ارزیابی آثار زیست محیطی احداث سد بر منابع آب زیرزمینی( مطالعه موردی سد گرده بن، آذربایجان غربی)
محورهای موضوعی : شیمی و مهندسی شیمی کلیه گرایش ها
ادریس وهابی
1
,
سمیه بهارلوئی یانچشمه
2
*
1 - کارشناس ارشد، گروه زمین شناسی، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر، ایران
2 - استادیار، گروه زمین شناسی، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر، ایران
کلید واژه: اثرات زیست محیطی, منابع آب زیرزمینی, سد, گرده بن, آذربایجان غربی,
چکیده مقاله :
اگر چه سدها با تأمین آب شرب برای بشر، آبیاری و زهکشی، تأمین انرژی برق آبی و توسعه اقتصادی و اجتماعی برای زندگی بشر سودمند می باشند ولیکن آثار جبران ناپذیر زیست محیطی نیز بر اکوسیستم پیرامون خود وارد می سازند که از جمله مخرب ترین این آثار، تغییرات سطح آب های زیرزمینی در منطقه است که به طور معمول به علت ممانعت از عبور جریان طبیعی رودخانه، در پایین دست سد پایین می افتد. در مطالعه حاضر، به صورت موردی وضعیت سطح آب های زیرزمینی در منطقه ساختگاه سد گرده بن، پیرانشهر مورد بررسی قرار گرفته است. مطالعه وضعیت هیدروژئولوژی و نوسانات سالیانه سطح لایه آبدار برای دو سال متوالی در منطقه ساختگاه سد گرده بن، همچنین بررسی نقشه ایزوپتانسیل تراز آب زیرزمینی و هیدروگراف واحد منطقه، وضعیت سطح آب های زیرزمینی را برای سد مورد نظر خوب ارزیابی می کند ولیکن به نظر می رسد به دلیل اهمیت موضوع محیط زیست، مطالعات گسترده تر در این زمینه و سنجش تمامی جوانب آن، اتلاف زمان و هزینه نخواهد بود.
Although dams are beneficial for human life by providing drinking water, irrigation and drainage, providing hydroelectric energy and economic and social development, but they also cause irreparable environmental effects on the surrounding ecosystem. Among the most destructive of these effects are changes in the level of underground water in the region, which usually falls downstream due to the obstruction of the natural flow of the river. In the present study, the situation of the groundwater level in the area of Gerdeh Bon Dam site, has been investigated as a case study. The investigation of the hydrogeological situation and the annual fluctuations of the aquifer level in two consecutive years at the Gerdeh Bon dam site, as well as the investigation of the isopotential map of the underground water level and the hydrography of the area, indicate the appropriate condition of the underground water level in the region. But it seems that due to the importance of the environmental issue, wider studies in this field and measuring all its dimensions will not be a waste of time and money.
منابع
[۱] عباسی، ح.، ۱۴۰۱، سدسازی، فواید و معایب آن، فصلنامه علمی تخصصی زیست سپهر، دوره ۱۵، شماره ۱.
[2] Bergkamp G., Mc Cartney M., Dugan P., McNeely J. and Acreman M., 2000. Dams ecosystem functions and environmental restoration: Thematic Review II., World Commission on Dams, Cape Town.
[3]Ishida, S., Kotoku, M., Abe, E., Faza, M. A., Tsuchihara, T. and Imaizumi, M., 2003. Construction of subsurface dams and their impact on the environment, RMZ Material. Geoenviron., 50, 149-152.
[۴] عباس نوین پور، ا.، محمد حسین زاده، م.، رضایی، ح.، ۱۳۹۸، اثر احداث سد مخزنی بر نوسانات سطح آب زیرزمینی( مطالعه موردی سد مخزنی شهر چای، دشت ارومیه، ایران)، نشریه پژوهش¬های حفاظت آب و خاک، جلد بیست و ششم، شماره چهارم، ۹۳-۷۵.
[۵] نادریان¬فر، م.، انصاری، ح.، ضیائی، ع. ن.، داوری، ک.، ۱۳۸۹. بررسی روند تغییرات نوسانات سطح آب زیرزمینی در حوضه آبریز نیشابور تحت شرایط اقلیمی مختلف، فصلنامه مهندسی آبیاری و آب، شماره ۳، ص. ۳۷-۲۲.
[۶] رنجبر، م.، اميني، ت.، 1393، ارزيابي اثرسدها بر منابع آب زيرزميني (مطالعه موردي سد سلمان فارسي- استان فارس)، جغرافيا،12،40، ۲۰۶-۱۸۷.
[۷] خضری، س.، روستایی، ش.، رجایی، ع.، ۱۳۸۵، پهنه بندی و تحلیل سلولی ناپایداری دامنه¬ای در بخش مرکزی حوضه آبریز رودخانه زاب، نشریه جغرافیا و برنامه ریزی، ش.۲۲، ص.۱۴۸.
[۸] قهرودی، م.، ثروتی، م.، حسنی قارنایی، ر.، ۱۳۹۲، تحلیل ناپایداری¬های حاصل از نهشته¬های یخچالی در حوضه رود زاب کوچک، فصلنامه علمی پژوهشی فضای جغرافیایی، ش. ۴۳، ص.۶.
[۹] صمدی، ن.، کریمی، ح.، آقازاده، ن.، ۱۳۹۲، ارزیابی هیدروژئوشیمیایی آب های زیرزمینی منطقه پیرانشهر و تعیین کیفیت آن¬ها برای مصارف مختلف، هفدهمین همایش انجمن زمین شناسی ایران، دانشگاه شهید بهشتی.
[۱۰] تیموری، م.، اسدی نلیوان، ا.، ۱۳۹۹، مهم¬ترین عامل های مؤثر بر توان آب زیرزمینی در آبخیز پیرانشهر (آذربایجان غربی) با مدل Max Ent و سامانه ی اطلاعات جغرافیایی. دوره ۳۳، ش.۱، ۷۱-۵۶.
[11] Ward, J., Stanford, J., 1995. Ecological connectivity in alluvial river ecosystems and its disruption by flow regulation. Regulated Rivers: Research & Management, V.11, Issue 1, P. 105-119.
https://doi.org/10.1002/rrr.3450110109.
[12] مهاجری، س.ح.، صفرزاده، ا.، صالحی نیشابوری، س. ع.، ا.، ۱۳۹۴، تعیین پروفیل سرعت طولی جریان آشفته در بسترهای زبر به روش متوسط گیری دوبل. نشریه دانش آب و خاک ایران.
[13] Carolli, M., Bruno, M., C., Siviglia, A., Maiolini, B., 2012, Responses ob benthic invertebrates to abrupt changes of temperature in flume simulations. River Research and Applications, 28: 678- 691.
[14] Bodaly, R.A., Hecky, R. E., & Fudge, R. J., P., 1984, Increases in fish mercury levels in lakes flooded by the Churchill River diversion, northern Manitoba. Canadian Journal of Fisheries and Aquatic Sciences, 41(4), 682-691.
[15] Nilsson, C., & Dynesius, M., 1994, Ecological effects of river regulation on mammals and birds: a review. Regulated Rivers: Research & Management, 9(1), 45-53.
[16] Chaterjee, P., 1997. Dam busting. New Scientist, 2082, 34- 37.
[17] Nilsson , C., Jansson, R. & Zinko, U., 1997, Longterm responses of river – margin vegetation to water – level regulation. Science, 276 (5313), 798-800.
[۱۸] سالنامه آماری آب کشور.، ۱۳۹۰، وزارت نیرو، دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفا.
[۱۹] اولویت¬های تحقیقاتی، ۱۳۹۳، وزارت نیرو، شرکت مدیریت منابع آب ایران و شرکت¬های زیرمجموعه.
[۲۰] رضازاده، ع.، عباسی، م.، ۱۳۹۲، تونل انتقال آب گلاس جهت احیای دریاچه ارومیه. سی و دومین گردهمایی و نخستین کنگره بین المللی تخصصی علوم زمین. سازمان زمین¬شناسی و اکتشافات معدنی کشور.
[۲۱] قنواتی، ع.، خضری، س.، طالب پور اصل، د.، ۱۳۹۴، ارزیابی اثرات انتقال آب بین حوضه¬ای بر مخازن زیرزمینی و نشست زمین ( مطالعه موردی: انتقال آب رودخانه زاب به دریاچه ارومیه). فصلنامه پژوهش¬های ژئومورفولوژی کمی، شماره ۲، ۴۴-۲۹.
[22] Rahmati, O., Golkarian, A., 2018, Use of a maximum entropy model to identify the key factors that influence groundwater availability on the Gonabad Plain, Iran. Environmental Earth Sciences, V. 77, Issue 10. 10.1007/s12665-018-7551-y.
[23] Razavi, V., Mesgari, M., Kazemi, K., 2017, Evaluation and comparison of frequency ratio, statistic index and entropy methods for groundwater potential mapping using GIS (Case Study: Jahrom Township). Journal of EcoHydrology. 4(3): 725–736. (In Persian).
[۲۴] صفوی، ش.، فقیهی راد، ش.، کاردان مقدم، ح.، مشکاتی، س.، م.، ح.، شریفی منش، ح.، امیر سلیمانی، ح.، ۱۴۰۲، ارزیابی اثرات آبگیری سد سیمره بر تراز آب زیرزمینی پیرامون ساختگاه و آبدهی چشمه¬های پائین دست. نشریه مهندسی عمران امیر کبیر. دوره ۵۵، ش. ۶، ۱۱۹۴-۱۱۷۹.
[25] Scott, R.F., 1979, Subsidence- revaluation and prediction of subsidence, Ed. By Saxema, S, K, Proc. Cnof. ASCE, Gainsville, PP. 1-25.