تحلیل ارتباط مشارکت و حکمروایی خوب شهری در محلات حاشیه‌نشین (مطالعه موردی: محله طرزیلو-شهر ارومیه)

الموضوعات :

میرنجف موسوی ¹ (استاد گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران.)
نیما بایرام زاده ² (دستیار پژوهشی گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران.)
سجاد امیدوارفر ³ (دانشجوی دکتری تخصصی برنامه‌ریزی آمایش سرزمین، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران)
احمد حسن‌پور قطللو ⁴ (دانشجوی کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی آمایش سرزمین، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران.)

تاريخ الإرسال : 19 الأربعاء , ربيع الأول, 1445 تاريخ التأكيد : 09 الأحد , رجب, 1445 تاريخ الإصدار : 09 الأحد , رجب, 1445

الکلمات المفتاحية: مشارکت, ارومیه, محلات حاشیه‌نشین, حکمروایی خوب,

ملخص المقالة :

هدف اصلی این پژوهش تحلیل ارتباط مشارکت و حکمروایی خوب شهری در محله حاشیه‌نشین طرزیلو می‌باشد. روش پژوهش حاضر به‌صورت توصیفی-تحلیلی و بر اساس هدف کاربردی می‌باشد. جمع‌آوری اطلاعات به دو صورت کتابخانه‌ای و میدانی صورت گرفته است. جامعه آماری این پژوهش ساکنین محله طرزیلو واقع در شهر ارومیه می‌باشد که حجم نمونه از طریق فرمول کوکران و به تعداد 374 نفر به‌دست‌آمده است که به‌صورت تصادفی در محدوده موردمطالعه پخش‌شده است. تجزیه‌وتحلیل داده‌های گردآوری‌شده به‌صورت کمی و از طریق روش‌های تصمیم‌گیری چند معیاره OPA و DEMATEL، آزمون t تک نمونه‌ای و رگرسیون خطی انجام‌گرفته است. روایی پرسش‌نامه‌ها توسط 16 نفر از متخصصین مورد تأیید قرارگرفته است. در جهت بررسی پایایی پرسشنامه‌ها از روش آلفای کرونباخ و برای 25 پرسشنامه استفاده‌شده است که ضریب آلفای کرونباخ برابر با 723/0 و نشانگر پایایی پرسشنامه‌ها می‌باشد. نتایج این پژوهش نشانگر این است که مطابق نتایج مدل دیمتل در محلات حاشیه‌نشین معیار مشارکت با مقدار 090/4 (D) تأثیرگذارترین معیار، معیار شفافیت با مقدار 514/3 (R) تأثیرپذیرترین معیار و معیار مشارکت با مقدار 009/7 (D+R) بیشترین ارتباط را با سایر معیارها به دست آورده است. مطابق نتایج مدل OPA نیز معیار مشارکت با وزن 259/0 در میان سایر معیارها در رتبه اول قرارگرفته است که نشانگر اهمیت بالای این معیار در ارتقاء حکمروایی خوب شهری در محلات حاشیه‌نشین را دارد. همچنین بر اساس آزمون تی‌تک نمونه‌ای وضعیت حکمروایی خوب شهری در محله طرزیلو پایین‌تر از سطح متوسط می‌باشد.

نص كامل:



 

 

 

تحلیل ارتباط مشارکت و حکمروایی خوب شهری در محلات حاشیه‌نشین (مطالعه موردی: محله طرزیلو-شهر ارومیه)

 

 

چكيده

هدف اصلی این پژوهش تحلیل ارتباط مشارکت و حکمروایی خوب شهری در محله حاشیه‌نشین طرزیلو می‌باشد. روش پژوهش حاضر به‌صورت توصیفی-تحلیلی و بر اساس هدف کاربردی می‌باشد. جمع‌آوری اطلاعات به دو صورت کتابخانه‌ای و میدانی صورت گرفته است. جامعه آماری این پژوهش ساکنین محله طرزیلو واقع در شهر ارومیه می‌باشد که حجم نمونه از طریق فرمول کوکران و به تعداد 374 نفر به‌دست‌آمده است که به‌صورت تصادفی در محدوده موردمطالعه پخش‌شده است. تجزیه‌وتحلیل داده‌های گردآوری‌شده به‌صورت کمی و از طریق روش‌های تصمیم‌گیری چند معیاره OPA و DEMATEL، آزمون t تک نمونه‌ای و رگرسیون خطی انجام‌گرفته است. روایی پرسش‌نامه‌ها توسط 16 نفر از متخصصین مورد تأیید قرارگرفته است. در جهت بررسی پایایی پرسشنامه‌ها از روش آلفای کرونباخ و برای 25 پرسشنامه استفاده‌شده است که ضریب آلفای کرونباخ برابر با 723/0 و نشانگر پایایی پرسشنامه‌ها می‌باشد. نتایج این پژوهش نشانگر این است که مطابق نتایج مدل دیمتل  در محلات حاشیه‌نشین معیار مشارکت با مقدار 090/4  (D) تأثیرگذارترین معیار، معیار شفافیت با مقدار 514/3 (R)  تأثیرپذیرترین معیار و معیار مشارکت با مقدار 009/7  (D+R) بیشترین ارتباط را با سایر معیارها به دست آورده است. مطابق نتایج مدل OPA نیز معیار مشارکت با وزن 259/0 در میان سایر معیارها در رتبه اول قرارگرفته است که نشانگر اهمیت بالای این معیار در ارتقاء حکمروایی خوب شهری در محلات حاشیه‌نشین را دارد. همچنین بر اساس آزمون تی‌تک نمونه‌ای وضعیت حکمروایی خوب شهری در محله طرزیلو پایین‌تر از سطح متوسط می‌باشد.

 

واژه‌هاي كليدي: مشارکت، حکمروایی خوب، محلات حاشیه‌نشین، ارومیه.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Analyzing the relationship between Participation and good urban governance in marginalized neighborhoods

 (Case study: Tarzilo neighborhood-Urmia city)

 

 

Abstract

The main goal of this research is to evaluate the relationship between participation and good urban governance in the marginalized neighborhood of Tarzilo. the method of the current research is descriptive-analytical. data collection has been done in both library and field ways. the statistical population of this research is the residents of the Tarzilo and the sample size was obtained through the Cochran formula and was 374, which were randomly distributed. the analysis of the collected data has been carried out quantitatively and through OPA and DEMATEL methods, one sample t-test, and Linear Regression. the validity of the questionnaires has been confirmed by 16 experts. Cronbach's alpha method has been used to check the reliability for 25 questionnaires, the Cronbach's alpha coefficient has been obtained as 0.723, which indicates the reliability of the questionnaires. the results of this research indicate that according to the results of the DEMATEL in marginalized neighborhoods, the participation criterion with a value of (D) 4.090 is the most effective, the transparency criterion with a value of (R) 3.514 is the most Influence, and the participation criterion with a value of (D+R) 7.009 is the most related to other components. according to the results of the OPA, the participation criterion with a weight of 0.259 among other criteria, has been ranked first, which indicates the high importance of this criterion in promoting good urban governance in marginalized neighborhoods. according to the one sample t-test, good urban governance in the Tarzilo is lower than average.

 

Key words: Participation, Good Governance, Marginalized Neighborhoods, Urmia.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. مقدمه

امروزه شهرهای متعددی در جهان، رشد بسیار بالایی در حوزه جمعیت شهری را تجربه کرده‌اند به‌طوری‌که بر اساس نتایج سازمان ملل از سال 2000 تا 2030 بیش از 60% جمعیت دنیا در شهرها سکونت خواهد داشت که این موضوع مستقیماً سلامت روحی، جسمانی و شرایط زندگی ساکنین شهرها را با خطرات و چالش‌های زیادی روبه‌رو خواهد کرد (مؤمنی اصفهانی و ملک حسینی، 1400: 175). در این راستا حاکمیت فضایی مجموعه‌ای از اقدامات کنترلی برای به‌کارگیری سیستم حاکمیت سرزمینی استفاده می‌کند که الگوی توسعه فضایی را بهینه می‌کند، ساختار فضایی و سیستم عملکردی منطقه را هماهنگ می‌کند و اهداف توسعه اجتماعی و اقتصادی را تضمین می‌کند (Azadi, 2020; Eakin et al, 2017; Jørgensen et al, 2019: 527; Ye & Liu, 2020: 778). این موارد تحت عنوان رویکرد حکمروایی خوب شهری مطرح می‌گردد. این رویکرد بیانگر این است که مدیریت شهر فقط در دست حاکمیت و دولت نباشد و در عوض در یک فرایند مشارکتی بین نهادهای حاکمیتی، بخش خصوصی و نهادهای مردمی تصمیم‌گیری و اجرا برای شهر انجام شود. در واقع، پارادایم غالب جهانی برای حل مسائل و مشکلات، مدل مدیریت مشارکتی شهری با نقش‌آفرینی همه بازیگران مدیریت شهری است که به‌عنوان حکمروایی خوب شهری شناخته می‌شود. در کلان‌شهرهای کشور چنین رویکردی به‌طور فراگیر وجود ندارد و اصولاً الگویی بومی و متناسب با شرایط کشور برای حکمروایی خوب شهری تدوین‌نشده است و این در حالی است که سازمان‌ها و مؤسسات بین‌المللی مؤثر در زمینه حکمروایی شهری تأکید بر تدوین الگوی بومی حکمروایی خوب شهری ویژه هر کشور و شهر دارند تا با توجه به این الگوی حکمروایی خوب شهری بتوان بر مسائل و مشکلات فوق‌الذکر غلبه کرد؛ بنابراین لازم است که در نبود الگویی بومی و متناسب با شرایط کشور در زمینه حکمروایی خوب شهری، الگویی برای حکمروایی خوب شهری در کلان‌شهرهای کشور تهیه شود تا با مدنظر قرار دادن آن بتوان به سمت استقرار مدیریت شهری مبتنی بر حکمروایی خوب شهری حرکت کرد (کاظمیان و همکاران، 1398: 60).

در ايران مديريت شهری به دلايلی مانند؛ برونزا بودن طرح ها و برنامه های شهری، تمرکزگرايی، اقتصاد رانتی و بر پایه نفت تحت تأثیر دولت قرار گرفته است و همیشه از مديريت سیستمی و يکپارچه فاصله گرفته و به مديريت بخشی رو آورده، همچنین از جریان شهرنشینی و مباحث برآمده از آن، عقب‌مانده و در نگرش ها و دیدگاه های از بالا به پايین گرفتارگردیده است (حکمت‌نیا و همکاران، 1396: 608). مدیریت شهری در کلان‌شهرهای کشور نیز هم‌اکنون با مشکلات و مسائل متعدد و پیچیده و چندوجهی مواجه است، اما با مدل مدیریت شهری بالا به پایین و متمرکز و مبتنی بر پارادایم‌های مدیریت کلاسیک و مدیریت دولتی نوین عملاً کارآمدی لازم را برای پاسخگویی و حل آن‌ها ندارد. همچنین در فضای انقلاب دیجیتالی و فناوری اطلاعات و شبکه‌های اجتماعی انتظارات مردمی از مدیریت شهری به شدت بالا رفته و به دلیل عدم توجه کافی به نظرات و توانمندی‌ها و میل به مشارکت مردم و متخصصان و بخش‌های خصوصی و مردمی در تصمیم‌گیری و اجرا در فضای مدیریت شهر و همچنین عدم توجه کافی به اقشار آسیب‌پذیر جامعه مانند حاشیه‌نشین‌ها، نارضایتی عمومی از مجموعه مدیریت شهری نیز بالا رفته است (کاظمیان و همکاران: 1398: 60). با توجه به افزایش جمعیت شهرها و وجود مسائل و مشکلات بسیار مانند؛ فقر شهری، افزایش محلات حاشیه‌نشین، کمبود مسکن و به دنبال آن به وجود آمدن ساخت‌وسازهای غیرمجاز، بررسی ارتباط مشارکت و حکمروایی خوب شهری در سکونتگاه‌های غیررسمی دارای اهمیت بسیاری می‌باشد. در این راستا هدف اصلی این پژوهش تحلیل ارتباط مشارکت و حکمروایی خوب شهری در محله حاشیه‌نشین طرزیلو می‌باشد. محله طرزیلو یکی از سکونتگاه‌های غیررسمی در شهر ارومیه است. محدوده موردمطالعه بازتاب و نمادی از فقر شهری است؛ که دارای کمترین خدمات شهری مانند؛ کمبود فضای سبز با سرانه پایین و نامناسب، کمبود فضای آموزشی، ورزشی و تفریحی، کمبود کاربری بهداشتی - درمانی می‌باشد. مشاهده میدانی نشان می‌دهد محله محروم طرزیلو اغلب مهاجر و از لحاظ تحصیلات، نوع شغل و درآمد در مقایسه با ساکنان سایر محلات ارومیه در سطح پایین قرار دارند. فعالیت در مشاغل غیررسمی و فاقد تخصص ویژگی غالب ساکنین این محله است. پژوهش حاضر در پی پاسخگویی به این سؤال‌ها «وضعیت شاخص‌های حکمروایی خوب شهری در محله طرزیلو به چه صورت می‌باشد؟» و «مشارکت و حکمروایی خوب شهری در محلات حاشیه‌نشین چه ارتباطی با یکدیگر دارند»  است. 

 

2. مبانی نظری و پیشینه پژوهش

امروزه تغییر از حکومت به حکمروایی، چیزی بیشتر از تغییر در ساختار نهادی هست این تغییرات شامل: تغییر در سبک، بیان و گفتمان حکومت است دیگر این تصور وجود ندارد که دولت دارای حق انحصاری حکمروایی است و هم‌چین در مورد مسئولیت‌های دولت و بخش‌های دیگر، قطعیت وجود ندارد. نقش دولت به‌عنوان فراهم‌کننده کالاهای عمومی نیست بلکه نقش یک تسهیلگر را بر عهده دارد که جوامع محلی را قادر می‌سازد امور خود را اداره کنند به همین ترتیب، تصور بر این است که مشروعیت حکمروایی، بیش از اینکه که ناشی از قیومیت انتخاباتی حکومت سنتی باشد، با مشارکت مستقیم شهروندان و ذینفعان در اداره فعالیت‌ها حاصل می‌شود (پوراحمد و همکاران، 1397: 83). شهروندی یکی از ملاک‌های مهم دموکراسی به شمار می‌رود و شاخص‌های کلیدی برای نمایش تحقق آن است. حکمروایی مفهومی است که کارکرد گسترش نهادها و عرصه‌های عمومی جامعه را در خود دارد و به خاطر ساخت متکثر و همچنین مسئولیت آن در قبال توسعه حقوق شهروندی و ایجاد فرصت‌های مشترک، هر چه بیشتر اهمیت خود را می‌نمایاند؛ زیرا حضور و مشارکت شهروندان، متغیر کلیدی در راه توسعه اجتماعی است. در آینده بدون مشارکت واقعی، غیر ساختارشکنانه برای خیر جمعی یعنی همان مسئولیت‌های شهروندی، جامعه با مشکلات عدیده‌ای روبرو خواهد شد. حرکت به سمت عدم تمرکز آگاهانه، اداره مردمی و خردمندانه، شکل‌دهی نهادهای جامعه مدنی بر پایه شرایط تاریخی این مرزوبوم، آموزش اعتدال و تبدیل آن به جزئی از اجتماعی شدن انسان ایرانی، ضرورتی سرزمینی و تضمین‌کننده بهروزی انسان ایرانی است. حکمروایی خوب شهری بر پایه اصل شهروندمداری بر این نکته تأکید می‌کند که هیچ شهروندی نباید از دسترسی به الزامات شهری از جمله سرپناه مناسب، امنیت شغلی، بهداشت و بهره‌مندی از محیط‌زیست مناسب محروم گردد (حبیبی و محبوبی، 1398: 48). حکمروایی شهری چیزی فراتر از کتاب‌های قانون و ابزاری برای قانونمند کردن حکومت است. در واقع ماهیت چندبعدی شهرها نوعی مدیریت چندبعدی را می‌طلبد به همین منظور در حکمرانی شهری در عین سادگی با پیچیدگی خود می‌تواند پاسخگوی مسائل هر شهری باشد (بوچانی و همکاران، 1396: 5). بنابراین شهرها برای مدیریت و اداره خود راهی به جزء زمینه‌سازی برای توسعه دموکراسی نیافته‌اند و در این راه به شکل تازه‌ای از حاکمیت دست‌یافته‌اند که برخی آن را در حد اختراع و ابداع جدید بشری در ایجاد نظام اجتماعی نوین دانسته‌اند. این شکل جدید به نام جنبش حاکمیت شایسته یا حکمروایی نامیده می‌شود که منشأ شهری دارد. حکمروایی شهری در پی آن است تا نقش دولت را در حد هماهنگ‌کننده و پاسدار قوانین محدود کند و از دخالت مستقیم آن در تصمیم‌گیری‌ها، اداره و اجرای امور مربوط به زندگی روزمره مردم بکاهد (پوراحمد و همکاران، 1397).

مفهوم این رویکرد مفهوم جدیدی نمی‌باشد و قدمت آن به قدمت تاریخ تمدن بشری نیز می‌رسد و از واژه یونانی Kebemete و Kebernan گرفته‌شده است (نصرتی و شکور، 1401: 224). حکمروایی شهری فرآیندی است که بر اساس کنش متقابل میان سازمان‌ها و نهادهای رسمی اداره شهر ازیک‌طرف و نهاده‌ای غیررسمی جامعه مدنی یا عرصه عمومی از طرف دیگر شکل می‌گیرد. مشارکت نهادهای غیررسمی و تقویت عرصه عمومی اداره شهر می‌تواند به سازگاری منافع گوناگون و در نتیجه به پایداری توسعه شهری منجر شود. سازمان ملل متحد حکمروایی شهری را 10 شاخص بیان کرده است؛ 1- مشارکت 2-قانون‌مندی 3- شفافیت 4-پاسخگویی 5- جهت‌گیری توافقی 6-عدالت 7- اثربخشی و کارایی 8-مسئولیت‌پذیری 9-بینش راهبردی 10-تمرکززدایی (خاتم و همکاران، 1401: 3). این رویکرد محصولی انسانی می‌باشد و به همین خاطر فعالیتی است که برای تعریف روابط و اثرات متقابل دولت و جامعه مفید است. حکمروایی پاسخی منطقی به مسائل ریزودرشت شهرهایی است که در قرن جدید با مشکلات عدیده‌ای مواجه شده‌اند (Edelenbos & Meerkers:2017) و به‌مثابه تغییر نقش‌های حکومت محلی به‌منظور ارائه خدمات و همچنین تغییر سازمان‌های محلی از اداره عمومی به‌سوی رهبری سیاسی در جامعه مدنی است (Halsall, 2012). در مجموع حکمروایی خوب شهری را می‌توان شیوه و فرایند اداره امور شهری با مشارکت و تعامل سازنده سه بخش دولتی، خصوصی و مدنی به‌منظور رسیدن به شهر سالم، با کیفیت و قابلیت زندگی بالا و توسعه پایدار شهری تعریف کرد (سروشان و همکاران، 1398: 415) به‌طوری‌که با استفاده از این مفهوم، جوامع باید در مسیر توسعه پایدار قدم بردارند (موسوی و همکاران، 1402: 222).

پژوهش‌های بسیاری در داخل و خارج از کشور در زمینه حکمروایی خوب شهری انجام‌گرفته است به‌طوری‌که در پژوهش‌های خارج از کشور، کارنا¹ (2022) اشاره‌کرده است که جامعه مدنی در جهت ترویج حکمرانی خوب شهری نقش مهمی دارد. اسکاریبانو و همکاران² (2020)، در پژوهش خود با موضوع اتحادیه اروپا و حکمروایی خوب در حوزه منابع انرژی، به بررسی حکمروایی خوب در زمینه منابع انرژی و نقش آن در توسعه کشورهای تولیدکننده نفت و گاز و در نهایت تأثیر آن بر اتحادیه اروپا پرداختند، نتایج پژوهش نشان‌دهنده آن است که واردات نفت و گاز اتحادیه اروپا تحت تأثیر سیاست‌های بهبود شفافیت و حکمروایی خوب منابع در بخش نفت و گاز قرار داشته است. دتوتو و همکاران³ (2020)، در پژوهشی تحت عنوان آیا حکمروایی خوب باعث جذب توریست می‌شود؟ با استفاده از روش داده‌های پنل دینامیک به نقش حکمروایی خوب در تبیین تفاوت‌های عملکردهای گردشگری کشورهای مختلف پرداختند. جاکا⁴ (2016) اشاره‌کرده است که طی بررسی‌های صورت گرفته از فعالیت‌های حکمروایی مشارکتی در چین، وجود سازمان‌های غیردولتی در توانمندسازی و افزایش مشارکت اجتماعی از عوامل مؤثر می‌باشد. در پژوهش‌های داخل کشور نیز موسوی و همکاران (1401)، پژوهشی با عنوان بررسی تحقق‌پذیری حکمروایی خوب شهری با تأکید بر عدالت فضایی و بررسی مناطق 5 گانه ارومیه انجام داده‌اند که نتایج پژوهش نشانگر این است که میان رتبه‌بندی توزیع و پراکندگی کاربری‌ها و شاخص‌های حکمروایی خوب شهری رابطه متوسط مستقیم وجود دارد. حجاریان (1401) در پژوهش خود اشاره‌کرده است که شاخص‌های قانون‌مندی، شفافیت، مسئولیت‌پذیری، کارآیی و اثربخشی، مشارکت، اجماع‌گرایی، عدالت‌محوری و پاسخ‌گویی در توسعه مولفه‌های پایداری اجتماعی اثرگذار هستند. موحدی نیا و همکاران (1399)، در تحقیقی با عنوان سنجش توزیع فضایی خدمات عمومی شهر کرمان با تأکید بر حکمروایی خوب شهری با بهره گیری از نرم‌افزار ژئودا به این نتیجه رسیدند که خدمات هماهنگ با جمعیت در مناطق شهری در یک دوره پخش نشده‌اند و دسترسی ساکنین به خدمات عمومی شهری مساوی نیست. نواحی مرکزی شهر از دسترسی مطلوبی به خدمات بهره مند هستند. و نواحی اطراف از دسترسی ضعیفی برخوردار هستند. تمرکز خدمات شهری در شهر کرمان از مدل مرکز-پیرامون پیروی می‌کند این به معنای آن است که هر چه از مرکز شهر به سوی نواحی پیرامونی حرکت ‌کنیم از توزیع خدمات کاسته می‌شود. نواحی دارای تراکم جمعیتی بالا از تراکم بالای خدمات نیز برخوردار می‌باشند و در نواحی با تراکم کم‌جمعیتی نیز تراکم تسهیلات پایین مشاهده می شود. حیدری ساربان (1398) در پژوهش خود اشاره‌کرده است که شاخص‌های مشارکت اجتماعی و مسئولیت‌پذیری از کارکردهای بیشتری در شکل‌گیری الگوی مطلوب مدیریت محلی روستایی شهرستان مشگین‌شهر تأثیر دارد و مدیریت محلی روستایی شهرستان مشگین‌شهر از لحاظ شاخص‌های حکمروایی مطلوب روستایی در وضعیت خوبی قرار دارد. حکمت نیا و همکاران (1396)، در پژوهش خود تحت عنوان سنجش میزان تحقق‌پذیری حکمروایی خوب شهری در ایران (مطالعه موردی: شهر ایلام)، با دید کمی به بررسی و ارزیابی تحقق‌پذیری شاخص‌های حکمروایی خوب شهری پرداخته اند. برابر برآیند مطالعه و تحقیق سطح تمام شاخص‌های حکمروائی خوب در شهر ایلام، پایین‌تر از حد متوسط مقیاس لیکرت است؛ بر این قاعده نواحی متعدد شهر ایلام از زاویه این شاخص‌ها در وضعیتی نامقبول قرار دارد. شریف زادگان و قانونی (1396)، در پژوهش خود تحت عنوان تحلیل رابطه حکمروایی خوب کشورها و کیفیت زندگی شهرها، رفاه اجتماعی به این نتیجه رسیدند، تصمیم گیران و مسئولان ملی و محلی اگر خواستار بهبود کیفیت زندگی شهروندان هستند، یکی از اقدامات مناسب برای دستیابی به این هدف، افزایش کیفیت حکمروایی در کشورها و شهرهاست. با توجه به پیشینه پژوهش گردآوری شده، پژوهش مشابهی در محدوده موردمطالعه صورت نگرفته است بنابراین از نوآوری‌های پژوهش می‌توان به جدید بودن پژوهش در این حوزه اشاره کرد همچنین در حوزه روش پژوهش نیز می‌توان به استفاده از روش تصمیم‌گیری OPA که توسط عطایی و همکاران⁵ در سال 2020 تدوین گردیده است، اشاره کرد. پس از بررسی پیشینه پژوهش به بررسی معیارهای حکمروایی خوب شهری پرداخته‌شده است. معیارهای این رویکرد از منابع معتبر علمی گردآوری و در جدول شماره 1 نشان داده‌شده است:

 

جدول 1. معیارهای حکمروایی خوب شهری در پژوهش‌های مختلف

معیارها	منابع
مشارکت، اثربخشی و کارایی، مسئولیت و پاسخگویی، عدالت	Azouz, 2015
مشارکت، اجماع محور، پاسخگویی، شفافیت، اثربخشی و کارایی، عدالت و برابری، قانون مداری	UNESCAP, 2009
مشارکت، کارایی و اثربخشی، شفافیت، عدالت محوری و برابری، پاسخگویی، مسئولیت‌پذیری، قانون مداری و اجماع محوری	موسوی و همکاران، 1401
مشارکت، کارايی و اثربخشی، شفافیت، عدالت محوری، پاسخگويی، مسئولیت‌پذیری، قانونمندی، توافق جمعی	زیاری و همکاران، 1399
قانون‌محوری، مشارکت، عدالت‌محوری، کارایی و اثربخشی، مسئولیت‌پذیری، شفافیت، اجتماع‌محور، پاسخ‌گویی	مؤمنی و همکاران، 1399
مشارکت، تساوی، اثربخشی، پاسخگویی، امنیت	تاری و رضایی، 1398
مشارکت، تساوی، اثربخشی، پاسخگویی، امنیت	رضایی و شمس‌الدینی، 1398

 

معیارها در پژوهش‌های علمی، نقش اساسی در شناسایی مسئله، محاسبه و ارزیابی فعالیت‌های پژوهشی و مقایسه آن‌ها با دیگر پژوهش‌های انجام‌شده در همان زمینه دارند؛ بنابراین گردآوری معیارهای مناسب از جمله مراحل حیاتی محسوب می‌شود که گردآوری دقیق ‌آن‌ها به تشخیص صحیح و دقیق پاسخ‌های پژوهشی و پیشگویی‌های درست در آینده کمک می‌کند. به‌طورکلی معیارهای مناسب، صحیح و دقیق باعث بهبود کیفی و کمی پژوهش می‌شود. با توجه به جدول شماره 1، معیارهای موردبررسی در این پژوهش در جدول شماره 2 نشان داده‌شده است:

 

جدول 2. معیارهای حکمروایی خوب شهری در این پژوهش

معیارهای پژوهش و تعداد زیرمعیارها	تعداد کل زیرمعیارها
مشارکت (5 زیرمعیار) ، عدالت‌‌محوری (3 زیرمعیار)، مسئولیت و پاسخ‌گویی (10)، شفافیت (6 زیرمعیار)، اثربخشی (6 زیرمعیار)	30 زیرمعیار

3. روش پژوهش

روش پژوهش حاضر به صورت توصیفی-تحلیلی و بر اساس هدف کاربردی می‌باشد که جمع‌آوری اطلاعات آن به دو صورت کتابخانه‌ای و میدانی صورت گرفته است بدین‌صورت که اطلاعات بخش پیشینه و مبانی نظری از منابع کتابخانه‌ای علمی نظیر کتاب‌ها و مقالات علمی استفاده‌شده است و برای اطلاعات میدانی از دو پرسشنامه که شامل پرسشنامه ویژه خبرگان و پرسشنامه ویژه ساکنین محله استفاده‌شده است. جامعه آماری این پژوهش ساکنین محله طرزیلو واقع در شهر ارومیه می‌باشد که مطابق آمار مرکز آمار ایران در سال 1395، 15000 نفر جمعیت دارد که حجم نمونه از طریق فرمول کوکران و با سطح خطای ۵ درصد، به تعداد 374 نفر برآورد شده است که به‌صورت تصادفی ساده در محدوده موردمطالعه پخش‌شده است. تجزیه‌وتحلیل داده‌های گردآوری‌شده به صورت کمی و از طریق نرم‌افزارهای SPSS و EXCEL انجام‌گرفته است. تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از طریق روش‌های مختلف نظیر روش‌های آماری و تصمیم‌گیری صورت گرفته است به‌طوری‌که در راستای ارزیابی وضعیت معیارهای حکمروایی خوب شهری در محدوده مورد مطالعه، از آزمون آماری تی تک نمونه‌ای، برای تحلیل ارتباط میان مشارکت و حکمروایی خوب شهری از روش تصمیم‌گیری DEMATEL و رگرسیون خطی و برای اولویت‌بندی معیارهای حکمروایی خوب شهری در محلات حاشیه‌نشین از مدل OPA استفاده شده است. در جهت تشکیل ماتریس اولیه مدل‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره از 5 خبره که شامل رشته‌های شهرسازی، برنامه‌ریزی شهری، مددکاری اجتماعی و جامعه‌شناس می‌باشد، به صورت هدفمند استفاده گردیده است. روایی پرسش‌نامه‌ها توسط 16 نفر از متخصصین رشته‌های جغرافیا، جامعه‌شناسی و شهرسازی مورد تأیید قرارگرفته است و در جهت بررسی پایایی پرسشنامه‌های پژوهش از روش آلفای کرونباخ و برای 25 پرسشنامه استفاده‌شده است که ضریب آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه 723/0 به‌دست‌آمده است و نشانگر پایایی پرسشنامه‌ها می‌باشد.

 

4. محدوده موردمطالعه

 محدوده مورد مطالعاتی در این پژوهش محله طرزیلو شهر ارومیه را شامل می‌شود از این محله در قدیم به‌عنوان روستای طرزیلو افشار نام‌برده می‌شد. محله طرزیلو دارای 15 هزار نفر جمعیت و با مساحتی بالغ‌بر 59 هکتار در منطقه 3 و جنوب غربی شهر ارومیه واقع‌شده است؛ و در حال حاضر جزء محلات حاشیه‌نشین و مسئله‌دار ارومیه محسوب می‌شود؛ و دارای قدمت و پیشینه کهن می‌باشد. این محله از جهت شمال با شهرک فرهنگیان، از شرق با محله دیزج سیاوش و بزرگراه باهنر، از غرب با شهرک دانشگاه و از جنوب با شهید احمدی روشن مجاورت دارد. ساکنین محله طرزیلو اغلب از خانواده‌های قدیمی و سنتی می‌باشند. با توجه به محدود بودن امکانات شهری و افزایش جمعیت محله طرزیلو، هر روز مشکلات اجتماعی این محله افزایش می‌یابد. نتایج مطالعات میدانی محققان این پژوهش نشان می‌دهد در شرایط حاضر این محله به دلیل رشد ارگانیک و خارج از اصول و ضوابط شهرسازی، با مسائل و مشکلات متعددی مانند؛ کمبود فضای سبز، مشکل حمل‌ونقل عمومی، معابر کم‌عرض، کمبود خدمات بهداشتی- درمانی، کمبود فضای ورزشی مواجه می‌باشد که این شرایط نارضایتی و نزول تدریجی کیفیت زندگی و سلامت ساکنین محله را در پی خواهد داشت نقشه موقعیت محله طرزیلو (شکل 1)، بر مبنای مطالعات انجام‌شده و در چارچوب پژوهش حاضر با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی تهیه‌شده است.

 

 

شکل 1. موقعیت جغرافیایی محدوده موردمطالعه

منبع: یافته‌های پژوهش، 1402

 

5. بحث و یافته‌ها

5-1. یافته‌های توصیفی

بعد از تأثیر روایی و پایایی پرسشنامه‌ها، پرسشنامه‌ها به‌صورت تصادفی در کل محله طرزیلو پر گردید تا دیدگاه تمامی ساکنین محله ارزیابی شود. سپس بر اساس اطلاعات پرسشنامه‌های گردآوری‌شده به بررسی ویژگی‌های دموگرافیک آن‌ها در جدول شماره 3 پرداخته‌شده است:

 

جدول 3. ویژگی‌های جمعیتی پرسشنامه‌های پژوهش

جنسیت			سن
مرد	زن	15- 18 سال		18 – 30 سال	30- 40 سال	40-60 سال	بالای 60 سال
210	164	40		169	74	72	19

منبع: یافته‌های پژوهش، 1402

 

ادامه جدول 3. ویژگی‌های جمعیتی پرسشنامه‌های پژوهش

تحصیلات						مدت اقامت
زیر دیپلم	دیپلم	کارشناسی	کارشناسی ارشد	دکترا	کمتر از 5 سال		5 تا 10 سال	10 سال به بالا
121	114	98	37	4	112		171	91

منبع: یافته‌های پژوهش، 1402

 

با توجه به جدول شماره 3، از تعداد 374 نفر از پاسخگویان به پرسشنامه 210 نفر یعنی 56.15 درصد مرد و 164 نفر یعنی 43.85 درصد زن بوده‌اند. 40 نفر بین 15 تا 18 سال، 169 نفر بین 18 تا 30 سال، 74 نفر بین 30 تا 40 سال، 72 نفر بین 40 تا 60 سال و 19 نفر بالای 60 سال سن داشتند. 121 نفر زیر دیپلم، 114 نفر دیپلم، 98 نفر کارشناسی، 37 نفر کارشناسی ارشد و 4 نفر دکترا داشته‌اند. در حوزه اقامت نیز 112 نفر کمتر از 5 سال، 171 نفر بین 5 تا 10 سال و 91 نفر نیز بیشتر از 10 سال در این محدوده اقامت داشته‌اند.

 

5-2. یافته‌های استنباطی

پس از بررسی وضعیت دموگرافیک پرسشنامه‌های پر شده در محدوده موردمطالعه، به بررسی یافته‌های استنباطی پرسشنامه‌ها از طریق آزمون تی‌تک‌نمونه‌ای پرداخته‌شده است. در این آزمون سطح میانگین مقدار 3 در نظر گرفته‌شده است و خروجی نتایج در جدول شماره 4 نشان داده‌شده است:

 

جدول 4. آزمون t تک نمونه‌ای برای سنجش بعد حکمروایی خوب شهری در محله طرزیلو

حد بالا	حد پایین	مقدار معناداری	مقدار آماره t	درجه آزادی	انحراف معیار	میانگین	شاخص‌
0.12-	0.22-	0.000	6.638-	373	0.511	2.82	مشارکت
0.64-	0.77-	0.000	21.241-	373	0.645	2.29	عدالت محوری
0.62-	0.75-	0.000	20.579-	373	0.641	2.32	مسئولیت و پاسخگویی
0.38-	0.49-	0.000	14.504-	373	0.581	2.56	شفافیت
0.44-	0.56-	0.000	16.129-	373	0.603	2.50	اثربخشی

منبع: یافته‌های پژوهش، 1402

 

با توجه به نتایج جدول 4، مقدار سطح معناداری شاخص‌های پژوهش از مقدار 05/0 کمتر می‌باشد که این موضوع نشانگر وجود اختلاف معنادار با سطح متوسط می‌باشد همچنین با توجه به حد پایین و بالای منفی این شاخص‌ها، وضعیت هر یک از شاخص‌ها از سطح متوسط پایین‌تر می‌باشد این وضعیت نشانگر این می‌باشد که مدیران و مسئولان شهری نتوانسته‌اند شاخص‌های حکمروایی خوب شهری را در محدوده موردمطالعه برقرار کنند و از دیدگاه ساکنین محله، این محله دارای سطح پایین‌تری از سطح متوسط به لحاظ برخورداری از شاخص‌های حکمروایی خوب شهری می‌باشد.

پس از بررسی وضعیت هر یک از شاخص‌های حکمروایی خوب شهری، به بررسی وضعیت کلی این مفهوم در محله طرزیلو پرداخته‌شده است که نتایج این تحلیل در جدول شماره 5 نشان داده‌شده است:

 

جدول 5. آزمون  t تک نمونه‌ای برای سنجش حکمروایی خوب شهری

حد بالا	حد پایین	مقدار معناداری	مقدار آماره t	درجه آزادی	انحراف معیار	میانگین	عنوان
0.47-	0.535-	0.000	30.498-	373	0.319	2.50	حکمروایی خوب شهری

منبع: یافته‌های پژوهش، 1402

 

با توجه به جدول شماره 5، به دلیل پایین بودن سطح معناداری از 05/0 تفاوت معناداری با سطح متوسط دارد و همچنین با توجه به حد پایین و حد بالای منفی می‌توان به این نتیجه رسید که میزان حکمروایی خوب شهری در محله طرزیلو در سطح پایین‌تر از سطح متوسط قرار دارد. پس از بررسی وضعیت حکمروایی خوب شهری از نظر ساکنین محله طرزیلو، به بررسی اثرگذاری مشارکت در حکمروایی خوب شهری از دیدگاه ساکنین و با استفاده از رگرسیون خطی پرداخته شده است که نتایج این تحلیل در جدول 6 تا 8 پرداخته شده است:

 

جدول 6. تبیین تغییرات متغیر وابسته حکمروایی خوب شهری از طریق مشارکت

مدل	R	R Square	Adjusted R Square	تخمین خطای انحراف استاندارد
1	0.521	0.271	0.269	0.394

منبع: یافته‌های پژوهش، 1402

 

مطابق جدول 6، میزان همبستگی میان حکمروایی خوب شهری و شاخص مشارکت در محله حاشیه‌نشین طرزیلو 0.521 می‌باشد که این مقدار نشان‌دهنده همبستگی مستقیم و متوسط است. همچنین شاخص مشارکت توان تبیین 27 درصد از تغییرات حکمروایی خوب شهری را در این محله دارا است و 73 درصد آن توسط سایر شاخص‌ها تبیین می‌گردد.

 

جدول 7. تحلیل واریانس مدل رگرسیونی بین حکمروایی خوب شهری از طریق مشارکت

مدل	مجموع مربعات	df	میانگین مربعات	مقدار F	سطح معناداری
رگرسیون	21.528	1	21.528	138.482	0.000
مقدار باقی‌مانده	57.831	372	0.155	-
کل	79.359	373	-	-

منبع: یافته‌های پژوهش، 1402

 

مطابق جدول 7، به دلیل پایین بودن مقدار سطح معناداری از 0.05، می‌توان اذعان نمود که در سطح اطمینان بالای 99 درصد میان حکمروایی خوب شهری و شاخص مشارکت رابطه‌ای معنادار وجود دارد.

 

جدول 8. آماره‌های ضرائب مدل رگرسیونی

مدل	ضرائب غیراستاندارد		ضریب استاندارد	مقدار t	سطح معناداری
	B	خطای انحراف استاندارد	بتا
ضریب ثابت	1.218	0.114	-	10.639	0.000
مشارکت	0.469	0.40	0.521	11.768	0.000

منبع: یافته‌های پژوهش، 1402

 

مطابق جدول 8، به دلیل پایین بودن سطح معناداری از 0.05 و همچنین مقدار ضریب استاندارد شده بتا می‌توان اشاره کرد که که میان شاخص‌های مورد بررسی رابطه‌ای مستقیم وجود دارد و همچنین شاخص مشارکت با ضریب 0.521 اثرگذاری بالایی در تبیین حکمروایی خوب شهری دارد. در ادامه به بررسی ارتباط میان معیارهای حکمروایی خوب شهری با استفاده از مدل تصمیم‌گیری دیمتل از نظر خبرگان پرداخته‌شده است. در ابتدا ماتریس اولیه توسط 5 نفر از خبرگان که شامل رشته‌های شهرسازی، برنامه‌ریزی شهری، مددکاری اجتماعی و جامعه‌شناس می‌باشد، پر شده و با یکدیگر ادغام شده‌اند که نتایج این اقدام در جدول شماره 9 نشان داده‌شده است:

 

جدول 9. نتایج ماتریس ادغام شده دیمتل

	مشارکت	عدالت‌‌محوری	مسئولیت و پاسخ‌گویی	شفافیت	اثربخشی
مشارکت	0	6/2	8/3	3	8/2
عدالت‌‌محوری	4/2	0	6/2	8/2	8/1
مسئولیت و پاسخ‌گویی	8/2	2/2	0	2	6/2
شفافیت	4/0	2	6/1	0	8/1
اثربخشی	6/2	8/2	2/2	4/2	0

منبع: یافته‌های پژوهش، 1402

 

پس از ادغام ماتریس‌ها، به نرمال‌سازی ماتریس پرداخته‌شده است که نتایج این تحلیل در جدول شماره 10 نشان داده‌شده است:

 

جدول 10. نتایج ماتریس نرمال شده دیمتل

N	مشارکت	عدالت‌‌محوری	مسئولیت و پاسخ‌گویی	شفافیت	اثربخشی
مشارکت	0	213/0	311/0	246/0	230/0
عدالت‌‌محوری	197/0	0	213/0	230/0	148/0
مسئولیت و پاسخ‌گویی	230/0	180/0	0	164/0	213/0
شفافیت	033/0	164/0	131/0	0	148/0
اثربخشی	213/0	230/0	180/0	197/0	0

منبع: یافته‌های پژوهش، 1402

 

پس از نرمال‌سازی ماتریس، به تحلیل ماتریس I-N پرداخته‌شده است که نتایج این تحلیل در جدول شماره 11 نشان داده‌شده است:

 

جدول 11. نتایج ماتریس I-N دیمتل

I-N	مشارکت	عدالت‌‌محوری	مسئولیت و پاسخ‌گویی	شفافیت	اثربخشی
مشارکت	1	213/0-	311/0-	246/0-	230/0-
عدالت‌‌محوری	197/0-	1	213/0-	230/0-	148/0-
مسئولیت و پاسخ‌گویی	230/0-	180/0-	1	164/0-	213/0-
شفافیت	033/0-	164/0-	131/0-	1	148/0-
اثربخشی	213/0-	230/0-	180/0-	197/0-	1

منبع: یافته‌های پژوهش، 1402

 

پس از تشکیل ماتریس I-N، به معکوس کردن این ماتریس پرداخته‌شده است که نتایج این تحلیل در جدول 12 نشان داده‌شده است:

 

جدول 12. نتایج ماتریس (I-N)^-1 دیمتل

(I-N)^-1	مشارکت	عدالت‌‌محوری	مسئولیت و پاسخ‌گویی	شفافیت	اثربخشی
مشارکت	586/1	844/0	940/0	899/0	822/0
عدالت‌‌محوری	635/0	541/1	742/0	758/0	643/0
مسئولیت و پاسخ‌گویی	679/0	712/0	586/1	729/0	707/0
شفافیت	345/0	485/0	471/0	362/1	452/0
اثربخشی	674/0	757/0	749/0	765/0	539/1

منبع: یافته‌های پژوهش، 1402

 

پس از معکوس کردن ماتریس، به تحلیل ماتریس ارتباطات (T) پرداخته‌شده است که این ماتریس از ضرب ماتریس نرمال‌سازی شده با ماتریس معکوس به‌دست‌آمده می‌آید. نتایج این تحلیل در جدول شماره 13 نشان داده‌شده است. همچنین پس از تحلیل ماتریس ارتباطات، به بررسی مجموع سطر و ستون در جدول شماره 14 پرداخته‌شده است:

 

جدول 13. نتایج ماتریس T دیمتل

T	مشارکت	عدالت‌‌محوری	مسئولیت و پاسخ‌گویی	شفافیت	اثربخشی
مشارکت	586/0	844/0	940/0	899/0	822/0
عدالت‌‌محوری	635/0	541/0	742/0	758/0	643/0
مسئولیت و پاسخ‌گویی	679/0	712/0	586/0	729/0	707/0
شفافیت	345/0	485/0	471/0	362/0	452/0
اثربخشی	674/0	757/0	749/0	765/0	539/0

منبع: یافته‌های پژوهش، 1402

 

جدول 14. نتایج ماتریس دیمتل

	D	R	D+R	D-R
مشارکت	090/4	919/2	009/7	172/1
عدالت‌‌محوری	319/3	340/3	658/6	021/0-
مسئولیت و پاسخ‌گویی	414/3	488/3	902/6	074/0-
شفافیت	115/2	514/3	630/5	399/1-
اثربخشی	485/3	162/3	647/6	323/0

منبع: یافته‌های پژوهش، 1402

 

با توجه به نتایج جدول شماره 14، مطابق نظر خبرگان معیار مشارکت با مقدار (D) 090/4 تأثیرگذارترین معیار، معیار شفافیت با مقدار (R) 514/3 تأثیرپذیرترین معیار و معیار مشارکت با مقدار (D+R) 009/7 بیشترین ارتباط را با سایر معیارها به دست آورده است. همچنین برای بررسی علت و معلولی معیارها به ترسیم نمودار دیمتل پرداخته‌شده است که نتایج این ترسیم در شکل 2 نشان داده‌شده است:

 

 

شکل 2. وضعیت معیارها در نمودار نتایج مدل دیمتل

منبع: یافته‌های پژوهش، 1402

 

 

با توجه به شکل 2، دو معیار مشارکت و اثربخشی به‌عنوان علت و معیارهای عدالت‌محوری، مسئولیت و پاسخ‌گویی و شفافیت به عنوان معلول می‌باشند که در جهت تحلیل ارتباط میان این معیارها به ترسیم مدل ارتباط میان این معیارها از طریق نتایج ماتریس ارتباط پرداخته‌شده است که در ابتدا میزان آستانه ماتریس ارتباطات به دست آورده و سپس از بر اساس کم بودن ماتریس ارتباطات از این مقدار میزان ارتباط به دست می‌آید که نتایج این تحلیل در جدول شماره 15 و شکل شماره 3 نشان داده‌شده است:

 

جدول 15. نتایج ماتریس ارتباط دیمتل

مقدار آستانه: 657/0	مشارکت	عدالت‌‌محوری	مسئولیت و پاسخ‌گویی	شفافیت	اثربخشی
مشارکت	0	844/0	940/0	899/0	822/0
عدالت‌‌محوری	0	0	742/0	758/0	0
مسئولیت و پاسخ‌گویی	679/0	712/0	0	729/0	707/0
شفافیت	0	0	0	0	0
اثربخشی	674/0	757/0	749/0	765/0	0

منبع: یافته‌های پژوهش، 1402

 

 

شکل 3. مدل ساختاری پژوهش

منبع: یافته‌های پژوهش، 1402

 

با توجه به نتایج جدول 15 و شکل 3، از نظر خبرگان در محلات حاشیه‌نشین معیار‌های مشارکت، مسئولیت و پاسخ‌گویی و اثربخشی با همه معیارها در ارتباط می‌باشد و معیار شفافیت با هیچ‌یک از معیارها ارتباط ندارد.

پس از ارتباط‌یابی معیارهای حکمروایی خوب شهری به بررسی وزن و رتبه‌بندی آن‌ها در سکونت‌گاه‌های غیررسمی با استفاده از مدل OPA پرداخته‌شده است برای رتبه‌بندی معیار‌ها از 5 نفر خبره به صورت هدفمند که آشنایی کافی با وضعیت سکونتگاه‌های غیررسمی را دارند، استفاده گردیده است که مشخصات آن‌ها در جدول شماره 16 نشان داده‌شده است:

 

جدول 16. رتبه خبرگان بر اساس مدرک، سمت و مدت سابقه

معیار	رتبه	مدرک تحصیلی	رشته تحصیلی	مدت سابقه
کارشناس 1	1	دکتری	جامعه‌شناسی	9
کارشناس 2	2	دکتری	مددکاری اجتماعی	8
کارشناس 3	2	دکتری	شهرسازی	8
کارشناس 4	2	کارشناسی ارشد	برنامه‌ریزی شهری	7
کارشناس 5	3	کارشناسی ارشد	جامعه‌شناسی	5

منبع: یافته‌های پژوهش، 1402

 

بر اساس نظریات خبرگان، معیارهای حکمروای خوب شهری امتیاز‌دهی و سپس بر اساس مدل OPA وزن دهی و رتبه‌بندی گردیده است. نتایج این تحلیل در جدول شماره 17 نشان داده‌شده است:

 

جدول 17. نتایج تحلیل OPA

معیار	وزن معیار	رتبه‌بندی
مشارکت	259/0	1
عدالت‌‌محوری	258/0	2
مسئولیت و پاسخ‌گویی	141/0	5
شفافیت	158/0	4
اثربخشی	184/0	3

منبع: یافته‌های پژوهش، 1402

 

مطابق جدول 17، معیار مشارکت با وزن 259/0 در رتبه اول، معیار عدالت محوری با وزن 258/0 در رتبه دوم، معیار اثربخشی با وزن 184/0 در رتبه سوم، معیار شفافیت با وزن 158/0 در رتبه چهارم و در نهایت معیار مسئولیت و پاسخ‌گویی با وزن 141/0 در رتبه پنجم قرارگرفته است.

 

6. نتيجه‌گيري

امروزه یکی از رویکردهای مؤثر در کاهش میزان شکل‌گیری سکونتگاه‌های غیررسمی را می‌توان به حکمروایی خوب شهری اشاره کرد. این رویکرد به دلیل برخورداری از معیارهای مؤثر در جهت ارتقا مشارکت و کیفیت زندگی در سکونتگاه‌های شهری اقدام می‌نماید از طرفی امروزه بر اساس نتایج مثبت به‌کارگیری مشارکت ساکنین در رفع مشکلات و مسائل محلی، به نظر می‌رسد که استفاده از معیار مشارکت در جهت کاهش پیشروی سکونت‌گاه‌های غیررسمی مؤثر واقع گردد بنابراین ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی از طریق به‌کار‌گیری معیارهای حکمروایی خوب شهری می‌تواند نتایج خوبی را برای مدیریت شهری به ارمغان بیاورد؛ زیرا این رویکرد با فعال‌سازی گروه‌های مردمی در جهت رفع معضلات محلی اقدام می‌نماید.

نتایج به‌دست‌آمده حاکی از آن است که در محله طرزیلو شهر ارومیه حاشیه‌نشینی پدیده غالب بافت مسکونی و اجتماعی آن می‌باشد. نتایج آزمون تی تک نمونه‌ای نشانگر این است که وضعیت شاخص‌های مشارکت، عدالت محوری، مسئولیت و پاسخگویی، شفافیت و اثربخش در محله طرزیلو پایین‌تر از سطح متوسط می‌باشد و در تحلیل تمامی شاخص‌ها می‌توان به این نتیجه رسید محله طرزیلو از نظر ساکنین و همچنین به لحاظ برخورداری از شاخص‌های حکمروایی خوب شهری در سطح بسیار پایینی قرار دارد. مطابق نتایج رگرسیون خطی نیز می‌توان اذعان نمود که در سطح اطمینان بالای 99 درصد میان حکمروایی خوب شهری و شاخص مشارکت رابطه‌ای معنادار وجود دارد و شاخص مشارکت با ضریب 0.521 اثرگذاری بالایی در تبیین حکمروایی خوب شهری دارد. همچنین مطابق نتایج مدل دیمتل معیار مشارکت با مقدار (D) 090/4 تأثیرگذارترین معیار، معیار شفافیت با مقدار (R) 514/3 تأثیرپذیرترین معیار و معیار مشارکت با مقدار (D+R) 009/7 بیشترین ارتباط را با سایر معیارها به دست آورده است همچنین دو معیار مشارکت و اثربخشی به عنوان علت و معیارهای عدالت‌محوری، مسئولیت و پاسخ‌گویی و شفافیت به عنوان معلول می‌باشند که معیار‌های مشارکت، مسئولیت و پاسخ‌گویی و اثربخشی با همه معیارها در ارتباط می‌باشد و معیار شفافیت با هیچ‌یک از معیارها ارتباط ندارد و مطابق نتایج مدل OPA نیز معیار مشارکت با وزن 259/0 در میان سایر معیارها در رتبه اول قرارگرفته است که نشانگر اهمیت بالای این معیار در ارتقاء حکمروایی خوب شهری در سکونتگاه‌های غیررسمی را دارد.

نتایج این پژوهش با نتایج پژوهش‌های کارنا (2022)، جاکا (2016)، حجاریان (1401)، موحدی‌نیا و همکاران (1399)، حیدری‌ساربان (1398) و شریف زادگان و قانونی (1396) در جهت اهمیت معیار مشارکت در ارتقاء حکمروایی خوب شهری همسو می‌باشد.

مطابق با نتایج پژوهش، پیشنهادهای کاربردی در جهت ارتقاء وضعیت حکمروایی خوب شهری از طریق ایجاد مشارکت مردمی، ارائه گردیده است:

1. استفاده از رویکرد برنامه‌ریزی پایین به بالا در تدوین اسناد فرادست و در نظر گرفتن نظریات ساکنین محله‌ طرزیلو در جهت ایجاد حس مشارکت.

2. استفاده از ظرفیت‌های تسهیلگران توسعه محلی در جهت استقرار در سکونتگاه‌های غیررسمی طرزیلو و برگزاری کارگاه‌های آموزشی در جهت ارتقاء حس همبستگی در میان ساکنین این محله.

3. تشکیل و احداث خانه‌ مدیریت محلی در محله طرزیلو در جهت شناسایی مسائل اولویت‌دار محله و تدوین سناریو و چشم‌انداز در سطح محلی به‌ویژه در کارگروه‌های بازآفرینی شهرستانی.

4. تشکیل کارگروه جهادی در جهت استفاده حداکثری از ظرفیت ساکنین محله طرزیلو و در نظر گرفتن بودجه‌ای برای تداوم فعالیت این گروه در جهت آگاه‌سازی و توانمندسازی ساکنین این محله.

5. ایجاد، تقویت و توانمندسازی سازمان‌های مردم‌نهاد در سطح محله طرزیلو.

6. توزیع خدمات در محله طرزیلو بر اساس عدالت، اثربخشی و کارایی.

 

مراجع

1.       بوچانی، محمد حسین؛ صرافی، مظفر؛ توکل نیا، جمیله؛ و دشتی، علی. (1396). تحلیل ساختاری حاکمیت ملی و مدیریت محلی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، در پرتو رویکرد حکمروایی شایسته شهری. نشریه مطالعات میان رشته‌ای در علوم انسانی، 9(2)، 211-236. https://doi.org/10.22631/isih.2017.2301.2761 

2.       پوراحمد، احمد؛ پیری، اسماعیل؛ محمدی، یادگار؛ پارسا، شهرام و حیدری، سامان. (1397). حکمروایی خوب شهری در محله های شهری مطالعه موردی: شهر مریوان، فصلنامه اقتصاد و مدیریت شهری، 6(4)، 81-98. https://www.sid.ir/paper/382983/fa 

3.       تاری، مهتا و رضایی، میثم؛ (۱۳۹۸). سنجش و ارزیابی میزان حکمروایی خوب شهری در محله های شهر فردوسیه شهرستان شهریار، فصلنامه پژوهش های جغرافیای انسانی، ۵۱ (۱۰۷)، ۲۳-۴۰. https://jhgr.ut.ac.ir/article_60577.html?lang=fa 

4.       حبیبی، داود و محبوبی، سحر. (1398). تبیین رابطه حکمروایی خوب شهری و رضایتمندی شهروندان از عملکرد شهرداری مطالعه موردی: شهر دوگنبدان. مطالعات محیطی هفت حصار، 8(30)، 47-58. http://dx.doi.org/10.29252/hafthesar.8.30.6 

5.       حجاریان، احمد. (1401). مسئولیت‌پذیری حکمروایی خوب بر پایداری اجتماعی خانوارهای روستایی (مطالعه موردی: مناطق روستایی شهرستان کاشان). جغرافیا و پایداری محیط، 12(1)، 41-55. https://doi.org/10.22126/ges.2022.7385.2490 

6.       حکمت نیا، حسن؛ ملکی، محمد؛ موسوی، میرنجف و افشانی، علیرضا. (1396). سنجش میزان تحقق پذیری حکمروایی خوب شهری در ایران (مطالعه موردی: شهر ایلام). پژوهش های جغرافیای انسانی (پژوهش های جغرافیایی)، 49(3)، 619- 607. https://doi.org/10.22059/jhgr.2016.57235 

7.       حیدری ساربان، وکیل. (1398). ارزیابی الگوی مدیریت محلی روستایی مبتنی‌بر شاخص‌‌های حکمروایی خوب مطالعۀ موردی: شهرستان مشگین‌شهر. نشریه جغرافیا و توسعه، 17(57)، 133-154. https://doi.org/10.22111/gdij.2019.4985 

8.       خاتم، سعید؛ احمدی، سیدعباس و خاتم، مهناز. (1401). بررسی حکمروایی خوب شهری در کلانشهر تهران. مجله پژوهش های جغرافیای سیاسی، 7(2)، 1-24. https://doi.org/10.22067/pg.2021.69157.1027 

9.       رضائی، میثم و شمس الدینی، علی؛ (1398). تحلیلی بر رابطۀ حکمروایی خوب شهری و عدالت اجتماعی در فضاهای شهری (مورد مطالعه: شهر فردوسیه – شهرستان شهریار)، آمایش محیط، 12(45)، 25-48. https://ebtp.malayer.iau.ir/article_668101.html?lang=fa 

10.       زیاری، کرامت الله؛ یداله نیا، هاجر و یداله نیا، حسین؛ (1399). تحلیل عملکرد مدیریت شهری با تاکید بر شاخص‌های حکمروایی خوب از منظر شهروندان (مورد مطالعه: شهر ساری). فصلنامه علمی - پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری، 11(40)، 1-16. https://jupm.marvdasht.iau.ir/article_4004.html 

11.       سروشان، غلامرضا؛ هندیانی، عبداله؛ زیویار پرده‌ای، پروانه و توکلان، علی. (1398). بررسی تأثیر حکمروایی شهری بر تاب آوری شهرها مورد مطالعه: شهر تهران. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 22(67)، 413-437. http://dx.doi.org/10.52547/jgs.22.67.413 

12.       شریف زادگان، محمدحسین و قانونی، حسین. (1396). تحلیل رابطه حکمروایی خوب کشورها و کیفیت زندگی شهرها. رفاه اجتماعی، 17(66)، 185- 221. https://refahj.uswr.ac.ir/browse.php?a_id=3027&sid=1&slc_lang=fa 

13.       کاظمیان، غلامرضا؛ براری، احسان، شریف زاده، فتاح و قربانی زاده، وجه الله. (1398). مدل متناسب حکمروایی خوب شهری برای کلانشهرهای کشور و تحلیل یکپارچه وضعیت فعلی (مورد مطالعه: شهر مشهد). فصلنامه علمی پژوهش و برنامه ریزی شهری، 12(44)، 59-74. https://doi.org/10.30495/jupm.2020.3969 

14.       موحدی نیا، مصطفی؛ خدابخشی، محمدرضا و محمدی زاده، نسرین. (1399). سنجش توزیع فضایی خدمات عمومی شهر کرمان با تأکید بر حکمروایی خوب شهری با استفاده از نرم افزار Geoda. فصلنامه جغرافیای اجتماعی شهری، 7(11)، 233-255. https://doi.org/10.22103/JUSG.2020.2013 

15.       موسوی، میرنجف، قادری، رضا، بایرام‌زاده، نیما و کامل نیا، رویا (1401). بررسی تحقق‌پذیری حکمروایی خوب شهری با تأکید بر عدالت فضایی (نمونه موردی: مناطق 5 گانه-ارومیه)، فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، انتشار آنلاین. https://jupm.marvdasht.iau.ir/article_5623.html 

16.       موسوی، میرنجف؛ جهانگیرزاده، جواد؛ بایرام‌زاده، نیما؛ و امیدوارفر، سجاد. (1402). تحلیلی بر وضعیت حکمروایی خوب در روستاهای پیراشهری ارومیه. توسعه فضاهای پیراشهری، 5(2)، 221-236. doi: 10.22034/jpusd.2023.397271.1270 

17.       مومنی اصفهانی، سمانه و ملک حسینی، عباس. (1400). تحلیل و ارزیابی میزان تاثیرگذاری شاخص های رشد هوشمند بر توسعه شهری اراک. فصلنامه علمی و پژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی، 13(3)، 174-198. https://geography.garmsar.iau.ir/article_681001.html

18.       مومنی، احمد؛ جهانشیری، ماندانا و عزمی، آئیژ؛ (1399). اثرات حکمروایی خوب بر زیست پذیری سکونتگاه های پیراشهری در دهستان آدران، توسعه فضاهای پیراشهری، 2(1)، 193-205. https://www.jpusd.ir/article_114043.html 

19.       نصرتی، بهنوش و شکور، علی. (1401). بررسی شاخص‌های حکمروایی خوب شهری با رویکرد عدالت فضائی کلان‌شهر شیراز. فصلنامه علمی پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 13(48)، 221- 234. https://doi.org/10.30495/jupm.2022.29392.4062 

20.       Azadi, H. (2020). Monitoring land governance: Understanding roots and shoots. Land Use Policy, 94, Article 104530. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2020.104530 

21.       Azouz, N. (2015), Good Urban Governance of Informal Settlements in Metropolitan Areas, Thesis Submitted for the partial Fulfilment for the Requirement of the Degree of Master of Science in Urban Planning and Design, Faculty of Engineering-Ain Shams University, 1-137.

22.       Detotto, C., Giannoni, & S, Goavec. (2020). Does good governance attract tourists? Tourism Management, 1(82), 1-9. https://hal.science/hal-03104982 

23.       Eakin, H., Rueda, X., & Mahanti, A. (2017). Transforming governance in telecoupled food systems. Ecology and Society, 22. https://doi.org/10.5751/ES-09831-220432 

24.       Edelenbos J, Meerkerk I. (2017). Finding common ground in urban governance networks: what are its facilitating factors, Journal of Environmental Planning and Management, 3(2), 1-17. DOI.org/doi:11.2027/j.scs.2017.06.10.

25.       Escribano, G., Gazquez, J., & San-Martin, E. (2020). The European Union and the good governance of energy resources: Practicing what it preaches?. Energy Policy, 4(147). https://econpapers.repec.org/scripts/redir.pf?u=http%3A%2F%2Fwww.sciencedirect.com%2Fscience%2Farticle%2Fpii%2FS0301421520305991;h=repec:eee:enepol:v:147:y:2020:i:c:s0301421520305991 

26.       Halsall, J. (2012). Community Governance– Where did it all go Wrong?. Journal of Administration and Governance JOAAG, 7(2), 1-8. https://eprints.hud.ac.uk/id/eprint/17091/1/HalsallArticle_2.pdf 

27.       Jacka, T. (2016). Women's activism, overseas funded participatory development, and governance: A case study from China. Women's Studies International Forum, 33(2): 99-112. https://doi.org/10.1016/j.wsif.2009.11.002 

28.       Jørgensen, P. S., Folke, C., & Carroll, S. P. (2019). Evolution in the Anthropocene: Informing Governance and policy. Annual Review of Ecology, Evolution and Systematics, 50, 527–546. https://doi.org/10.1146/annurev-ecolsys-110218-024621 

29.       Karna, S. (2022). Rural-Urban Linkage and Role of Civil Society: A Successful Model for Good Urban Governance in Nepal, Researchgate. https://fig.net/resources/proceedings/fig_proceedings/morocco/proceedings/TS5/TS5_4_karna.pdf 

30.       UNESCAP, (2009). What is Good Governance? https://www.unescap.org/resources/what-good-governance# 

31.       Ye, C., & Liu, Z. (2020). Rural-urban co-governance: Multi-scale practice. Science Bulletin, 65, 778–780. http://dx.doi.org/10.1016/j.scib.2020.02.021 

 

 

1

 

---

[1]  Karna

[2]  Escribano et al

[3]  Detotto et al

[4]  Jacka

[5]  Ataei et al