زعفران به عنوان با ارزش ترین محصول کشاورزی و دارویی جهان ، جایگاه ویژه ای در بین محصولات صنعتی و صادراتی ایران، دارد. مطالعه حاضر با هدف بررسی تغییرات صفات کمی، کیفی، فیزیولوژیکی و تجمع فلزات سنگین در نمونه های کشت شده زعفران در سه استان مهم تولید این گیاه دارویی، خراسان های شمالی (شهرستان شیروان)، رضوی (شهرستان تربت‌حیدریه) و جنوبی (شهرستان قائن) به‌صورت طرح آزمایشی بلوک کامل تصادفی در سه تکرار در سال زراعی 99-1398 انجام شد. در این پژوهش صفات کمی (عملکرد گل و کلاله)، کیفی (محتوای سافرانال، پیکروکروسین و کروسین به روش آبی استخراج و اندازه‌گیری با اسپکتوفتومتری)، صفات فیزیولوژیک (آنتوسیانین، فلاونوئید، فنل کل، و فعالیت آنتی اکسیدانی به روش الکلی استخراج و اندازه گیری با اسپکتوفتومتری) و میزان تجمع فلزات سلنیوم، سرب و نیکل (استخراج به روش اسیدی و اندازه گیری با جذب اتمی) بررسی شد. همچنین تاثیر پارامترهای اقلیمی بر عملکرد کمی و کیفی آن بررسی شد. نتایج نشان داد که نمونه‌های کشت شده در سه استان خراسان های شمالی، رضوی و جنوبی از نظر صفات کمی، کیفی، فیزیولوژیکی و تجمع فلزات تفاوت معنی داری دارند. استان خراسان شمالی و رضوی با بالاترین عملکرد گل و کلاله و همچنین محتوای سافرانال و کروسین، بیشترین کمیت و کیفیت را داشتند. همچنین بیشترین محتوای آنتوسیانین، فلاونوئید، فنل کل، فعالیت آنتی‌اکسیدانی و سرب در نمونه های استان خراسان شمالی مشاهده شد. دو پارامتر اقلیمی محتوای رطوبت نسبی و میانگین بارش سالیانه همبستگی بالایی با عملکرد کمی و کیفی داشتند و از عوامل محیطی تأثیرگذار بر کمیت و کیفیت زعفران محسوب می گردد. به‌طور کلی، استان خراسان شمالی و رضوی از نظر عملکرد کمی و کیفی زعفران از مزیت قابل توجهی در مقایسه با استان خراسان جنوبی برخوردار بودند. تفاصيل المقالة