یکی از مهم ترین مختصاتی که در سبک شناسی نثر مورد توجّه قرار می گیرد، عناصر تصویرساز و میزان کاربرد آن در آثار منثور است که در این میان، تمثیل به دلیل تأثیر بالایی که در جذابیّت کلام دارد، از اهمیّت ویژه ای برخوردار است. در این مقاله که به روش تحلیلی - توصیفی – آماری و برپایۀ منابع کتابخانه ای است، تلاش شده است تا با مطالعۀ کامل کتاب تاریخ بیهقی اصلی ترین شگردهای بیهقی در شیوۀ ارائۀ تمثیل بررسی شود. این مقاله با هدف کلّی ارائۀ ویژگی های تمثیل و شیوه های کاربرد آن در تاریخ بیهقی نوشته شده است و در پی پاسخ به این پرسش کلّی است که تمثیل در تاریخ بیهقی چه جایگاهی دارد و بیهقی تمثیل را با چه شیوه ها و کیفیتّت ها و در چه مقیاسی به کار برده است؟ گفتنی است تا کنون بصورت مستقل پژوهشی دربارۀ کیفیّت تمثیل در تاریخ بیهقی صورت نگرفته است. آنچه که در این مقاله بدان پرداخته‌شده است، استخراج تمثیل ها در تاریخ بیهقی و بررسی شیوۀ ارائۀ آن و میزان استفادۀ آماری از هر مورد است. بیهقی از همۀ شگردهای کاربردی تمثیل بهره برده است؛ امّا گاه در قالب صفت هایی شاعرانه به تمثیل، خاصیّتی شاعرانه می بخشد. همچنین گاهی معنای والای سخن بیهقی خود بدان درجه از حکمت می رسد که بی هیچ شگرد تصویرساز دیگری، قابلیّت تبدیل به مثلی نغز را دارد. این موارد زیر عنوان علوّ معنی بررسی شده است. گاه نیز سخن بیهقی، یادآور شعر و سخن شاعران پیش و پس از خود است که آن سخنان نیز غالباً تمثیل یا اصطلاح کنایی اند. در این میان سخن سعدی بیش از دیگران در تاریخ بیهقی فرایاد می آید. تفاصيل المقالة

پا‌به‌پایِ سیر تاریخیِ دغدغه تربیت انسان، ارتباط او با خدا، خود، دیگران و طبیعت نیز به عنوان ‌زمینه رشد عقلانی و منش اخلاقی مطرح بوده است. متون منظوم ادب فارسی سرشار از مفاهیم اخلاقی و ارزش های والای تربیتی است که دو اثر گران سنگ ادبیات عرفانی یعنی حدیقۀ سنایی و منطق الطیر عطار از امهات آن محسوب می شود. در مقاله حاضر به بررسی اخلاق و ارتباط چهارگانه بشری در این دو اثر پرداخته ایم. روش پژوهش کتابخانه ای و نوع تحقیق، توصیفی- تحلیلی است. نتیجه به دست آمده از پژوهش این است که ارتباط انسان برپایۀ وحدت وجود در منطق الطیر نسبت به حدیقه بارزتر و بیشتر است؛ این مسئله به نوع ماهیت این دو اثر بازمی گردد. در حدیقه سنایی رابطة انسان با خدا بیشتر بر مبنای رابطة وجودشناختی و خدا- بنده استوار است که نتیجه آن می شود که فضای خوف (از عقوبت الهی در انجام تکلیف) و ترک مالکیّت، بیشتر بر رابطة انسان با خدا استوار باشد تا رابطة عاشق و معشوق که در منطق الطیر عطار نمایان است. در منطق الطیر پیوندی که از راه عشق با معشوق حاصل می کند چنان است که او را با تمام کائنات، با تمام آنچه ماورای کائنات و با تمام آنچه برتر از کائنات تصور می شود، پیوندمی دهد تفاصيل المقالة

یحی بن معاذ رازی (متوفی 258 ق.) از نخستین عارفان ایرانی و نظریه پردازان حوزۀ عرفان اسلامی و ایرانی است که او را یگانه روزگار خوانده‌اند. در عرفان ایرانی که اصالت به شادی شادمانی داده می‌شود و ابوسعید ابوالخیر از پیشتازان آن به شمار می‌آید مبنای فکری خود را از بزرگانی چون یحیی بن معاذ رازی اخذ کرده‌اند که نظریۀ عرفانی خود را بر پایۀ امید استوار ساخته بود و با اصالت نور و روشنایی ایران باستان هماهنگی بیشتری داشت. این عارف با تکیه بر بخشایش خداوند که بر غضب او پیشی دارد و بر اساس این که عبادات انسان در برابر رحمت‌های الهی بسیار ناچیز است و بر پایۀ اینکه وعده‌های الهی بر عهدۀ اوست و وعیدهای خدا بستگی به عمل بندگان دارد نتیجه می‌گیرد که باید به رحمت خدا امیدوار بود و همین امید به دنبال خود شادمانی را در پی دارد و بر همین پایه غنا را بر فقر ترجیح می‌کند و خداوند را امید اصلی خود و عارفان به شمار می‌آورد و بخشایش او را در دنیا با چنین وسعتی منجر به بخشایش آخرت ارزیابی می‌کند. تفاصيل المقالة

معرفت شناسی یا نظریه شناخت،اساساً یکی از مباحث مهم در حوزه های فکری است که توسط فلاسفه و علمای تعلیم و تربیت مورد بررسی و مطالعه قرار می گیردوازمباحث مهم درفرهنگ اسلامی هم بوده ودرآثاربزرگان ادب وعرفان بازتاب گوناگونی داشته است. سنایی، که ازشاعران عارف درقرن پنجم وششم است درحدیقه به زیبایی ازآن بهره گیری کرده است. این مقاله با هدف بررسی وتحلیل جایگاه معرفت درحدیقه سنایی باروش پژوهشی در این توصیفی ـ تحلیلی نگارش شده است.یافته های مقاله نشان می دهدکه سنایی آشکار ونهان دیدگاه های معرفتی خود را ارایه داده است و مشاهده می شود که ابزارشناخت ومعرفت، حسی، عقلی وشهودی است و بیشتراندیشه های سنایی درمعرفت عقلی وشهودی جمع است ضمن اینکه عقل را هم تازمانی راهگشای معرفتی می داندکه لطف حق راهنمایش باشد,معرفتی که موردپذیرش وکاربردمتصوفه است مبتنی برشهودووحال ومبانی روحانی است وآنچه اززبان متصوفه در این وادی جاری است بیشترجنبه نمادین ورمزآلود داردوبازبان قال به تصویردرآمده است . تفاصيل المقالة

عقل همواره یکی از مهم ترین و بحث برانگیزترین مقولات در میان فیلسوفان، دانشمندان، حکیمان، عارفان و شاعران بوده است. یکی از دلایل مهمّ اختلاف در تعریف عقل، مفهوم چندگانه و متفاوت آن در میان فرهنگ ها، ملّت ها و نژادهای گوناگون است که شعر به‌عنوان عنصر اصلی تبلیغ و گسترش فرهنگ، درگذشته محلّ چالش ها و بحث های متفاوت و گاه هم‌رأی دربارۀ عقل بوده است. در این مقاله که به روش تحلیلی - توصیفی و بر پایۀ منابع کتابخانه ای است؛ تلاش شده است مقولۀ عقل با همۀ آنچه در برمی‌گیرد در اشعار ابوالعلای معرّی، شاعر بلندآوازۀ عرب و حدیقه الحقیقۀسنایی غزنوی، شاعر نام آشنای ایرانی، بررسی شود. آنچه در این پژوهش معیار اصلی قرارگرفته است بررسی عقل با همۀ زیرمجموعه‌هایش در شعر دو شاعر بوده است؛ چراکه در دیوان سنایی گاه عقل یادآور خرد ایرانی و قداست آن، گاه عقل معاش و بیشتر عقل در معنای دینی و کلامی آن را شامل می شود. از دستاوردهای این پژوهش است که عقل با تمام ظرفیت خود در دیوان دو شاعر در بیش از بیست مورد با مضمونی یکسان یا نزدیک به هم به‌کاررفته است و در دو مورد که خرد در مقابل دین و همچنین بدگمانی به خرد است، نقطۀ مقابل یکدیگر قرارگرفته‌اند. گفتنی است که ابوالعلا بیشتر عقل را در مفهوم عقل معاش به کار می گیرد؛ امّا سنایی عمدتاً از عقل در معنای عقل دینی و کلامی و عاملی برای درک حقایق وزندگی معنوی سخن می گوید. تفاصيل المقالة

تصویرسازی از مهم‌ترین ارکان دستگاه بلاغت است که موجب بسط حوزة تخیل شاعر و گستردگی و پویایی عالم شعر می‌شود. بررسی دقیق تصویر می‌تواند علاوه بر نشان دادن گسترة دایرة خیال شاعر و آشکارسازی برخی از تمایلات و انگیزه‌های درونی او، معیاری برای تعیین ارزش هنری اثر و نوآوری‌های شاعر در عرصة خیال باشد. تصویر از مهم‌ترین ویژگی‌های سبکی سبک هندی است. سبک هندی در میان سبک‌های شعر فارسی، بیش‌ترین ارتباط را با بسترهای اجتماعی دارد. صائب تبریزی برجسته‌ترین شاعر این سبک است که دیوانش مملو از صور خیالی است که از زمینه‌های اجتماعی نشأت گرفته است. وی توجّه خاصی به زبان و فرهنگ عامه داشته است و کنایات و اصطلاحات رایج در عصر خود را به استخدام تصویرسازی شعر درآورده است. آموزه‌های ملی و مذهبی انعکاس پر رنگی در دیوان صائب دارد. در شعر او و هم‌عصرانش به عناصر جدیدی در ایجاد تصویر شعری برمی‌خوریم که در آثار متقدّمین وجود ندارد یا به‌ندرت قابل مشاهده است. صائب با تکیه بر گنجینة فولکوریک جامعة زمان خود، مضمون سازترین شاعر در بین همة شعرای فارسی‌زبان است. این پژوهش به شیوة تحلیل محتوا، به بررسی قلمرو خیال از منظر آموزه‌های ملی و مذهبی که صائب در ساختمان تصاویر شعری استخدام کرده، پرداخته است. تفاصيل المقالة

در ادبیات فارسی، شاعران و نویسندگان، کمابیش به دانش جغرافی و شناخت اقالیم، کشورها، شهرها، کوه‌ها، رودها و مانند آن توجه خاصی داشته‌اند و با این عناصر، مضامین و تصاویر شعری آفریده‌اند. اَعلام جغرافیایی که به دو بخش عَلَم عام و عَلَم خاص تقسیم می‌شوند، در شعر معاصر نیز بازتاب قابل توجهی دارد. یکی از شاعران موفق معاصر در حوزۀ غزل، محمدعلی بهمنی است. بهمنی از این عناصر به منظور مضمون‌سازی و ساخت تصاویر شاعرانه بهره برده است. در این مقاله که به روش توصیفی-تحلیلی و آماری و بر پایۀ منابع کتابخانه‌ای است، تلاش شده است که شیوۀ بهمنی در ساخت مضامین و تصاویر شعری با اَعلام جغرافیایی استخراج و بسامد پرکاربردترین اَعلام در غزل وی مشخص گردد. نتایج حاصل از این پژوهش حاکی از آن است که بهمنی بیشتر در غزلِ خود از اَعلام عام جغرافیایی بهره برده است؛ اَعلامی مانندِ آسمان، شهر، خانه و کوه بیش از سایر اَعلام در غزل وی کاربرد داشته‌اند. بهمنی تقریباً از همۀ شگردهای بیانی؛ همچون تشبیه، استعارۀ مصرحه، استعارۀ مکنیه، استعارۀ تمثیلی، کنایه، نماد، تمثیل و مجاز در ساخت مضامین و تصاویر شعری بهره برده است که تشبیه در بین این شگردها، بیشترین کاربرد را دارد. تفاصيل المقالة