بازخوانی و نقد دیدگاه علامه طباطبایی درباره علم حضوری و حصولی

محورهای موضوعی :  پژوهشهای معرفت شناختی

فهیمه ثری ^{1 *} , محمدرضا اسدی ²

1 - گروه فلسفه دانشکده ادبیات و زبانهای خارجی دانشگاه علامه طباطبایی
2 - گروه فلسفه دانشکده ادبیات و زبانهای خارجی دانشگاه علامه طباطبایی

تاریخ دریافت : 1403/06/16 تاریخ پذیرش : 1403/09/06 تاریخ انتشار : 1404/02/24

کلید واژه: علم حضوری, علم حصولی, مراتب علم, اقسام علم, علامه طباطبایی.,

چکیده مقاله :

تأملات فلاسفه مسلمان در مباحث پیچیده نظری، زمینه­ای را فراهم کرده که امروزه نیز می­توان از آن برای پاسخگویی به بسیاری از پرسش­ها استفاده کرد. با این حال به نظر می­رسد برای دستیابی به فهمی کامل­تر از آموزه های سنت فلسفه اسلامی، بیش از هر چیز نیازمند بازنگری در نحوه خوانش خود از این آموزه­ها هستیم. این مقاله قصد دارد با روش تحلیلی و فلسفی به بازخوانی و نقد نظر علامه طباطبایی درباره علم حصولی و حضوری پرداخته و با دیدگاهی متفاوت به برخی از سوالات پاسخ دهد. علامه بر این باور است که ما پیش از دستیابی به علم حصولی درباره هر شیء، حقیقت آن را در عالم مثال مشاهده کرده و به آن علم حضوری داریم.یک سوال اساسی این است که «با وجود علم حضوری به علت موجده معلوم، چه نیازی به علم حصولی هست؟»

 در این مقاله مشخص می­شود تقسیم علم به حصولی و حضوری، بر خلاف آنچه مشهور است، تقیسمی نیست که بالعرض معلوم، عارض علم شده باشد بلکه مراتبی است که بالذات متعلق به حقیقت علم است. این مراتبِ کلی، خود دارای مراتب جزئی­تری هستند که به طور متناوب بر یکدیگر توقف دارند و اهمیت علم حصولی در این است که واسطه­ای است برای ارتقاء درجه علم حضوری، هر چند این علوم حضوری «ناآگاهانه» هستند و علامه نیز چنین علمی را با لفظ «مشاهده از دور» وصف کرده است.

چکیده انگلیسی:

Reflections by Muslim philosophers on complex theoretical issues have created a context that can still be utilized today to answer many questions. However, it seems that in order to achieve a fuller understanding of the teachings of traditional Islamic philosophy, we primarily need to rethink how we interpret these teachings. This article intends to re-examine and critique Allameh Tabatabai’s views on acquired and present knowledge through an analytical and philosophical method and to answer some questions from a different perspective. Allameh believes that before achieving acquired knowledge about any object, we observe its essence in the realm of imagination and have present knowledge of it. A fundamental question is, "Given the present knowledge of the cause that produces the known, what is the need for acquired knowledge?"

In this article, it becomes clear that the division of knowledge into acquired and present, contrary to popular belief, is not a classification that  by means of what is known have been proved for knowledge but rather hierarchies inherently related to the essence of knowledge. These general hierarchies themselves have more specific levels that are intermittently dependent on each other, and the importance of acquired knowledge lies in its role as a mediator for elevating the degree of present knowledge, even though this present knowledge is "unconscious," and Allameh has described such knowledge as "observation from afar."

منابع و مأخذ:

منابع: کتب: ابراهیمی دینانی، غلامحسین، وجود رابط و مستقل در فلسفه اسلامی،چاپ و نشر علمی فرهنگی کتیبه، 1383.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین، قواعد کلی فلسفی در فلسفه اسلامی، جلد 2، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1380.
جوادی آملی، عبدالله،نرم افزار رحیق مختوم 1( شرح حکمت متعالیه)، مرکز نشر اسراء،www.Esra.ir.
حسن زاده آملی، حسن،دروس معرفت نفس، چاپ نگین، 1380.
شیرازی، صدر الدین (محمد بن ابراهیم)،الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة،جلد 3، چاپ بیروت، 1410 ه.ق.
شیرازی، صدر الدین (محمد بن ابراهیم)، رساله اتحاد عاقل و معقول، ترجمه علی بابایی، انتشارات مولی، 1386.
طباطبایی، علامه سید محمد حسین، اصول فلسفه و روش رئالیسم، جلد 1 و2، مقدمه و پاورقی به قلم مرتضی مطهری، انتشارات صدرا،1385.
طباطبایی، علامه سید محمد حسین، نهایة الحکمة، مؤسسة النشر الاسلامی، 1417.
طباطبایی، علامه سید محمد حسین، نهایة الحکمة، ترجمه و شرح علی شیروانی، جلد3، بوستان کتاب قم، 1381.
طباطبایی، علامه سید محمد حسین، مجموعه رسائل (به کوشش سید هادی خسروشاهی)، جلد دوم، بوستان کتاب، 1398.
مصباح یزدی، محمد تقی،آموزش فلسفه، جلد 1، چاپ و نشر بین الملل سازمان تبلیغات اسلامی، 1379.
مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، جلد 9،10(شرح مبسوط منظومه)،انتشارات صدرا،1383.
مقالات: ابراهیمی دینانی، غلامحسین،وجود رابط، خردنامه صدرا، شماره بیست و چهارم، تابستان1380.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین، فرق بین خیال متصل و منفصل، فصلنامه هنر، شماره هفتاد.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین،عالم خیال در نظر مولوی و ابن عربی، خردنامه صدرا، شماره چهاردهم، زمستان1377.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین، عالم خیال، خرد نامه صدرا، شماره بیست و هشتم،تابستان1417.