شناخت الگوهای همدید مؤثر بر دوره های ترسالی و خشکسالی در ایران مرکزی
الموضوعات :مهران فاطمی 1 , کمال امیدوار 2 , مهدی نارنگی فرد 3 , خداکرم حاتمی بهمن بیگلو 4
1 - دانشجوی دکترا جغرافیا طبیعی آب و هواشناسی، دانشگاه یزد، ایران
2 - استاد گروه جغرافیا طبیعی آب و هواشناسی، دانشگاه یزد، ایران
3 - دانشجوی دکترا جغرافیا طبیعی آب و هواشناسی، دانشگاه یزد، ایران
4 - دانشجوی دکترا جغرافیا طبیعی آب و هواشناسی، دانشگاه اصفهان، ایران
الکلمات المفتاحية: خشکسالی, تحلیل خوشهای, ترسالی, تحلیل مؤلفه مبنا, ایران مرکزی,
ملخص المقالة :
هدف اصلی این پژوهش شناخت الگوهای گردش جوی، مسبب ایجاد دورههای خشکسالی ومرطوب است. به این منظور دورههای خشکسالی و ترسالی طی دوره آماری 99 ساله در سطح6 ایستگاه همدید ایران مرکزی مشخص شد. سپس با استفاده از تحلیل مؤلفه مبنا به روشماتریس همبستگی و دوران آن به روش واریمکس بر روی دادههای ارتفاع ژئوپتانسیل تراز099 هکتوپاسکال و فشار سطح دریا به شناسایی عناصر اصلی تشکیل دهنده جریانهای جویپرداخته شد. در ادامه با کاربرد تحلیل خوشهای به روش پیوند وارد بر روی نمرههاو مؤلفههاالگوهای گردشی موجود خشکسالی و ترسالی شناسایی گردید. بررسی مؤلفه اصلی دورهخشکسالی نشان داد بیش از 14 درصد واریانس دادههای ارتفاع ژئوپتانسیل تراز 099هکتوپاسکال با گسترش کمارتفاع جنب قطبی به عرضهای پایین همراه است که باعث جنوبیشدن مناطق پرارتفاع از قبیل پرارتفاع سیبری شده و زبانه پرارتفاع یا پرفشار بر روی منطقهپژوهش تشکیل میشود که با ریزش هوای سرد، صافی هوا و بدون ابرناکی همراه بوده و باعثایجاد پایداری، کمی بارش و بروز رخداد خشکسالی میشود. نتایج تحلیل مؤلفهی اصلی دورهیترسالی نشان داد مؤلفهی نخست با بیشترین درصد ظهور نقش اصلی در میان الگوهایگردشی دارد که گام منفی آن بیانگر پرفشار قطبی و سیبری است که دارای دو الگوی چشمگاوی جداگانه میباشند و باقیمانده مؤلفهها با توجه به گامهای منفی و مثبت کانونها نشاندهنده ناپایداریهای جوی است که از سمت دریای مدیترانه و دریای سیاه و دریای سرخ بهدرون منطقه رخنه میکنند و باعث رخداد ترسالی میشوند.
1- ابراهیمی خوسفی، محسن، درویشزاده، روشنک، متکان، علی اکبر و داوود عاشورلو (1389): بررسی خشکسالی در مناطق خشک مرکزی ایران با استفاده از تصاویر ماهوارهای با تکیه بر شاخص‌های گیاهی (مطالعه موردی: شیرکوه یزد)، علوم محیطی، سال هفتم، شماره 4، صص 72-59.
2- احمدی، محمود، نصرتی، کاظم، سلکی، هیوا (1392): خشکسالی و ارتباط آن با رطوبت خاک (مطالعه موردی: کبوتر آباد اصفهان)، جغرافیا (فصلنامه علمی پژوهشی انجمن جغرافیای ایران)، دوره 11، شماره 38، صص 77-91.
3- بابایی فینی، ام السلمه، فتاحی، ابراهیم (1393): طبقه بندی الگوهای سینوپتیکی بارش زا در سواحل دریای خزر، پژوهشهای جغرافیای طبیعی، سال 46، شماره 1، صص 19-42.
4- حلبیان، امیرحسین، حسینعلی پورجزی، فرشته (1391): شناسایی شرایط همدید بارشهای حدی و فراگیر در کرانههای غربی خزر با تأکید بر الگوهای ضخامت جو، جغرافیا و پایداری محیط، سال دوم، شماره 3، صص 101-122.
5- علیجانی، بهلول، جعفرپور، زینالعابدین، علیاکبری بیدختی، عباس، مفیدی، عباس (1386): تحلیل سینوپتیکی الگوهای گردشی بارشهای موسمی جولای 1994 در ایران، نشریه علوم جغرافیایی، سال 7، شماره 10، صص 7-38.
6- علیجانی، بهلول، خسروی، محمود، اسمعیل نژاد، مرتضی (1389): تحلیل همدیدی بارش سنگین ششم ژانویه 2008 در جنوبشرق ایران، پژوهشهای اقلیم شناسی، سال اول، شماره 3 و 4، صص 1-12.
7- فتاحی، ابراهیم و محمد باقر بهیار (1390): بررسی الگوهای سینوپتیکی خشکسالیهای فراگیر در استان چهارمحال و بختیاری، تحقیقات جغرافیایی، سال 26، شماره 101، صص 79-100.
8- مسعودیان، سید ابوالفضل(1385): زیج سی ساله الگوهای گردشی تراز میانی جو ایران، مجله جغرافیا و توسعه ناحیهای، شماره پنجم، 21-1.
_||_9- Buntgen, U., Trouet, V., Frank, D., Leuschnr, H. H., Fried Richs, D., Luterbacher, J., & Esper, J. (2010): Tree-Ring Indicators of German Summer Drought Over The Last Millennium. Quaternary Science Reviews, 29(7), 1005-1016.
10- Corte-Real, J., Qian, B., & Xu, H. (1998): Regional Climate Change in Portugal: Precipitation Variability Associated With Large-Scale Atmospheric Circulation. International Journal of Climatology, 18(6), 619-635.
11- Croitoru. A.E and F.M. Toma, (2011): Meteorological Drought in Central Romanian plain (Between OLT and ARGES RIVERS) Case Study: Year 2000. RISCURI SICATASTROFE, NR. X, 9, 113-120.
12- Duckstein, L., Bárdossy, A., & Bogárdi, I. (1993): Linkage Between The Occurrence of Daily Atmospheric Circulation Patterns and Floods: An Arizona Case Study. Journal of Hydrology, 143(3), 413-428.
13- Galambosi, A., Duckstein, L., & Bogardi, I. (1996): Evaluation and Analysis of Daily Atmospheric Circulation Patterns of The 500 hPa Pressure Field Over The Southwestern USA. Atmospheric Research, 40(1), 49-76.
14- Girardin, M. P., Tardif, J. C., Flannigan, M. D., & Bergeron, Y. (2006): Synoptic-Scale Atmospheric Circulation and Boreal Canada Summer Drought Variability of The Past Three Centuries. Journal of Climate, 19(10), 1922-1947.
16- Kassomenos, P. A. (2003): Anatomy of The Synoptic Conditions Occurring Over Southern Greece During The Second Half of The 20th Century. Part I. Winter and Summer. Theoretical and Applied Climatology, 75(1-2), 65-77.
17- Kutiel, H. (2011): A Review on The Impact of The North Sea–Caspian Pattern (NCP) on Temperature and Precipitation Regimes in The Middle East. In Survival and Sustainability (pp. 1301-1312). Springer Berlin Heidelberg.
18- Littmann, T. (2000): An Empirical Classification of Weather Types in The Mediterranean Basin and Their Interrelation With Rainfall. Theoretical and Applied Climatology, 66(3-4), 161-171.
19- Mckee, T.B, Doesken, N.J, and J, Kleist, (1993): The Relationship of Drought Frequency and Duration to Time Scales, In: Proc. 8th Conference on Applied Climatology. January 17-22, 179- 184.
20- Murtagh, F., & Contreras, P. (2011): Methods of Hierarchical Clustering. Arxiv Preprint arXiv: 1105. 0121.
21- Parry, S., Prudhomme, C., Hannaford, J., & Lloyd-Hughes, B. (2010): Examining The Spatio-Temporal Evolution and Characteristics of Large-Scale European Droughts. In Proceedings of The BHS Third International Symposium (pp. 135-142). British Hydrological Society.
22- Rimkus, E., Kazys, J., Valiukas, D., & Stankūnavičius, G. (2014): The Atmospheric Circulation Patterns During Dry Periods in Lithuania. Oceanology, 56(2), 223-239.
23- Svensson, C. (1999): Empirical Orthogonal Function Analysis of Daily Rainfall in The Upper Reaches of The Huai River Basin, China. Theoretical and Applied Climatology, 62(3-4), 147-161.
24- Trigo, R. M., & Dacamara, C. C. (2000): Circulation Weather Types and Their Influence on The Precipitation Regime in Portugal. International Journal of Climatology, 20(13), 1559-1581.
25- Yetemen, O., & Yalcin, T. (2009): Climatic Parameters and Evaluation of Energy Consumption of The Afyon Geothermal District Heating System, Afyon, Turkey. Renewable Energy, 34(3), 706-710.
26- Zhaoliang Peng, Q.J. Wang, James C. Bennett, Prafulla Pokhrel, Ziru Wang, (2014): Seasonal Precipitation Forecasts Over China Using Monthly Large-Scale Oceanic-Atmospheric Indices, Journal of Hydrology, Volume 519, Part A, PP 792–802.
