بررسی ماهیت فقهی داوری

الموضوعات :

حسین هوشمند فیروزآبادی ¹ (استادیار دانشگاه بروجرد، بروجرد، ایران)
فرهاد بطحایی ² (استادیار گروه حقوق، واحد اراک، اراک، ایران)

تاريخ الإرسال : 30 الثلاثاء , ذو القعدة, 1438 تاريخ التأكيد : 30 الثلاثاء , ذو القعدة, 1438 تاريخ الإصدار : 29 الأحد , شوال, 1438

الکلمات المفتاحية: داوری, حکم, حکمیت, قضاوت تحکیمی, قاضی تحکیم,

ملخص المقالة :

علی رغم طرح داوری و حکمیت در فقه امامیه در بحث نحوه حل اختلاف میان زوجین ناسازگار و نیز در ذکر انواع قضاوت، اما در ماهیت حکمیت و داوری میان فقها اختلاف وجود دارد بگونه‌ای که برخی قائل به وکالت داور از جانب طرفین حل اختلاف و برخی قائل به استقلال و قاضی بودن داور گردیده‌اند. با توجه به تبعاتی که پذیرش هریک از این دو نظریه در پی دارد در این نوشتار پس از تبیین و نقد دو نظریه طرح شده در خصوص ماهیت داوری، نظریه قضاوت تحکیمی دانستن داوری پذیرفته شده‌ است. همچنین با بررسی مفهوم قضاوت تحکیمی در فقه و مفهوم داوری در حقوق اثبات گردیده این دو مفهوم هم پوشانی و مطابقت دارند و شبهاتی مانند عدم مشروعیت قضاوت تحکیمی یا عدم امکان بکارگیری اش در عصر غیبت معصوم(ع) یا ضرورت اجتهاد در قضاوت و عدم ضرورتش در داوری دفع گردیده است.

المصادر:

اردبیلى، سید عبدالکریم موسوى، (1423)، فقه القضاء، جلد 1، مؤسسه النشر لجامعه المفید، قم.

2.   ابن براج، عبدالعزیز، (1406)، المهذب، جلد‌2، جامعه مدرسین، قم.

3.    انصاری، مرتضی، (1415)، القضاء و الشهادات، باقری، قم.

4.   ابن ادریس، (1410)، السرائر، جلد2، مؤسسه نشر اسلامی، قم.

5.    ابن حمزه، (1408)، الوسیله، مکتبه ‌ایت ا... مرعشی نجفی، قم.

6.    تسخیری، شیخ محمد علی و مشیرفر، شیوا،‌ (1376)، حکمیت در فقه اسلامی، مجله تحقیقات اسلامی، شماره 1 و 2.

7.    جعفری لنگرودی، محمدجعفر، (1388)، ترمینولوژی حقوق، کتابخانه گنج دانش، تهران.

8.    حائری، سید کاظم، (1415)، القضاء فی الفقه الإسلامی، مجمع الفکر الاسلامی، قم.

9.    حرعاملی، محمد حسن، (1409)، وسائل الشیعه، جلد1و18و 27، مؤسسه آل البیت(ع)، قم.

10. حلی، محقق، (1408)، شرائع الاسلام، جلد 4، مؤسسه اسماعیلیان، قم.

11.  حلی، علامه، (1412)، مختلف الشیعه فی أحکام الشریعه، جلد ‌7، مؤسسه نشر اسلامی، قم.

12.  حلی، علامه، (1420)، تحریر الأحکام الشرعیه، جلد ‌5، مؤسسه امام صادق علیه السلام‌، قم.

13.  حلی، علامه، (1413)، قواعد الاحکام، جلد 3، مؤسسه نشر اسلامی، قم.

14.  خمینی، روح­الله موسوی، (بی­تا)، تحریرالوسیله، مؤسسه دارالعلم، قم.

15.  خویی، ابوالقاسم، (1407)، مبانی تکمه المنهاج، جلد 41 موسوعه، لطفی، قم.

16.  روحانی، سید محمدصادق، (1412)، فقه الصادق علیه السلام، جلد ‌22، مؤسسه دارالکتاب، قم.

17.  راوندی، قطب‌الدین، سعیدبن عبدا...، (1405)، فقه القرآن، انتشارات کتابخانه آیه‌ا... مرعشی نجفی (ره)، قم.

18.  الزحیلی، وهبه، (1997-1418)، الفقه الاسلامی ‌و ادلته، جلد 8، دارالفکر،‌ دمشق.

19. سبزواری، سید عبدالعلی، (1413)، مهذب الأحکام، جلد 27، مکتبه ‌ایت ا... سبزواری، قم.

20.  سبزواری، محمد باقر، (بی­تا)،کفایه الأحکام، جلد ‌2، دفتر انتشارات اسلامی، قم.

21.  شهید اول، (1417)، الدروس الشرعیه فی فقها لإمامیه، جلد ‏2، دفتر انتشارات اسلامی، قم.

22.  شهیدثانی، (1414)، حاشیه الإرشاد، جلد ‌4، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى‌، قم.

23.  شهیدثانی، (1410)، الروضه البهیه، جلد ‌1، انتشارات داوری، قم.

24.  شهیدثانی، (1413)، مسالک الأفهام، جلد ‏14، مؤسسه المعارف الاسلامیه، قم.

25.  شیخ طوسی، ابوجعفر، محمدبن حسن، (1397)، الخلاف، جلد4 و 6، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه، قم.

26. شیخ طوسی، ابوجعفر، محمدبن حسن، (1387)، المبسوط فی فقه الامامیه، جلد 8، المکتبه المرتضویه، تهران.

27.  شیخ صدوق، (1404)، من لایحضر الفقیه، جلد4، جماعه المدرسین، قم.

28.  عروسی حویزی، (1412)، تفسیر نورالثقلین، جلد 1، مؤسسه اسماعیلیان، قم.

29.  فاضل‌هندی، محمدبن حسن، (1416)،کشف اللثام و الإبهام، جلد ‌7 و 10‌، مؤسسه نشر اسلامی، قم.

30.  فاضل مقداد، (1419)، کنزالعرف ان فی فقه القرآن، جلد ‏2، مجمع جهانی تقریب مذاهب، تهران.

31.  قرشی، سید علی­اکبر، (1412)، قاموس قرآن، دارالکتب الاسلامیه، تهران.

32. قماشی، محمدسعید، (1376)، قاضی تحکیم یا سیاست خصوصی­سازی قضاوت، مجله فقه اهل بیت، شماره 10.

33. مومن، محمد، (بی­تا)، مبانی تحریر الوسیله، جلد1، بی­جا.

34.  کاتوزیان، ناصر، (1373)، اعتبار امر قضاوت شده،کانون وکلای دادگستری مرکز، تهران.

35.کشاورز، بهمن، (1374)، نگرشی به قانون تشکیل دادگاه­های عمومی‌ و انقلاب، نشر میزان، تهران.

36.  گلپایگانى، سید محمد رضا موسوى، (1413)،کتاب القضاء، دار القرآن الکریم، قم.

37.  محدث بحرانی، یوسف، (بی­تا)، الحدائق الناظره، جلد24، جامعه المدرسین، قم.

38.متین دفتری، احمد،(1378)،آیین دادرسی مدنی و بازرگانی، جلد1، انتشارات مجد، تهران.

39.  معین، دکتر محمد، (1386)، فرهنگ فارسی، جلد 1، انتشارات امیرکبیر، تهران.

40. مفید، شیخ، (1413)، المقنعه، نشر کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، قم.

41. مقدس‌اردبیلی، (1414)، مجمع الفائده و البرهان، جلد 12، مؤسسه النشر الاسلامی، قم.

42. محمدی گیلانی، محمد،(1378)،قضا و قضاوت در اسلام، نشر سایه، تهران.

43. نوری طبرسی، حسین، (1408)، مستدرک الوسائل، جلد 15، آل البیت، بیروت.

44. نجفی، شیخ محمد حسن، (1981)، جواهر الکلام، جلد 41، دارالاحیاء التراث العربی، بیروت.

45.  نراقی، احمد، (1415)، مستندالشیعه فی أحکام لشریعه،جلد ‏17، مؤسسه آل البیت (ع)، قم.

46.  واحدی، قدرت ا...، (1387)، آیین دادرسی مدنی، جلد 1، نشر میزان، تهران.

47.  هدایت­نیا، فرج ا...، (1387)، داوری در حقوق خانواده، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و ‌اندیشه اسلامی، تهران.

48.  یزدی، سید محمد کاظم، (1409)، عروه الوثقى‌، جلد 3، مؤسسه الأعلمی‌،‌ بیروت.

 

1. Al-Zuhayli, W. (1997). Al-Fiqh Islami Va Adilatuhu. Damascus: Dar Al-Fekr.

 

1. Ansari, M. (1995). Al-Qada Va Al-Shahadat. Qom: Bagheri.

 

1. Arosi, H. (1992). The Interpretation of  Noralathqaleen. Qom: Esmailian Institute.

 

1. Fazel Meghdad, A.  (1999). Kenz Al-Erfan Fi Fiqh. Tehran: Islamic Publication School.

 

1. Golpayegani, S. (1993). Al-Qaza. Qom: Dar Al-Quran Al-Karim.

 

1. Hedayatnia, F. (2008). Judgment in the family law. Tehran: Publication of the Research Center for Islamic Culture and Thought.

 

1. Helli, A. (1992). Mukhtalif Al-Shi'ah Fi Ahkam Al-Sharia. Qom: Islamic Publishing Institute.

 

1. Helli, A. (1993). Ghavaed Al-Ahkam. Qom: Islamic Publishing Institute.

 

1. Heli, A. (2000). Tahrir Al-Ahkam Al-Sharaieh. Qom: Institute of Imam Sadiq.

 

1. Heli, M. (1988). Shara'e Al- Islam. Qom: Esmaeilian Institute.

 

1. Ibn Hamzah, A. (1988). Al-Vasilah.  Qom: Marashi Najafi Library.

 

1. Ibn Idris, A. (1990). Al-Sarayar. Qom: Islamic Publishing Institute.

 

1. Jafari Langroudi, M. (2009). Terminology of Law. Tehran: Library of Ganj Danesh.

 

1. Katouzian, N. (1994). The validity of the judgment. Tehran: Keyhan Institute.

 

1. Khoei, A. (1978). Mabani Takmaleh Al Minhaj. Qom: Lotfi Institute.

 

1. Khomeini, R. (Without Date). Tahrir Al-Vasilah. Qom: Dar Al-Elm Institute.

 

1. Matin Daftari, A. (1999). Civil and commercial procedure. Tehran: Majd Publication.

 

1. Moein, M. (1974). Moein dictionary. Tehran: Amir Kabir Publication.

 

1. Mofid, S. (1993). Al-Moqnah. Qom: Sheikh Mofid Publication.

 

1. Moghadas Ardabili, A. (1994). Majma Al-Faedeh Val
    Borhan. Qom: Islamic Institute.

 

1. Mohammadi Gilani, M. (1999). Arbitration and judgment in Islam.Tehran: Sayeh Publication.

 

1. Najafi, S. (1981). Javahar Al-Klam. Beirut: Dar Al-Ehya Al-Torath Al-Arabi.

 

1. Naraghi, A. (1995). Mostanad Al-Shi'a Fi Ahkam  Al-Sharia. Qom: Ahl Bayt Institute.

 

1. Noori Tabarsi, H. (1988). Mostadrdak Al-Vasael. Beirut: Ahl-Al-Bayt.

 

1. Qoreshi, S. (1992). Lexicon of the Quran. Tehran: Dar Al-Kotob Islamiah.

 

1. Ravandi Ghotbedin, S. (1985). Fiqh Quran. Qom: Ayatollah Marashi Najafi Library Publication.

 

1. Rouhani, S. (1992). Fiqh Sadiq. Qom: Darol Ketab Institute.

 

1. Sabzevari, S. (1993). Mahzab Al-Ahkam. Qom: Ayatollah Sabzevari Library.

 

1. shahid Sani, A. (1994). Hashiyat Al-Ershad. Qom: IslamicPropaganda Office.

 

1. Shahid Sani, A. (1990). Al-Rozah Al-Bahia. Qom: Davari Publication.

 

1. Shahid Sani, A. (1993). Masalek Al-Afham. Qom: Esmaeilian Institute.

 

1. Vahedi, Gh. (2008). Civil procedure. Tehran: Mizan Publication.

 

1. Yazdi, S. (1989). Orvat Al-Vosqa. Beirut: Elmieh Institute.