اصلی‌ترین ویژگی‌های دستوری در لهجۀ یزدی

الموضوعات :

صدیقه رمضانخانی ¹ (دانشجوی دکتری پژوهش‌محور زبان و ادبیات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران.)
محمود صادق زاده ² (دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران.)

تاريخ الإرسال : 10 السبت , جمادى الثانية, 1442 تاريخ التأكيد : 18 الجمعة , رمضان, 1442 تاريخ الإصدار : 18 الجمعة , رمضان, 1442

الکلمات المفتاحية: عناصر زبانی, قواعد دستوری, زبان بومی, لهجۀ یزدی,

ملخص المقالة :

زبان یزدی از کهن‌ترین و غنی‌ترین زبان‌های مرکزی ایران به شمار می‌رود که در مقایسه با گویش معیار فارسی، غالباً از نظر ویژگی‌های آوایی و کاربرد واژگان بومی و تاریخی متفاوت است؛ اما در برخی موارد نیز از مختصات صرفی و نحوی برخوردار است. در این جستار به‌شیوۀ توصیفی- تحلیلی و استشهادی، به بررسی اصلی‌ترین قواعد و ویژگی‌های آوایی، صرفی و نحوی؛ مثل فرایندهای واجی، انواع فعل، زمان‌ها و وجوه افعال، ساختمان و اقسام اسم، انواع ضمایر شخصی و غیر شخصی، صفت‌ها، قیدها، حروف، وندهای تصریفی و اشتقاقی و اعداد زبان یزدی پرداخته می‌شود. در تجزیه و تحلیل قواعد یادشده، از روش‌های دستور توصیفی و منابع معتبر زبان‌شناسی و دستور‌زبان استفاده شده است. در کاربرد اقسام کلمه، علاوه بر تفاوت‌های ناشی از ویژگی‌های آوایی لهجۀ بومی، به‌لحاظ کاربرد، تعدادی از فعل‌ها؛ مانند آیسوندن/?isundæn/ هشتن //heštæn، خسبیدن/xosbidæn/، اسم‌ها و صفت‌ها نیز پربسامد است. در استفاده از پسوند تصغیر (اُک:ok) تفاوت‌هایی در مقایسۀ لهجۀ یزدی با گویش معیار دیده می‌شود. در لهجۀ یزدی، غالباً عدد کسری از تکرار دو عدد اصلی به‌دست می‌آید؛ به‌طوری‌که عدد بزرگ‌تر، اوّل و عدد کوچک‌تر بعد از آن ذکر می‌شود.

المصادر:

• احمدی گیوی، حسن و انوری، حسن. (1385). دستور زبان 1، تهران: موسسه فرهنگی فاطمی.


• ارانسکی، یوسیف.) 1378). زبان‌های ایرانی، ترجمۀ علی‌اشرف صادقی، تهران: سخن.


• افشار، ایرج.(1389). واژه‌نامۀ یزدی، تنظیم و آوانویسی محمدرضا محمدی، تهران: فرهنگ ایران زمین.


• باطنی، محمدرضا.(1374). مسائل زبان‌شناسی نوین، تهران: نقش جهان، صافی هما.


• بی یرویش، مانفرد.(1256). زبان‌شناسی جدید، ترجمۀ محمدرضا باطنی، تهران: هرمس.


• پاک‌نژاد، محمد و ویسی، الخاص.(1395). «توصیف و تحلیل فرایندهای واجی گویش دزفولی بر پایۀ چارچوب نظریۀ بهینگی»، فصل‌نامۀ ادبیات و زبان‌های محلی ایران‌زمین، 6(3)، 22-1.


• ثمره، یدالله.(1369). «تحلیلی بر رده‌شناسی زبان، ویژگی‌های رده‌شناختی زبان فارسی»، مجلۀ زبان‌شناسی، 7(1)، 80-61.


• حاتمی‌زاده، محمد.(1382). واژه‌ها و گویش‌های یزدی، تهران: ثریا


• خامسی‌هامانه، فخرالسادات.(1392). تحلیل زبان‌شناختی گویش یزدی، یزد: هامون.


• رنجبر جفاکبودی، وحید.(1391). زبان و زبان‌گونه‌ها، کرمانشاه: باغ نی.


• روبینز،آر.اچ.(1393). تاریخ مختصر زبان‌شناسی، ترجمۀ علی‌محمد حق‌شناس، تهران: نشر مرکز.


• سروشیان، جمشیدسروش.(1370). فرهنگ بهدینان، با مقدمۀ ابراهیم پورداود، به کوشش منوچهر ستوده، تهران: دانشگاه تهران.


• فرشیدورد، خسرو.(1382). دستور مفصّل امروز بر پایۀ زبان‌شناسی جدید، تهران: سخن


• مزداپور، کتایون.(1374). واژه‌نامۀ گویش بهدینان شهر یزد، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.


• مشکوۀالدینی، مهدی. (1384). دستور زبان فارسی؛واژگان و پیوندهای ساختی، تهران: سمت.


• نقیب‌القراء، سیدعلی.(1375). بررسی گویش یزدی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبان‌شناسی، دانشگاه علامۀ طباطبایی.


• وحیدیان کامیار، تقی و عمرانی، غلامرضا. (1379). دستور زبان فارسی، تهران: سمت.


• Horn, P., (1893). Grundriss der neupersischen Etymologie, Strassburg.