معیارهای ارزیابی عقلانیت باورهای دینی در رویکرد جامع‌نگر
محورهای موضوعی : پژوهشهای معرفت شناختی
1 - دانشیار فلسفه دانشگاه خوارزمی تهران
کلید واژه: عقلانیت, باورهای دینی, شبکه باور, رویکرد جامع‌نگر,
چکیده مقاله :
ارزیابی عقلانیت نظری و عملی نظام باورهای دینی از مهم‌ترین وظایف و کارکردهای فلسفه دین است که موجب فهم مشترک عقلانی ما از ادیان می‌شود. در این زمینه، در این تحقیق، رویکرد جامع‌نگر انتخاب شده است که در آن به روش استقرایی معیارهای متفاوتی برای سنجش عقلانیت باورهای دینی استفاده می‌شود؛ معیارهایی مانند امکان اثبات برهانی، کلیت و جهانشمولی، ثبات و تغییرپذیری، انسجام درونی، بساطت و پیچیدگی، داشتن نتیجه عملی مناسب، استقلال از حجیت متون دینی، میزان تاثیرپذیری از عوامل معرفتی و غیرمعرفتی دارای اهمیت خاص خود هستند. بکارگیری این معیارها در رویکرد جامع‌نگر نشان می‌دهد که مجموعه باورهای دینی دارای سطوح مختلفی از عقلانیت نظری و عملی هستند. براین اساس می‌توان نظام باورهای دینی را به سه گروه عمده باورهای بنیادی، باورهای میانی و باورهای حاشیه‌ای تقسیم کرد که در این تقسیم، باورهای بنیادی دارای عالی‌ترین سطح عقلانیت، باورهای حاشیه‌ای دارای نازل‌ترین سطح عقلانیت و باورهای میانی هم در جایگاه بین آن دو هستند. حال بانظر به اهمیت محوری باورهای بنیادی در درجه اول و باورهای میانی در درجه دوم، برای بسط گفتگوی پیروان ادیان الهی و مذاهب اسلامی و گسترش صلح و همزیستی بشری، توصیه می‌شود عمدتا بر باورهای بنیادی تمرکز شود، زیرا عموم پیروان ادیان و بعضا دیگر خداباوران درباره آنها اتفاق نظر دارند. البته در گفتگوی مذاهب اسلامی، تلاش برای گسترش فهم مشترک از باورهای میانی هم مهم است.
Assessing of theoretical and practical rationality of religious beliefs system is of the most significant duties and functions of philosophy of religion which is led to common rational understanding of religions. In this case, in this paper, is selected comprehensive approach in which inductively is used different criterions for evaluating the rationality of religious beliefs. Some of these criterions are included of possibility to argue them based on logical proofs, universality and being global, stability and changeability, internal coherency, simplicity and complexity, having suitable practical results, independent of religious texts authority, being under influences of epistemic and social factors and so on that have their own magnificence. Using these criterions in our comprehensive approach indicates that the totality of religious beliefs system have different levels of theoretical and practical rationality. Based on this fact, we can divide religious beliefs system into three groups, including fundamental, intermediate and marginal beliefs, that in this division, fundamental beliefs have the highest levels of rationality, marginal beliefs have the lowest levels of rationality, and intermediate beliefs are places between them. Now by considering the central place of fundamental beliefs, and then intermediate ones in second place is recommended to focus mostly on fundamental ones regarding interfaith dialogues and extending coexistence and peace between followers of divine religions and Islamic denominations, since most of divine religions believers and theists have common understanding concerning them. Regarding interfaith dialogue among Islamic denominations, of course, it should be extend believers common understanding of intermediate beliefs.
قرآن
ایلخانی، محمد.(1389). تاریخ فلسفه در قرون وسطی و رنسانس، چاپ سوم، تهران، انتشارات سمت.
آنترمن، آلن.(1385). باورها و آئین یهودی، ترجمه رضا فرزین، قم، دانشگاه ادیان و مذاهب.
پترسون، مایکل و دیگران.(1376). عقل و اعتقاد دینی، ترجمه احمد نراقی وابراهیم سلطانی، تهران، طرح نو.
جوادی آملی، عبدالله.(1387 الف). منزلت عقل در هندسه معرفت دینی، قم، نشر اسراء.
شیخ الاسلامی، سید اسعد.(1378). سیری اجمالی در اندیشههای کلامی معتزله و اشاعره، چاپ دوم، تهران، انتشارات سمت.
قربانی، قدرت الله.(1393). عقلانیت تشکیکی نظام باورهای دینی، پژوهشهای اعتقادی کلامی، شماره 14.
کشیتی، مهن سن.(1354). آیینهای هندو. ترجمه : ع پاشایی. تهران، نشر جهان کتاب.
کونگ، هانس.(1384). تاریخ کلیسای کاتولیک، دانشگاه ادیان و مذاهب.
گیسلر، نرمن.(1384). فلسفه دین، ترجمه دکتر حمید رضا آیت‌الهی، چاپ اول، تهران، انتشارات حکمت.
میشل، توماس.(1387). ترجمه حسین توفیقی، قم، دانشگاه ادیان و مذاهب.
ناس، جان بایر.(1381). تاریخ جامع ادیان. ترجمه : علی اصغر حکمت. تهران : انتشارات علمی و فرهنگی.
هپ برن، رونالد.(1384). برهان امکان و وجوب، چاپ شده در خدا در فلسفه، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، چاپ سوم، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
هیک، جان.(1372). فلسفه دین، ترجمه بهرام راد، انتشارات الهدی.
همو.(1386). مباحث پلورالیسم دینی، ترجمه عبدالرحیم گواهی، تهران، نشر علم.
Audi, Robert.(1998). Epistemology, Routledge, London.
Leibniz, Gottfried.(1934). On the Ultimate Origination of Things: in the Philosophical Writings of Heibniz, translation by M. Morris, London: J. M. Dent and Sons.
Pannenberg, Wolfhart.(1991). Systematic Theology, Trans by: Geoffrey W. Brommiley, T&T Clark International, London, Vol. 1, 2, 3.
Stenmark, Mikael.(1995). Rationality in Science, Religion, and Everyday Life: A Critical Evaluation of Four Models of Rationality, University of Norte Dame, Indiana, USA.
Stumpf, Sammuel Enoch.(1989). Philosophy, History and Problems, Mc Graw-Hill, Forth edition.
Swinburne, Richard.(1993). The Coherence of Theism, Oxford, Oxford University Press, Revised Edition.
Swinburne, Richard.(2004). The Existence of God, Oxford, Oxford University Press, Second Edition.
_||_