جستارهای معرفت شناختی ویلیام چیتیک در ادب عرفانی

محورهای موضوعی :  پژوهشهای معرفت شناختی

معصومه نقدبیشی ¹ , محمد تقی فعالی ² , هادی وکیلی ³

1 - دانشجوی دکترای گروه عرفان اسلامی دانشکده الهیات، حقوق و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - گروه عرفان اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 - دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

تاریخ دریافت : 1400/12/11 تاریخ پذیرش : 1401/04/27 تاریخ انتشار : 1401/06/01

کلید واژه: مولوی, ادبیات عرفانی, ابن‌عربی, معرفت‌شناسی, ویلیام چیتیک,

چکیده مقاله :

بررسی معرفت‌شناختی گزاره‌های ادبیات عرفانی در نمونه‌ای از آثار مولوی و ابن عربی از نظر ویلیام چیتیک هدف این جستار است. تحقیق و تقلید دو راهبرد شناختی هستند که در متون متقدم و متأخر رد پای خود را بر جای گذاشته و در معرفت‌شناسی معاصر نیز محل بحث و نظر بوده‌اند. حوزة متأثر از این دو علوم عقلی و نقلی است که عرفان پژوهانی مانند ویلیام چیتیک را متوجه خود کرده و هرکدام شیوه متناسب خود را داراست. این گزارش توصیفی-تحلیلی نشان می‌دهد چیتیک با روشی پارادوکسیکال عقل را در تمامی معارفی که به دست می‌آورد مقلّد و عقلانی‌ترین جریان تقلید را که تبعیت از خداست موجّه می‌داند. او می‌کوشد تا از میراث ادبی و عرفانی اسلام برای احیای سنت عقلی سود برده و در مقام نقد معرفت‌شناسی مدرن، به نفس از دست رفته شناخت و وجود آدمی از نظر مولوی اشاره می‌کند که در تقلید گرفتار شده است و در آموزه‌های ابن عربی هم تقلید را امری ناگزیر در روند شناخت و تنها از خدا دانسته و راه تفکر و تعقل خلاق را باز می‌کند.هر چند که آرای چیتیک در این باره و نیز در نقد مدرنیته قابل نقد است و به پاره ای از آنها در این مقاله پرداخته شده است.

چکیده انگلیسی:

 The epistemological study of the propositions of mystical literature such as Rumi and Ibn Arabi’s Sufism as William Chittick understood, has been considered in this paper. "Research" and "imitation" are two cognitive strategies that have left their effect in earlier and later texts and have also been discussed in contemporary epistemology. The field is influenced by these two intellectual and narrative sciences, which have attracted the attention of scholars like William Chittick, and each one has its own appropriate method. This descriptive-analytical report shows that Chittick, in a paradoxical way, justifies the imitation in all the cognitions he acquires and the most rational stream of imitation, which is obedience to God. He tries to use the Islamic literary and mystical heritage to revive the intellectual tradition, and as a critique of modern epistemology, he points to the lack of cognition and existence, from Rumi’s view which is trapped in imitation and in the teachings of Ibn Arabi also make imitation an inevitable issue in the process of cognition and considering only God and open the way for creative thinking and reasoning. Although Chittick's opinions can be criticized in this regard as well as in the criticism of modernity, and some of them have been discussed in this article.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

ابن‌خلدون، عبدالرحمن (1388). مقدمه ابن خلدون، ترجمه: محمد پروین گنابادی، تهران، شرکت انتشاراتی علمی و فرهنگی.

ابن عربی، محی‌الدین (1405ق). الفتوحات المکیة فی معرفة أسرار المالکیة والملکیة، تحقیق عثمان یحیى، بیروت: دارصادر.

استیونسن، لزلی و همکاران (1398). دوازده نظریه درباره طبیعت بشر، ترجمه: میثم محمدامینی، تهران، نشر نو.

تبریزی، شمس­الدین محمد (1385). مقالات، تصحیح: محمدعلی موحد، تهران: خوارزمی.

ترمذی، ابوعیسی­محمد (1398ق). سنن ترمذی، تصحیح: احمدمحمدشاکر، قاهره: شرکة مکتبة و مطعبة مصطفی البابی الحلبی و اولاده.

جرجانی، میرسید شریف (1360). التعریفات، ترجمه: عمران علیزاده، تهران: وفا.

جهانگیری، محسن(1383).محیی­الدین ابن عربی: چهره برجسته عرفان اسلامی، تهران: دانشگاه تهران.

چیتیک، ویلیام (1385). راه عرفانی عشق (تعالیم معنوی مولوی)، ترجمه: شهاب­الدین عباسی. تهران: پیکان.

--------  (1389). طریق عرفانی معرفت از دیدگاه ابن عربی، ترجمه: مهدی نجفی افرا.  تهران: جامی.

--------  ( 1394). علم جهان علم جان: ربط جهان­شناسی اسلامی در دنیای جدید، ترجمه: امیرحسین اصغری. تهران: انتشارات اطلاعات.

--------  (1395). عشق الهی، ترجمه: انشالله رحمتی و حسین کیانی. تهران: سوفیا.

خراسانی، شرف­الدین (1370). «ابن­عربی» در دایرة­المعارف بزرگ اسلامی، ج4، تهران: مرکز دایرة‌ المعارف بزرگ اسلامی.

راغب اصفهانی، ابی‌القاسم حسین بن محمد (1428)، المفردات فی غریب القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

سرّاج طوسی، ابونصر (1388). اللمع فی التصوف، ترجمه: مهدی محبتی، تهران: اساطیر.

سهروردی، عمر بن‌ محمد سهروردی (1393). عوارف المعارف، به کوشش: قاسم انصاری، تهران:  شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

سهلگی، محمد بن علی (1388). از میراث عرفانی بایزید بسطامی، ترجمه: محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.

مجلسی، محمدباقر [علامه]1398. بحار الانوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار علیهم‌السلام، 110جلد. قم: دار الکتب الاسلامیه.

مستملی بخاری، اسماعیل بن محمد (1387). شرح التعرّف لمذهب [اهل] التصوف، ج3، به کوشش محمد روشن، تهران: اساطیر.

مولوی، جلال‌الدین محمد بلخی (1387). مثنوی معنوی، ج2، به کوشش محمد استعلامی، تهران: سخن.

-------- (1388). فیه مافیه، به کوشش بدیع­الزمان فروزانفر، تهران: خیام.

-------- (1398). مجالس سبعه، به کوشش سلمان مفید، تهران: مولی.

نسفی، عزیزالدین (1399).  کتاب الانسان الکامل، تهران: طهوری.

ورّام بن أبی فراس (1410ق). تنبیه الخواطر و نزهة النواظر، ج 1، قم: مکتبة الفقیه.

Chittick, William. C (2014). Rumi’s Path of Realization, http://www.allamaiqbal.com/publications/journals/review/oct01/05.htm.

______________. 1994. Toward a Theology of Development. http://www.allamaiqbal.com/publications/journals/review/oct95/6.htm

______________.1998 .Can the Islamic Intellectual Heritage be Recovered. Iqbal Review. 40/3.