مقدمه: گرد و غبار به‌عنوان یکی از بحران‌های مهم زیست‌محیطی در خاورمیانه، تأثیرات گسترده‌ای بر کیفیت زندگی، سلامت انسان، حاصل‌خیزی خاک، دید، اقتصاد و جنبه‌های اجتماعی دارد. این پدیده در مناطق خشک و بیابانی، به‌ویژه در ایران که بخش بزرگی از آن در مناطق خشک و نیمه‌خشک قرار دارد، رایج است. با توجه به اهمیت این موضوع، شناسایی منابع و عوامل تشدید‌کننده آن ضروری است. گرد و غبار شامل ذرات معلق با قطر کمتر از 10 میکرومتر (PM10) است. این مطالعه به بررسی نسبت غلظت ذرات PM2.5/PM10 به‌عنوان شاخصی برای تعیین زمان وقوع گرد و غبار در سامانه پایش محیط‌زیست کشور می‌پردازد.

مواد و روش‌ها: در این مطالعه یک روش ساده و کاربردی برای تعیین روزهای گرد و غبار ارائه شده است. بر اساس داده‌های دریافتی وقوع رخداد گرد و غبار از مراجع معتبر، نسبت PM2.5/PM10 در روزهایی مذکور محاسبه و بر اساس نتایج محاسبات صورت گرفته، شاخص عددی احتمال وقوع گرد و غبار ارائه شده است . بدین منظور ابتدا یک رویداد گرد و غبار در تاریخ مشخص( 25 تیر 1398 ) در استان خوزستان ( شهر اهواز) مورد بررسی قرار گرفت و بر این اساس نسبت داده‌های PM2.5/PM10 در استان‌های خوزستان، کرمان، یزد، بوشهر، قم، زنجان، مرکزی، لرستان، کرمانشاه، کردستان، گیلان و تهران محاسبه شد.

نتایج و بحث: براساس وقوع طوفان‌های گرد و غبار در استان‌های خوزستان، کرمان، یزد، بوشهر، قم، زنجان، مرکزی، لرستان، کرمانشاه ، کردستان ، گیلان و تهران در بازه زمانی سال 1398 و محاسبه میانگین ساعتی نسبت PM2.5/PM10 عدد شاخص محاسبه شد. نتایج نشان می‌دهد، زمانی که نسبت PM2.5/PM10 کمتر 0.1 باشد، رخداد گرد و غبار وجود دارد. بر همین اساس روزهای وقوع رویداد به سه دسته روزهای وقوع گرد و غبار PM2.5/PM10=0.1 ، روزهای سبک گرد و غبار PM2.5/PM10=0.5 و روزهای متوسط گرد و غبار PM2.5/PM10= 0.1-0.5 تقسیم شد.

نتیجه‌گیری: نتایج نشان داد در بین استان‌های بررسی شده، میانگین غلظت PM10 و PM2.5 در ایستگاه اهواز به ترتیب عدد 355 میکروگرم برمترمکعب و 27.15 میکروگرم برمترمکعب می‌باشد و هر دو غلظت در محدوده خطرناک می‌باشند. همچنین با توجه به نتایج بدست آمده، نسبت PM2.5/PM10 و ارتباط موضوعی آن با شاخص کیفیت هوا مورد تایید قرار گرفت و نتایج حاصل می‌تواند توسط سیاست گزاران برای طراحی و اجرای اقدامات کنترلی موثر، در هنگام وقوع رخداد گرد و غبار مورد استفاده قرار گیرد. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد نسبت PM2.5به PM10 می‌تواند به عنوان شاخصی در خصوص زمان وقوع رخداد گرد و غبار مورد توجه قرار گیرد.