مارکسیسم کانتی: تلفیق اخلاق و عقلانیت در نقد نظام‌های اجتماعی و اقتصادی
محورهای موضوعی : پژوهشهای معرفت شناختی
سحر حجتی فر
1
,
جهانگیر جهانگیری
2
*
1 - گروه جامعه¬شناسی، دانشکده اقتصاد، مدیریت و علوم اجتماعی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.
2 - عضو هیات علمی دانشگاه شیراز
کلید واژه: مارکسیسم کانتی, اخلاق, عقلانیت, تغییر اجتماعی, مسئولیت اخلاقی, نقد سرمایه‌داری,
چکیده مقاله :
این مقاله به بررسی تلفیق اصول اخلاقی و عقلانی ایمانوئل کانت با تحلیل‌های اجتماعی و اقتصادی کارل مارکس، که تحت عنوان "مارکسیسم کانتی" شناخته می‌شود، می‌پردازد. مارکسیسم کانتی، برخلاف مارکسیسم سنتی که بیشتر بر تحولات مادی و تاریخی تأکید دارد، به نقش اخلاق، عقلانیت و آگاهی در تغییرات اجتماعی توجه ویژه‌ای دارد. این رویکرد معتقد است که تغییرات اجتماعی و اقتصادی نه تنها از طریق تغییرات مادی، بلکه از طریق ارتقاء آگاهی و مسئولیت اخلاقی افراد قابل تحقق است. مقاله حاضر با بررسی اصول اساسی فلسفه کانت و تأثیر آن بر مارکسیسم، به تحلیل نقش اخلاق و عقل در نقد نظام‌های اجتماعی و اقتصادی می‌پردازد. همچنین، تفاوت‌های میان مارکسیسم کانتی و دیگر جریان‌های مارکسیستی، به‌ویژه مارکسیسم اسپینوزایی و مارکسیسم لنینیستی، مورد بررسی قرار می‌گیرد. در نهایت، مقاله نشان می‌دهد که مارکسیسم کانتی با تأکید بر اخلاق و آزادی، می‌تواند چارچوبی جامع و مؤثر برای نقد نظام‌های ناعادلانه اجتماعی و اقتصادی ارائه دهد و به عنوان ابزاری مفید برای هدایت تغییرات اجتماعی در جهت عدالت و آزادی عمل کند.
This article explores the integration of Immanuel Kant’s moral and rational principles with Karl Marx’s social and economic analyses, known as "Kantian Marxism." Unlike traditional Marxism, which emphasizes material and historical transformations, Kantian Marxism gives special attention to the role of morality, rationality, and consciousness in social change. This approach argues that social and economic changes can be achieved not only through material changes but also through the enhancement of individuals' awareness and moral responsibility. By examining the fundamental principles of Kant's philosophy and its impact on Marxism, the article analyzes the role of morality and rationality in the critique of social and economic systems. Moreover, the differences between Kantian Marxism and other Marxist currents, particularly Spinozist Marxism and Leninist Marxism, are discussed. Ultimately, the article demonstrates that Kantian Marxism, with its emphasis on morality and freedom, can provide a comprehensive and effective framework for critiquing unjust social and economic systems and serve as a useful tool for guiding social change towards justice and freedom.
اونی، بروس (1381)، نظریه اخلاقی کانت. آل¬بویه، علیرضا. قم: بوستان کتاب قم.
آندره، پییتر (1353)، مارکس و مارکسیسم. تهران: دانشگاه تهران.
روسو، ژان ژاک (1403)، قرارداد اجتماعی. کلانتریان. مرتضی. تهران: آگه.
سالیوان، راجر (1380)، اخلاق در فلسفه کانت. فولادوند. عزت¬الله. تهران: طرح نو.
شبانی، یاسین (1402)، لیبرالیسم و مارکسیم در پرتو آزادی. اولین کنفرانس بین¬المللی روانشناسی، علوم اجتماعی، علوم تربیتی و فلسفه.
شیخی، سینا. چاوشی. محمدتقی (1399)، بررسی مفهوم دیالکتیک در اندیشه مارکس؛ بررسی نسبت دیالکتیک مارکس با دیالکتیک کانتی و دیالکتیک هگلی. غرب¬شناسی بنیادی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، دو فصلنامه علمی، 11(1): 117-137.
کاپلستون، فردریک (1387)، کانت. ترجمه منوچهر بزرگمهر. تهران: دانشگاه صنعتی شریف.
کانت، ایمانوئل (1367)، نقد عقل محض. ترجمه میرشمس¬الدین ادیب سلطانی. تهران: امیرکبیر.
کانت، ایمانوئل (1399)، نقد عقل عملی. ترجمه انشالله رحمتی. تهران: نی.
کانت، ایمانوئل (1402)، بنیاد مابعدالطبیعه اخلاق. ترجمه سید مسعود حسینی. تهران: نی.
کرسون، آندره (1363)، کانت. ترجمه کاظم عمادی. تهران: بنگاه مطبوعاتی صفیعلیشاه.
مارکس، کارل (1387)، دست نوشته¬های اقتصادی و فلسفی 1844. ترجمه حسین مرتضوی. تهران: آگه.
نیک¬سیرت، عبدلله (1403)، نقد و بررسی دیدگاه مارکسیسم درباره تقدم پیشه¬ها بر اندیشه¬ها. دوفصلنامه علمی پژوهشی مابعدالطبیعی، 5(9): 39-28.
هابز، توماس (1397)، لویاتان. ترجمه حسن بشیریه. تهران: نی.
یاسپرس، کارل (1372)، کانت. ترجمه میرعبدالحسین نقیب¬زاده. تهران: طهوری.
یاسپرس، کارل (1375)، اسپینوزا. ترجمه محمد حسن لطفی. خرمشهر: طرح نو.
Allison, H. E. (2004). Kant's transcendental idealism. Yale University Press.
Althusser, L. (1970). Reading Capital. New Left Review.
Althusser, L. (2006). Ideology and ideological state apparatuses.
Balibar, E. (1998). Spinoza and Politics. Verso.
Balibar, E. (2013). Masses, classes, ideas: Studies on politics and philosophy before and after Marx. Routledge.
Deleuze, G. (1988). Spinoza: practical philosophy. City Lights Books.
Della Rocca, M. (2008). Spinoza. Routledge.
Engels, F. (1844). Outlines of a critique of political economy. Deutsch-Französische Jahrbücher, 1(1), 7.
Frolova, E. (2019, July). Neo-Kantian Philosophy of Law of Novgorodtsev and Marxism. In 4th International Conference on Contemporary Education, Social Sciences and Humanities (ICCESSH)
Gatens, M. (2011). Spinoza's hard path to freedom. (No Title).
Gilabert, P. (2017). Kantian Dignity and Marxian Socialism. Kantian Review, 22(4), 553-577.
Grattan, S. (2011). Spinoza as Imperative. Mediations: The Journal for the Marxist Literary Group, 25(2), 117-122.
Guyer, P. (2000). Kant on freedom, law, and happiness. Cambridge University Press.
Guyer, P. (2000). Kant on freedom, law, and happiness. Cambridge University Press.
Kant, I. (1781). Critique of Pure Reason, trans. Norman Kemp Smith.
Kant, I. (1788). Critique of practical reason. Huge Print Press.
Lenin, V. I., & Fineberg, A. (1947). Marx, Engels, Marxism (p. 465). Moscow: Foreign languages publishing house.
Marshall, C. (2021). Kant and Spinoza. A Companion to Spinoza.
Minotakis, A. (2023). " What is Orthodox Marxism?": Bend it like Lukács: The unorthodox roadmap to orthodox Marxism. Dissonância: Revista de Teoria Crítica, 7, 1-23.
Saenz de Sicilia, A. (2022). Being, becoming, subsumption: the Kantian roots of a Marxist problematic. Radical Philosophy, 2(12), 35-47.
Smith, N. (1906). Avenarius' Philosophy of Pure Experience (I.). Mind, 15(57), 13-31.
Vorlaender, K, (1904). Marx und Kant, Vienna, Deutsche Wrote.
Wallerstein, I. (1990). Marx, Marxism-Leninism, and socialist experiences in the modern world-system. Thesis Eleven, 27(1), 40-53.
Williams, H. (2017). The Political Philosophies of Kant and Marx. Kantian Review, 22(4), 619-640.
Wood, A. (2017). Marx and Kant on capitalist exploitation. Kantian Review, 22(4), 641-659.
Wood, A. W. (1999). Kant's ethical thought. Cambridge University Press.