تفکر جادویی و تخیلِ علمی

محورهای موضوعی :  پژوهشهای معرفت شناختی

علی یعقوبی ¹ , مریم ضمیری بلسبنه ²

1 - استادیار دانشگاه گیلان
2 - کارشناسی ارشد جامعه شناسی دانشگاه گیلان

تاریخ دریافت : 1395/11/07 تاریخ پذیرش : 1396/06/01 تاریخ انتشار : 1396/06/01

کلید واژه: علم, تخیل, جادو, پزشکی, کیمیاگری,

چکیده مقاله :

همة معرفت های بشری به تدریج روند تطورات تاریخی را سپری کرده و به مرحلة کنونی رسیده اند. این مقاله با استفاده از روش اسنادی، به واکاوی نسبتِ بین جادو و علم می پردازد. یکی از حوزه های معرفتی، معرفت علمی است. بر مبنای پارادایم پوزیتیویستی، تفکر جادویی چون بدیل های ناپخته و گمراه کنندة تفکرِ علمی تلقی شده است. پوزیتیویست ها در روش شناسی بر مشاهده و تجربه تأکید زیادی می کردند و امور غیرتجربی را مُحمل و بی معنی می دانستند. این خوانشِ رادیکالی توسط پوزیتیوست های جدید اصلاح و تعدیل یافت. برخی فیلسوفان و مردم شناسان با رویکرد مردم شناسانه از جادو اعادة حیثیت کردند. آن ها تأکید می کنند برهان قاطعی برای برتری علم بر انواع دیگرِ معرفت وجود ندارد. هر معرفتی دارای بازی های زبانی گوناگون و مجموعه ای از واژگان است که درک آن برای بیرون از آن حوزه مشکل است. برمبنای پارادایم مردم شناختی نوین نیز تفکر علمی و تفکر اسطوره ای ـ جادویی درآمیخته اند و در جوامع گذشته و حال وجود داشته و از یکدیگر تغذیه کرده اند.

چکیده انگلیسی:

All human knowledge has passed the process of the historical developments and reached the present level. By using the documentary method, this paper analyzes the relation between magic and science. One of the fields of knowledge is the scientific knowledge. Based on the positivist paradigm, magical thinking is false. Positivists, in their methodology, emphasize on observation and experiment, and non-empirical phenomena have regarded as un-scientific and meaningless. This radical reading is modified by the new positivists. Some philosophers and anthropologists have supported magic by anthropological approach. They emphasize that there is not conclusive argument for the superiority of science over other types of knowledge. Any knowledge embraces various language games and a set of vocabulary which its understanding is difficult when taken into consideration from outside. According to the modern anthropological paradigm, the scientific thought and mythical- magical thinking- are mixed with each other. They have existed in the past and present societies and they have fed from each other.

منابع و مأخذ:

آرون، ریمون؛ (1364). مراحل اساسی سیر اندیشه در جامعه­شناسی. ترجمه باقر پرهام، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.

باربو، ایان؛ (1362). علم و دین. ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

بایرناس، جان؛ (1348). تاریخ جامع ادیان. ترجمه علی اصغر حکمت، تهران: پیروز و فرانکلین.

بلوکباشی، علی؛ (1359). دیدگاه­ها و نگرش­ها در مردم­شناسی: مکتب تکامل­گرایی. کتاب جمعه، س1، ش32، اردیبهشت ماه.

پوپر، کارل؛ (1368). حدس­ها و ابطال­ها، رشد شناخت علمى. ترجمه احمد آرام، چاپ دوم، تهران: شرکت سهامى انتشار.

ترابی، علی اکبر؛ (1341). نظری در تاریخ ادیان. تهران: اقبال.

توسلی، غلام عباس؛ (1370). نظریه­های جامعه­شناسی. تهران: سمت.

توکل، محمد؛ (1389). جامعه­شناسی علم. تهران: جامعه­شناسان.

جاهودا، گوستاو؛ (1363). روان­شناسی خرافات. ترجمه محمد تقی براهنی، تهران: نشر نو.

چالمرز، آلن؛ (1382). چیستی علم. ترجمه سعید زیبا کلام، تهران: سمت.

دنیوی، محسن؛ مقدم حیدری، غلامحسین؛ (1395). تأثیر مردم­شناختی بر هستی­شناختی و روش­شناختی فایرابند. فلسفه علم، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال ششم، شماره اول، 55ـ39.

رنان، کالین؛ (1366). تاریخ علم کمبریج. ترجمه حسن افشار، تهران: مرکز.

سابوتسکی، اوژن؛ (1394). جادو و ذهن مروری بر سازوکارها و رشد تفکر و باورهای جادویی. ترجمه فرشید مرادیان و نگین ناصری تفتی، تهران: ارجمند.

سلیمی، فرشید؛ (1392). نگاهی به جوانه­های علم بومی در تاریخ: از وحدت علم تا علم بومی. مجله رشد آموزش علوم اجتماعی، دوره 16، شماره1، 27ـ26.

سیف بهزاد، فرخ؛ (1385). روان­کاوی و علوم غریبه. تهران: درسا.

عالم، عبدالرحمن؛ (1385). تاریخ فلسفه سیاسی غرب. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین­الملل.

فروم، اریک؛ (1382). روان­کاوی و دین. ترجمه آرسن نظریان، تهران: مروارید.

کوزر، لوئیس؛ (1380). زندگی و اندیشه بزرگان جامعه­شناسی. ترجمه محسن ثلاثی، تهران: علمی.

گل سرخی، ایرج؛ (1377). تاریخ جادوگری. تهران: علم.

لوی ـ برول، لوسین؛ (1389). کارکردهای ذهنی در جوامع عقب­مانده. ترجمه یدالله موقن، تهران: هرمس.

محسنی، منوچهر؛ (1372). مبانی جامعه­شناسی علم. تهران: طهوری.

مدنی، آزاده؛ (1386). کیمیاگری، مجله کتاب نقد، شماره 45، 326 – 289.

مطهری، مرتضی؛ (1370). علل گرایش به مادیگری. تهران: صدرا.

مظاهری، زهرا؛ علوی، سید کاظم؛ (1388). علم سنتی و علم مدرن. فصلنامه تخصصی فقه و تاریخ تمدن، سال ششم، شماره 21، 156ـ131.

معین، دکتر محمد؛ (1386). فرهنگ کامل فارسی. به اهتمام عزیزالله علیزاده، تهران: فردوس.

مقدم حیدری، غلامحسین؛ (1392). مبانی فلسفی مرد­م­شناسی علم. مجله روش­شناسی علوم انسانی، سال19، شماره 75ـ74، 27ـ7.

مقدم، سعید و خان­محمدی، کریم؛ (1390). نقد و بررسی زمینه­های معرفتی و وجودی نظریه کارکردگرایی دورکیم. معرفت فرهنگی اجتماعی، سال دوم، شماره سوم، ص: 112 – 85 .

ملک راه، علی­رضا؛ (1385). آیین­های شفا. تهران: پژوهشکده مردم­شناسی.

موحد ابطحی، سید محمد تقی؛ (1381). تحلیل جامعه­شناسانه دین از منظر دورکیم. مجله علامه، دوره اول، شماره 3، ص : 254 – 192.

مورتون، ادم؛ (1382). فلسفه در عمل. ترجمه فریبرز مجیدی، تهران: مازیار.

مورن، ادگار؛ (1391). روش شناخت شناخت. ترجمه علی اسدی، تهران: سروش.

میرعبدالله لواسانی، افشین؛ (1388). نگرشی بر جادو و جادوگری در مردم­شناسی. مجله گزارش، سال نوزدهم، شماره 216، 33ـ34 .

میری، سید جواد و علی اصغری صدری، علی؛ (1391). علی شریعتی و پوزیتیویسم، مجله فلسفه علم، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال دوم، شماره دوم، 146ـ117.

وبر، ماکس؛ (1384). اقتصاد و جامعه. ترجمه عباس منوچهری و سایرین، تهران: مولی.

وود، کالینگ؛ (1381). هنر به­مثابۀ جادو، ترجمه نغمه ثمینی، مجله هنر، شماره 54، 127ـ118.

همو؛ (1388). جامعه­شناسی پزشکی. تهران: طهوری.

همیلتون، ملکم؛ (1381). جامعه­شناسی دین. ترجمه محسن ثلاثی، تهران: تبیان.

 

Beattie , J. (1978) Other cultures. London:Cohen and West.

Horton,R.(1970) Africa traditional thought and western science , in B.Wilson (ed.)Rationality .Oxford :Blackwell.

Kuhn,T.S.(1962) The structure of scientific revolutions, university of Chicago press, Chicago.

Malinowski Bronislaw (1948 ) Magic, science and religion and other essays , Selected and with an introduction, by Robert Redfield trade edition, Beacon press: Boston, Massachusetts, Text Edition,The Free Press: Glencoe, Ilunois.

Gould J , W. L. Kolb (1971) In comparative religion, tr. R.Sheed, London, ER; ERE ; Evans - Pritchard, E. E., »Sorcery.

Peltzer, K. (2003) Magical thinking and paranormal beliefs among secondary and university students in South Africa. Personality and Individual Differences, 35, 1419-1426.

Robinson , Guy (1996) Philosophy and mystification A reflection on nonsense and clarity , ISBN 0-203-98089-1 Master e-book ISBN .

Styers, Randall (2004) Making magic: religion, magic, and science in the modern world ,p. cm.—(Reflection and theory in the study of religion), Includes bibliographical references (p.) and index.

Taylor, C.( 1979) Hegel and modern society , Cambridge University Press.

Wittgenstein, L(1995) Remarks on Colour,ed.by G. E.M. Anscombe. Trans. By Lindal. Mc Alister and Margarete. Oxford: Blackwell.