بررسی معنایی چند واژه در زبان بلوچی و متون کهن فارسی

الموضوعات :

عبدالغفور جهاندیده ¹

1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه دریانوردی و علوم دریایی چابهار.

تاريخ الإرسال : 13 الإثنين , جمادى الأولى, 1442 تاريخ التأكيد : 15 الجمعة , ذو القعدة, 1442 تاريخ الإصدار : 18 الأربعاء , جمادى الأولى, 1443

الکلمات المفتاحية: واژه های متون کهن فارسی, بررسی معنایی واژه ها, تطبیق معنایی واژه ها, واژه های بلوچی,

ملخص المقالة :

تحقیق در ساختار گویش های ایرانی و دقت در گنجینۀ واژه های آن ها، می تواند بسیاری از گره های معنایی واژه های زبان فارسی، به ویژه واژه هایی را که در متون کهن کاربرد دارند، بگشاید. این مقاله ضمن پرداختن به موقعیت زبان بلوچی در میان زبان ها و گویش های ایرانی، و بیان اشاره گونه ای از ساختار این زبان، به بررسی تطبیقی دوازده واژۀ فارسی- بلوچی که در متون کهن فارسی به کار رفته اند پرداخته است. این بررسی دربارۀ معنی واژه هاست. بیشتر این کلمات در زبان فارسی امروز کاربرد فعال ندارند و در ضمن، بعضی از آن ها دارای شواهد بسیار کمی در متون گذشتۀ فارسی، بویژه آثار مربوط به سبک خراسانی است. واژه هایی که در این مقاله مورد بحث و بررسی قرار گرفته اند عبارتند از: بژر، قلندر، حرج، تتق، زده، لباسات، صعلوک، خصم، قلّاش، وای، چاک، طامات. این واژه ها در آثار برجستۀ فارسی کهن کاربرد داشته اند اما به دلیل شواهد کمی که از آن ها برجای مانده است و شباهت ظاهری بعضی از آن ها با برخی از واژه های عربی، محققان دربارۀ اصالت و معنی بیشتر آن ها تردید دارند. زبان بلوچی به عنوان یکی زبان های ایرانی که نسبتاً ساختار کهن خود را حفظ کرده و دارای گنجینه ای کهن از واژه های ایرانی است و کمتر مورد هجوم واژه های بیگانه قرار گرفته است، می تواند در این زمینه راهنمای مناسبی باشد.

المصادر:

1- ابوالقاسمی، محسن.(1382). زبان فارسی و سرگذشت آن. چاپ دوم. تهران: انتشارات هیرمند.

2- انوری، حسن.(1381). فرهنگ بزرگ سخن. تهران: انتشارات سخن.

3- باقری، مهری. (1372). «باربد در ادبیات فارسی و حماسۀ ملی ایران». نامگانی استاد علی سامی.  به کوشش محمود طاووسی. صص1-20. انتشارات نوید: شیراز.

4- جهاندیده، عبدالغفور. (1390الف). حماسه­سرایی در بلوچستان.‌ تهران:‌ انتشارات معین.

5- جهاندیده، عبدالغفور. (1390ب). منظومه­های عاشقانه بلوچی. تهران: انتشارات معین.

6- جهاندیده، عبدالغفور.(1390ج). «تأثیرپذیری زبان وادب بلوچی از زبان و ادبیات فارسی». فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین، 1 (1)، 95-118.

7- جهاندیده، عبدالغفور. (1397). فرهنگ بلوچی-فارسی. تهران: انتشارات معین.

8-حاکمی، اسماعیل. (1384). رودکی، منوچهری. چاپ یازدهم. تهران: انتشارات پیام نور.

9- خرمشاهی، بهاءالدین. (1371). حافظ­­­نامه. چاپ چهارم. تهران: انتشارات علمی ­و ­فرهنگی و سروش.

10- رامپوری، غیاث­ الدین محمد. (1375). غیاث اللغات. به کوشش منصور ثروت. چاپ دوم. تهران: امیرکبیر.

11- رواقی، علی. (1390). فرهنگ شاهنامه. تهران: موسسۀ تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری.

12- رودکی، سمرقندی. (1379). دیوان رودکی. به کوشش برومند سعید. کرمان: انتشارات عماد کرمانی.

13- سعدی شیرازی. (1372). بوستان. به تصحیح غلامحسین یوسفی. چاپ چهارم. تهران: انتشارات خوارزمی.

14- سنایی، غزنوی. (1374). حدیقه الحقیقه. به تصحیح مدرس رضوی. چاپ چهارم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

15- سیدهاشمی، ظهورشاه. (2000). سیدگنج. کراچی: ا انتشارات کادمی سید هاشمی.

16- شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1373). در اقلیم روشنایی. تهران: نشر آگه.

17- شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1383). منطق الطیر. تهران: انتشارات سخن.

18- شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1386الف). قلندریه در تاریخ. تهران: انتشارات سخن.

19- شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1386ب). مصیبت­ نامه. تهران: انتشارات سخن.

20- فردوسی، ابوالقاسم (1384). نامۀ باستان. جلد 3. به کوشش میر جلال­ الدین کزازی. تهران: انتشارات سمت.

21- منصوری، یدالله.(1384). بررسی ریشه­ شناختی فعل­ های زبان پهلوی. تهران: فرهنگستان زبان وادب فارسی.

22- یاحقی، محمدجعفر.(1359). «بژر در لغت و اسطوره - سلاح ایندرا». مجلۀ آینده، 6 (5-6).