بررسی تطبیقی تغییرات کاربری اراضی با استفاده از روش شی‌گرا (مطالعه موردی: تبریز و کرج)

الموضوعات : آمایش محیط

ابوالفضل قنبری ¹ (دانشیار گروه پژوهش‌های جغرافیایی، دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران)
موسی واعظی ² (دانش‌آموخته کارشناسی ارشد، رشته برنامه‌ریزی آمایش سرزمین، گروه پژوهش‌های جغرافیایی، دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران)
رحیمه رستمی ³ (دانش‌آموخته کارشناسی ارشد، رشته سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی، گروه سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی، دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران)
مائده باکویی ⁴ (دانش‌آموخته کارشناسی‌ارشد، رشته سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی، گروه سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی، دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران)

تاريخ الإرسال : 14 الخميس , جمادى الأولى, 1441 تاريخ التأكيد : 23 الإثنين , جمادى الثانية, 1441 تاريخ الإصدار : 29 الإثنين , رجب, 1444

الکلمات المفتاحية: تبریز, توسعه شهری, تغییر کاربری اراضی, مدل هلدرن, کرج, روش شی‌گرا,

ملخص المقالة :

توسعه و گستردگی شهرها از عوامل اصلی در تغییرات کاربری اراضی است که عدم توجه به آن سبب مشکلات زیست‌محیطی، اقتصادی- اجتماعی شده است. از این‌رو، تحقیق حاضر به بررسی تطبیقی توسعه شهری و تغییرات کاربری اراضی در دو کلان‌شهر تبریز و کرج در بازه‌ی زمانی 2000 تا 2017 پرداخته است. پژوهش از نظر نوع کاربردی و از نظر ماهیت توصیفی- تحلیلی می‌باشد. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از روش شی‌گرا و مدل هلدرن استفاده شده است. نتایج تحقیق نمایانگر رشد سریع‌تر کرج نسبت به تبریز می‌باشد؛ به طوری که تبریز 2/4 درصد و کرج 7 درصد توسعه پیدا کرده است و این توسعه در بازه‌های تعیین شده به ترتیب 5/1، 2 و 5/0 درصد در تبریز و 4، 2 و 1 درصد در کرج می‌باشد. در کرج مراتع با بیشترین تخریب (10 درصد)، و در تبریز کاربری مختلط باغی و زراعی با 5/4 درصد بیشترین تخریب را داشته است. نتایج مدل هلدرن نشان می‌دهد که رشد کرج صد درصد از رشد جمعیت پیروی کرده است و رشد بالای جمعیت اثر رشد بدقواره شهری را خنثی کرده است و در تبریز 55/0 درصد از رشد، ناشی از افزایش جمعیت و 45/0 درصد از رشد، ناشی از رشد بی‌قواره شهری می‌باشد.

المصادر:

• ابراهیم‌زاده، ع.، رفیعی، ق. 1388. تحلیلی بر الگوی گسترش کالبدی- فضایی مرودشت با استفاده از مدل آنتروپی شانون و هلدرن و ارایه الگوی گسترش مطلوب آتی آن. پژوهش‌های جغرافیای انسانی. 69: 123-138.


• اسماعیلی، ف.، ایلانلو، م. 1400. مدل‌سازی تغییرات کاربری اراضی بر پایه زنجیره مارکوف در روش LCM (نمونه موردی: شهر رامهرمز). فصلنامه آمیش محیط. 14 (54): 147-166.


• حسین‌زاده‌دلیر، ک.، سرور، ر.، بجانی، ح.، احمدی، ت. 1389. تحلیلی بر تحولات کاربری‌های اراضی شهر تبریز از دیدگاه توسعه پایدار طی سال‌های (1387-1383). فصلنامه جغرافیایی سرزمین. 28: 41-50.


• خیرخواه‌زرکش، م. م.،؛ حسین‌زاده آزاد، ح. 1395. آشکار‌سازی تغییرات کاربری اراضی شهر اردبیل با استفاده از تکنولوژی RS و GIS. پایداری، توسعه و محیط‌زیست. 1(3): 47-55.


• رضایی‌مقدم، م. ح.، رضایی‌بنفشه، م.، فیضی‌زاده، ب.، نظم‌فر، ح. 1388. طبقه‌بندی پوشش اراضی کاربری بر اساس تکنیک‌ شی‌گرا و تصاویر ماهواره‌ای، آذربایجان‌غربی. پژوهش‌های آبخیزداری. 87: 20 تا 32.


• زیاری، ک.، مهدنژاد، ح.، پرهیز،ف. 1388. مبانی و تکنیک برنامه‌ریزی شهری. چاپ اول. انتشارات دانشگاه بین‌المللی چابهار. 480 صفحه.


• زیاری، ک، ا. 1386. برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری. انتشارات دانشگاه یزد.


• ظاهری، م. 1387. عوامل تأثیرگذار بر تغییرات کاربری اراضی با تأکید بر نقش تحولات اقتصادی جمعیت (مطالعه موردی: روستاهای حوزه نفوذ کلان‌شهر تبریز). نشریه جغرافیا و برنامه‌ریزی. 26: 117-140.


• فاطمی، ب.، رضایی، ی. 1391. مبانی سنجش از دور. چاپ پنجم. انتشارات آزاده. 296 صفحه.


• فیضی‌زاده، ب.، جعفری، ف.، نظم‌فر، ح. 1387. داده‌های سنجش از دور در آشکارسازی تغییرات کاربری‌های اراضی شهری تبریز. نشریه هنرهای زیبا. 34: 17 تا 24.


• فیضی­زاده، ب.، طاهری، ع. 1399. استفاده از تکنیک­های پردازش شی­پایه در مدل‌سازی تغییرات پوشش و کاربری اراضی حاصل از رشد شهری در محدوده شهر مراغه. فصلنامه آمایش محیط. 13 (51): 1-22.


• قربانی، ر.، پورمحمدی، م. ر.، محمودزاده، ح. 1393. رویکرد زیست‌محیطی در مدل‌سازی تغییرات کاربری اراضی محدوده کلان‌شهر تبریز با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای چند زمانه‌ای، ارزیابی چند‌معیاری و سلول‌های خودکار زنجیره مارکوف (3631-7141). مطالعات شهری. 8: 13-30.


• قنبری، ا. 1389. تحلیل و علل و عوامل نابرابری در نقاط شهری استان آذربایجان‌شرقی. فصلنامه جغرافیا. سال هشتم. 26، 165-188.


• کرم، ا.، محمدی، ا. 1388. ارزیابی و پهنه‌بندی تناسب زمین برای توسعه فیزیکی شهر کرج و اراضی پیرامون بر پایه فاکتورهای طبیعی و روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی. جغرافیای طبیعی. 1(4): 59-74.


• کیانی، گ. 1386. بررسی وضعیت و عملکرد مدیریت شهری، نمونه موردی سکونتگاه‌های شهری استان چهارمحال بختیاری. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، گروه جغرافیا، دانشگاه اصفهان. 256 صفحه.


• مرکز آمار ایران. 1395. سرشماری عمومی نفوس و مسکن.


• مشاوران باوند. 1381. بازنگری طرح دقیق کرج. سازمان مسکن و شهری توسعه استان تهران.


• مشکینی، ا؛ تیموری، ا. 1392. سنجش گستردگی شهری و تأثیر آن بر تغییرات کاربری اراضی با استفاده از RS و GIS، نمونه موردی: شهر کرج طی دوره 1363-1391. 17: 387-375.


• مختاری­فریور، غ.، حسین­زاده­دلیر، ک.، نظم­فر، ح. 1400. ارزیابی تأثیر مهاجرت روستا- شهری بر تغییرات کاربری اراضی در کلان‌شهرهای ایران (نمونه موردی: تبریز). فصلنامه آمایش محیط. 14 (54): 215-237.


• نظریان، ا. 1385. پویایی نظام شهری ایران. چاپ ششم. انتشارات مبتکران، تهران.


• یوسفی، م.، اشرفی، ع. 1394. مدل‌سازی رشد شهری بجنورد با استفاده از داده‌های سنجش از دور (بر اساس شبکه عصبی- مارکوف و مدل‌سازی تغییرات زمین). برنامه‌ریزی منطقه‌ای. 21: 179-192.


• Anderson, J. R; Hardy, E; Roach E.J; Wetter, T; Richard, E. 1976. A Land use and Land cover classification system for use with remote sensor data, United States Government Printing Office, Washington.


• Asami, Y; Sadahiro, Y; Ishikawa, T. 2009. New Frontiers in Urban Analysis: In Honor of Atsuyuki Okabe. First Edition. CRC Press.


• Baatz, M; Schpe, A. 2000. Multiresolution segmentation an optimization approach for high quality multi-scale image segmentation. In: Strobl J., Blaschke T., & Greisebener G. (Eds.), Angewandte Geographische Informations-verarbeitung XII. Beitra ̈ge zum AGIT- Symposium Salzburg, vol. 200. Karlsruhe7 Herbert Wichmann Verlag. pp. 12 –23.


• Beck, R. H; Kolankiewicz, L. J; Camarota, S. A. 2003. Outsmarting Smart Growth: Population Growth, Immigration, and the Problem of Sprawl. Center for Immigration Studies.


• Blaschke, T; Lang. S. 2006. bridging remote sensing and GIS-what are the main supportive pillars?, International Conference on Object-based Image Analysis (OBIA 2006), university of Salzburg, Austria,pp.20


• Braysvlys, H. 2010. Patterns of land use change analysis: theoretical and modeling approach. Translation, Mojtaba Rafieyan, M. Mahmoudi. Tehran, conductor. 440.


• Junjie, W.2008. Land Use Changes: Economic, Social, and Environmental Impacts, Choices and the Agricultural & Applied Economics Association, 4th Quarter 2008, 23(4):6-10.


• Meiyappen, P; Dalton, M; O’Neill, B. & Jain, AK. 2013. Spatial Modeling of agricultural land-use change at global scale, American Geophysical Union (AGU) fall meeting, San Francisco, CA, December 9-13,


• Mishra, M; Mishra, K. K; Subudhi, A. P; Phil, M; Cuttack, O. 2011. Urban Sprawl Mapping and Land Use Change Analysis Using Remote Sensing and GIS. In Geospatial World Forum.


• Wakode, H. B; Klaus, B; Ramakar, J; & Raffig, A. 2014. Analysis of urban growth using Lands at TM/ETM data and GIS- a case study of Hyderabad, India. Arabian Journal of Geosciences, 7 (1): 109-121.


• Walker, R. 2004. Theorizing land-cover and land-use change: The case of tropical deforestation. International Regional Science Review, 27(3): 247-270.