حل و فصل منصفانه دعوی از منظر فقه و حقوق
الموضوعات :
سید کمال حسینی
1
(
دانشجوی دکتری گروه حقوق، واحد آیت‌الله آمل، دانشگاه آزاد اسلامی، آمل، ایران.
)
جواد نیک نژاد
2
(
استادیار گروه حقوق‌خصوصی، واحد قایم‌شهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائم‌شهر،ایران
)
تاريخ الإرسال : 18 الجمعة , رجب, 1441
تاريخ التأكيد : 17 السبت , محرم, 1442
تاريخ الإصدار : 19 الأحد , رجب, 1443
الکلمات المفتاحية:
انصاف,
عدالت توزیعی,
عدالت رویه‌ای,
جریان درست حقوقی,
برخورد برابر,
ملخص المقالة :
در این مقاله به این پرسش کلّی پاسخ داده می شود که منظور از معیارهای عادلانگی حلّ و فصل اختلاف چیست؟ با بررسی مفاهیم مرتبط با عدالت و انصاف، از نگاه مبانی فقهی و حقوقی و بر پایه ی معیارهای عدالت رویه ای، هرگونه حل و فصل اختلاف باید شامل سه اصل مهم باشد: رفتار و برخورد برابر، رویکرد منطقی به تصمیم گیری و کارآمدی که این مورد به نوبه خود شامل دسترسی و احتمال حلّ و فصل اختلاف و سازوکارهای مقابله با نابرابری های رویه ای موجود میان طرفین است بر اساس معیار دسترسی و احتمال حلّ و فصل اختلاف، اشخاص باید به شکل منصفانه ای امکان دسترسی به حلّ و فصل اختلاف را داشته باشند و نیز رسیدگی می بایست با کمترین هزینه ی زمانی و مالی انجام پذیرد. پیرو معیار دوم، آن دسته از موانع پیش روی حضور موثّر طرفین در دادرسی که منبعث از روند اجرا نبوده بلکه برآمده از ناتوانی یکی از طرفین برای حضور در مسیر دادگری به شکل برابر است، باید بر اساس اتّخاذ شیوه ها و ابزار گوناگون تعدیل شده و یا ازمیان روند.
المصادر:
1-فارسی
1-1-کتب
اسکینی، ربیعا. (1361 ) منابع حقوق بیع تجاریبینالمللی، مجلهی حقوقی، ش. 6.
اصغری، سید محمّد. (1388) عدالت به مثابهی قاعده فقهی و حقوقی، قم: موسّسه فرهنگی و اطلاعرسانی تبیان.
عمید، حسن. (1366) فرهنگ عمید، جلد اوّل، تهران: انتشارات امیر کبیر.
کاتوزیان، ناصر. (1349) کلیّات حقوق، جلد دوم، تهران: نشر میزان.
کاتوزیان، ناصر. (1396) عدالت قضایی: گزیده آراء، چاپ پنجم، تهران: بنیاد حقوقی میزان
معین، محمّد. (1386) فرهنگ معین، جلد دوم، تهران: فرهنگ ماهرخ.
منتظری، حسینعلی (1379) مبانی فقهی حکومت اسلامی، جلد سوم تهران: سرایی.
2-1-مقالات
باوری، اسدالله. (1383) "حقّ برخورداری از دادرسی منصفانه و آیین دادرسی نوین"، مجلهی حقوق اساسی، 2: 253-290.
حسنزاده، مهدی. (1397) "موارد نقض احکام قضایی در فقه امامیه"، مجلهی پژوهشهای فقهی، دورهی چهاردهم، 1: 83-104.
قاریسیّدفاطمی، سیّدمحمّد.(1380). "تحلیل مفاهیم کلیدی حقوق بشر معاصر؛ حقّ، تعهّد، آزادی، برابری و عدالت"، مجلهی تحقیقات حقوقی، 33-34:
گرجی، ابوالقاسم.(1370) عدالت، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره 27.
موسویبجنوردی، محمّد؛ روحانی، سمیه.(1391)"شاخصههای عدالت قضایی از منظر
امیرالمؤمنین علی (ع) با رویکردی بر آرای فقهی امام خمینی(ره)"، مجله پژوهشنامه متین، 54: 19-44.
موذّنزادگان، حسنعلی.(1379) اصول دادرسی کیفری از دیدگاه امام علی (ع)، فصلنامه مصباح، 34: 25-40.
2-عربی
آشتیانی، محمّدبنحسنجعفر.(1363) کتابالقضاء، قم: دارالهجره،
ابنزهره حلبی، حمزهبنعلی. (1417) غنیه النزوع، قم: مؤسسه الامام الصادق(ع).
بهاءالدین محمّد بن تاج‌الدین حسن بن محمّد اصفهانی(فاضلاصفهانی). (1391ق) کشفاللثام، الجزء 2، تهران: فراهانی.
حرّعاملی، محمّدبنحسن(1416) وسائل الشیعه فی تحصیل مسایل الشریعه، الجزء 27، قم: موسّسه آلبیت.
-----------------،(1416) وسائل الشیعه فی تحصیل مسایل الشریعه، الجزء 18، قم: موسّسه آلبیت.
-----------------،(1416) وسائل الشیعه فی تحصیل مسایل الشریعه، الجزء 29، قم: موسّسه آلبیت.
حلّی، جعفربنحسن (محقّق حلّی).(1403) معارج الأصول، قم: موسّسه آل البیت(ع).
زین‌الدینبنعلیبناحمدعاملیجبعی(شهیدثانی).(1410)الروضه البهیه فیالشرح المعه الدمشقیه، الجزء الاوّل ، قم: مکتبهالدواری.
صدوق، محمدعلیابنبابویه القمی.(1404) من لایحضره الفقیه، جلد 4، چاپ دوم، قم: جامعه مدرسین.
طباطبایییزدی، سیدمحمّدکاظم.(1122 ق) العروه الوثقی، جلد 1، چاپ دوم، قم: موسسه نشر اسلامی.
طوسی، محمدبنحسن.(بیتا) المبسوط فی فقه الأمامیه، بیجا: المکتبة المرتضویه.
--------------.(1400) النهایه، بیروت: دارالکتب العربی.
کلینی، محمّدبنیعقوب.(1367) الکافی، چاپ سوم، جلد 7، قم: دارالکتب الاسلامیه.
فیضالاسلام اصفهانی، علی نقی(بیتا) ترجمه و شرح نهجالبلاغه، بیجا.
محققاردبیلی، احمد.(1418) مجمع الفائدة و البرهان، بیجا: مؤسسة النشر الإسلامی.
موسویخویی، ابوالقاسم.(بیتا) التنقیح فی شرح العروة الوثقی، قم: مؤسسه آلالبیت.
نجفی، محمدحسن.(1429) جواهرالکلام، الجزء 13، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
------------.(1429) جواهرالکلام، الجزء 41، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
نوری، میرزاحسین.(1408) مُستَدرَکُ الوَسائل و مُستَنبَطُ المَسائل ، الجزء الاول، بیروت: موسسه آلالبیت لاحیاء التراث العربی.
3-Latin
3-1-Books
Bailey,S,H, Ching, J.P.K,Gunn, M.J,Ormerod,D.C (2002). Bailey and Gunn: On the Modern Legal System, 4th ed, London: Sweet & Maxwell.
Bayles, M. E. (2012). Procedural Justice: Allocating to individuals (Vol. 10), Springer Science & Business Media.
Fleischacker, S. (2005). A short history of distributive justice: Harvard University Press.
Galligan,D.J.(1996). Due Process and Fair Procedures, Clarendon Press Oxford.
Habermas, J. (1992). Faktizitat und Geltung, Suhrkamp Frankfurt am Main.
Rawls, J. (1999). A Theory of Justice, Revised Edition, Oxford University Press Oxford.
Törnblom, K., & Vermunt, R. (2016). Distributive and Procedural Justice: Research and Social Applications, Routledge.
3-2-Papers
Bingham, L. (1998) 'On Repeat Players, Adhesive Contracts, And the Use of statistics in Judicial Review of Employment Arbitration Awards', McGeorge Law Review, 29: 223-259.
Fuller, L. (1978-79) “The Forms and Limits of Adjudication', Harvard Law Review, 92: 353-409.
Gruber, A. (2010). "A Distributive Theory of Criminal Law”, William and Mary Law Review, 52(1).
Redish, M.H, Marshall, L.C. (1986) 'Adjudicatory Independence and the Values of Procedural Due Process’, Yale Law Journal, 05:455-505.
Richardson,G, Genn,H. (2007) "Tribunals in Transition: Resolution or Adjudication", Public Law, 116-141.
Summers, R.S. (1974) 'Evaluating and Improving Legal Processes-A Plea for "Process Values", Cornell Law Review, 60: 1-52.
3-3-Cases
v. Sussex Justices. Ex p McCarthy [1914] 1KB 256 (Divisional Court).
Hendrich v. France A Series No. 296-A (1994) 18 E.H.R.R. 4
_||_1-Persian
1-1-Books
Asghari, Sayyid Muhammad. (2009) Justice as a Jurisprudential and Legal Rule, Qom: Tebyan Cultural and Information Institute.
Amid, Hassan. (1987) Amid Dictronary, Vol.1, Tehran: Amir Kabir Publications.
Katozian, Nasser. (1349) Generalities of Law, Vol. II, Tehran: Mizan Publishing.
Katozian, Nasser. (2017) Judicial Justice: Excerpts, Fifth Edition, Tehran: Mizan Legal Foundation
Moin.M (2007) Farhang-e- Moein, Vol. 2, Tehran: Farhang Mahrokh.
Montazeri, Hossein Ali (1379) Principles of jurisprudence of the Islamic government, Volume 3 of Tehran: Sarai.
1-2-Papers
Skiny, Rabia. (1982) Sources of International Trade Sale Law, Legal Journal, Vol. 6.
9. Hassanzadeh, Mehdi.(2019)"Cases of Breach of Judicial Verdicts in Imami Jurisprudence", Journal of Jurisprudential Research, Volume XIV, 1: 83-104.
Qari Sayyed Fatemi, Sayyed Muhammad (2002). "Analysis of Key Concepts of Contemporary Human Rights: Right, Commitment, Freedom, Equality and Justice", Journal of Legal Research, 33-34.
Gorji, Abolghasem. (1369) Justice, Journal of the Faculty of Law and Political Science, University of Tehran, No. 27.
12.Mousavi Bojnourdi, Mohammad; Rouhani, Somayyeh.(2012) "Characteristics of Judicial Justice from the Perspective of Amir al-Mo'menin Ali with an Approach to the Jurisprudential Opinions of Imam Khomeini", Matin Research Journal, 54: 19-44.
Moazenzadegan, Hassan Ali. (2000) Principles of Criminal Proceedings from the Perspective of Imam Ali (AS), Mesbah Quarterly, 34: 25-40.
2- Arabic
Ashtiani, Mohammad Ibn Hassan Ja'far. (1983) Kitab al-Ghadha, Qom: Dar al-Hijra.
Ibn Zohra Halabi, Hamzah Ibn Ali. (1996) Aghniat Al-Nuzu, Qom: Imam Al-Sadiq Foundation.
15.Baha'uddin Muhammad Ibn Tajuddin Hassan Ibn Muhammad Isfahani. (1971) Kashfat al-Latham, Vol.2, Tehran: Farahani.
Horr Ameli, Muhammad Ibn Hassan (1982) Vasael Al-Shiain fi Tahsil al-Msail al-Sharia, Vol.27, Qom: Al-Bayt Foundation.
-----------------, (1982) Vasael Al-Shiain fi Tahsil al-Msail al-Sharia, Vol.18, Qom: Al-Bayt Foundation.
-----------------, (1982) Vasael Al-Shiain fi Tahsil al-Msail al-Sharia, Vol. 29, Qom: Al-Bayt Foundation.
Halli, Ja'far Ibn Hassan (Mohaqeq Helli). (1969) Marej al-Osul, Qom: Al-Bayt Foundation
Zayn al-Din ibn Ali ibn Ahmad Ameli Jaba'i (Shahid Thani).(1989) Al-Rawdah Al-Bahiya fi Al-Sharh Al-Ma’a Al-Dimashqiah, Vol.1, Qom:Al-Dawwari Library.
Saduq, Muhammad Ali Ibn Babawiyyah al-Qomi.(1983) Man La Yahdhor al-Faqih, Vol.4, Qom: Teachers University.
Tabatabai Yazdi, Seyed Mohammad Kazem. (2001) Al-Orwa Al-Wothqa, Vol.1, Second Edition, Qom: Islamic Publishing Institute.
Tusi, Muhammad Ibn Hassan. Al-Mabsoot in the Fiqh of the Al Imami, Al-Murtaza Library.
--------------. (1979) Al-Nahaie, Beirut: Dar al-Kitab al-Arabi.
Koleini, Mohammad Ibn Yaqub. (1947) Al-Kafi, Third edition, Vol.7, Qom: Islamic Library.
Faiz al-Islam Isfahani, Ali Naqi. Translation and Explanation of Nahj al-Balaghah.
Mohaqeq Ardabili, Ahmad. (1997) Majma’e Al Faedah and Al Borhan, Islamic Publication Institution
Mousavi Khoei, Abu al-Qasim. Sharh al-Urwah al-Wuthqa, Qom: Aal al-Bayt Foundation
30. Najafi, Mohammad Hassan. (2008) Jawahar al-Kalam, Vol. 13, Qom: Islamic Publishing Foundation.
------------. (1429) Jawahar al-Kalam, Vol.41, Qom: Islamic Publishing Foundation.
Nouri, Mir Hossein. (1987) Mustadrak Al-Wasail, Vol.1, Beirut: Aal al-Bayt Institute for the Revival of the Arab Heritage.
