) محاسبه ­می‌شود:

                                        رابطه (3)

 

که DE نشان‌دهنده هزینه استهلاک است.

متغیرهای کنترلی این پژوهش بر اساس ادبیات مربوطه در زمینه اظهارنظر حسابرس در خصوص ابهام در تداوم فعالیت مشخص شدند (گون و همکاران، 2017؛ ریآد و یزگل، 2018). این متغیرها عبارتند از:

اندازه شرکت­ها (Size): این متغیر از طریق لگاریتم طبیعی کل دارایی­های شرکت در پایان سال اندازه­گیری شد.

بازده کل دارایی­ها (ROA): بازده کل دارایی­ها شاخص میزان سودآوری شرکت بوده و از طریق سود خالص تقسیم بر کل دارایی­های آن در پایان سال اندازه­گیری ­شد.

اهرم مالی (Lev): این متغیر از طریق تقسیم کل بدهی­ها به کل دارایی­های شرکت در پایان سال اندازه­گیری شد.

نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام (MTB): این متغیر از طریق تقسیم ارزش بازار سهام شرکت به حقوق صاحبان سهام آن در پایان سال اندازه­گیری شد.

نسبت جریان­های نقد عملیاتی شرکت به کل دارایی­ها (CFA): این متغیر از طریق تقسیم جریان­های نقد ناشی از فعالیت­های عملیاتی به کل دارایی­های شرکت در پایان سال اندازه­گیری شد. شکل 1 مدل مفهومی پژوهش را به تصویر می‌کشد.

 

شکل 1. مدل مفهومی پژوهش

 

جامعه و نمونه آماري

شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، جامعه آماری پژوهش حاضر را تشکیل می­دهند. دوره مورد مطالعه مربوط به سال­های 1396 الی 1400 می­باشد. در این پژوهش از نمونه­گیری آماری استفاده نمی­شود؛ اما شرایط زیر برای انتخاب نمونه قرار داده شد:

سال مالی شرکت منتهی به پایان اسفند ماه هر سال باشد.

اطلاعات مالی و غیرمالی مورد نیاز به منظور استخراج داده­های مورد نیاز در بازه زمانی 1396 الی 1400 در دسترس باشد و سهام آنها به­طور فعال در بورس معامله شود (وقفه بیشتر از سه ماه نداشته باشند).

تا پایان سال مالی 1396 در بورس اوراق بهادار تهران پذیرفته شده باشد.

جزء بانک­ها و مؤسسات مالی (شرکت­های سرمایه­گذاری، واسطه­گری مالی، شرکت­های هلدینگ و لیزینگ­ها) نباشد؛ زیرا افشای اطلاعات مالی و ساختار­های راهبری شرکتی در آن­ها متفاوت است.

با توجه به بررسی­های انجام شده، تعداد 137 شركت در دوره زماني 1396 الی 1400 حائز شرایط فوق بوده و مورد بررسی قرار گرفته است.

مدل رگرسیونی مورد استفاده و آزمون معنا­داري ضرايب

در این پژوهش پس از اندازه­گیری متغیرهای مورد استفاده در پژوهش، برای آزمون فرضیه­ها از رگرسیون لجستیک استفاده شده است. بدین­ترتیب، برای آزمون فرضیه­های اول و دوم پژوهش، به ترتیب، از مدل­های رگرسیون لجستیک زیر استفاده شد:

 

 

                                         رابطه (4)

 

                                رابطه (5)

 

GCOit نشان­دهنده اظهارنظر حسابرس در خصوص ابهام در تداوم فعالیت، FBit+1 نشان­دهنده ورشکستگی شرکت­ها (در سال بعد)، ACit نشان­دهنده محافظه­کاری حسابداری، sizeit نشان­دهنده اندازه شرکت­ها، ROAit نشان‌دهنده بازده کل دارایی­ها، Levit نشان­دهنده اهرم مالی، MTBit نشان­دهنده نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام و CFOit نشان­دهنده نسبت جریان­های نقد عملیاتی به کل دارایی­ها است.

 

آمار توصیفی متغیرهای پژوهش

جدول 1 آماره‌های توصیفی متغیرهای پژوهش را نشان می‌دهد. در این جدول میانگین، انحراف معیار، کشیدگی و چولگی متغیرها نشان داده شده است.

 

 

جدول 1. آماره‌های توصیفی متغیرهای پژوهش
متغیر	میانگین	انحراف معیار	کشیدگی	چولگی
اظهارنظر حسابرس	0.075	0.263	2.491	3.237
ورشکستگی شرکت	2.504	1.140	0.583	0.929
محافظه­کاری حسابداری	0.056	0.040	2.731	2.310
اندازه شرکت	6.052	0.610	1.752	0.767
بازده دارایی­ها	0.091	0.149	2.854	0.069-
اهرم مالی	0.618	0.235	3.013	0.820
نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری	1.154	0.376	3.123	1.290
جریان­های نقد عملیاتی	0.214	0.226	0.988	1.302

 

آمار استنباطی

نتایج تخمین مدل (1) برای بررسی فرضیه اول به شرح زیر است:

 

جدول 2. نتایج حاصل از تخمین فرضیه اول
متغیر	ضریب برآوردی	خطای استاندارد	آماره Z	احتمال
مقدار ثابت (عرض از مبدأ)	2.779-	1.128	2.462-	0.013
ورشکستگی شرکت	0.888	0.084	10.488	0.000
محافظه­کاری حسابداری	0.588-	0.173	3.391-	0.000
اندازه شرکت	2.471	0.862	2.867	0.000
بازده دارایی­ها	1.173	0.544	2.156	0.004
اهرم مالی	0.819	0.343	2.384	0.031
نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری	0.645	0.374	1.716	0.086
ضريب تعيين مک فادان	0.485
آماره نسبت درست‌نمایی	176.469
احتمال (آماره درست نمایی)	0.000

 

در تحلیل رگرسیون لجستیک برای ارزیابی نیکویی برازش کل مدل از آزمون نسبت درست نمایی  LRاستفاده می‌شود که آماره آن کای اسکور می­باشد. بنابراین در اینجا آماره کای اسکور معادل آماره F در تحلیل رگرسیون خطی است. نسبت درست نمایی بر اساس تفاوت در مقدار انحراف ها محاسبه می‌شود. یعنی انحراف بدون وجود متغیر پیش‌بین در مدل منهای انحراف با وجود متغیر پیش‌بین در مدل. با توجه به جدول فوق سطح معنی داری آزمون مدل برابر صفر بوده و از خطای 05/0 کوچکتر می­باشد، لذا نیکویی برازش مدل قابل قبول است.

ضریب تعیین مک­فادان معادل ضریب تعیین R2 در رگرسیون خطی هست که در رگرسیون لجستیک استفاده می‌شود. از ضریب تعیین مک فادان برای این کار استفاده می‌شود تا مشخص گردد که متغیرهای مستقل و کنترلی تا چه حد توانسته‌اند میزان متغیر وابسته را تبیین کنند. مقادیر آماره‌های ضریب بین 1 تا 0 می‌باشد و هر چه قدر به 1 نزدیک‌تر باشند بهتر است. در این پژوهش، مقدار ضریب تعیین مک فادان برابر 485/0 بوده، بدین معنی که متغیرهای مستقل و کنترلی، تقریبا 48 درصد از تغییرات در متغیر اظهارنظر حسابرس در خصوص ابهام در تداوم فعالیت را توضیح می­دهد و مابقی متأثر از ساير عواملی است که در این پژوهش بررسی نشده‌اند.

همچنین برای بررسی معنی دار بودن ضرایب مدل از آماره والدz  استفاده می‌شود. این آماره معادل آماره t استیودنت در رگرسیون خطی می­باشد. در تفسیر آماره والد، چنان چه مقدار این آماره برای هر متغیر در سطح خطای کوچک‌تر از 05/0 معنی دار باشد در آن صورت متغیر در مدل مفید و اثر آن معنی دار است.

بر اساس نتايج ارائه شده در جدول (2) مقدار احتمال آماره Z مربوط متغیر ورشکستگی شرکت برابر 000/0 کوچکتر از 05/0 بوده و ضریب آن برابر 888/0 مثبت و معنی دار می­باشد. بنابراين مي­توان گفت بین ورشکستگی در شرکت­ها و اظهارنظر حسابرس در مورد ابهام در تداوم فعالیت شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه مستقیم و معنی­داری وجود دارد. لذا فرضیه اول با اطمینان 95 درصد تأیید می­شود.

 

جدول 3. نتایج حاصل از تخمین فرضیه دوم
متغیر	ضریب برآوردی	خطای استاندارد	آماره Z	احتمال
مقدار ثابت (عرض از مبدأ)	3.456-	1.275	2.710-	0.006
ورشکستگی شرکت	0.340	0.093	3.656	0.000
محافظه­کاری حسابداری	0.856	0.290	2.944	0.007
محافظه­کاری حسابداری* ورشکستگی شرکت	0.985	0.219	4.482	0.000
اندازه شرکت	2.795	0.886	3.153	0.001
بازده دارایی­ها	1.308	0.615	2.124	0.033
اهرم مالی	0.493	0.287	1.714	0.086
نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری	0.000	0.454	0.002	0.998
ضريب تعيين مک فادان	0.592
آماره نسبت درست‌نمایی	309.276
احتمال (آماره درست نمایی)	0.000

 

با توجه به جدول فوق سطح معنی­داری آزمون نسبت درست نمایی مدل برابر صفر بوده و از خطای 05/0 کوچکتر می­باشد، لذا نیکویی برازش مدل قابل قبول است. همچنین مقدار ضریب تعیین مک فادان برای مدل برابر 952/0 بوده بدین معنی که متغیر های مستقل و کنترلی، تقریبا 59 درصد ازتغییرات در متغیر اظهارنظر حسابرس در خصوص ابهام در تداوم فعالیت را توضیح می­دهد.

بر اساس نتايج ارائه شده در جدول 3 مقدار احتمال آمارهT  مربوط متغیر ورشکستگی شرکت برابر 000/0 کوچکتر از 05/0 بوده و ضریب آن برابر 340/0 مثبت و معنی دار می­باشد. همچنین مقدار احتمال آماره T مربوط متغیر حاصل‌ضرب محافظه­کاری حسابداری در ورشکستگی شرکت برابر 000/0 کوچکتر از 05/0 بوده و مقدار ضریب این متغیر برابر 985/0 است که بیشتر از ضریب متغیر ورشکستگی شرکت (340/0) به تنهایی می­باشد. این مقدار نشان می­دهد که محافظه­کاری حسابداری شدت ارتباط بین ورشکستگی در شرکت­ها و اظهارنظر حسابرس در مورد ابهام در تداوم فعالیت را افزایش می­دهد. لذا نقش تعدیل کنندگی متغیر محافظه­کاری حسابداری در رابطه بین ورشکستگی در شرکت­ها و اظهارنظر حسابرس در مورد ابهام در تداوم فعالیت تایید شده و فرضیه دوم با اطمینان 95 درصد تایید می­شود.

 

بحث و نتیجه‌گیری

محصول نهایی حسابرسی یک واحد تجاری، گزارشگری است که در آن، حسابرسان نسبت به صورت­های مالی صاحبکار ارائه می­کنند. شهادت­دهی حسابرسان در قالب اظهارنظر حرفه­ای آن­ها بیان می­شود. شهادت بیانگر اظهارنظر و عقیده حسابرس در رابطه با میزان انطباق اطلاعات گزارش شده با معیار­های از قبل تعیین شده است. شهادت­دهی عبارت است از گزارش قضاوتی، بر مبنای شواهد متقاعدکننده، توسط فردی مستقل، ذی­صلاح و مطلع، در خصوص درجه انطباق تمامی جوانب بااهمیت اطلاعات حسابداری گزارش شده توسط یک بنگاه با معیار­های از قبل تعیین شده (نیکخواه آزاد، 1379).

حسابرس‌ در جريان‌ برنامه‌ريزي‌ و اجراي‌ روش­هاي‌ حسابرسي‌ و ارزيابي‌ نتايج‌ حاصل‌ از آن‌ بايد مناسب‌ بودن‌ استفاده‌ مديريت‌ را از فرض‌ تداوم‌ فعاليت‌ در تهيه‌ صورت­هاي‌ مالي‌، بررسي‌ كند. فرض‌ تداوم‌ فعاليت‌، يك اصل‌ بنيادي‌ در تهيه‌ صورت­هاي‌ مالي‌ است‌. طبق‌ فرض‌ تداوم‌ فعاليت‌، واحد مورد رسيدگي‌ معمولاً به‌عنوان‌ واحدي‌ فرض‌ مي‌شود كه‌ در آينده‌ قابل‌ پيش‌بيني‌ به‌فعاليت‌ خود ادامه‌ مي‌دهد و قصد يا الزامي‌ براي‌ انحلال‌، توقف‌ فعاليت‌، يا كاهش‌ قابل‌ توجه‌ در حجم‌ عمليات‌ را ندارد. بنابراين‌، دارايي­ها و بدهي­ها بر مبناي‌ توانايي‌ واحد مورد رسيدگي‌ در بازيافت‌ دارايي­ها و تسويه‌ بدهي­ها در جريان‌ عادي‌ فعاليت­هاي‌ تجاري‌، ثبت‌ مي‌شود.

مطابق با بند 20 استاندارد حسابداري‌ شماره‌ 1، "مديريت‌ در زمان‌ تهيه‌ صورت­هاي‌ مالي‌ بايد توان‌ ادامه‌ فعاليت‌ واحد تجاري‌ را ارزيابي‌ كند. صورت­هاي‌ مالي‌ بايد برمبناي‌ تداوم‌ فعاليت‌ تهيه‌ شود، مگر اين كه‌ مديريت‌ قصد انحلال‌ يا توقف‌ عمليات‌ واحد تجاري‌ را داشته‌ باشد، يا عملاً ناچار به‌ انجام‌ اين‌ امر شود. در مواردي‌كه‌ مديريت‌ از رويدادها و شرايطي‌ آگاهي‌ يابد كه‌ ممكن‌ است‌ ابهام‌ بااهميت‌ نسبت‌ به‌ توانايي‌ تداوم‌ فعاليت‌ واحد تجاري‌ ايجاد كند، اين‌ ابهام‌ بايد افشا شود. چنانچه‌ صورت­هاي‌ مالي‌ بر مبناي‌ تداوم‌ فعاليت‌ تهيه‌ نشود، اين‌ واقعيت‌ بايد همراه‌ با مبناي‌ تهيه‌ صورت­هاي‌ مالي‌ و اين كه‌ چرا واحد تجاري‌ فاقد تداوم‌ فعاليت‌ تلقي‌ شده‌ است‌، افشا شود." همچنین، مطابق با بند 22 همین استاندارد، "مديريت‌ براي‌ ارزيابي‌ تداوم‌ فعاليت‌، تمام‌ اطلاعات‌ موجود در خصوص‌ آينده‌ قابل‌ پيش‌بيني ‌(حـداقـل‌ 12 مـاه‌ پس از تاريخ‌ ترازنامه‌) را بررسي‌ مي‌كند. ميـزان‌ اين‌ بررسي‌ به ‌واقعيات‌ موجـود در هر مورد بستگي‌ دارد. در مواردي‌ كه‌ واحد تجاري‌ داراي‌ سابقه‌ سودآوري‌ است‌ و به‌آساني‌ به‌ منابع‌ مالي‌ دسترسي‌ دارد، نتيجه‌گيري‌ درباره‌ مناسب‌ بودن‌ كاربرد مبناي‌ تداوم‌ فعاليت‌ براي‌ واحد تجاري‌ مي‌تواند بدون‌ تجزيه‌ و تحليل‌ تفصيلي‌، امكان‌پذير باشد. در غير اين‌صورت‌، براي‌ ارزيابي‌ تداوم‌ فعاليت‌ ممكن‌ است‌ بررسي‌ مواردي‌ از قبيل‌ عوامل‌ مؤثر بر سوداوري‌ جاري‌ و مورد انتظار، جداول‌ زماني‌ بازپرداخت‌ بدهي­ها و منابع‌ بالقوه‌ تامين‌ مالي‌ ضروري‌ باشد." نیوتن³³ (1998) مراحل نامطلوب­ شدن وضع مالی شرکت را به دوره نهفتگی، کسری وجه نقد، ناتوانی پرداخت دیون مالی یا تجاری، ناتوانی پرداخت کامل دیون و در نهایت ورشکستگی تقسیم کرد. اگرچه اغلب ورشکستگی­ها از این مراحل پیروی می­کنند، اما برخی شرکت­ها ممکن است بدون طی همه این مراحل به ورشکستگی کامل برسند. در مرحله نهفتگی ممکن است یک یا چند وضعیت نامطلوب به طور پنهانی برای واحد تجاری وجود داشته باشد بدون اینکه بلافاصله قابل شناسایی باشد. به­عنوان نمونه، تغییر در تقاضای تولید، استمرار افزایش در هزینه­های سربار، منسوخ شدن روش‌های تولید و غیره از این عوامل هستند. اغلب در دوره نهفتگی است که زیان اقتصادی رخ می­دهد و بازده دارایی­ها سقوط می­کند. بهترین وضع برای شرکت این است که مشکل در همین مرحله کشف شود. نکته دوم اینکه راه­حل­های آسان­تری که در این مرحله مؤثر است در مراحل بعد پاسخگو نخواهد بود. نکته سوم، اگر مشکل در همین مرحله کشف و رفع شود، اعتماد عمومی دستخوش تزلزل نخواهد شد. برطرف­ساختن مشکل در مراحل بعدی باعث کاهش اعتماد عمومی به شرکت می­شود و در نتیجه دسترسی به وجوه دشوارتر می­شود و شاید شرکت ناچار به رد پروژه­های سودآور شود. مرحله کسری وجه نقد وقتی شروع می­شود که برای اولین بار یک واحد تجاری برای ایفای تعهدات جاری یا نیاز فوری، دسترسی به وجه نقد نداشته باشد؛ گرچه چند برابر نیازش ممکن است دارایی­های فیزیکی داشته و سابقه سودآوری کافی نیز داشته باشد، اما دارایی­ها به قدر کافی قابل تبدیل به وجه نقد نیستند و سرمایه حبس شده است. در مرحله نبود قدرت پرداخت دیون مالی یا تجاری، مدیریت ابزارهای مناسبی مانند استفاده از افراد حرفه­ای مالی یا تجاری، کمیته اعتباردهنده و تجدید ساختار در تکنیک­های تأمین مالی را در اختیار دارد وشرکت هنوز قادر به تحصیل وجه نقد کافی است. از طریق این روش­ها هنوز هم می­توان مشکل را در این مرحله شناسایی و برطرف کرد. در مرحله ناتوانی پرداخت کامل دیون، شرکت رو به نابودی رفته است، کل بدهی­ها از ارزش دارایی­های شرکت بیشتر است و شرکت دیگر نمی­تواند از ورشکستگی کامل خود جلوگیری کند.

این پژوهش به اظهارنظر حسابرس در خصوص ابهام در مورد فرض تداوم فعالیت و ورشکستگی شرکت­ها با در نظر گرفتن نقش تعدیل­کنندگی محافظه­کاری حسابداری در شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداخته است. نتایج حاصل از فرضیه اول نشان می­دهد که بین ورشکستگی و اظهارنظر حسابرس در مورد ابهام در تداوم فعالیت شرکت­ها در شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه مستقیم و معنی­داری وجود دارد. بنابراین اگر حسابرسان در شرکتی متوجه ورشکستگی و عدم ادامه حیات شرکت شوند در اظهارنظر رسمی آنان حتماً تأثیر خواهد داشت و ورشکستگی را در گزارش‌های خود لحاظ می­کنند. نتايج اين فرضيه از پژوهش حاضر مطابق با پژوهش ریآد و یزگل (2018) می­باشد. همچنین نتایج حاصل از فرضیه دوم نقش تعدیل­کنندگی متغیر محافظه­کاری حسابداری در رابطه بین ورشکستگی و اظهارنظر حسابرس در مورد ابهام در تداوم فعالیت شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تأیید کرده است. نتايج اين فرضيه از پژوهش حاضر مطابق با پژوهش سمائی رهنی و پورساسان(1397) می­باشد که می­توان نتیجه گرفت که شرکت­های در حال ورشکستگی و افول معمولاً محافظه­کاری و احتیاط را در تمام عملیات­های شرکت خود لحاظ می­کنند. مثلاً سود را کمتر، اخبار بد را انتشار نمی­دهند، میزان دارایی­ها را غیر واقعی گزارش می‌کنند. با توجه به نتایج فرضیه اول پیشنهاد می­گردد افرادی که قصد سرمایه­گذاری و خرید سهام شرکتی را دارند، با دقت گزارش‌های هیأت مدیره و حسابرسان را بررسی نمایند تا اگر موردی از ورشکستگی و موضوعی در خصوص عدم کاهش تولید و موارد ابهام مطرح شده باشد، آگاهانه­تر تصمیم­گیری نمایند. با توجه به فرضیه دوم تحقیق پیشنهاد می­گردد شرکت­های که در مسیر افول و ورشکستگی قرار دارند، دلایل آن‌را به سهامداران گزارش نمایند و از پنهان کاری و محافظه­کاری در گزارشات و صورت­های مالی بپرهیزند. جهت پژوهش‌‌های آتی با توجه با اینکه بانک­ها و سایر شرکت­های واسطه­گری مالی از نمونه پژوهش‌حذف شده بودند، پیشنهاد می­شود پژوهشگران در آینده آن را مورد بررسی قرار دهند.

 

فهرست منابع

انصاري، منوچهر، رحمانی یوشانلوئی، حسین، رحمانی، کمال الدین، پاسبانی، محمد، و عسگري، محمد علی. (1392). ارائه مدل مفهومی تأثیر موفقیت پیاده­سازي مدیریت دانش بر کسب مزیت رقابتی در شرکتهاي کوچک ومتوسط (SMEs). مدیریت بازرگانی، 5(1)، 40-21.

بهارمقدم، مهدی، صالحی، تابنده، و اعظمی، زینب. (1396). رابطه بین توانایی مدیریت، حق­الزحمه حسابرسی و تداوم فعالیت در شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. پژوهش­های حسابداری مالی، دوره نهم، شماره 2، 23-44.

بنی­مهد، بهمن، و باغبانی، تهمینه. (1390). اثر محافظه­کاری حسابداری، مالکیت دولتی، اندازه شرکت و نسبت اهرمی بر زیان­دهی شرکت­ها. بررسی­های حسابداری و حسابرسی، 16(4)، 53-70.

بهبودیان، جواد. (1372). آمار و احتمال مقدماتی. چاپ پنجم. مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.

پیری، پرویز، دیدار، حمزه، و دانشیار، فاطمه. (1393). بررسی رابطه بین کیفیت گزارشگری مالی با نوع اظهارنظر حسابرس در شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. پژوهش­های کاربردی در گزارشگری مالی، سال سوم، شماره 5، 47-74.

حافظ نیا، محمد رضا. (1385). مقدمه‌ای بر روش پژوهش در علوم انسانی، چاپ دوازدهم. تهران: سازمان مطالعه و تدوين كتب درسي علوم انساني دانشگاه‌ها (سمت).

حساس­يگانه، يحيي. (1384). فلسفه­ي حسابرسي، چاپ اول. تهران: شركت انتشارات علمي و فرهنگي.

حساس­یگانه، یحیی، و یعقوبی منش، سارا. (1382). تأثیر گزارش­های حسابرسی بر قیمت سهام. مطالعات حسابداری، شماره 3، 58-27.

خدادادی، ولی، واعظ، سیدعلی و امامی نائینی، محمدرضا. (1396). توسعه الگوهای پیش­بینی و ارزشیابی اولسون (1995) با لحاظ کردن ریسک ورشکستگی. مدیریت دارایی و تأمین مالی، سال پنجم، شماره 1، 99-116.

خواجوی، شکرالله، و قدیریان آرانی، محمد حسین. (1397). توانایی مدیران، عملکرد مالی و خطر ورشکستگی. دانش حسابداری، دوره نهم، شماره 1، 35-61.

دارابی، رویا، و رضائی جعفری، عاطفه (1390). تأثیر بند­های گزارش حسابرس مستقل بر شفافیت گزارش­های مالی. حسابداری مدیریت، شماره 13، 96-79.

سمائی­رهنی، سعید، و پورساسان، سیمین. (1397). بررسی تأثیر محافظه­کاری مشروط و غیرمشروط بر اظهارنظر حسابرس در شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، مجله بررسی­های حسابداری، شماره 19، 93-112.

شباهنگ، رضا. (1383). تئوری حسابداری، جلد اول، سازمان. حسابرسی، نشریه ی 157.

شورورزی، محمدرضا، و برزگر خاندوزی، عابدین. (1388). نبود تقارن اطلاعاتی و نقش اطلاعاتی محافظه­کاری: بررسی دیدگاه­های متفاوت در باب محافظه­کاری. حسابدار، شماره 210، 56-63.

کميته تدوين استانداردهاي حسابداري (1388). استانداردهاي حسابداري. چاپ شانزدهم، تهران، انتشارات سازمان حسابرسي.

همـت فـر، محمـود، يعقـوب پـور، كريـم، و امـام دوسـت، اصغـر. (1389). بررسـي شـكاف انتظـارات بيـن حسابرسـان و اسـتفاده كننـدگان در مـورد ويژگـي هـاي حسابرسـان مسـتقل. دانـش حسابرسـي، 5(1)، 71-80.

Basu, S. (1997). The conservatism principle and the asymmetric timeliness of earnings. Journal of accounting and economics, 24(1), 3-37. 

Chen, L. H., Folsom, D. M., Paek, W., & Sami, H. (2014). Accounting conservatism, earnings persistence, and pricing multiples on earnings. Accounting Horizons, 28(2), 233-260.

Chen, Y., Eshleman, J. D., & Soileau, J. S. (2017). Business strategy and auditor reporting. Auditing: A Journal of Practice & Theory, 36(2), 63-86.

Devine, C. T. (1963). The rule of conservatism reexamined. Journal of Accounting Research, 127-138.

Dichev, I. D. (1998). Is the risk of bankruptcy a systematic risk?. the Journal of Finance, 53(3), 1131-1147.

Feldmann, D. A., & Read, W. J. (2010). Auditor conservatism after Enron. Auditing: A Journal of Practice & Theory, 29(1), 267-278.

Feldman, D. C. (2004). The devil is in the details: Converting good research into publishable articles. Journal of management, 30(1), 1-6.

Financial Accounting Standards Board (FASB). (1980). Statement of Financial Accounting Concepts no. 2, Qualitative Characteristics of Accounting Information. FASB, Norwalk, CT.

Foster, B. P., & Shastri, T. (2016). Determinants of going concern opinions and audit fees for development stage enterprises. Advances in Accounting, 33, 68-84.

Francis, J., LaFond, R., Olsson, P. M., & Schipper, K. (2004). Costs of equity and earnings attributes. The accounting review, 79(4), 967-1010.

Geiger, M. A., Raghunandan, K., & Rama, D. V. (2005). Recent changes in the association between bankruptcies and prior audit opinions. Auditing: A Journal of Practice & Theory, 24(1), 21-35.

Givoly, D., & Hayn, C. (2000). The changing time-series properties of earnings, cash flows and accruals: Has financial reporting become more conservative?. Journal of accounting and economics, 29(3), 287-320.

Givoly, D., Hayn, C. K., & Natarajan, A. (2007). Measuring reporting conservatism. The Accounting Review, 82(1), 65-106.

Gunn, J. L., Hallman, N., Li, C., & Pittman, J. (2017). The importance of information asymmetry to auditor choice, audit fees, and going concern opinions: Evidence from exploiting exogenous shifts in analyst coverage. Audit Fees, and Going Concern Opinions: Evidence from Exploiting Exogenous Shifts in Analyst Coverage (May 1, 2017).

Hendel, I. (1996). Competition under financial distress. The Journal of Industrial Economics, 309-324. 

Kahl, M. (2002). Economic distress, financial distress, and dynamic liquidation. The Journal of Finance, 57(1), 135-168.

Kida, T. (1980). An investigation into auditors' continuity and related qualification judgments. Journal of accounting Research, 506-523.

Lafond, R., & Roychowdhury, S. (2008). Managerial ownership and accounting conservatism. Journal of accounting research, 46(1), 101-135.

Mutchler, J. F. (1984). Auditor's Perceptions of the Going-Concern Opinion Decision. Auditing: A Journal of Practice & Theory, 3(2).

Penman, S. H., & Zhang, X. J. (2002). Accounting conservatism, the quality of earnings, and stock returns. The accounting review, 77(2), 237-264.

Price III, R. A. (2005). Accounting conservatism and the asymmetry in the earnings response to current and lagged returns. Stanford University.

Read, W. J., & Yezegel, A. (2018). Going-concern opinion decisions on bankrupt clients: Evidence of long-lasting auditor conservatism?. Advances in Accounting, 40, 20-26.

Senbet, L. W., & Wang, T. Y. (2012). Corporate financial distress and bankruptcy: A survey. Foundations and Trends® in Finance, 5(4), 243-335.

Sterling, R. R. (1970). The theory of the measurement of enterprise income. Lawrence, KS: University of Kansas Press.

Stickney, C. P. & R. L. Weil (1994). Financial Accounting: An Introduction to Concepts, Methods, and Uses, 7th edition. The Dryden Press Harcourt Brace College Publishers, Forth Worth, TX.

Wagenhofer, A., & Dücker, H. (2007). Die Messung von „Earnings “-Qualität. Journal für Betriebswirtschaft, 57, 263-297.

Watts, R. L. (2003). Conservatism in accounting part I: Explanations and implications. Accounting horizons, 17(3), 207-221.

Watts, RL. & J. L. Zimmerman. (1986). Positive Accounting Theory. Prentice-Hall Inc, Englewood Cliffs, N.J.

Wolk, H. I., Francis, J. R. & M. G. Tearny (1989). Accounting theory: A conceptual and institutional approach. Boston.

 

---

[1] . Read & Yezegel

[2] . Kida

[3] . Mutchler

[4] . Geiger et al

[5] . Feldmann & Read

[6] . Carson et al

[7] . Fan & Wong

[8] . Prudence

[9] . Bliss

[10] . Basu

[11] . Davidson et al.

[12] . Wolk et al

[13] . Stickney & Weil

[14] . Price

[15] . Penman & Zhang

[16] . Sterling

[17] . Wagenhofer & Ducker

[18] . Givoly et al.

[19] . Lafond

[20] . Devine

[21] . Paek et al.

[22] . Kahl

[23] . Whitaker

[24] . Senbet & Wang

[25] . Hopwood et al.

[26] . Chen et al.

[27] . prospectors-strategy

[28] . Defender-strategy

[29] . Gunn et al.

[30] . Prudence

[31] . Dichev

[32] . Givoly & Hayn

[33] . Newton

---