برابری جنسیت در قصاص؛ شرط ثبوت یا اجراء

الموضوعات : آموزه های فقه و حقوق جزاء

سید مصطفی محقق داماد ¹ , کاظم خسروی ²

1 - گروه حقوق دانشگاه شهید بهشتی
2 - دانشگاه علوم اسلامی رضوی

تاريخ الإرسال : 04 الجمعة , ذو القعدة, 1443 تاريخ التأكيد : 28 الأربعاء , ذو الحجة, 1443 تاريخ الإصدار : 24 السبت , ذو الحجة, 1443

الکلمات المفتاحية: شرط قصاص, برابری جنسیت در قصاص, شرط ثبوت قصاص, شرط اجرای قصاص,

ملخص المقالة :

برابری در جنسیت، یکی از شرایط ثبوت یا اجرای قصاص است که فقهاء اسلامی، درباره ی آن، دارای آراء متعدد متفاوتی هستند. با توجه به پذیرش تفاوت میان دیه ی زن و مرد، نظرات متفاوتی در رابطه با نوع مجازات جنایات عمدی مرد مسلمان نسبت به زن مسلمان وجود دارد؛ چنانکه برخی از فقیهانی که شرط برابری را در جنسیت، از شرایط ثبوت قصاص می دانند، دیه و ارش را جایگزین قصاص می دانند؛ کسانی که در جنایات عمدی مرد نسبت به زن، به طور مطلق به عدم ثبوت قصاص، فتوی می دهند و یا قصاص را صرفاً، در صورت تساوی دیه عضو مورد جنایت بین طرفین می پذیرند و یا در مورد جنایات عمدی که دیه ی عضو مورد جنایت، به ثلث دیه و یا فراتر از آن می رسد، به سقوط قصاص حکم می دهند؛ این در حالی است که مشهور فقهای امامیه، تساوی در جنسیت را شرط اجرای قصاص می دانند و در جنایات عمدی مرد نسبت به زن، که تفاوت دیه وجود دارد، اجرای قصاص را منوط به پرداخت تفاضل دیه از سوی زن و یا اولیای دم وی می دانند. به نظر می رسد با واکاوی و بازخوانی ادله ی مورد استناد فقهاء در پذیرش این شرط ( خواه در مرحله ثبوت و خواه در مرحله اجراء )، می توان به پشتوانه ی امضایی بودن احکام مربوط به دیه و همچنین با امعان نظر به تاثیر و نقشِ عنصر زمان در استنباط این احکام، مبنای پذیرش این شرط را مورد مناقشه قرار داد و شرط مذکور را برای ثبوت یا اجرای قصاص، منتفی دانست.

المصادر:

کتاب­شناسی

1. اردبیلی، احمد بن محمد، ( 1403 ق )، مجمع الفائده و البرهان، دفتر انتشارات اسلامی، قم.


2. اصفهانی، محمد بن حسن، ( 1416 ق )، کشف اللثام و الابهام، دفتر انتشارت اسلامی، قم.


3. بحرانی، یوسف بن احمد، ( 1425 ق )، الحدائق الناضره، دفتر انتشارات اسلامی، قم.


4. تبریزی، جواد بن علی، ( 1426 ق )، تنقیح مبانی الاحکام، دارالصدیقه الشهیده سلام الله علیها، قم.


5. حر عاملی، محمد بن حسن، ( 1412 ق )، وسائل الشیعة، دار احیاء التراث العربی، بیروت.


6. حلی، احمد بن محمد، ( 1407 ق )، المهذب البارع، دفتر انتشارات اسلامی، قم.


7. حلی، جعفر بن حسن، ( 1408 ق )، شرائع الاسلام، مؤسسه اسماعیلیان، قم.


8. حلی، حسن بن یوسف، ( 1410 ق )، ارشاد الاذهان، دفتر انتشارت اسلامی، قم.


9. حلی، حسن بن یوسف، ( 1413 ق )، قواعد الاحکام، دفتر انتشارات اسلامی، قم.


10. حلی، حسن بن یوسف، ( 1413 ق )، مختلف الشیعه، دفتر انتشارات اسلامی، قم.


11. حلی، محمد بن شجاع، ( 1424 ق )، معالم الدین، مؤسسه امام صادق(ع)، قم.


12. حلی، محمد بن منصور، ( 1410 ق )، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، دفتر انتشارات اسلامی، قم.


13. خوانساری، سید احمد بن یوسف، ( 1405 ق )، جامع المدارک، مؤسسه اسماعیلیان، قم.


14. سبزواری، سید عبدالاعلی، ( 1413 ق )، مهذب الاحکام، مؤسسه المنار، قم.


15. طباطبائی، سید علی بن محمد، ( 1418 ق )، ریاض المسائل، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم.


16. طبرسی، فضل بن الحسن، ( 1410 ق )، الموتلف من المختلف، مجمع البحوث الاسلامیه، قم.


17. طوسی، محمد بن حسن، ( 1407 ق )، الخلاف، دفتر انتشارت اسلامی، قم.


18. طوسی، محمد بن حسن، ( 1387 ق )، المبسوط، المکتبه الرضویه لإحیاء الآثار الجعفریه، تهران.


19. عاملی، زین الدین بن علی، ( 1410 ق )، الروضه البهیه، ( محشی کلانتر ) کتابفروشی داوری، قم.


20. عاملی، زین الدین بن علی، ( 1413 ق )، مسالک الافهام، مؤسسه معارف اسلامی، قم.


21. عاملی، محمد بن مکی، ( 1414 ق )، غایه المراد، انتشارت دفتر تبلیغات اسلامی، قم.


22. عاملی موسوی، سید محمد بن علی، ( 1411 ق )، مدارک الاحکام، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم.


23. عبده، محمد، ( بی­تا )، تفسیر المنار، دارالمعرفه، بیروت.


24. فیض کاشانی، محمد بن محسن، ( بی­تا )، مفاتیح الشرائع، انتشارات کتابخانه­ی مرعشی نجفی، قم.


25. مازندرانی، محمد بن علی، ( 1369 )، متشابه القرآن و مختلفه، انتشارات بیدار، قم.


26. محقق داماد، سید مصطفی، ( 1396 )، فقه استدلالی جزایی تطبیقی، مرکز نشر علوم اسلامی، تهران.


27. محقق داماد، سید مصطفی، ( 1383 )، قواعد فقه ( بخش مدنی)، مرکز نشر علوم اسلامی، تهران.


28. محقق کرکی، علی بن حسین، ( 1414 ق )، جامع المقاصد، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم.


29. مرعشی نجفی، سید شهاب الدین، ( 1415 ق )، القصاص علی ضوء القرآن والسنه، انتشارات کتابخانه­ی مرعشی نجفی، قم.


30. مکارم شیرازی، ناصر، ( 1380 )، تفسیر نمونه، دار الکتب الاسلامیه، تهران.


31. موسوی خمینی، سید روح الله، ( بی­تا )، تحریر الوسیله، مؤسسه مطبوعاتی دار العلم، قم.


32. میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمد، ( 1378 )، قوانین الاصول، دارالکتب الاسلامیه، تهران.


33. نجفی، محمد حسن، ( 1404 ق )، جواهر الکلام، دار احیاء التراث العربی، بیروت.