زبان سغدی یکی از زبان‌های ایرانی میانه شرقی است که از آن گنجینه‌ای پربار از متون و واژگان بجای مانده است. شوربختانه، با آن‌که سغدی روزگاری به عنوان یک زبان میانجی در طول جادة ابریشم روایی داشته، امروزه تنها گویشی از آن در بخش کوچکی از تاجیکستان در دره یغناب به عنوان زبان یغنابی به جای مانده است. در این نوشتار کوشش گردیده، نخست پیوند زبان سغدی از نگر ساخت‌واژه اعم از این‌که یک واژه بسیط است یا مشتق یا مرکب با دیگر زبان‌های ایرانی مانند اوستایی، فارسی میانه و... نشان داده شود و سپس، به‌گونه‌ای اختصاصی زبان سغدی با یغنابی دربخش واژگان مشتق پسونددار از نگر دگرگونی‌های دستوری و معنایی که یک واژة ساده در پیوند با پسوند پیدا می‌کند، مورد بررسی و سنجش قرار گیرد. تفاصيل المقالة

در این گفتار نخست، خط و زبان خوارزمی و بن‌مایه‌های آنان در دوران باستان و میانه و نیز در زمان پس از ظهور اسلام در ماوراءالنهر و آثار بجای‌مانده از آنان بررسی می‌شود. سپس دربارة ویژگیهای دستوری زبان خوارزمی به تفصیل سخن رانده می‌شود و با یکی از زبانهای بسیار مهم ایرانی‌میانه شرقی، یعنی سغدی سنجیده می‌گردد. در جای‌جای این گفتار این دو زبان چه از نگر دستوری و چه از نگر واژگانی مورد سنجش قرار می‌گیرند و پیوند و پیوستگی آنان هرچه بهتر نشان داده می‌شود. از سویی دیگر کوشش شده است تا ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد دستوری که تنها مختص زبان خوارزمی است چونان: قانون وقف، اصل پیشگرایی یا صدارت‌طلبی، توالی پسوندها و... به تفصیل بیان شوند. در پایان نیز نمونه‌هایی چند از واژگان مشترک خوارزمی و سغدی که نماینده گروه زبانهای ایرانی‌میانه شرقی هستند با زبان پشتو که امروزه بازماندة زبان خوارزمی به شمار می‌آید، ارائه شده‌است تا پیوستگی این زبان‌ها به یکدیگر بدرستی نمایان گردد. تفاصيل المقالة