نخستین شناخت‌ وزن ترانه‌های عامیانه در آثار فارابی و ابن سینا

الموضوعات :

محمد امین محمدپور ¹ (دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد سیرجان، دانشگاه آزاد اسلامی، سیرجان، ایران)
علی اصغر بابا صفری ² (دانشیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران)
غلامرضا ستوده ³ (استاد، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران)

تاريخ الإرسال : 09 الأربعاء , رمضان, 1442 تاريخ التأكيد : 03 الثلاثاء , ذو الحجة, 1442 تاريخ الإصدار : 13 الجمعة , ذو الحجة, 1442

الکلمات المفتاحية: ابن سینا, ادبیات غنایی, فارابی, ترانه‌های عامیانه, شناخت وزن,

ملخص المقالة :

در دورۀ معاصر پژوهشگران بسیاری در حوزۀ ادبیات غنایی به شناخت وزن ترانه‌های عامیانه پرداخته‌اند. وزن ترانه‌های عامیانه فارسی وزنی زمانی و تکیه‌ای است به صورتی که تکیه‌های وزنی‌ روی هجاهای بلند یا سنگین قرار می‌گیرند و این وزن‌ها به دو دسته وزن‌های زبانی (نوایی) و وزن‌های زمانی تقسیم می‌شوند. وزن‌های زبانی بیشتر بر اساس ممیزه‌های زبرزنجیری زبان همچون تکیه و کشش و نواخت توصیف می‌شوند و در توصیف وزن‌های زمانی، به غیر از ویژگی‌های زبرزنجیری زبان از مفاهیم و اصطلاحات رایج در حوزۀ ضرب‌آهنگ، مانند سرعت، نت سکوت، میزان‌های ضرب بالا، ضد ضرب و تکیۀ وزنی نیز استفاده می‌شود. این پژوهش در پی پاسخ به این مسئله است که آیا پیش از نتایج پژوهش‌های اخیر، در آثار فارابی و ابن سینا به اصول وزن به صورت دستاوردهای امروزی اشاره شده است؟ از این رو موضوع بحث را به روش توصیف و تحلیل فرم و محتوا کاویده‌ایم و منابع گوناگون بررسی شده‌اند. فارابی و ابن سینا در حوزۀ وزن ترانه‌های عامیانه نیز نخستین پژوهشگرانی هستند که با به کارگیری اصطلاحات دورۀ خودشان دربارۀ وزن، به توصیف وزن ترانه‌های عامیانه پرداخته‌اند. فارابی وزن شعر را نیز از مقایسه آن با ایقاعات در موسیقی به دست می‌دهد. ابن سینا شعر را کلامی ترکیب شده از حروفی می‌داند که شامل هر چیزی است که بتوان از راه صوت و یا حتی حرکت‌ها آن را شنید.

المصادر:

ابن سینا (1373). برهان شفا. ترجمۀ مهدی قوام صفری. تهران: فکر روز.           

ادیب طوسی، محمد امین (1332). رابطه اوزان شعر فارسی با ترانه‌های ملی. نشریۀ دانشکدۀ ادبیات تبریز. 5 (1)، 52 –40. 

دانش پژوه، محمد (1356). قول فارابی فی التناسب و التألیف. یادگارنامۀ یغمایی. به کوشش غلامحسین یوسفی. تهران: فرهنگ ایران زمین.

ریپکا، یان ‌(1383). تاریخ ادبیات ایران. ترجمۀ عیسی شهابی. تهران: علمی و فرهنگی. 

سپنتا، ساسان (1382). چشم انداز موسیقی ایران. تهران: ماهور. 

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1388). موسیقی شعر. تهران: آگه.  

صادقی، علی اشرف (1357). تکوین زبان فارسی. تهران: دانشگاه آزاد ایران.

طبیب‌ زاده، امید (1382). تحلیل وزن شعر عامیانه فارسی. تهران: نیلوفر. 

طبیب‌زاده، امید (1395) ضرب‌های شعر عامیانه فارسی. نامۀ فرهنگستان. 15 (59)، 78–65.     

طبیب‌زاده، امید؛ طلایی،‌ مائده (1394). ویژگی‌های وزنی در ترانه‌ها و تصنیف‌های فارسی. نامۀ فرهنگستان. 14 (55)، 70–52.

ک‍ری‍س‍ت‍ی‍ن‌ س‍ن‌، آرت‍ور؛ اقبال، عباس (163). ش‍ع‍ر و م‍وس‍ی‍ق‍ی‌ در ای‍ران‌. تهران: هنر و فرهنگ.  

لازار، ژیلبر (1395) بررسی وزن شعر ایرانی. ترجمۀ لیلا ضیا مجیدی. تهران: هرمس.   

میرزایی، محمد؛ نقشبندی، شهرام؛ میثمی، حسین؛ شکری، یدالله (1398). نگاهی نو به اوزان شعر فارسی از دیدگاه زبان‌شناسی و ریتم. مجلۀ مطالعات بلاغی. 10 (20)، 448 – 417.

نجفی، ابوالحسن (1397). طبقه‌بندی وزن‌های شعر فارسی. به کوشش امید طبیب‌زاده. تهران: نیلوفر. 

ناتل خانلری، پرویز (1367). وزن شعر فارسی. تهران: توس.  

وحیدیان کامیار، تقی (1357). بررسی وزن شعر عامیانه. تهران: آگاه.

Adib Tusi, M. (1953). The relationship between Persian poetry weights and national songs. Journal of Tabriz Faculty of Literature. 5 (1), 40-52.

Christianson, A.; Iqbal, A. (1985). Poetry and music in Iran. Tehran: Art and Culture.

Daneshpajooh, M. (1977). Quoted by Farabi in proportion and authorship. Yaghmaei Memorial. Gh. Yousefi (Ed.). Tehran: Farhang-e Iran Zamin.

Ibn Sina. (1994). Burhan Shafa. Mehdi Ghavam Safari (Trans.). Tehran: Fekr Rooz.

Lazarus, G. (2012). Investigating the weight of Iranian poetry. L. Zia Majidi (Trans.). Tehran: Hermes.

Mirzaei, M.; Naqshbandi, S.; Meysamy, H.; Shokri, S. (2014). A new look at the rhythm of Persian poetry from the perspective of linguistics and rhythm. Journal of Rhetorical Studies. Semnan University. 10 (20), 417 - 448.

Najafi, A. (2014). Classification of Persian poetry weights. Omid Tabibzadeh (Emand.). Tehran: Niloufar.

Natal Khanlari, P. (1989). The rhythm of Persian poetry. Tehran: Toos.

Ripka, Y. (2004). History of Iranian literature. Jesus Shahabi (Trans.). Tehran: Scientific and cultural.

Sadeghi, A. (1979). Development of Persian language. Tehran: Iran Azad University.

Shafiee Kadkani, M. (1388). Poetry music. Tehran: Agah.

Spanta, S. (2003). Iranian music perspective. Tehran: Mahour.

Tabibadeh, O. (2002). Analysis of the rhythm of Persian folk poetry. Tehran: Niloufar.

Tabibzadeh, O. (2016). Beats of Persian folk poetry. Letter of the Academy. 15 (59), 65-78 Tabibzadeh, O.; Talaei, M. (2015). The characteristics of rhythm in Persian songs and compositions. Letter of the Academy. 14 (55), 52-70.Vahidian Kamyar, T. (1979). Check the rhythm of folk poetry. Tehran: Agah