ارزیابی رادیوگرافی و اولتراسونوگرافی دستگاه گوارش در اسهال پاروویروسی سگ
الموضوعات :
عبدالواحد معربی
1
(دانشیار گروه علوم درمانگاهی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.)
بهمن مصلی نژاد
2
( استاد گروه علوم درمانگاهی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.)
مهدی پورمهدی بروجنی
3
(استاد گروه بهداشت و مواد غذایی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.)
امید قزوانچاهی
4
(دانش¬آموخته دکترای حرفه¬ای، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.)
الکلمات المفتاحية: پاروویروس, اولتراسونوگرافی, رادیوگرافی, سگ, اسهال.,
ملخص المقالة :
اسهال پاروویروسی در سگسانان، یک بیماری مهم، همراه با اسهال و استفراغ خونی می¬باشد. هدف از انجام مطالعه حاضر، ارزیابی یافته¬های اولتراسونوگرافی و رادیوگرافی دستگاه گوارش سگ¬های مبتلا به اسهال پاروویروسی سگ بود. بدین منظور تعداد 30 قلاده سگ مبتلا به پاروویروس، از نژادهای مختلف و در محدوده سنی بین 2 تا 11 ماه، مورد بررسی قرار¬گرفتند. در ادامه مختصات مورد نظر در دستگاه گوارش سگ¬ها، توسط دستگاه اولتراسونوگرافی لاندویند اندازه¬گیری شد. میانگین ضخامت دیواره معده، روده باریک و قولون، به¬ترتیب برای حیوانات گروههای A1 (سگ¬های زیر 6 ماه دچار اسهال خونی پاروویرسی) 38/1، 14/2، 9/0 و A2 (سگ¬های بالای 6 ماه دچار اسهال خونی پاروویرسی) 5/1، 96/1 و 84/0 میلی¬متر به¬دست آمد. همچنین مقادیر پارامترهای فوق برای حیوانات گروه¬های B1 (سگ¬های زیر 6 ماه دچار اسهال خونی غیرپاروویرسی)، B2 (سگ¬های بالای 6 ماه دچار اسهال خونی غیرپاروویرسی)، C1 (سگ¬های زیر 6 ماه دچار اسهال غیر¬خونی) و C2 (سگ¬های بالای 6 ماه دچار اسهال غیر¬خونی) نیز، تعیین شد. میانگین تعداد انقباضات پریستالتیک در روده باریک سگ¬های گروه¬های A1، A2، B1، B2، C1 و C2 هم به-ترتیب 6/1، 4/1، 18/2، 5/1، 1/2 و 4/2 ثبت شد. نتایج نشان داد که اسهال خونی می¬تواند تعداد انقباضات پریستالتیک را کاهش دهد. البته، تفاوت معنی¬داری را بین گروه¬های A و B با C نشان داد (05/0>p)، اما تفاوت بین گروه¬ A با B معنی¬دار نبود (05/0<p). همچنین تغییر در اکوژنیسیته بهصورت هیپراکوئیک (20 درصد) و هیپواکوئیک (67/16 درصد) نیز مشاهده گردید. یافته¬های فوق می¬توانند تا حد زیادی در روند درمان اسهال سگ¬ها، کمک¬کننده باشند.
ارزیابی رادیوگرافی و اولتراسونوگرافی دستگاه گوارش در اسهال پاروویروسی سگ
چکیده
هدف از انجام مطالعه حاضر، یافتههای اولتراسونوگرافی و رادیوگرافی دستگاه گوارش سگهای مبتلا به اسهال خونی و غیرخونی میباشد. 30 قلاده سگ مبتلا به پاروویروس، ارجاعی به بیمارستان دامپزشکی دانشگاه اهواز، و به روش ایمونوکروماتوگرافی مورد بررسی قرار گرفتند. سگهای مورد مطالعه، به 3 گروه تقسیمبندی شدند. حرکات دستگاه گوارش، با دستگاه اولتراسونوگرافی لاندویند مدل میرور ۲ اندازهگیری شدند. حیوانات از نژادهای مختلف (تریر، ژرمنشفرد، دوبرمنپینچر و مخلوط) و سن آنها بین 2 تا 11 ماه بود. میانگین ضخامت دیواره معده، روده باریک و قولون، بهترتیب برای گروه A1 (اسهال خونی پاروویرس زیر 6 ماه) 38/1، 14/2، 9/0 و A2 (اسهال خونی پاروویرس بالای 6 ماه) 5/1، 96/1 و 84/0 میلیمتر بدست آمدند. پارامترهای فوق برای گروههای B1 (اسهال خونی غیر پاروویرس زیر 6 ماه)، B2 (اسهال خونی غیر پاروویرس بالای 6 ماه)، C1 (اسهال غیر خونی زیر 6 ماه) و C2 (اسهال غیر خونی بالای 6 ماه) نیز، تعیین شدند. میانگین انقباضات پریستالتیک در روده باریک گروههای مختلف A1، A2، B1، B2، C1 و C2 بهترتیب 6/1، 4/1، 18/2، 5/1، 1/2 و 4/2 اندازهگیری شدند. آنالیز آماری، تفاوت معنیداری را بین گروههای A و B با C نشان داد (05/0>p)، اما تفاوت بین گروه A با B معنیدار نبود (05/0<p). نتایج حاصل نشان داد که اسهال خونی (پاروویرس و غیر پاروویروس) میتواند تعداد انقباضات پریستالتیک روده باریک را کاهش دهد. تغییر در اکوژنیسیته بهصورت هیپراکوئیک (20 درصد) و هیپواکوئیک (67/16 درصد) مشاهده گردید. یافتههای فوق در کنار دیگر علائم، میتوانند تا حد زیادی در روند درمان کمک کننده باشند.
كليد واژهها: پاروویروس، اولتراسونوگرافی، رادیوگرافی، سگ، اسهال.
مقدمه
از روشهای تشخیصی دقیق و مطلوب در تصویربرداری میتوان اولتراسونوگرافی را نام برد که در پزشکی و دامپزشکی بهعنوان یک تکنیک غیر تهاجمی است که از این روش برای تصویربرداری بسیاری از بخشهای بدن استفاده میکنند (Assadnassab et al., 2011; Yadegari, 2015). انجام اولتراسونوگرافی طبیعی و غیرطبیعی از دستگاه گوارش در سگها، مزایای بارزی در تشخیص بیماریهای گوارشی، با خود به همراه دارد. با وجود این که گاز در دستگاه گوارش بهعنوان عامل مزاحم جهت تصویربرداری در سونوگرافی مطرح میباشد، اما در برخی موارد، سونوگرافی قادر به تایید یا رد بیماری مشکوک میباشد. لازم به ذکر است که سونوگرافی از دستگاه گوارش، جایگزین رادیوگرافی شکمی نمیشود، به طوری که دو روش تصویربرداری، مکمل یکدیگر میباشند و هر کدام اطلاعات مربوط به خود را دارند (Mylonakis, 2016).
آنتریت ناشی از پاروویروس در سگها، بهعنوان یکی از مهمترین بیماریهای عفونی در بسیاری از مناطق دنیا ازجمله ایران به شمار میرود. بیشترین میزان شیوع بیماری در سگهای 6-3 ماه غیر واکسینه گزارش شده است، اما در بسیاری از مناطق دنیا، به دلیل عدم واکسیناسیون گسترده، موارد ابتلا در سنین بالای 6 ماه نیز کم نمیباشد. بدون درمان، میزان مرگ‌ومیر ناشی از این عفونت ویروسی تا 90 درصد هم میرسد. آنتریت حاد ناشی از پاروویروس بهعنوان یک عامل مستعد کننده برای توی هم رفتگی رودهها گزارش‌شده است (Prittie, 2004). ازجمله علائم بالینی در اسهال خونی ناشی از پاروویروس، بی‌اشتهایی، اسهال و استفراغ همراه با خون فراوان است که در صورت عدم درمان مناسب و طولانی شدن دوره بیماری، احتمال تشکیل آسیت و تجمع مایعات در محوطه شکمی نیز وجود دارد. این ویروس به‌سرعت به سلول‌هایی که قدرت تقسیم میتوز بالایی دارند، ازجمله سلولهای کریپت روده، بافتهای لنفوئیدی و مغز استخوان آسیب وارد میکند. در عفونتهای شدید، کلاپس مخاط روده ممکن است رخ دهد. معده اغلب حاوی مقادیر زیادی موکوس تغلیظ شده خواهد شد. غدد لنفاوی ژژنوم، اغلب بزرگ و پرخون میشوند، در حالیکه، قولون بندرت آسیب میبیند. در اغلب موارد آنتریت منجر به ضخیم شدگی خفیف تا متوسط دیواره روده خواهد شد. در شرایط آماسی شدید، لایههای دیواره روده میتوانند به شکل قابل‌توجهی درگیر شده و یا به‌طور کامل از بین بروند. کاهش حرکات پریستالتیک روده، اغلب همراه با ایلئوس مکانیکی و عملکردی میباشد. تجمع مایعات گسترده در رودهها همراه با ضخیم شدگی دیواره روده (بیش از 3 میلیمتر) گزارش شده است (Goddard et al., 2008; Mattoon and Nyland, 2015).
ارزیابی سونوگرافی دستگاه گوارش، اطلاعات مفیدی را درباره دیواره روده و لایه‌ها، ارزیابی تحرک و تصویربرداری ساختارهای مهم مجاور مانند غدد لنفاوی و صفاق فراهم می آورد. رادیوگرافی نیز جهت ارزیابی معده و روده ها از نظر حضور مواد مختلف در آن کمک کننده است (Mattoon and Nyland, 2015). با جستجو در منابع، اطلاعات نسبتا محدودی در زمینه اولتراسونوگرافی از ضایعات آماسی حاد روده (از جمله اسهال پاروویروسی) در سگ ها وجود دارد. از مهمترین تغییرات گزارش شده در سگهای مبتلا به این عفونت ویروسی، آتونی سرتاسری رودهها، اتساع رودهها ناشی از تجمع مایعات، تغییرات اکوژنیسیتی یا ضخیم‌شدگی در دیواره مخاط روده، افزایش اندازه غدد لنفاوی ژژنوم و مایعات آزاد در محوطه صفاقی میباشد. از آن جا که در عفونت پاروویروسی، استاز (توقف) حرکات دستگاه گوارش ایجاد میشود، لذا تعداد حرکات پریستالتیک کاهش مییابد (Rallis et al., 2000). از مهمترین یافتههای کالبدگشایی، نازک شدن مخاط روده، اولسر و اروزیون گزارش شدهاند. اتساع یا بزرگ شدگی غدد رودهای، همراه با پرشدگی بقایای نکروتیک و رژنراسیون (بازسازی) سلولهای پوششی نیز معمولا مشاهده میگردد. تغییرات ایجاد شده در ضخامت روده باریک (عمدتا دئودنوم و ژژنوم)، با یافتههای هیستوپاتولوژیک مرتبط میباشد. از آنجاییکه بازسازی سلولهای مجاری دستگاه گوارش سریع میباشد (بین 1 تا 3 روز)، سوء هاضمه و مشکلات گوارشی کوتاه مدت است و در غیاب عفونتهای ثانویه و مایع درمانی مناسب و دیگر درمانهای حمایتی، بهبودی سریع خواهد بود. لازم بذکر است که در این میان عواملی نظیر سن (کمتر از 6 ماهگی)، سابقه واکسیناسیون، عفونتهای همزمان و نژاد (دوبرمن پینچر و گلدن لابرادور رتریور) در شدت بیماری موثر میباشند (Brown et al., 2007).
در مطالعه حاضر، حرکات دستگاه گوارش در اسهال پاروویروسی، با تعداد حرکات پریستالتیک اسهال خونی غیرپاروویروسی و اسهال غیرخونی مقایسه گردید. با توجه به اینکه گزارشهای موجود در منابع، عمدتا در سگهای زیر 6 ماه بوده است، در مطالعه حاضر، علاوه بر سگهای زیر 6 ماه، سنین بالای 6 ماه تا 1 سال نیز بررسی شد و از این لحاظ متفاوت از مطالعات قبلی میباشد. قرارگرفتن تمام یافتههای حاصل از تغییرات اولتراسونوگرافی و رادیوگرافی در کنار یافته های بالینی، تا حدود زیادی در مشخص نمودن زوایای مختلف بیماری کمک کننده خواهد بود.
مواد و روشها
مطالعه حاضر در بازه زمانی فرودینماه تا دی‌ماه 1393، در بیمارستان دانشکده دامپزشکی اهواز انجام گردید. سه گروه از سگهای مبتلا به اسهال که از نژادهای (تریر، ژرمنشفرد، دوبرمنپینچر و مخلوط) بودند، بررسی شدند: گروه A: اسهال خونی ناشی از پاروویروس، گروه B: اسهال خونی غیرپاروویروسی و گروه C: اسهال غیرخونی و در مجموع 30 قلاده سگ مورد بررسی قرار گرفتند. ضمنا، سگهای مورد مطالعه، در دو ردهی سنی (کمتر از 6 ماه و بیشتر از 6 ماه) و در هر گروه 5 قلاده سگ اسهالی بررسی شدند.
كيت تشخیصی پاروویروس، ساخت يك شركت كرهاي بنام آنی‌ژن (Anigen) است. اين كيتها براي تشخيص كيفي پاروویروس و به روش ايمونوكروماتوگرافي (Immunochromatography) ساخته شدهاند و قادر به رديابي اين ويروس با تحتتيپهاي CPV-2a و CPV-2b است، علاوه بر اين داراي ویژگی= 8/98 درصد و حساسیت =100 درصد هستند و واكسيناسيون بر روي نتيجه آنها بيتاثير است (Mylonakis et al., 2016).
|
شکل 1- روش اولترا سونوگرافی دستگاه گوارش در سگهای مبتلا به اسهال خونی، اسهال غیر خونی و پاروویروسی را نشان میدهد. |
سگهای مبتلا به عفونت پاروویروسی (بعد از معاینات بالینی و تایید تشخیص با کیتهای تجاری تشخیصی ایمونوکروماتوگرافی، حداقل 2 بار) تایید گردیدند. آزمایش خون در سگهای مبتلا به آسیت، انجام شد و میزان پروتئین تام، جهت تشخیص هیپوپروتئینمی با دستگاه اتوآنالایزر اندازهگیری شد. تغییرات رادیوگرافی توسط دستگاه CR (Computed Radiography) ساخت کشور ژاپن مدل سی‌آر-آی آر ۳۹۲ و دستگاه رادیولوژی متحرک خازنی ۳۰۰ میلی‌آمپر توشیبا، مدل KCD-10M-6A1T و ساخت کشور ژاپن، انجام شد. اولتراسونوگرافی توسط دستگاه متحرک لاندویند مدل میرور ۲ ساخت کشور چین (Land wind- Mirror-2) و بلافاصله بعد از آماده‌سازی حیوان و انجام رادیوگرافی، صورت گرفت. بعد از گرفتن عکسهای رادیوگرافی در موقعیت جانبی و شکمی- پشتی از حیوانات، در موقعیت خوابیده به پشت قرار داده و پس از کوتاه کردن موها و استفاده از ژل، ارزیابی سونوگرافی از قسمتهای مختلف دستگاه گوارش (به روش B- Mode) از جمله معده و رودهها به عمل آمد (شکل 1). مهمترین شاخصهایی که مورد بررسی قرار گرفتند، مقدار و طبیعت هر گونه مایعات آزاد در محوطه صفاقی، ارزیابی ضخامت مجاری دستگاه گوارش (معده و رودهها)، تعداد حرکات پریستالتیک و وضعیت اکوژنسیته را نام برد. سونوگرافی با ترانسدیوسرهای خطی و محدب 5-3 و 4-6 مگاهرتز صورت گرفت. تعداد انقباضهای پریستالتیک در معده، دئودنوم و ژژنوم در یک مدت 90 ثانیهای ثبت شدند. در نهایت مقادیر اندازهگیری شده دیواره معده و رودهها و نیز الگوهای بدست آمده از مجاری دستگاه گوارش از جمله اکوژنیسیته آنها (مثلاً ایزواکوئیک، هیپراکوئیک و هیپواکوئیک) تحت آنالیز آماری قرار گرفتند (شکل 2 تا 5).
- تحلیل آماری دادهها
داده‌های جمع‌آوری شده با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه 22 (IBM SPSS Statistics for Windows, Version 22.0. IBM Corp., Armonk, NY.)بهصورت توصیفی و تحلیلی بررسی شدند. بررسی پیروی دادهها از توزیع نرمال با آزمون شاپیرو-ویلک (Shapiro- Wilk test) و تحلیل دادهها با آنالیز واریانس دوطرفه و آزمون تکمیلی LSD انجام شد. 05/0=α مبنای قضاوت آماری لحاظ گردید.
یافتهها
مطالعه بر روی ضخامت ديوارهء معده، رودهء کوچک و کولون سگها، همچنین تعداد انقباضات روده کوچک آنها انجام شد و طی بررسیهای به عمل آمده آنالیز واریانس دوطرفه نشان داد که بر ضخامت معده، رودهء کوچک و قولون، نوع اسهال، سن و اثر متقابل سن و گروه تأثیر معنیداری ندارد (05/0p>) اما گروههای مختلف اسهالی بر خلاف سن و اثر متقابل سن و گروه تأثیر معنیداری بر انقباض دارد (01/0p<) به طوریکه گروه مبتلا به اسهال غیرخونی با گروه مبتلا به اسهال خونی و اسهال پاروویروسی تفاوت معنیداری دارد (01/0p<) اما گروه مبتلا به اسهال خونی با گروه مبتلا به اسهال پاروویروسی اختلاف معنیداری نداشت. در 2 قلاده سگ که مبتلا به آسیت بودند، میزان توتال پروتئین سرم 8/4 و 5/4 گرم/ دسی لیتر بدست آمد. در شکل‌های 2 تا 5، اولتراسونوگرافی رودهها در سگهای مبتلا به اسهال خونی، غیر خونی و پاروویروسی را نشان میدهد.
توزیع فراوانی داده‌های آماری در جداول 1 تا 3 آمده است.
جدول 1- مقادیر میانگین و خطای معیار ضخامت دیواره‌ی معده، روده‌ی کوچک و قولون در سگهای زیر 6 ماه
| قولون | روده‌ی کوچک | معده |
اسهال خونی | 03/0 ± A90/0 | 12/0 A ±14/2 | 11/0 ± A38/1 |
اسهال غیر خونی | 07/0 ± A86/0 | 11/0 A ±16/2 | 07/0 ± A52/1 |
اسهال پاروویروسی | 03/0 ± A88/0 | 10/0 ± A86/1 | 10/0 ± A46/1 |
حروف بزرگ متفاوت نشان دهنده تفاوت ضخامت در ستون میباشد (05/0>p).
جدول 2- مقادیر میانگین و خطای معیار ضخامت دیواره‌ی معده، روده‌ی کوچک و قولون در سگهای بالای 6 ماه
| قولون | روده‌ی کوچک | معده |
اسهال خونی | 05/0 ± A84/0 | 12/0 ± A96/1 | 11/0 ± A50/1 |
اسهال غیر خونی | 03/0 ± A88/0 | 13/0 ± A06/2 | 06/0 A ±36/1 |
اسهال پاروویروسی | 04/0 ± A94/0 | 07/0 A ±18/2 | 17/0 ± A54/1 |
حروف بزرگ متفاوت نشان دهنده تفاوت ضخامت در ستون میباشد (05/0>p).
جدول 3- مقادیر میانگین و خطای معیار تعداد انقباضات روده‌ی کوچک در سگهای مورد مطالعه
انقباضات روده کوچک | اسهال پاروویروسی | اسهال خونی | اسهال غیرخونی |
زیر 6 ماه | 29/0 B ±60/1 | 18/0 B ±40/1 | 29/0 A ±10/2 |
بالای 6 ماه | 18/0 B ±40/1 | 15/0 B ±50/1 | 24/0 A ±40/2 |
حروف بزرگ متفاوت نشان دهنده تفاوت در ردیف میباشد (01/0>p).
|
|
شکل 2- اولتراسونوگرافی رودههای کوچک مبتلا به اسهال خونی غیر پاروویروسی (زیر 6 ماه) | شکل 3- اولتراسونوگرافی رودههای کوچک مبتلا به اسهال خونی پاروویروسی (زیر 6 ماه) |
|
|
شکل 4 - اولتراسونوگرافی رودههای کوچک مبتلا به اسهال (بالای 6 ماه) | شکل 5- اولتراسونوگرافی قولون مبتلا به اسهال خونی غیر پاروویروسی (زیر 6 ماه) |
|
شکل 6 - اولتراسونوگرافی معده مبتلا به اسهال خونی پاروویروسی (بالای 6 ماه) |
بحث و نتیجهگیری
پاروویروس در سگسانان، بیشتر تمایل به جمعیت سلولهای در حال تکثیر (نظیر سلولهای اپیتلیال کریپت روده، غدد لنفوئید و بافتهای خونساز) دارد. ویروس از طریق خون (ویرمی) به مخاط روده رسیده و در سلولهای کریپت روده تکثیر مییابد. تکثیر ویروس در سلولهای روده باریک، در نهایت منجر به نکروز گسترده سلولها همراه با آتروفی (کوتاه شدن) پرزهای روده و یا تخریب لامینا پروپریا میشود. آسیب به پرزها، موجب کلاپس سلولهای پوششی روده، کاهش ظرفیت جذب مواد غذایی و اسهال خونی، معمولا 4 تا 5 روز بعد از در معرض قرار گرفتن به ویروس میشود (Macintire and Smith-Carr, 1997).
با جستجو در منابع، تنها مقالات محدودي در اين زمينه كار شده است. از جمله اين گزارشات، نتايج پننیک و همكاران در سال 1990 است كه تغييرات اولتراسونوگرافي را در دستگاه گوارش بررسي كردند. در گزارش آنها كه بر روي 18 قلاده سگ و 4 قلاده گربه مبتلا به بيماري گوارشي صورت گرفت، تغییرات در ضخامت ديواره روده، مشخصات ديواره روده، ارزيابي گستردگي ضايعات، محتويات دستگاه گوارش، ميزان حركات و درگيري منطقهاي يا دستگاه گوارش مورد مطالعه قرار گرفت (Penninck et al., 1990). از ديگر بررسي هاي موجود، تحقيق استاندر و همكاران در سال 2010 بر روي 40 قلاده توله سگ مبتلا به عفونت پاروويروسي 6 تا 24 هفته (زير 6 ماه) ميباشد و از مهمترين تغييرات اولتراسونوگرافي گزارش شده عبارت بودند از: پر بودن روده هاي كوچك، معده و قولون از مايعات بهترتيب در 5/92، 80 و 5/62 درصد، آتوني سرتاسري رودهها در 30 قلاده سگ (75 درصد) و انقباضهاي پريستالتيك ضعيف (نشانهاي از ايلئوس عملكردي) در 10 قلاده سگ باقيمانده (25 درصد)، ضخامت لايههاي دئودنوم و ژژنوم بهشكل قابل توجهي در مقايسه با تولههاي نرمال، كاهش پيدا كرده بود (ميانگين اندازه دئودنوم و ژژنوم به ترتيب 7/1 و 1 ميلي متر گزارش شده بود)، همچنين يك لايه مخاطي با الگوي هيپراكوئيك منتشر در دئودنوم (15 درصد) و ژژنوم (50 درصد) مشاهده شده بود. سطوح مجاري مخاط دئودنوم و ژژنوم بترتيب در 5/22 و 5/42 درصد از موارد نامنظم بودند. موج دار (چين دار) شدن روده كوچك در دئودنوم و ژژنوم بترتيب در 35 و 5/7 درصد مشاهده شده بود. يك مقدار خفيف از مايعات آزاد با الگوي ان اكوئيك در حفره صفاقی در 26 قلاده مشاهده شده بود (Stander et al., 2010). در مطالعه حاضر، امکان اندازهگیری ضخامت روده و یا اندازهگیری حرکات پریستالتیک، بصورت تفکیک شده بین قسمتهای مختلف روده باریک (دئودنوم، ژژنوم و ایلئوم) فراهم نگردید.
همانگونه که قبلا ذکر گردید عوارض بیماری، به تخریب سد دفاعی روده بر میگردد که متعاقب آن باکتریها و توکسینها وارد خون شده و پاسخ ایمنی بدن را تحت تاثیر خود قرار میدهد که متعاقبا منجر به بدی عملکرد اندامهای مختلف بدن میشود. در مطالعه حاضر، بدلیل اینکه امکان پیگیری تمام مبتلایان وجود نداشت، بنابراین امکان بررسی تغییرات اولتراسونوگرافی ایجاد شده متعاقب بیماری (در طول زمان) فراهم نگردید. برخی محققین، تفاوتهای مختصری را در ضخامت دیواره دستگاه گوارش گزارش کردهاند که این متغیرها میتواند مربوط به تفاوت بین بخشهای اتساع یافته و منقبض شده بخشهای مختلف دستگاه گوارش باشد (Penninck and d’Anjou, 2015). در انسان، اگر ضخامت در قسمت های مختلف دستگاه گوارش بیش از 2 میلیمتر باشد، به جز در آنتروم معده، دوازدهه و رکتوم، باید به دیواره غیرطبیعی دستگاه گوارش مشکوک شد (Nylund et al., 2012). استاندر و همکاران در سال 2010، کاهش ضخامت دیواره دئودنوم و ژژنوم را به علت اتساع رودهها ناشی از پرشدگی مجاری با مایعات گزارش نمودند. بطور کلی در مواقع اتساع یافتگی رودهها، دیوارههای آن، بهصورت متحدالشکل کاهش مییابد. برخی محققین، این افزایش ضخامت را به نفوذ خون به بخشهای عضلانی و زیر مخاط رودهها نسبت دادهاند (Stander et al., 2010). البته در بررسی حاضر تفاوت معنیداری از لحاظ ضخامت دیواره بخشهای مختلف دستگاه گوارش مشاهده نگردید.
تغییرات در تعداد امواج پریستالتیک رودهها، در بیماریهای مختلف دستگاه گوارش نظیر انتروپاتیهای مزمن، بیماریهای آماسی روده، لنفانژیکتازی و سارکومای هیستولیتیک پرزهای روده گزارش شده است. برخی محققین، دلیل تغییر در حرکات پریستالتیک روده در پاروویروس را به عواملی نظیر تجمع کانونی موادی نظیر موکوس، بقایای سلولها، پروتئین، بافتهای فیبرین و گاز در بخش کریپت رودهها نسبت دادهاند (Schultz, 2006). به نظر میرسد در مطالعه حاضر، کاهش حرکات پریستالتیک روده، با عوامل بیان شده در قسمت بالا مرتبط نباشد. نتایج مطالعه حاضر نشان داد که تعداد حرکات پریستالتیک، در گروه سگهای مبتلا به اسهال خونی ناشی از پاروویروس و خونی غیر پاروویروسی، نسبت به گروه اسهال غیر خونی، تفاوت معنیداری داشتند. ذکر این نکته نیز لازم است که تفاوت معنیداری بین دو گروه اسهال خونی ناشی از پاروویروس و خونی غیر پاروویروس وجود نداشت.
استاندر و همکاران در سال 2010، افزایش اکوژنیسیته در توله سگهای مبتلا به پاروویروس را به تجمع موکوس، بقایای سلولها و پروتئینها نسبت دادهاند که ناشی از نکروز و التهاب گسترده بیماری میباشد. در تحقیق حاضر، تغییر در اکوژنیسیته بصورت هیپراکوئیک (20 درصد) و هیپواکوئیک (67/16 درصد) مشاهده گردید و موارد باقیمانده (33/63 درصد) بصورت طبیعی بودند. لازم بذکر است که علیرغم تلاش محققین، امکان مشاهده و تقسیمبندی انتشار تغييرات بصورت كانوني، چند نقطهاي و منتشر فراهم نگردید.
رالیس و همکاران در سال 2000، در یک مطالعه گذشتهنگر، گاستروانتریت حاد را در سگهای جوان به عنوان یک عامل مستعدکننده برای توی هم رفتگی رودهها گزارش نمودند (Rallis et al., 2000). در مطالعه حاضر، هیچ مورد توی هم رفتگی روده، یافت نشد. استاندر و همکاران در سال 2010 نیز مشابه تحقیق حاضر، با هیچگونه موارد توی هم رفتگی برخورد نکردند، آنها آتونی یا کاهش حرکات دستگاه گوارش را به ایلئوس عملکردی نسبت دادند. تغییرات در اندازه غدد لنفاوی روده (بویژه ژژنوم) توسط برخی محققین گزارش شده است. از جمله استاندر و همکاران در سال 2010، میانگین ضخامت غدد لنفاوی را در تولههای سالم تا سن 12 هفتگی، 4/2±2/7 میلیمتر گزارش نمودند و اندازه آن با غدد لنفاوی در تولههای مبتلا به پاروویروس، تفاوت معنیداری نداشت. یک دلیل احتمالی برای عدم رویت بزرگ شدگی غدد لنفاوی ژژنوم، در اولتراسونوگرافی، آتروفی بخش قشری غدد لنفاوی ژژنوم گزارش شده است (Stander et al., 2010). جهان و همکاران در سال 2007، یک مورد جسم خارجی را در روده همراه با عفونت همزمان پاروویروس در یک قلاده سگ 4 ماهه نر گزارش نمودند. اگرچه جسم خارجی از طریق جراحی، از معده سگ برداشت شدند، اما با توجه به کاهش قابل توجه حرکات پریستالتیک رودهها در پاروویروس و خطر توی هم رفتگی روده، اهمیت همزمانی 2 عارضه با هم و تثبیت بیمار قبل از عمل جراحی مهم میباشند (Jahun et al., 2007).
در مطالعه حاضر تنها در دو مورد با آسیت برخورد گردید. حضور آسیت در سگهای مبتلا به پاروویروس، نشانه کاهش میزان توتال پروتئین سرم (8/4 و 5/4 گرم/ دسیلیتر) و کاهش احتمالی فشار اونکوتیک پلاسما میباشد (محدوده طبیعی توتال پروتئین درسگ، 4/7-5 گرم/ دسیلیتر میباشد). در واقع در اینگونه موارد، بیشتر آلبومین، کاهش مییابد. آویزه و همکاران در سال 2013، با بررسي مقايسهاي تغييرات الكتروفورتيك پروتئينهاي سرم سگهاي مبتلا به آنتريت پاروويروسي نشان دادند که كاهش معنيداري در غلظت سرمي پروتئين تام، آلبومين، گلوبولين تام، آلفا 1 گلوبولين، بتا 1 گلوبولين، بتا 2 گلوبولين و گاماگلوبولين، به علاوه افزايش معنيداري در غلظت آلفا 2 گلوبولين سگهای مبتلا به آنتريت پاروويروسي نسبت به سگ هاي سالم وجود دارد (Avizeh et al., 2013).
پولوک و کارمیشل در سال 1982، تغییرات در غلظت پروتئین تام سرم سگهای مبتلا به پاروویروس را به دلیل تخریب سلولهای اپیتلیوم روده، از دست رفتن پروتئین از راه روده و نکروز لنفوسیتها گزارش کردند. از دیگر عواملی که باعث کاهش آلبومین و سایر بخشهای پروتئینی سرم میشوند، کاهش تولید آنها ناشی از نارسایی کبد، سوء تغذیه، سوء جذب و سوء هضم میباشد (Pollock and Carmichael, 1982). کوکاتورک و همکاران در سال 2010، نقش پروتئین C-reactive را به عنوان یک نشانه مهم در مرگ و میر ناشی از پاروویروس معرفی کردند، به نحوی که مقادیر بالاتر از 4/92 میلیگرم/لیتر از این نوع پروتئین، در 91 درصد موارد، نشانه مرگ و میر در حیوان مبتلا خواهد بود (Kocaturk et al., 2010). زرندی و همکاران در سال 1401 در بررسی تغییرات آنتی اکسیدانهای خون در سگهای مبتلا به عفونت پاروویروس، نشان دادند که سیستم آنتی اکسیدانی در اثر ابتلا به بیماری پاروویروس تحت تاثیر قرار میگیرد (Zarandi et al., 2022).
استاندر و همکاران در سال 2010، بیان کردند که در اکثر موارد سگهای مبتلا به پاروویروس، تنها یک مقدار مختصر مایعات در محوطه صفاق جمع میشود و طبیعی محسوب میگردد. آنها تغییرات اولتراسونوگرافی را در انتریت پاروویروسی، پر شدن رودهها از مایعات، کاهش حرکات پریستالتیک روده باریک و بزرگ و کاهش ضخامت لایه مخاطی ژژنوم و ایلئوم ارائه کردند (Stander et al., 2010). در مطالعه حاضر، آنالیز آماری نشان داد که ضخامت معده، روده کوچک و قولون، در گروههای سنی مختلف، تفاوت معنیداری نداشتند، اما تفاوت معنیدار از لحاظ تعداد انقباضات پریستالتیک بین گروه اسهال پاروویروسی و غیر پاروویروسی با گروه اسهال غیر خونی مشاهده گردید.
مون و همکاران در سال 2003، در یک مطالعه گذشتهنگر و ارزیابی هیستوپاتولوژی و اولتراسونوگرافي روده کوچک در سگها (18 قلاده) و گربههای (6 قلاده) مبتلا به بیماریهای مختلف گوارشی نشان دادند که لنفانژیکتازیای روده باریک و پانکراتیت حاد بیشترین مواردی بودند که باعث تغییر در اندازه ضخامت رودهها و حرکات پریستالتیک رودهها میشوند. از دیگر بیماریهای گزارش شده عبارت بودند از: انتریت پاروویروسی، بیماری آماسی روده، انتریت لنفاسیتیک پلاسماسیتیک، ترومبوز ژژنوم، پریتونیت، نئوپلازیهای مختلف و انتروپاتیهایی که منجر به دفع پروتئین میشوند (Moon, 2003).
اگرچه تغییرات اولتراسونوگرافی ارائه شده در پاروویروس، برای تشخیص، پاتوگونومیک محسوب نمیشود (چرا که در هر دو گروه اسهال خونی پاروویروس با اسهال خونی غیر پاروویروس، علائم مشابه است)، ولیکن با توجه به کاهش شدید امواج پریستالتیک، نسبت به گروه اسهال غیر خونی و نرمال و از طرف دیگر آسیب شدید به سد دفاعی رودهها و خطر سپتیسمی و اندوتوکسمی متعاقب آن، همواره خطر افزایش مرگ و میر وجود دارد. استاندر و همکاران در سال 2010، تغییر در حرکات پریستالتیک رودهها را بیشتر مربوط به ژژنوم و ایلئوم گزارش نمودند و تغییر در حرکات دئودنوم کمتر مطرح است. تغییر در حرکات دئودنوم (کاهش) بیشتر در موارد انتریت لنفوسیتیک پلاسماسیتیک، نئوپلازی، پانکراتیت و التهاب هموراژیک دئودنوم گزارش شده است (Stander et al., 2010).
محققین مختلف همگی اذعان داشتهاند که تغییرات اولتراسونوگرافی، اگرچه نمیتواند به تنهایی برای تشخیص انتریت پاروویروس بکار برده شود، اما شدت تغییرات اولتراسونوگرافی در تولههای مبتلا، به نظر میرسد که با وضعیت بالینی بیمار مرتبط باشد. آنها همچنین آزمایشات اولتراسونوگرافی روزانه را در سگهای مبتلا به پاروویروس پیشنهاد دادهاند تا بتوانیم درک بهتری از روند پیشرفت بیماری با گذشت زمان داشته باشیم و شاخصهای اولتراسونوگرافی را در جمعیتی که روند رو به بهبود و یا برعکس رو به بدتر شدن دارند را تعریف نماییم. ضمن اینکه در این میان بحث عفونتهای همزمان با دیگر عوامل نظیر دیستمپر، کروناویروس، ژیاردیا، کوکسیدیاها و دیگر پاتوژنهای باکتریایی و ... را نباید از نظر پنهان بماند .
نتیجهگیری کلی که از مطالعه حاضر و مطالعات انجام شده توسط محققین دیگر در ارتباط با موارد مبتلا به پاروویروس بدست آمد این است که تفاوتهایی بین موارد اسهال خونی و غیرخونی از نظر تاثیر بر حرکات پریستالتیک رودهها وجود دارد که احتمالا در اسهالهای خونی در اثر آتونی حرکات پریستالتیک رودهها کاهش پیدا میکند (Mylonakis et al., 2016). در مطالعه حاضر، تغییرات در اکوژنیسیته بهصورت هیپراکوئیک (در 20 درصد) و هیپواکوئیک (در 67/16 درصد) مشاهده گردید، هر چند این تغییرات اختصاصی نیستند، روند بیماری بوسیله تغییرات ایجاد شده بهخصوص در اولتراسونوگرافی در کنار نشانیهای بالینی میتواند به کلینیسینها اطلاعات مفیدی جهت بررسی روند ضایعه نماید.
سپاسگزاری
مقاله حاضر مستخرج از پایان نامه دوره دکترای عمومی دامپزشکی دانشگاه شهید چمران اهواز امید قزوانچاهی با کد اخلاق 9379947 میباشد. نویسندگان مقاله از معاونت پژوهشی دانشگاه شهید چمران اهواز بهخاطر تامین هزینه‌های اجرای این تحقیق قدردانی می‌نمایند.
تعارض منافع
نویسندگان اعلام می‌دارند هیچگونه تضاد منافعی ندارند.
منابع
• Assadnassab, G.h., Fartashvand, M. and Shakeri Bavili, A. (2011). Study of the structure of buffalo's eye lens and scleroretinal rim in Tabriz by ultrasonography. Veterinary Clinical Pathology, 5(1): 1059-1065. [In Persian]
• Avizeh, R., Khadgeh, Gh., Mosallanejad, B. and Pourmahdi Brojeni, M. (2013). Comparative investigation of electrophoretic changes of serum proteins of dogs with parvovirus and coronavirus enteritis. Iranian Veterinary Journal, 9(1): 5-11. [In Persian]
• Brown, C.C., Baker, D.C. and Barker, I.K. (2007). Infectious and parasitic diseases of the alimentary tract. In: Jubb KVF, Kennedy PC, Palmer N (Eds): Pathology of domestic animals, Philedelphia: Academic Press Inc, 2(5): 171–181.
• Goddard, A., Leisewitz, A.L., Christopher, M.M., Duncan, N.M. and Becker, P.J. (2008). Prognostic sefulness of blood leukocyte changes in canine parvoviral enteritis. Journal of veterinary internal medicine, 22(2): 309–316.
• Jahun, B.M., Hassan, A.Z. and Remi-Adewumi, B.D. (2007). Intestinal Foreign body with concurrent Canine Parvovirus enteritis in a dog: A case report. Nigerian Veterinary Journal, 28(3): 64-65.
• Kocaturk, M., Martinez, S., Eralp, O., Tvarijonaviciute, A., Ceron, J. and Yilmaz, Z. (2010). Prognostic value of serum acute-phase proteins in dogs with parvoviral enteritis. The Journal of Small Animal Practice. 51(9): 478-483.
• Macintire, D.K. and Smith-Carr, S. (1997). Canine parvovirus. Part II. Clinical signs, diagnosis, and treatment. Journal Seek entry for Compendium on Continuing Education for the Practicing Veterinarian, 19(3): 291–302.
• Mattoon, J.S. and Nyland, T.G. (2015). Small Animal Diagnostic Ultrasound.3rd ed. Saunders, Elsevier: pp: 150–355.
• Moon, M.L., Biller, D.S. and Armbrust, L.J. (2003). Ultrasonographic appearance and etiology of corrugated small intestine. Vetrinary Radiology and Ultrasound, 44(2): 199–203.
• Mylonakis, M.E., Kalli, I. and Rallis, T.S. (2016). Canine parvoviral enteritis: an update on the clinical diagnosis, treatment, and prevention. Veterinary Medicine: Research and Reports, 7: 91-100.
• Nylund, K., Hausken, T., Qdegaard, S. and Eide, G.E. (2012). Gastrointestinal Wall Thickness Measured with Transabdominal Ultrasonography and Its Relationship to Demographic Factors in Healthy Subjects. Ultraschall in der Medizin, 33(07): E225-E232.
• Penninck, D. and d’Anjou, M.A. (2015). Atlas of small animal ultrasonography. 2rd ed, Blackwell publishing, pp: 281-318.
• Penninck, D. Nyland, T.G., Kerr, L.Y. and Fisher, P.E. (1990). Ultrasonographic evaluation of gastrointestinal diseases in small animals. Veterinary Radiology; 31: 134-141.
• Pollock, R.V. and Carmichael, L.E. (1982). Maternally derived immunity to canine parvovirus infection: transfer, decline and interference with vaccination. American Veterinary Medical Association, 180: 37-42.
• Rallis, T.S., Papazoglou, L.G., Adamama-Moraitou, K.K. and Prassinos, N.N. (2000). Acute enteritis or gastroenteritis in young dogs as a predisposing factor for intestinal intussusception: a retrospective study. Journal of Veterinary Medicine, 47(8): 507-511.
• Schultz, R.D. (2006). Duration of immunity for canine and feline vaccines: A review. Veterinary Microbiology, 5(1): 75-79.
• Stander, N., Wagner, W.M., Goddard, A. and Kirberger, R.M. (2010). Ultrasonographic appearance of canine parvoviral enteritis in puppies. Veterinary Radiology and Ultrasound, 51(1): 69-74.
• Yadegari, M. (2015). Evaluate the effects of propofol on the structural and functional parameters of the heart using echocardiography in animal models. Veterinary Clinical Pathology, 9(1). [In Persian]
• Zarandi, A., Amouoghli Tabrizi, B. and Mashhadi Rafie, S. (2022). Evaluation of changes in blood antioxidants in dogs with parvovirus infection. Veterinary Clinical Pathology, 16(62): 163-171. [In Persian]
Evaluation of radiographic and ultrasonographic of gastro-intestinal system in Canine parvovirus enteritis
Abstract
The aim of the present study was evaluation of the ultrasonographic and radiographic findings of the gastro-intestinal tract in the affected dogs to hemorrhagic and non-hemorrhagic diarrhea. Thirty dogs, infected with parvovirus, referred to Veterinary Hospital of Ahvaz University, were surveyed by immunochromatography method. The studied dogs were categorized into 3 groups. Gastrointestinal tract movements were measured with Land wind- Mirror-2ultrasound apparatus. The animals were from different breeds (Terrier, German shepherd, Doberman pinscher and Mixed) and their age were between 2 and 11 months. The mean of wall thickness of stomach, small intestine and colon were recorded 1.38, 2.14 and 0.9 mm; and 1.5, 1.96 and 0.84 mm for groups A1 (hemorrhagic parvovirus diarrhea under six months) and A2 (hemorrhagic parvovirus diarrhea above six months) respectively. The above parameters were detected for groups B1 (hemorrhagic non-parvovirus diarrhea under six months), B2 (hemorrhagic non-parvovirus diarrhea above six months), C1 (non-hemorrhagic diarrhea under six months) and C2 (non-hemorrhagic diarrhea above six months). The mean of peristaltic contractions in small intestine of different groups A1, A2, B1, B2, C1 and C2 were recorded 1.6, 1.4, 2.18, 1.5, 2.1 and 2.4 respectively. The statistical analysis showed a significant difference between groups A and B with C group (p<0.05); but the difference was not significant between group A with B (p>0.05). The obtained results showed that hemorrhagic diarrheas (parvovirus and non-parvovirus) can decrease the number of peristaltic contractions in small intestine. Changes in echogensity were seen as hyperechoic (20%) and hypoechoic (16.67%). The above findings in combination with other signs can be highly helpful in the treatment process.
Conflict of interest: None declared.
Key words: Parvovirus, Ultrasonography, Radiography, Dog, Diarrhea.
