تحلیل وضعیت تابآوری نهادی در برابر خطر زلزله در کلانشهر کرمانشاه
الموضوعات :چنور محمدی 1 , حسین نظم فر 2 , صیاد اصغری سراسکانرود 3
1 - دانشجوی دکتری، گروه جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.
2 - استاد، گروه جغرافیا و برنامهریزی شهری و روستایی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.
3 - استاد، گروه جغرافیا طبیعی دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.
الکلمات المفتاحية: زلزله, تابآوری, نهادی, کلانشهر کرمانشاه,
ملخص المقالة :
زلزله همیشه یکی از خطرناکترین و مهمترین خطرات طبیعی بوده است که همیشه شهرها را تهدید می‌کند. عواقب زلزله، هم از نظر فراوانی و هم از نظر خساراتی که به بار می‌آورد، بر جامعه تأثیر می‌گذارد. تابآوری جامعه یک چارچوب مفهومی برای سنجش توانایی جامعه برای مقابله با تغییرات و شرایط اضطراری فراهم می‌کند. هدف اصلی این پژوهش تحلیل وضعیت تابآوری نهادی کلانشهر کرمانشاه در برابر خطر زلزله می‌باشد. جامعه آماری ساکنان شهر کرمانشاه می‌باشند و برای تعیین حجم نمونه با استناد به فرمول کوکران 385 نفر تعیین شده و انتخاب نمونه با استفاده از روش نمونه‌گیری طبقه‌ای انجام شده است. همچنین، از روش اسنادی و مطالعات کتابخانه‌ای جهت تدوین مبانی و دیدگاه‌ها نظری و پرسشنامه جهت گردآوری داده‌های مربوط به تابآوری نهادی شهر کرمانشاه استفاده شده است، برای تجریه و تحلیل داده‌ها و اطلاعات از نرم‌افزارهای GIS, SPSS، مدل CODAS و و روش CV استفاده شده است. نتایج نشان می‌دهد، در تمامی مؤلفه‌ها در سطح 95/0 تفاوت معنی‌دار وجود دارد و در بعضی از مؤلفه‌ها میانگین بالاتر از مقدار متوسط سه و در بعضی از مؤلفه‌ها پایین‌تر از مقدار متوسط سه می‌باشد، همچنین نتایج مدل کوداس نشان می‌دهد؛ مناطق هشت و هفت در رتبه‌های اول و دوم و دارای وضعیت نسبتاً خوب؛ مناطق یک و چهار در رتبه‌های سوم و چهارم و در وضعیت متوسط و مناطق؛ دو، سه، شش و پنج به ترتیب در رتبه‌های پنج تا هشتم و در وضعیت ضعیف قرار گرفته‌اند و بیشترین اختلاف و نابرابری مربوط به مؤلفۀ چه میزان نهادهای دولتی و محلی (شورا و شهرداری برای جلوگیری از پیامدها و خسارات ناشی از زلزله برنامهریزی کرده‌اند، می‌باشد.
ابراهیم‌زاده، عیسی.؛ کاشفی‌دوست، دیمن.، حسینی، سید احمد. (1398). ارزیابی تابآوری کالبدی شهر در برابر زلزله (نمونه موردی: شهر پیرانشهر)، مجله مخاطرات محیط طبیعی، دوره هشتم، شماره بیستم، صص. 146-131.
احدنژاد روشتی، محسن. (۱۳۸۹). ارزیابی آسیبپذیری اجتماعی در برابر زلزله نمونه موردی شهر زنجان، مجله مطالعات و پژوهشهای شهری و منطقهای، سال دوم. شماره ۷، صص 90-71.
اتراچالی، محمد. (1395)، ویژگی‌های شهر تاب‌آور در برابر زلزله و روش‌های ارزیابی آن‌ها (مطالعه موردی: بخش‌هایی از مناطق ۲ و ۱۹ شهرداری تهران)، پایاننامه کارشناسی ارشد مهندسی زلزله به راهنمای پروفسور محسن غفوری آشتیانی، پژوهشگاه بینالمللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله.
امیریان، سهراب. (1397)، بررسی الگوی فضایی آسیبپذیری شهرها از زلزله و پیشنهاد الگوی بهینه (نمونه موردی: شهر کرمانشاه)، فصلنامه علمی - پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی سال دهم، شماره سوم، صص. 285-265.
اکبری.، محمود. (1400). به کارگیری تکنیک کوداس به منظور سنجش زیرساخت‌های شهری در کلانشهرهای ایران، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، دوره 36، شماره 3، صص. 252-244.
اردلان، داریوش.؛ داودپور، زهره.، زیاری، کرامت‌اله. (1398). تحلیل ساختار تابآوری نهادی برای گذار از مدیریت بحران به مدیریت شهری تاب‌آور در برابر زلزله مطالعه موردی: شهر قزوین، مطالعات شهری، دوره 9، شماره 36، صص. 84-69.
خانی، هادی. (1395). تحلیلی بر آسیبپذیری شهرها در برابر مخاطره‌ی زلزله با تأکید بر رویکرد و تابآوری (مورد مطالعه: منطقه ۲ شهر قم)، پایاننامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا گرایش برنامهریزی شهری- آمایش شهری به راهنمای دکتر فرزانه ساسان‌پور، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی.
خیراللهی.، امیر‌رضا. (1394). مدیریت بحران در برابر زلزله با تأکید بر رویکرد تابآوری شهری نمونه موردی: منطقه 11 شهرداری تهران)، پایاننامه کارشناسی ارشد برنامهریزی شهری به راهنمای دکتر واراز مرادی مسیحی، دانشکده هنر معماری، گروه شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی.
جزایری.، الناز؛ صمدزاده، رسول.، حاتمی‌نژاد، حسین. (1398)، ارزیابی ظرفیت تابآوری شهری در برابر خطر زمینلرزه با تأکید بر ابعاد اجتماعی و نهادی (مطالعه موردی: منطقه ۱۲ شهرداری تهران)، فصلنامه علمی پژوهش و برنامهریزی شهری، سال ۱۰، شماره پیاپی ۳۹، صص. 62-51.
رضایی.، محمدرضا؛ رفیعیان، مجتبی.، حسینی.، سید مصطفی. (1394). سنجش و ارزیابی میزان تابآوری کالبدی اجتماعهای شهری در برابر زلزله مطالعه موردی: محلههای شهر تهران)، پژوهشهای جغرافیای انسانی، دوره ۴۷، شماره ۴، صص. 623-609.
دانیالی.، سحر. (1395). برنامهریزی کاربری زمین با ملاحظات تابآوری در برابر سوانح طبیعی(زلزله) نمونه مطالعاتی: شهر قزوین، پایاننامه کارشناسی ارشد رشته برنامهریزی شهری به راهنمای دکتر محمدحسین شریفزادگان، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی.
دنیائی، علیرضا.؛ صراف، امیر پویا.، احمدی، حسن .(1399). ارائه الگوریتم تکاملی هیبریدی نوین در بهینهسازی بهرهبرداری از مخزن بر اساس تکنیک نوین ارزیابی مبتنی بر فاصله ترکیبی (CODAS) ، نشریه پژوهشهای حفاظت آب و خاک، جلد بیست و هفتم، شماره پنجم، صص. 23-1.
رجبی، سمانه. (1396). ارزیابی و پهنهبندی میزان آسیبپذیری در اثر مخاطره زمینلرزه در مناطق روستایی شهرستان کرمانشاه، پایاننامه کارشناسی ارشد ژئومورفولوژی به راهنما دکتر علی احمدآبادی و دکتر امیر صفاری، دانشکده علوم جغرافیا، دانشگاه خوارزمی.
رفیعیان، مجتبی.؛ رضایی، محمدرضا.؛ عسگری، علی.؛ پرهیزگار، اکبر.، شایان، سیاوش. (1390). تبیین مفهومی تابآوری و شاخص سازی آن در مدیریت سوانح اجتماع محور، فصلنامه برنامه ریزی و آمایش فضا، دوره پانزدهم، شماره ۴ (پیاپی ۷۲)، صص. ۱۹-۴۱.
رضایی، محمدرضا. (۱۳۸۹). تبیین تابآوری اجتماعات شهری به منظور کاهش اثرات سوانح طبیعی (زلزله)، مطالعه موردی: کلانشهر تهران، پایاننامه دکتری، استاد راهنما: مجتبی رفیعیان، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس.
زارعمند، زهرا. (1398). مدلسازی و پهنهبندی خطر زلزله با استفاده از مدل تاپسیس فازی(مورد: شهر کرمانشاه)، پایاننامه کارشناسی ارشد هیدروژئومورفولوژی گرایش برنامهریزی محیطی، به راهنما دکتر عقیل مددی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی.
سالنامه آماری سال. 1395. سازمان مدیریت و برنامهریزی استان کرمانشاه.
سهمپور، حسن.، معروفنژاد، عباس. (1400). واکاوی میزان رضایتمندی ساکنان سکونتگاههای غیررسمی با استفاده از مدل کداس (نمونه موردی: شهر بندر امام خمینی)، فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، سال دهم، شماره چهل، صص. 40-21.
شیخدرهنی، فرشته. (1396). بررسی میزان تابآوری اقتصادی و نهادی شهر اهواز در برابر زلزله مطالعه تطبیقی: محلههای امانیه و کیانپارس)، پایاننامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامهریزی شهری به راهنمای دکتر مصطفی محمدی دهچشمه و دکتر مجید گودرزی، دانشکده علوم زمین و سیستم اطلاعات جغرافیایی (Gis)، دانشگاه شهید چمران اهواز.
شاطریان، محسن.؛ حیدری سورشجانی، رسول.، ورفینژاد، ژیلا. (1398). مدلسازی تأثیرات گردشگری شهری بر کیفیت زندگی و شهر خلاق در شهر کرمانشاه، مجله آمایش جغرافیایی فضاء، شماره مسلسل سی و سوم، صص.60-51.
صالحیپور میلانی، علیرضا.؛ زمانی، مهدی.؛ صدوق، حسن. (1400). ارزیابی آسیب پذیری و تاب آوری شهر رزن، مدیریت مخاطرات محیطی (دانش مخاطرات سابق) دوره 8، شماره 3، صص 282-267.
عبدالهی، علی اصغر.؛ شرفی، حجتالله.، صباحی گراغانی، یاسر. (1397). تابآوری نهادی و کالبدی- محیطی اجتماعات شهری در جهت کاهش بحران‌های طبیعی، زلزله (مطالعه موردی: شهر کرمان)، فصلنامه آمایش محیط، دوره 11، شماره 42، صص. 187-15.
عشقی چهار برج، علی. (1397). تابآوری شهر در برابر زلزله با رویکرد آیندهپژوهی مطالعه موردی: منطقه یک شهرداری تهران، رساله برای دریافت درجهی دکترای تخصصی در رشتهی جغرافیا گرایشبرنامهریزی شهری به راهنمای دکتر حسین نظمفر، دانشکدهی ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی.
عشقی چهار برج، علی.؛ نظمفر، حسین.، غفاری گیلانده، عطا. (1396). ارزیابی تابآوری کالبدی شهر در برابر زلزلههای احتمالی؛ نمونه موردی: منطقه یک شهرداری تهران، نشریه علمی- پژوهشی برنامهریزی توسعه کالبدی، سال دوم، شماره ۴، پیاپی 8، صص. 26-11.
کاویانپور، گلشن. (1394). ارزیابی تابآوری محلات شهری کلانشهر مشهد در مواجهه با سوانح طبیعی (زلزله)، پایان نامه کارشناسی ارشد، راهنما دکتر محمد رضا رضایی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه یزد.
کلانتری، خلیل. (1380). برنامهریزی و توسعه منطقهای تهران (تئوری‌ها و تکنیکها). انتشارات خوشبین و انوار دانش).
میرخاندوزی، سیدهآزاده. (1392). سنجش میزان آسیبپذیری نواحی مختلف شهر گرگان در مقابله با زلزله، پایاننامه کارشناسی ارشد در رشته شهرسازی گرایش برنامهریزی شهری به راهنمای دکتر بهرام امینزاده گوهرریزی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه بینالمللی امام خمینی.
مودت، الیاس.، ملکی، سعید. (1393). طیفبندی و سنجش فضایی آسیب فیزیکی- اجتماعی شهرها در برابر زلزله با بکارگیری تکنیک VIKOR و GIS، موردشناسی شهر یزد، جغرافیا و آمایش شهری- منطقهای، شماره ۱۱، صص. 103-85.
ملکی، سعید؛ امانپور، سعید؛ صفاییپور، مسعود؛ سیدنادر، پورموسوی، مودت، الیاس. (1396). ارزیابی طیف تابآوری کالبدی شهرها در برابر زلزله با استفاده از مدلهای برنامهریزی (نمونه موردی شهر ایلام)، نشریه علمی - پژوهشی برنامهریزی توسعه کالبدی سال دوم، شماره ۱ (سری جدید)، پیاپی ۵، صص20-9.
ملکی، سعید و رضایی اسحقوندی، ساره. (1398). سنجش و تحلیل فضایی - کالبدی مؤلفههای تابآوری شهری نمونه موردی: شهر ایذه، فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، سال هشتم، شماره سی و یک، صص 32-17.
ملکی، سعید، امانپور، سعید؛ شجاعیان، علی و رضوی، سیده معصومه. (1399). بررسی و سنجش میزان تابآوری در ابعاد کالبدی و اجتماعی در برابر زلزله(مطالعه موردی: شهر ایذه). مطالعات ساختار و کارکرد شهری، سال هفتم، شمارهی بیست و دو، صص 111-81 .
مرکز آمار ایران (1395)، سرشماری عمومی نفوس و مسکن، استان کرمانشاه ((www.amar.org.ir.
نیکمردنمین، سارا.؛ برکپور، ناصر.، عبداللهی، مجید. (1393). کاهش خطرات زلزله با تأکید بر عوامل اجتماعی رویکرد تابآوری؛ نمونه موردی: منطقه ۲۲ تهران، مدیریت شهری، شماره ۳۷، صص. 34-19.
معصومی، لیلا. (1396). تأثیر سبک زندگی بر انعطافپذیری شهری (مطالعه تطبیقی: مناطق ۱ و ۱۹ شهر تهران). پایاننامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامهریزی شهری، راهنمای دکتر زهره فنی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی تهران.
نامجویان، فرخ. (1396). ارتقای سطح تابآوری کلانشهر تهران در برابر سوانح طبیعی با تأکید بر زلزله(مطالعه موردی: منطقه ۱۲ شهر تهران)، رساله رشته جغرافیا گرایش برنامهریزی شهری، به راهنمایی دکتر محمد تقی رضویان، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، دانشکده علوم انسانی، گروه جغرافیا.
نامجویان، فرخ.؛ رضویان، محمدتقی.، سرور، رحیم. (۱۳۹6). تابآوری شهری چارچوبی الزامآور برای مدیریت آینده شهرها، فصلنامه جغرافیایی سرزمین، علمی- پژوهشی، سال چهاردهم، شماره ۵۵، صص. ۹۵-81.
Allan, P., & Bryant, M. (2010, March). The critical role of open space in earthquake recovery: a case study. In EN: Proceedings of the 2010 NZSEE Conference (2010, Nueva Zelandia) (pp. 1-10).
Bonanno, G.A., Romero, S.A., Klein S.I.,( 2015).” The temporal elements ofpsychological resilience”: an integrative framework for the study of individuals, families, and communities. Psychol. Inq. 26, 139–169.
Batabyal, A.A. (1998), The concept of Resilience, Retrospect and Prospect, Journal Environment and Development Economics, Vol 3.
Joyner, M. D., & Sasani, M. (2020). Building performance for earthquake resilience. Engineering Structures, 210, 110371
Kelin, R. J. & F. Nicholls, (2003), "Thomalla, Resilience to natural hazards: how useful is this concept?" Environmental Hazards, 5, 1-2 Pp. 35- 45.
Lantada, N., Pujades, L. G., & Barbat, A. H. (2009). Vulnerability index and capacity spectrum based methods for urban seismic risk evaluation. A comparison. Natural Hazards, 51(3), 501.
Leon‚ J., March‚ A. (2014). “Urban Morphology as a Tool for Supporting Tsunami Rapid Resilience: A Case Study of Talcahuano”, Chile‚ Habitat International‚ Volume 43, Pages 250–262.
Li, X., Lam, N., Qiang, Y., Li, K., Yin, L., Liu, S., & Zheng, W. (2016). Measuring county resilience after the 2008 Wenchuan earthquake. International Journal of Disaster Risk Science, 7(4), 393-412.
Mendonça, D., Amorim, I., & Kagohara, M. (2019). An historical perspective on community resilience: The case of the 1755 Lisbon Earthquake. International Journal of Disaster Risk Reduction, 34, 363-374.
Maguire, B., & Hagan, P. (2007). Disas ters andcommunities: unders tanding social resilience. Aus tralian Journal of Emergency Management, 22 (2), 16.
Norris S.P. et al., (2008). “Community resilience as a metaphor, theory, set of capacities, and strategy for disaster readiness”, American Journal of Community Psychology 41, pp. 127–150.
Nasreen, M. (2011), Disaster Research: Exploring Sociological Approach to Disaster in Bangladesh, Bangladesh e- Journal of Sociology. Vol. 1, No. 2. July.
Olazabal, M.; Chelleri, L. and Waters J.J. (2012): Why urban resilience?. In: Chelleri, Marta, Multidisciplinary perspectives on urban resilience a workshop report, Basque Centre for Climate Change, Bilbao.
Tierney, K. and Bruneau, M. (2007). Conceptualizing and measur ing resilience: a key to disaster loss reduction. TR News May-June, 14-17.
USAID (2006). Making cities work: USAIDs urban strategy, an Initiative Iaunched by the Administrator and prepared by the Urbanization task force.
Van Westen, C (2006). Geoinformation Sciene Earth Observation for municipal risk management; The SLARLM project, International Institute for Geoinformation Science and Earth Obsevation, ITC, P.O. Box 6, 7500 AA Ensched, The Netherlands.
Zhou, H., Jing’ai W., Jinhong W., and Huicong J., 2009. Resilience to natural hazards: A geographic perspective. Nat Hazards, DOI 10.1007/s11069- 009- 9407.
_||_