اصل «صرفه‌جویی کیفری» مبنای تفسیر احکام و قوانین جزایی اسلام
الموضوعات :حمید مسجدسرایی 1 , خالد نبی نیا 2 , احمد باقری 3 , سید محمد صدری 4
1 - دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران
2 - دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی
3 - استاد گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
4 - دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: عدالت کیفری, اصل صرفه‌جویی کیفری, تفسیر فقه جزایی, سیاست کیفرزدایی,
ملخص المقالة :
اصل صرفه جویی کیفری یکی از بنیادی ترین اصول در حوزه ی حقوق کیفری است که پیچیدگی و سختی هایی را که در برابر حقوق جزا به عنوان یکی از محدودیت های حقوق و آزادی شهروندان وجود دارد با اندکی ملایمت و سازگاری از بین می برد. این اصل در واقع، به دنبال تحدید و مرزبندی قلمرو مجاز مداخله ی حقوق کیفری در حوزه حقوق و آزادی های شهروندان می باشد. التزام به اصل صرفه جویی کیفری نه تنها موجبات استفاده ی بهینه از حقوق کیفری در جایگاه مناسب آن را فراهم می سازد بلکه در عین حال، زمینه ی توجه سیاست گذار جنایی اسلام به استفاده از ابزارها و نهادهای حقوقی- اجتماعی را نیز فراهم می سازد. قاعده قبح عقاب بلابیان، قاعده درأ، اصل احتیاط در دماء، فروج، اعراض و اموال، اصل تفسیر مضیّق، ابتنای شارع بر سختگیری در مرحله ثبوت و اثبات جرم و بنای حدود بر تسامح و تخفیف در اجرای مجازات ها، اصل اباحه، اصل اعتبار مصلحت در تعیین مجازات و اصل عدم ولایت، تأسیس چنین اصلی را موجه می سازد. بدون تردید کاربست این اصل در فرایند کیفرزدایی، جامعه ی غیرمتورم کیفری را مواجه خواهد بود و افزون بر این، بستر تحقق عدالت کیفری را هموارتر خواهد ساخت.
قرآن کریم.
2- اردبیلی، محمدعلی، (1384)، حقوق جزای عمومی، نشر میزان، تهران.
3- آل بحر العلوم، سید محمد، (1403)، بلغه الفقیه، مکتب الصادق، تهران.
4- ایزدیفرد، علیاکبر؛ محسنی دهکلانی، محمد؛ قندور بیجارپس، اسمعیل، (1396)، قلمرو «قاعده قبح عقاب بلابیان» در شبهات موضوعیّه، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال نه، شماره 16، صص 69-92.
5- تبریزی، جواد، (بیتا)، ارشاد الطالب، دار الصدیقه الشهید (س)، قم.
6- ترمذی، ابوعیسی محمد بن عیسی، (1374)، سنن ترمذی، المکتبه الاسلامیه، تهران.
7- جبعی عاملی (شهید ثانی)، زین الدین بن علی، (1268)، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرایع الاسلام، مؤسسه المعارف الاسلامیه، قم.
8- جبعی عاملی (شهید ثانی)، زین الدین بن علی، (1410)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، انتشارات داوری، قم.
9- حرّ عاملی، محمد بن حسن، (1410)، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، المکتبه الاسلامیه، تهران.
10- خمینی(امام)، سید روح الله، (1428)، الرسائل (الاجتهاد و التقلید)، مطبعه العروج، تهران.
11- خوئی، سیّد ابوالقاسم، (بیتا)، مبانی تکمله المنهاج، مطبعه الآداب، نجف اشرف.
12- دراج، بهزاد، (1379)، اصل برائت، مبانی و آثار آن در امورکیفری، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
13- رحمدل، منصور، (1385)، معکوس شدن بار اثبات در حقوق موضوعه ایران، پروژهی تحقیقاتی دانشکدهی حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، تهران.
14- رحیمی نژاد اسماعیل، (1387)، کرامت انسانی در حقوق کیفری، نشر میزان، تهران.
15- سرمست بناب، باقر، (1387)، اصل برائت در حقوق کیفری، نشر دادگستر، تهران.
16- صانعی، پرویز، (1374)، حقوق جزای عمومی، کتابخانه گنج دانش، تهران.
17- صدر، سید محمدباقر، (1404)، دروس فی علم الاصول، مؤسسه النشر الاسلامی، قم.
18- طباطبایی، سید علی، (1404)، ریاض المسائل فی بیان الأحکام بالدلائل، مؤسسه آل البیت (ع)، قم.
19- گلدوزیان، ایرج، (1379)، حقوق جزای عمومی ایران، مؤسسه انتشارات جهاد دانشگاهی، تهران.
20- فیض، علیرضا، (1373)، مقارنه و تطبیق در حقوق جزای عمومی اسلام، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.
21- قاضی ابن براج، (1406)، المهذّب، مؤسسه النشر الاسلامی، قم.
22- قرائتی، محسن، (1375)، گناه شناسی، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، تهران.
23- قربانی، علی؛ موحدی، جعفر، (1391)، ماهیت برائت در فقه و حقوق، مجله حقوقی دادگستری، شماره 80، صص 63-87.
24- کلانتری خلیل آباد، عباس، متولی زاده، نفیسه، گلستان رو، صدیقه، (1395)، احتیاط در دماء و کاربرد آن در حقوق کیفری، حقوق اسلامی، سال سیزدهم، شماره 51، صص 129-160.
25- مجمع اهل البیت علیهم السلام، (1427)، قواعد اصول الفقه علی مذهب الامامیه، با اشراف محمد مؤمن قمی، المجمع العالمی لأهل البیت علیهم السلام، قم.
26- محقق اردبیلی، ملا احمد، (بیتا)، مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، موسسه النشر الاسلامی، قم.
27- محقق داماد، سید مصطفی، (1379)، قواعد فقه (بخش جزایی)، مرکز نشر علوم اسلامی، تهران.
28- مسجد سرائی، حمید؛ مؤمنی، عابدین، (1388)، اجرای حدود در عصر غیبت، مطالعات اسلامی (فقه و اصول)، سال چهلم و یکم، شماره 1/82، صص 135-168.
29- مکی عاملی(شهید اول)، محمد بن جمال الدین، (بیتا)، القواعد و الفوائد، مکتبه المفید، قم.
30- منتظری، حسینعلی، (1408)، دراسات فی ولایه الفقیه، المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه، قم.
31- موسوی گلپایگانی، سید محمدرضا، (بیتا)، الدر المنضود فی احکام الحدود، نسخه خطی.
32- مؤمنی، عابدین؛ علوی، سیّد محمود؛ رستمی نجف آبادی، حامد، (1396)، مولفههای تاثیرگذار در اجرای حدود، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال نه، شماره 17، صص 235-256.
33- نجفی، محمدحسن، (1427)، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، دار الکتب الاسلامیه، تهران.
34- نجفی توانا، علی؛ مصطفی زاده، فهیم، (1392)، جرم انگاری در نظام کیفری جمهوری اسلامی ایران، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، شماره 8، صص 149-170.
35- نوبهار، رحیم، (1390)، اصل کاربرد کمینه حقوق کیفری، مجله آموزه های حقوق کیفری، شماره اول، صص 91 - 114.
36. Kant, Il.(1948). Groundwork of the metaphysic of morals. Trans by H.j.Pato, London, Hutchinson, p.96-97.
37. Jarbrg, N. (2004). Criminalization of last resort(ultimaratio), Ohio State Journal of Criminal Law, PP.521-534.
38. Pettit, Philip. (1997). Republican theory and criminal punishment, Utilitas, Vol. 9No.1,PP.59-79.
39. Ashworth, A. (1999). Prinsiples of criminal law. Oxford: Oxford University Press.
40. Braithwaite,J. (1994). Three Rs of republican sentencing Current issues in criminal justice, 5(3), PP.318-325.
_||_
2. Feyz, A. (1994). Concurrent compliance with the general penal law of Islam. Qom: Ministry of Islamic Culture.
5. Ardebili, M. (no date). Majma Al-Faede va Al-Borhan fi Sharh Ershad Al-Azhan. Qom: Al-Nasir Institute.
10. Khomeini, R. (2007). Al-Rasael. Tehran:Orouj Publishing
11. Makki Ameli, M. (no date). Al-Qavaed va Al-Favaed. Qom: Maktabah Mofid
14. Montazeri, H. A. (1988). Derasat fi Velayat Al-Faghih. Qom: Islamiah Publication.
15. Najafi Tavana, A., Mostafazadeh, F. (2013). Criminalization in the criminal system of Islamic Republic of Iran, Studies in Islamic Law and Jurisprudence, 8, 149-170.
16. Najafi, M. H. (2006). Javaher Al-Kalam-Fi Sharh Sharay-Islam. Tehran: Darol Kotob Islamiyah.
17. Rahimi, I. (2008). Human dignity in criminal law. Tehran: Mizan Publishing.
18. Sadr, M. B. (1984). Doroos Fi Elm Al-Osoul. Qom: Islamic Publication Office.
18. Sanei, P. (1995). General penal law. Tehran: Ganj Danesh Library.
19. Sarmast Bonab, B. (2008). Principle of innocence in criminal law. Tehran: Judge Publication.
20. Tabrizi, J. (No date). Ershad Al-Taleb. Qom: Al-Sadiq Al-Shahid.
21. Termazei, A. (1995). Sonani Termazei. Tehran: Maktabah Mortezaviyah.
