اندیشه‌ورزی از منظر نهج البلاغه: یک مطالعه داده بنیاد

محورهای موضوعی :  پژوهشهای معرفت شناختی

سید جلیل امامی میبدی ¹ , کمال صحرائی اردکانی ² , یاسر رضاپور میرصالح ³ , علی محمد میرجلیلی ⁴

1 - گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه میبد، میبد، ایران
2 - دانشکده الهیات، دانشگاه میبد، میبد، ایران
3 - دانشیار گروه مشاوره، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه اردکان
4 - عضو هیات علمی گروه علوم قرآن و حدیث و رئیس دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه آیت الله حائری میبد

تاریخ دریافت : 1403/02/16 تاریخ پذیرش : 1403/05/03 تاریخ انتشار : 1403/07/03

کلید واژه: امام علی(ع), اندیشه‌ورزی, نهج البلاغه, تحقیق کیفی, روش داده بنیاد,

چکیده مقاله :

پژوهش حاضر با هدف ترسیم مدل اندیشه‌ورزی بر اساس آموزه‌های نهج البلاغه صورت پذیرفته است. این پژوهش به روش تحقیق کیفی از نوع داده بنیاد(GT) با رویکرد استراوس و کوربین انجام گرفته است. جامعه آماری پژوهش حاضر، تمام گزاره‌های کتاب نهج‌البلاغه و روش انتخاب نمونه، روش نمونه‌گيري نظري است که شامل گزاره‌هایی است که پیرامون اندیشه از سوی امام علی(ع) صادر شده است. داده‌ها نیز با سه روش کدگذاری باز، محوری و انتخابی کدگذاری و تحلیل شدند. یافته‌های پژوهش نشان داد که سرشت انسانی، میل به آگاهی، مسئولیت و اراده، از شرایط علی پدیده اندیشه‌ورزی، ایمان، حیرت، بهره‌مندی از قلب، سمع و بصر، دین اسلام و پدیده مرگ از شرایط زمینه‌ای اندیشه‌ورزی؛ بهره هوشی، محدودیت، تعلقات دنیوی و تاثیرپذیری از شرایط مداخله‌گر اندیشه‌ورزی در نگاه نهج البلاغه هستند. پرسشگری، تحمل ابهام، جامع نگری، مشورت، پرهیز از تکفیر و پرهیز از قطعی انگاری ، از جمله راهبردهای اندیشه‌ورزی و بالاخره خداشناسی، اعتماد و دوستی از پیامدهای اندیشه‌ورزی هستند. مدل اندیشه‌ورزی ارائه شده از سوی نهج البلاغه ضمن آن که غالب دیدگاه‌های مطرح در امر اندیشه‌ورزی را در خود گنجانده، برخی جنبه‌ها مانند نقد اصالت حس، نقد اصالت عقل، نقد تفکر ریاضی، جامعیت حیرت و بحث محبت را مطرح کرده که آن را نسبت به سایر مدل ها متمایز و ممتاز نموده است.

چکیده انگلیسی:

The current research was carried out with the aim of drawing a thinking model based on the teachings of Nahjal-Balagheh. This research is based on the qualitative research method of foundation data type with the Strauss and Corbin approach. The statistical population of the current research is all the propositions of the Nahjal-Balagha book and the sample selection method is the theoretical sampling method, which includes the propositions issued by Imam Ali(a.s.) about meditation.The data were also analyzed with three methods of open, central and selective coding. The findings of the research showed that human nature, the desire for knowledge, responsibility and will are among the causal conditions of the phenomenon of contemplation, faith, amazement, the benefit of the heart, hearing and sight, the religion of Islam and the phenomenon of death are the background conditions of contemplation, the use of intelligence, limitations, and relationships. In Nahjal-Balagheh's view, mundaneness and impressionability are the interfering conditions of thinking. Questioning, tolerating ambiguity, comprehensiveness, consultation, avoiding excommunication and avoiding determinism of the results of thinking, among the strategies of thinking and knowledge of God, trust and friendship are consequences of thinking. The model of thinking presented by Nahjal-Balagheh, while incorporating most of the views raised in the matter of thinking, also put forward some aspects such as criticism of the originality of sense, criticism of the originality of reason, criticism of mathematical thinking, the comprehensiveness of wonder and the discussion of love, which is compared to Other models have distinguished and distinguished

منابع و مأخذ:

قرآن کریم، ترجمه کاظم پورجوادی، تهران: بنیاد دائرة المعارف اسلامی
نهج البلاغه، تحقیق صبحی صالح، قم: دارالهجرة.
ابن عربی، محی الدین. (1975). الفتوحات المکیة ، تحقیق و تقدیم عثمان یحی، قاهره، بی نا.
ابن مسكويه، أبو علي أحمد بن محمد. (1437). تهذيب الأخلاق وتطهير الأعراق، تحقیق سید حسین مومنی، تهران: المعهد العالی للعلوم و الثقافه الاسلامیه.
ارسطو. (1392). متافیزیک(مابعد الطبیعه)، ترجمه بر پایه متن یونانی از شرف الدین خراسانی، تهران: حکمت.
امید، مسعود. (1391). انسان شناسی در فلسفه کلاسیک و جدید، اطلاعات حکمت و معرفت، سال هفتم، شماره 1، 29-22.
ایمان، محمد تقی. (1397). روش شناسی تحقیقات کیفی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
بداشتی، علی اله. (1376). مبانی معرفت شناسی مفاهیم ماورای طبیعی دینی، فصلنامه نامه مفید، شماره 10
پیاژه، ژان. (1368). روانشناسی هوش، ترجمه حبیب الله ربانی، تهران: انتشارات صفی علیشاه.
ترنس، اروین. (1380). تفکر در عهد باستان، ترجمه محمد سعید حنایی کاشانی، تهران: قصیده.
تميمى آمدى، عبد الواحد بن محمد. (1410)، غرر الحكم و درر الكلم‏، محقق/ مصحح: رجائى سيد مهدى‏، قم: دار الكتاب الإسلامي‏.
جعفری، محمدتقی. (1359). ترجمه وتفسیر نهج‌البلاغه، تهران: دفترنشرفرهنگ اسلامی.
جعفری، محمدتقی. (1363). تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی، تهران: انتشارات اسلامی.
جعفری، محمدتقی. (1387) مجموعه ‌آثار،، تهران: انتشارات صدرا.
جوادی آملی، عبدالله. (1393). وحي و نبوت در قرآن. قم: مرکز نشر اسراء.
دخیل، علی محمد علی. (۱۴۰۶). شرح نهج البلاغة (دخیل). بیروت: دار المرتضی.
دهخدا، علی اکبر. (1377). لغت نامه، تهران: دانشگاه تهران.
ذاکر، منوچهر. (1400). نقدی بر باور «حیرت: سرآغاز فلسفه» و استدلال برای «تعجب: منشاء استنباط ابداکتیو»، فصلنامه اندیشه فلسفی، دوره 1، شماره 3، 249-263.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412ق). مفردات الفاظ قرآن، بیروت: دارالشامیه.
رنه دکارت. (1369). تأمّلات در فلسفه اولی، ترجمه احمد احمدى، تهران: مرکز نشر دانشگاهى.
سیف، علی اکبر. (1391). روانشناسی پرورشی نوین، تهران: دوران.
شاهنده، آمنه. (1384). نفس و تأثیر شناخت آن، دو ماهنامه بشارت، ش 49.
صلیبا، جمیل. (1366) فرهنگ فلسفی، ترجمه منوچهر صانعی دره‌بیدی، تهران: انتشارات حکمت.
طباطبائی، محمد حسین. (1390). المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
طلوعی، محمود. (1385). فرهنگ جامع سیاسی، تهران: انتشارات علم.
علی احمدی، علیرضا و ساروی مقدم، ناهید. (1397).روش شناسی داده بنیاد و رویش نظریه ها و کاربرد آن برای تولید دانش بومی، تهران: تولید دانش.
غزالی، محمد. (1401).کیمیای سعادت، تهران: امیرکبیر.
فیشر، رابرت. (1388). آموزش تفکر، تهران: گاج.
قاسمی، حمید و همکاران. (2020). مرجع پژوهش، تهران: اندیشه آراء.
کفاشیان، محمد. (1400). پرسشگری اخلاق محور، رشد آموزش فنی وحرفه‌ای و کار دانش، دورة شانزدهم، شمارة ۳.
کوبلر راس، الیزابت. (1376)، آشتی با مرگ، ترجمه مهدی قراچه داغی، تهران: نشر اوحدی
کوربین،جولیت و استروس، آنسلم. (1400). اصول تحقیق کیفی، شیوه ها و رویه های توسعه گراندد تئوری، تهران: اندیشه رفیع.
مجلسی، محمد باقر. (1403). بحار الانوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
محمدی ری شهری، محمّد. (1388). مباني شناخت، قم‌: موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث.
مشایخی پور، محمد علی؛ پهلوان، منصور. (1390). جایگاه تفکر وتدبر در قرآن کریم، دو فصلنامه عقل و دین، شماره پیاپی50
مصباح یزدی، محمدتقی. (1402). انسان‌سازى در قرآن (مجموعه کتب آموزشی معارف قرآن)، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مطهری، مرتضی. (1398). جاذبه و دافعه علی (ع)، تهران: انتشارات صدرا
مطهری، مرتضی(1387). مجموعه آثار، تهران: انتشارات صدرا.
معارف، مجید و قاسمی حامد، مرتضی. (1396). کارکردهای عقل در نهج البلاغه، پژوهش های قرآن و حدیث، سال پنجاهم، شماره 2، 315-337.
مغنیه، محمدجواد. (۱۹۷۹). في ظلال نهج البلاغة، بیروت: دار العلم للملايين.
مکارم شیرازی، ناصر، و جمعی از فضلا. (1375). پیام امام امیر المؤمنین (ع). تهران: دار الکتب الإسلامیة.
میرجلیلی، سید محمدعلی. (1402). تحلیل شبکه مضامین اندیشه ورزی در آثار شهید مطهری، نشریه علمی پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، سال 31، ش 59، ص 149- 175
نقوی قائنی، محمدتقی. (بی تا). مفتاح السعادة. تهران: مکتبة المصطفوي.
نقیب زاده، میرعبدالحسین. (1370). درآمدی به فلسفه، تهران: نشر طهوری.
هاشمی خویی، حبیب ا... بن محمد. (1400). منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، تهران: مکتبه الاسلامیه.