امروزه به دلیل محدودیت منابع آبی، کاربرد روش­های مناسب آبیاری به منظور افزایش بهره­وری مصرف آب در تولید محصولات استراتژیک بویژه گندم امری ضروری است. اهداف پژوهش حاضر بررسی اقتصادی روش­های مختلف آبیاری (قطره­ای نواری، سنترپیوت و بارانی) در استفاده از انرژی نو (خورشیدی) و مرسوم (شبکه) در تولید گندم بود که در استان البرز در سال های 1395 و 1396 انجام گرفت. در این تحقیق، ابتدا نیاز آبی محصول تعیین و سپس هزینه و منافع روش­های مختلف آبیاری با استفاده از برق شبکه و برق خورشیدی در تولید محصول مشخص شد. جهت بررسی اقتصادی به منظور  انتخاب بهترین روش آبیاری از تکنیک بودجه بندی جزیی استفاده شد. در این روش از شاخص­های درآمد و هزینه و منافع خالص نهایی استفاده شد. طبق نتایج، میزان صرفه جویی مصرف آب در روش­های آبیاری قطره­ای نواری و سنترپیوت نسبت به روش آبیاری مرسوم بارانی به ترتیب 8/22 و 6/17 درصد بود. میانگین منافع خالص تولید گندم در روش­های آبیاری بارانی، سنترپیوت و قطره­ای نواری با استفاده از برق شبکه به ترتیب 6/84 ، 6/85 و 7/90 میلیون ریال در هکتار و با استفاده از سلول­های خورشیدی به ترتیب 4/72، 7/79 و 3/85 میلیون ریال در هکتار محاسبه شد. در مجموع تیمار روش­های قطره­ای نواری با کاربرد برق شبکه به عنوان تیمار برتر و اقتصادی در تولید گندم توصیه گردید، چون در صورت جایگزینی سایر تیمارها بجای این تیمار، منفعت خالص نهایی کاهش یافته است.  تفاصيل المقالة

مقدمه: با توجه به کمبود منابع آب در کشور و به تبع آن استان فارس، بهبود مدیریت آبیاری مزارع گندم می‌تواند منجر به کاهش مصرف آب و افزایش بهره‌وری آب شود. برای اعمال مدیریت مناسب آبیاری در مزارع گندم، لازم است اطلاع کافی و دقیقی از وضعیت میزان مصرف آب و بهره‌وری آب وجود داشته باشد روش­: در یکسال زراعی مطالعه‌ای برای اندازه‌گیری آب آبیاری و محاسبه بهره‌وری آب در 30 مزرعه گندم در سه منطقه آب و هوایی مختلف استان فارس انجام شد. برای مقایسه آماری نتایج بدست آمده از آزمون تی استفاده شد. همچنین همبستگی عوامل مختلف باهم، با تعیین ضریب همبستگی مورد بررسی قرار گرفت. یافته­ها: نتایج این تحقیق، نشان داد که متوسط مقدار آب آبیاری کاربردی در مزارع گندم معادل5340 مترمکعب در هکتار بوده که 1064 مترمکعب در هکتار از میانگین نیاز آبی در سال آزمایش بیشتر بوده است. از نظر آماری میزان آب آبیاری با نیاز آبی بلندمدت تفاوت معنی‌دار داشت و در میزان آب آبیاری  در سامانه‌های مختلف آبیاری تفاوت معنی‌داری مشاهده نشد. متوسط مقدار بهره‌وری آب آبیاری و بهره‌وری آب کل به‌ترتیب 25/1 و 04/1 کیلوگرم بر مترمکعب بدست آمد که تفاوت میزان بهره‌وری آب در سامانه‌های مختلف آبیاری (سطحی، بارانی و قطره‌ای) نیز معنی‌دار نبود. تفاوت بهره‌وری آب آبیاری در منطقه گرم با سرد و منطقه گرم با معتدل در سطح 5 درصد معنی‌دار بود. بررسی همبستگی بین عوامل مختلف نشان داد که عامل سرد بودن منطقه و طول دوره رشد عامل مهمی در تولید محصول و تعداد آبیاری‌ها بوده است. نتیجه­گیری: سامانه­های آبیاری نوین در مقایسه با سامانه های سنتی آبیاری سطحی نتوانسته باعث کاهش آب آبیاری مزارع گندم شود. البته نبایستی این موضوع  منجر به زیر سوال رفتن اهمیت و فایده سامانه­های نوین آبیاری شود. بلکه علت اصلی، عدم وجود برنامه‌ریزی آبیاری در مزارع گندم می­باشد. برنامه­ریزی آبیاری، بویژه در سال‌هایی که بارندگی قابل توجهی رخ می‌دهد، می‌تواند باعث کاهش آب آبیاری و افزایش بهره‌وری آب گردد. عدم اطلاع کشاورزان از پیش‌بینی‌های بارندگی می‌تواند باعث انجام آبیاری اضافی و اتلاف آب گردد. تفاصيل المقالة