شراب غرور و بادۀ حضور در دیوان حافظ

الموضوعات :

محمد اسحاقی ¹

1 - گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران

تاريخ الإرسال : 19 الأربعاء , محرم, 1444 تاريخ التأكيد : 17 السبت , رمضان, 1444 تاريخ الإصدار : 01 الجمعة , شوال, 1444

الکلمات المفتاحية: حافظ, عرفانی, کنایی, انواع باده, شراب غرور, بادة حضور,

ملخص المقالة :

بسامد بالای واژۀ باده و متفرعات آن در دیوان حافظ (بیش از 1300 بار)، علاوه بر اینکه گواه اهمیت در اندیشه و شعر اوست، دارای تعبیرهای گوناگونی است و به انواع مختلفی نیز تقسیم‌بندی می‌شود که علاوه بر شراب‌های انگوری و عرفانی، بادۀ کنایی را نیز شامل می‌شود که باید گفت این نام را برای اولین بار، استاد بهاءالدین خرمشاهی بر آن نهاده و البته به ذکر چند مثال کلی و مختصر بسنده نموده‌اند؛ هرچند با توجه به گستردگی موضوع، تنوع، دیریاب بودن تعابیر این نوع باده و اهمیت کاربردش در شعر حافظ، نیازمند پژوهشی دقیق‌تر و کامل‌تر است؛ به‌ویژه که نوع آن در دیوان، مشخص نشده و نیاز به تدقیق مخاطب دارد. هدف این پژوهش، آن است که ضمن تعریف دقیق باده‌های کنایی در دیوان حافظ، مشخّص شود کدام باده‌ها زیرمجموعۀ این نوع قرار می‌گیرند و چگونه می‌توان آن‌ها را تشخیص داد. روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه‌ای است و یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که انواع دیگری از باده نیز در دیوان حافظ وجود دارد که معرفی نشده‌اند؛ همچون شراب موهوم که خود خواجه بر آن نام نهاده است، همچنین دو نوع باده به نام‌های شراب غرور و می حضور نیز معرفی و توضیح داده خواهد شد با این تذکر که تاکنون این دو نوع باده در دیوان حافظ، شناخته و شناسانده نشده‌اند.

المصادر:

اسلامی ندوشن، محمدعلی (1388). ماجرای پایان‌ناپذیر حافظ. چاپ سوم. تهران: انتشارات یزدان.

جامی، عبدالرحمن (1378). واسطۀالعقد، خاتمةالحیاه. به تصحیح العلاخان افصحزاد. تهران: مرکز مطالعات ایرانی، مؤسسه نشر میراث مکتوب.

حافظ، شمس‌الدین محمد (1399). دیوان. به تصحیح علّامه محمد قزوینی و قاسم غنی. چاپ نهم. تهران: اساطیر.

خرمشاهی، بهاءالدین (1395). ذهن و زبان حافظ. چاپ دهم. تهران: ناهید.

خرمشاهی، بهاءالدین (1385). حافظ‌نامه. چاپ یازدهم. تهران: علمی و فرهنگی.

بحرالعلومی، منصور (1367). مقالاتی دربارۀ شعر و زندگی حافظ. گردآورنده منصور رستگار فسایی. شیراز: دانشگاه شیراز.

زرین کوب، عبدالحسین (1395). نقش بر آب. چاپ هفتم. تهران: سخن.

شوقی نوبر، احمد (1373). بادۀ عرفانی حافظ. کیهان اندیشه. 10 (53)، 74-48.

صائب تبریزی، میرزا محمدعلی (1365). دیوان صائب تبریزی. به تصحیح محمد قهرمان. تهران: علمی و فرهنگی.

معین، محمد (1386). فرهنگ فارسی. تهران: سرایش.

ناطق، هما (1383). حافظ خنیاگری می و شادی. چاپ دوم. تهران: نشر شرکت کتاب.