بررسی فقهی و حقوقی نقش عرف در مصرف مسکرات (نگاهی به ماده 264 قانون مجازات اسلامی)

الموضوعات :

میثم موسی زاده ¹ (دانشجوی دکتری حقوق کیفری و جرم‌شناسی، دانشکده حقوق، واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی، چالوس، ایران.)
کیومرث کلانتری ² (دانشیار گروه حقوق، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.)
اصغر عباسی ³ (استادیار، گروه حقوق، واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی، چالوس، ایران.)
علی قربانی ⁴ (استادیار، گروه حقوق، واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی، چالوس، ایران.)

تاريخ الإرسال : 27 الثلاثاء , محرم, 1442 تاريخ التأكيد : 27 الثلاثاء , شوال, 1442 تاريخ الإصدار : 28 الثلاثاء , ربيع الثاني, 1444

الکلمات المفتاحية: عرف, تزریق, تدخین, مواد مخدر, مسکر,

ملخص المقالة :

یکی از جرائمی که مورد اتفاق فقهای اسلام قرار دارد، شرب خمر است و نص صریح قرآن به این حکم دلالت دارد، اما مسئله‌ای که همواره در بین فقهای عامه و خاصه مطرح است آن است که مصادیق شرب خمر و آنچه موجب اجرای حد بر مرتکب می شود چیست؟ در میان اقسام مسکرات کدام موارد موجب حد شرب خمر می گردند؟ با توجه به مواد جدید زایل کننده عقل، ملاک و معیار برای تشخیص مسکر از دیدگاه عرف چیست؟ آیا شیوه استعمال هم در اجرا یا عدم اجرای حد تأثیر دارد؟ آیا از دید عرف، این جرم فقط از طریق نوشیدن صورت می‌گیرد یا استعمال از راه های دیگر نیز موجب ثبوت این حد است؟ با توجه به اینکه قانون مجازات جدید اسلامی مصوب 1392 در ماده 264 مصادیق جدیدی از شیوه استعمال همچون تدخین و تزریق را مطرح نموده و از سوی دیگر درباره مصادیق مسکرات ساکت است، بررسی فقهی و حقوقی نقش عرف در تشخیص مصادیق و شیوه استعمال مسکرات ضروری به نظر می رسد. نتیجه اینکه اولاً در مصرف مسکرات بین جامد و مایع فرقی نیست، ثانیاً صرف مصرف مسکرات مصنوعی موجب حد می‌گردد چه سبب مستی شود یا نشود، ثالثاً در شیوه‌های غیرمتعارف مصرف مسکرات، عرف به‌عنوان مبناست.

المصادر:

منابع فارسی

آذر بادگان، حسین‌علی. (1381). بررسی علمی و فقهی الکل و فرآورده‌های آن. فقه، شماره 31 و 32.

آذر نوش، آذرتاش (1391). فرهنگ معاصر عربی – فارسی. تهران: انتشارات نشر نی، چاپ پانزدهم.

آذر، ماهیار.؛ و نوحی، سیما. (1389). دایره المعارف اعتیاد و مواد مخدر. چاپ دوم، تهران: نشر ارجمند.

اردبیلی، محمدعلی. (1387). حقوق جزای عمومی، جلد دوم. تهران: نشر میزان، چاپ هجدهم.

اسعدی، سید حسن. (1382). پژوهش های بنیادی درباره مواد مخدر. تهران: انتشارات مولف، چاپ اول.

باصری، علی اکبر. (1384). پژوهش علمی – کاربردی درباره مواد مخدر. چاپ اول، تهران: نشر وفاق.

............................ (1389). مواد مخدر در منابع فقهی و فتاوای مراجع تقلید عظام. تهران: انتشارات خرسندی، چاپ سوم.

تنکابنی، فروغ. (1358). با مجازات اسلامی آشنا شویم. قم: نشر جهاد.

حاجی علی، فریبا.؛ و معینی فر، حدیثه. (1394). بررسی تطبیقی حدود و تعزیرات در فقه مذاهب خمسه. تهران: نشر میزان، چاپ اول.

زراعت، عباس. (1389). تاثیر مستی بر مسئولیت کیفری. مجله دادرسی، ۱۴(۸۳): (-----------)

......................... (1393). شرح مبسوط قانون مجازات اسلامی، تهران: انتشارات جاودانه، ج 2و 4.

علی زاده، عزیرالله. (1389). فرهنگ فارسی عمید، تهران: راه رشد، چاپ اول.

فتحی، حجت الله. (1396). شرح مبسوط قانون مجازات اسلامی (حدود) مصوب 1392. قم: موسسه دائره المعارف فقه اسلامی، جلد دوم، چاپ دوم.

شعار، امیر. (1374). بررسی عوارض دهانی- دندانی دخانیات. رساله دکتری دانشگاه علوم پژشکی تهران: دانشکده دندادن پزشکی.

کارخیزان، محمد حسن. (1392). کاملترین مجموعه محشی قانون مجازات اسلامی. تهران: انتشارات راه نوین، جلد دوم، چاپ اول.

کریمی، حسین. (1362). حدود الهی. تهران: انتشارات گروه فرهنگی جهاد دانشگاهی صنعتی شریف، جلد 2.

گروه علمی موسسه آموزش عالی آزاد چتر دانش. (1392). قانون یار مجازات اسلامی. تهران: چتر دانش، چاپ پنجم.

گلدوزیان، ایرج. (1386). محشای قانون مجازات اسلامی. تهران: انتشارات مجد، چاپ اول.

مومنی گوجانی، نبی الله. (1388). آثار مستی بر مسئولیت کیفری در حقوق کیفری ایران. پایان نامه کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم شناسی دانشگاه تربیت مدرس.

موسوی خویی، سید ابوالقاسم. (1394). مبانی تکلمه المنهاج، ترجمه علی مددی. تهران: نشر حقوق اسلامی، جلد 1 و 2، چاپ اول.

 وحدتی شبیری، سید حسن. (1389). الکل و فرآورده­های آن در فقه اسلامی. قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول.

منابع عربی

ابن عابدین، محمدامین. (1412ق). رد المحتار علی الدر المختار. بیروت: نشر دار الفکر، جلد 4 و 6.

1. ابن منظور (1414 ق)، لسان العرب، بیروت، نشر دار صادر، جلد 11.


2. ابن فهد حلی (1407ق)، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، جلد پنجم.


3. بهبهانی، محمدباقر (1419ق)، الرسائل الفقهیه، قم: موسسه علامه وحید بهبهانی، چاپ اول.


4. تبریزی، جواد (1417 ق)، اسس الحدود و التعزیرات، قم: نشر مهر، جلد اول.


5. جزیری، عبدالرحمن (1419ق)، الفقه علی المذاهب الاربعه و مذهب اهل البیت و فقا لمذهب اهل البیت علیهم السلام، بیروت: دار الثقلین، جلد 5، چاپ اول.


6. حر عاملی، محمد بن حسن (1409 ق)، وسائل الشیعه، قم: موسسه آل البیت علیه السلام، جلد 25 و 17.


7. حجاوی، مولی بن احمد (بی تا)، الاقناع فی فقه الامام احمد بن حنبلی، بیروت: دارالمعرفه، جلد 14.


8. حر عاملی، اسماعیل بن محمدحسین خواجویی (1411ق)، الرسائل الفقهیه، قم، نشر مهدی رجائی.


9. خمینی، روح الله (1425ق)، تحریرالوسیله، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، جلد 4.


10. دمیاطی، ابوبکر بن محمد (1418ق)، اعائه الطالبین علی حل الفاظ فتح المعین، بیروت: دار الفکر للطباعه و النشر و التوریع، جلد 4.


11. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1372)، المفردات فی غرائب القرآن، بیروت: دارالعلم، چاپ اول.


12. عاملی، یاسین عیسی (1413 ق)، الاصلاحات الفقهیه فی الرسائل العملیه، بیروت- لبنان: دارالبلاغه للطباعه و النشر و التوزیع.


13. علامه حلی، حسن بن یوسف (1414ق)، تذکره الفقهاء، قم: موسسه آل البیت علیهم السلام، جلد 1، چاپ اول.


14. .......................................... (1420ق)، تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه «ط – الحدیثه»، قم: موسسه امام صادق علیه السلام، جلد پنجم، چاپ اول.


15. .......................................... (1413 ق)، قواعد الاحکام فی معرفه الحلال و الحرام، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، جلد 3، چاپ اول.


16. عاملی، محمد بن مکی (شهید ثانی)، (1410 ق)، اللمعه الدمشقیه فی الفقه الامامیه، بیروت: نشر دارالتراث – الدر الاسلامیه، جلد 9، چاپ اول.


17. ...................................................................، (1413ق)، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم: موسسه المعارف الاسلامیه، ج 14.


18. عبدالرحمان، محمود (1419 ق)، معجم المصطلاحات و الافاظ الفقهیه، قاهره – مصر: نشر دار الفضیله، جلد اول.


19. ....................................... (1410ق)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه – المحشی کلانتر، قم: کتاب فروشی داوری، جلد 9، چاپ اول.


20. ....................................... (1419ق)، ذکر الشیعه فی احکام الشریعه، قم: موسسه آل البیت السلام، چاپ اول.


21. فیومی، احمد بن محمد (بی تا)، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم: انتشارات دارالرضی، جلد دوم، چاپ اول.


22. فاضل هندی، محمد بن حسن (1416 ق)، کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، جلد 10 و 3.


23. فتحی بهنسی، احمد (1412ق)، الموسوعه الجنائیه فی الفقه الاسلامی، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، جلد دوم، چاپ اول.


24. صیمری، مفلح بن حسن (1408ق)، تلخیص الخلاف و خلاصه الاختلاف - منتخب الخلاف، قم: انتشارات کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی، چاپ اول، جلد 3.


25. صدر، محمد باقر (1408ق)، بحوث فی شرح العروه الوثقی، قم: مجمع الشهید آیه الله الصدر العلمی، جلد 3.


26. طیار، عبدالله بن محمد (1418ق)، المخدرات فق الفقه الاسلامی، ریاض، چاپ دوم.


27. کریمی جهرمی، علی (1414 ق)، دار المنضود فی احکام حدود، چاپ اول، قم: انتشارات دارالقرآن الکریم، جلد دوم.


28. کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیه، جلد 6، چاپ چهارم.


29. موحدی لنکرانی، محمد فاضل (1422 ق)، تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار علیه السلام، جلد اول.


30. محقق حلی، جعفر بن حسن (1407ق)، المعتبر فی شرح المختصر، قم: موسسه سید الشهداء علیه السلام، جلد اول، چاپ اول.


31. مغنیه، محمد جواد (1421ق)، فقه الامام الصادق علیه السلام، قم: موسسه انصاریان، جلد اول، چاپ دوم.


32. موسوی گلپایگانی، محمد رضا (1412ق)، الدر المنضود فی أحکام الحدود، قم: نشر دار القرآن الکریم، جلد 2، چاپ اول.


33. موسوی شریف مرتضی، علی بن حسین (1405ق)، رسائل الشریف المرتضی، قم: دار القرآن الکریم، جلد اول، چاپ اول.


34. ................................................................ (1415ق)، الانتصار فی انفرادات الامامیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول.


35. موسوی اردبیلی، عبدالکریم (1427ق)، فقه الحدود و التعزیرات، قم: موسسه النشر لجامعه الفید رحمه الله، جلد دوم، چاپ دوم.


36. مصطفوی، حسن (1402ق)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: مرکز الکتاب الترجمه و النشر، جلد 3، چاپ اول.


37. نجفی عراقی، عبد النبی (1380ق)، المعالم الزلفی فی شرح العروه الوثقی، قم: المطبعه العلمیه، چاپ اول.


38. نجفی، محمد حسن (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت: دار الحیاء التراث العربی، جلد 6 و 41، چاپ هفتم.


39. ................................... (1390)، جواهر الکلام، حدود و تعزیرات، تهران: انتشارات خرسندی.

مقالات

اصغری، عبدالرضا.؛ و صالحی مقدم، مهدی. (1396). تحلیل فقهی ماده 264 قانون مجازات اسلامی. مجله حقوقی دادگستری: ۸۳(۱۰۵): -------------

درویش ترابی، محمود.؛ و کلانتری، کیومرث. (1397). عنصر زمان و مکان و نقش آن در تحول اجتهاد بر احکام جزائی اسلام. فصلنامه پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، ۱۵(۵۴): 66 - 49.

رضایی نسب، مسعود. (1388). مواد مخدر و مبانی فقهی آن 1. علوم تربیتی (اصلاح و تربیت)، (۸۸): ۲۲-۱۵.

عظیمی، حبیب الله. (1392). بررسی حکم شرعی استعمال مواد مسکر و روان‌گردان از دیدگاه فقهای مذاهب اسلامی. مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی، (۳۴): ۷۷-۶۲.

سلمانپور، محمد جواد. (1382). مبانی فقهی حرمت استعمال و قاچاق مواد مخدر و جرایم مربوط به آن. فقه اهل بیت، (۳۵): ۱۵۲-۱۲۰.

 ملکوتی فر، ولی الله.؛ و ساربان نژاد، علی. (1390). پرتویی از آراء فقهی امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب(ع) در کلیّات حدود و گذری بر آثار آن در قانون جزای اسلامی. فصلنامه پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، ۷(۲۵): 168- 141.

1. References


2. Azarbadegan, H. A. (2002). Scientific and jurisprudential review of alcohol and its products. Fiqh, 31–32.


3. Azarnoush, A. (2012). Contemporary Arabic-Persian culture (15th ed.). Tehran, Nashr-e Nei Publication.


4. Mahyar, A., Nouhi, S. (2010). Encyclopaedia of addiction and narcotics (2nd ed.). Arjmand Publication.


5. Ardebili, M. A. (2007). General criminal law, (18th ed.), (2). Tehran: Mizan Publication.


6. Asadi, S. H. (2012). Fundamental researches about narcotics, Tehran: Moallef Publication.


7. Asghari, A., Salehi Moghddam, M. (2016). Jurisprudential analysis of article 264 of the Islamic Penal Code, The Judiciary Law Journal, 105.


8. Ibn Abedin, Muhammad Amin (1412 AH). Radd al-Muhtār 'ala al-Durr al-Mukhtār [Guiding the Baffled to The Exquisite Pearl] (4 & 6). Beirut: Dar al-Fikr Publication.


9. Ibn Manzoor (1414 AH). Lasan al-Arab [Arabs’ Language] (11). Beirut: Dar Sader Publishers.


10. Ibn Fahd Hali (1407 AH). Al-muhadhab albari’ fi sharh-i almukhtasar alnaafi, (5). Qom: Islamic Publications affiliated with the Qom Seminary Teachers Society.


11. Basri, A. A. (2005). Applied scientific research on narcotics, Tehran: Wefaq Publications.


12. ..........................., (2009). Narcotics in jurisprudential sources and fatwas of the great Maraji’ (3rd ed.). Tehran: Khorsandi Publications.


13. Behbahani, Mohammad Baqer (1419 AH). Al-rasayil al-fiqhhiyya [Jurisprudencial Messages], Qom: Allameh Vahid Behbahani Institute.


14. Tabrizi, Javad (1417 AH). Asas al-Hudud wal Ta'azirat [The foundations of Hudad and Ta’zirat] (Vol. 1). Qom: Mehr Publishing House.


15. Tonkaboni, F. (1979). Let’s get familiar with the Islamic Punishments, Qom: Jihad Publishing.


16. Jaziri, Abd al-Rahman (1419 A.H.). Alfiqh ealay almadhahib aliarbieah w madhhab ahil albayt w faqa limadhhab ahil albayt ealayhum alsalam [Jurisprudence of the Four Madhhabs and the Madhhab of the Ahl al-Bayt and the Jurisprudence of the Ahl al-Bayt, peace be upon them] (5). Beirut: Dar al-Saqlain.


17. Haji Ali, F., Moeinifar, M. (2014). Comparative study of hudud and ta’zirat in the jurisprudence of the five madhhabs. Tehran: Mizan Publishing.


18. Hurr Amili, Muhammad bin Hassan (1409 AH). Wasaail al-Shia (25 & 17). Qom: Al Al-Bayt Institute.


19. Hajjawi, Mawla bin Ahmad (n.d.). Alaqnae fi fiqh alamam ahmad bin hanbali [Persuasion in the fiqh of al-Imam Ahmad bin Hanbali] (14). Beirut: Dar al-Marafa.


20. Hurr Amili, Ismail bin Mohammad Hossein Khajui (1411 AH). Al-Rasail al-Fiqhiyyah [The Jurisprudencial Papers], Qom, published by Mehdi Rajaee.


21. Khomeini, Ruhollah (1425 AH). Tahrir al-Wasila [Exegesis of the Means of Salvation] (4). Qom: Islamic Publications of the Qom Seminary Society of Teachers.


22. Damiati, Abu Bakr bin Muhammad (1418 AH). I’anat altaalibin alaa hali alfaz-i fath almuin [Helping students to solve Fatah al-Mu'in words] (4). Beirut: Dar al-Fikr publishing.


23. Darvish Torabi, M., Kalantari, K. (2017). The elements of time and location and its effect on the evolution of ijtihad on Islamic penal rulings. Quarterly Islamic Jurisprudence and Law Research, (15)54, 49-66.


24. Ragheb Esfahani, Hossein bin Muhammad (1993). Al-Mufardat fi Gharib al-Qur'an [Words in the Wonderfulness of the Quran]. Beirut: Dar al-Alam.


25. Rezaei Nasab, Masoud (2008). Narcotic drugs and their jurisprudential foundations 1. Educational Sciences (Reformation and Education), 88.


26. Zeraat, A. (2009). The effects of intoxication on criminal liability. Judicial Journal (83, Year 14).


27. ........................, (2013). Detailed description of the Islamic Penal Code (2 & 4). Tehran: Javdane Publications.


28. Azimi, H. (2012). Review of the Shariah ruling on the use of intoxicating and psychoactive substances from the point of view of the jurists of Islamic schools of thought. Approximate Studies of Islamic Schools (No. 34).


29. Alizadeh, U. (2010). Amid Persian Dictionary, Tehran: Rah Rushd.


30. Ameli, Yassin Isa (1413 AH). Al-Islahat al-Faqhiyyah fi al-Risaal al-Amliya [Fiqh reforms in practical messages], Beirut: Dar al-Balagha for printing and publishing.


31. Allameh Hilli, Hasan bin Yusuf (1414 AH). Tazkira al-Fiqaha [Jurists’ Remembrance] (1). Qom: Al Al-Bayt Institute.


32. .............................................. (1420 AH). Tahrir al-Ahkam Al-Sharia Ali Madhhab al-Imamiyya "T – Alhadith" (Vol. 5). Qom: Institute of Imam Sadiq.


33. .......................................... (1413 AH). Qawaid alahkam fi ma’rifat alhalal walharam [Rules of ahkam for knowing halal and haram] (3). Qom: Islamic Publications Office affiliated with the Qom Seminary Society of Teachers.


34. Ameli, Muhammad bin Makki (the Second Martyr). (1410 A.H.). Al-Mu'ah al-Damashqiyyah fi fiqh al-Imamiyyah [The Damascene brilliance in Imami jurisprudence] (Vol. 9). Beirut: Dar al-Turrath Publishing - Al-Dar al-Islamiyya.


35. ................................................ ..................., (1413 AH). Masalak al-Afham al-Tankih Shar'e al-Islam [Methods of understanding the revisions of laws of Islam] (14). Qom: Institute of Al-Ma'arif al-Islamiyya.


36. Abd al-Rahman, M. (1419 A.H.). Al-Mu'jam Al-Mustalahat wa Al-Afaz al-Fiqhiyyah [Dictionary of legal terms and expressions] (1). Cairo: Dar Al-Fadilah Publishing.


37. ...................................... (1410 AH). Al-Rawzah al-Bahiyyah in Sharh al-Lamaa Al-Damashqiyeh - Al-Mahshi Kalantar [The Gorgeous Kindergarten In Explanation Of The Damascene Lumea] (9). Qom: Davari Book Store.


38. ........................................ (1419 AH). Zikr al-Shia in the rulings of the Shariah. Qom: Al Al-Bait Salam Institute.


39. Fayoumi, Ahmad Ibn Muhammad (n.d.). Al-Masbah al-Munir fi Gharib al-Sharh al-Kabeer Lal-Rafa’i (2). Qom: Dar al-Razi Publications.


40. Fazel Hindi, Muhammad bin Hassan (1416 AH). Kashf al-Latham wa al-Abham on Qa’ab al-Ahkam (Vol. 10 & 3). Qom, Islamic Publications Office affiliated with the Qom Seminary Society of Teachers.


41. Fathi, H (2016). Extensive explanation of the Islamic Penal Code (Hudud) approved in 2012 (2nd Ed., Vol. 2). Qom: Islamic Jurisprudence Encyclopaedia Institute.


42. Fathi Behansi, A. (1412 AH). Almawsueuh aljinayiyh fiy alfiqh alaslamiy [Forensic Encyclopedia of Islamic Jurisprudence] (2). Qom: Ayatollah Murashi Najafi Library.


43. Salmanpour, M. J. (2012). Jurisprudential foundations of sanctity of drug use and trafficking and related crimes. Fiqh Ahl al-Bayt (35).


44. Shaar, A. (1374). Doctoral Dissertation on Oral-Dental Complications of Tobacco, Tehran University of Medical Sciences: Faculty of Dental Medicine.


45. Saimari, Mufleh bin Hasan (1408 AH). Talkhis alkhilaf wakhulasat aliaikhtilaf - muntakhab alkhilaf (Vol. 3), Qom: Publications of the Library of Ayatollah Murashi Najafi.


46. Sadr, M. B. (1408). Buhuth fay sharah alearwah alwathiqy (3). Qom: Majma al-Shaheed Ayatollah al-Sadr al-Alami.


47. ​​Tayyar, Abdullah bin Muhammad (1418 AH). Al-Naqar al-Fiqh al-Fiqh al-Islami (2nd Ed.), Riyadh.


48. Karkhizan, M. H. (2012). The most extensive collection of Islamic Penal Code (2). Tehran: Rah Novin Publications.


49. Karimi, H. (1983). God's Limits. Tehran: Sharif Academic Jihad Cultural Group Publication.


50. Karimi Jahormi, A. (1414 A.H.). Dar al-Manzoud Fi Haqam Hudud (2). Qom: Dar al-Qur'an al-Karim Publications.


51. Koleyni, Muhammad bin Yaqub (1407 AH). Al-Kafi (4th Ed.), (6). Tehran: Dar Al-Kitab al-Islamiya.


52. Chatre Danesh Higher Education Institute Scientific Group (2012). Islamic Penal Code (5th Ed.). Tehran: Chater Danesh.


53. Goldouzian, Iraj (2006). Introduction to the Islamic Penal Code, Tehran: Majid Publications.


54. Movahhedi Lankarani, Mohammad Fazil (1422 AH). Description of the Shari'ah in the writings of Al-Wasila (Vol. 1). Qom: Center of Jurisprudence of the Holy Imams (peace be upon them).


55. Mohagheq Hilli, Jafar bin Hasan (1407 AH). Almu’tabar fi sharh-i almukhtasar (1). Qom: Seyyed al-Shuhada Institute, peace be upon him.


56. Momeni Gojani, N. (1388). Effects of intoxication on criminal liability in Iranian criminal law. Master's thesis in criminal law and criminology of Tarbiat Modares University.


57. Mughniyeh, Muhammad Javad (1421 AH). Fiqh al-Imam al-Sadiq (2nd Ed.), (1). Qom: Ansarian Institute.


58. Malakutifar, W., & Sarbannejad, A. (2013). An excerpt from the jurisprudential rulings of Amir al-Mu'minin Ali bin Abi Talib in the generalities of Hudud and a review of its effects in Islamic penal law. Islamic Jurisprudence and Law Research Quarterly, (7)25, 168-141.


59. Mousavi Khoei, S. A. (2014). The Basics of Al-Manhaj Speech (Ali Madadi Trans., Vol. 1 & 2). Tehran: Islamic Law Publishing House.


60. Mousavi Golpayegani, M. R. (1412 AH). Al-durr al-mandud fi ahkam al-hudud (2). Qom: Dar Al-Qur'an Al-Karim Publication.


61. Mousavi Sharif Mortaza, Ali bin Hossein (1405 AH). Rasa’il al-sharif al-murtaza (1). Qom: Dar al-Qur'an al-Karim Publication.


62. ................................................ ................ (1415 AH). Al-intisar fi infiradat al-imamiyyah. Qom: Islamic Publications Office related to the Qom Seminary Teachers Society.


63. Mousavi Ardabili, A. K. (1427 AH). Jurisprudence of Hudud and Ta'azirat (2nd Ed., Vol. 2). Qom: Mu’assasat al-nashr li Jami’at al-Fid


64. Mostafavi, H. (1402 A.H.). Research on the Words of the Holy Qur'an 3, Tehran: Center for Book Translation and Publication.


65. Najafi Iraqi, Abd al-Nabi (1380 AH). Al-ma’alim alzulfaa fi sharh al-urwat alwuthqa. Qom: Al-Mattaba al-Alamiya.


66. Najafi, M. H. (1404 AH). Jawahar al kalam fi sharh-i shara’ii al-Islam (7th Ed.), (6 & 41). Beirut: Dar al-haya al-turrath al-Arabi.


67. ................................... (2019). Jawahir al kalam: Hudud and Tazeerat. Tehran: Khorsandi Publications.

    67. Vahdati Shabiri, S. H. (2009). Alcohol and its products in Islamic Jurisprudence. Qom Seminary Center of Publication of Islam Promotion Office.