تحلیل موجّهات خودکشی از منظر فقه امامیه و حقوق کیفری ایران

الموضوعات :

سید رضا احسان پور ¹

1 - استادیار گروه حقوق دانشگاه شاهد، تهران، ایران

تاريخ الإرسال : 12 الأحد , شعبان, 1441 تاريخ التأكيد : 03 الإثنين , رجب, 1442 تاريخ الإصدار : 19 الأحد , رجب, 1443

الکلمات المفتاحية: اراده, خودکشی, اکراه, اضطرار, جواز,

ملخص المقالة :

در حرمت خودکشی به اقتضای حکم اولیه شرعی تردیدی نیست. این حکم مستظهر به آیات و روایات بسیاری بوده و بر آن ادعای اجماع نیز شده است. مع‌الوصف مواردی را می‌توان برشمرد که مبادرت به خودکشی نه به‌دلایل و انگیزه‌های معمول بلکه در نتیجه قرار گرفتن فرد در موقعیت‌های خاص صورت می‌پذیرد. مواردی همچون خودکشی در مقام اجرای مجازات، خودکشی ناشی از هیجان و وحشت، خودکشی به‌دلیل بزه‌دیدگی، خودکشی جهت حفظ ناموس، خودکشی‌های مرتبط با شکنجه و خودکشی جهت حفظ منافع عالیه را نمی‌توان همچون سایر انواع خودکشی‌ها دانست. در اینجا تحقق مفهوم خودکشی و قبول آثار آن، با تردید رو‌به‌رو است. چنانچه مبادرت به خودکشی در نتیجه زوال اراده واقعی و یا حتی حکمی قربانی بوده باشد، آثار فقهی و حقوقی خودکشی منتفی بوده و عامل زوال اراده ضامن نتیجه خواهد بود. فقها در جواز خودکشی در نتیجه اضطرار اختلاف دارند. برخی جریان اضطرار را در مادون نفس دانسته و برخی این قاعده را حاکم و وارد بر تمامی ادله حرمت و از جمله خودکشی می‌دانند. نگارنده به همین نظر اخیر ملتزم است. در خصوص خودکشی جهت حفظ منافع عالیه، چنانچه منفعت مزبور، حفط اسلام و حکومت اسلامی باشد، در تزاحم دو حکم حرمت (خودکشی و افشای اسرار) با رعایت قاعده تقدم اهم بر مهم، مبادرت به خودکشی جایز خواهد بود.

المصادر:

1. قرآن کریم


2. آقایی نیا، حسین (1394). سببیت در حقوق. چاپ دوم، تهران: میزان.


3. آل کاشف، محمد (1980). تحریر المجله. قم: انتشارات مرتضوی.


4. ابن قدامه، احمد (1347). المغنی، بیروت: دار احیاء.


5. احسان پور، سید رضا (1387). «عدم ضمان ناشی از ارتکاب فعل مجاز». دانشنامه حقوق کیفری، تهران: میزان.


6. جعفرزاده، جعفر؛ آری، محمود؛ ابوالحسنی، علی اکبر و علی تبار فیروزجایی، محمدباقر (1396). «ادله حرمت خودکشی وجایگاه آن درحقوق کیفری ایران». فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، دوره 13، شماره 49، ص 57-70.


7. جعفری، مجتبی (1395). «ﺗﺄﻣﻠﯽ در ﻣﺎﻫﯿﺖ و ﻗﻠﻤﺮو اراده در ﺗﺤﻘّﻖ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﮐﯿﻔﺮی». فصلنامه پژوهش حقوق کیفری، دوره 15، شماره 4، ص 121- 141.


8. حر عاملی، محمد (1414). وسائل الشیعه. چاپ دوم، قم: موسسه آل البیت.


9. حسینی شیرازی، سید محمد (بی‌تا). کتاب القصاص. قم: بی‌نا.


10. خویی، سید ابوالقاسم (1408). مبانی تکمله المنهاج. قم: کتابخانه مدرسه فقاهت.


11. روحانی، سید محمد صادق (بی‌تا). فقه الصادق. قم: موسسه دار الکتاب.


12. شاکری، ابوالحسن و علیپور، عادل (1391). «حکم قتل عمدی ناشی از اضطرار در حقوق ایران و استرالیا». مجله پژوهش‌های حقوق تطبیقی، دوره 16، شماره 4، ص 103-152.


13. شهید اول (مکی عاملی)، محمد (1408). اللمعه الدمشقیه. بیروت: دار التراث.


14. شهید ثانی (عاملی جبعی)، زین الدین (1398). روضه البهیه. چاپ دوم، تحقیق کلانتر، بی‌جا: بی‌نا.


15. شهید ثانی (عاملی جبعی)، زین الدین (1413). مسالک الافهام. تهران: نشر معارف اسلامی.


16. شیخ صدوق (ابن بابویه)، محمد (1408). من لایحضره الفقیه. چاپ دوم، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه.


17. شیخ صدوق (ابن بابویه)، محمد (1404). عیون اخبار الرضا. بیروت: اعلمی.


18. شیخ طوسی، محمد (1387). الخلاف. چاپ سوم، تهران: کتابخانه مرتضوی.


19. شیخ طوسی، محمد (1387). المبسوط. الطبع الثالث، تهران: المکتبه المرتضویه.


20. شیخ طوسی، محمد (1401). تهذیب الاحکام. بیروت: نشر موسوی خراسانی.


21. صادقی، محمد هادی (1394). «بررسی فقهی و حقوقی اتانازی». مجله مطالعات حقوقی دانشگاه شیراز، دوره 7، شماره 2، ص 99-122.


22. طبری، محمد بن جریر (1413). دلایل الامامه. قم: موسسه بعثت.


23. علامه حلی، حسن بن یوسف (1407). ارشاد الاذهان. قم: موسسه نشر اسلامی.


24. عنایتی راد، محمد جواد (1389). «بررسی تأثیر اضطرار در مشروعیت خودکشی». فصلنامه فقه پزشکی، دوره 2، شماره 3، ص 175-192.


25. فاضل لنکرانی، محمد (1380). تفصیل الشریعه. قم: مرکز فقهی ائمه اطهار.


26. فاضل هندی، محمد (1412). کشف اللثام. قم: موسسه نشر اسلامی.


27. کاسانی، ابوبکر (1988). بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع. کویت: بی‌نا.


28. لفیو، واین آر (1397). سببیت، قتل و صدمات بدنی. ترجمه حسین آقایی نیا، چاپ چهارم، تهران: میزان.


29. محقق حلی، جعفر (1409). شرایع الاسلام. چاپ دوم، تهران: نشر استقلال.


30. محقق داماد، سید مصطفی (1387). «خودکشی از منظر حکم عملی، فلسفه اخلاق و فقه اسلامی». فصلنامه اخلاق پزشکی، دوره 2، شماره 4، ص 13-44.


31. مدنی کاشانی، رضا (1405). القصاص للفقها و الخواص. قم: المطبعه العلمی.


32. مقدس اردبیلی، احمد (1403). مجمع الفائده و البرهان. قم: موسسه نشر اسلامی.


33. موسوی بجنوردی، سید محمد و رضوی نیا، مریم (1393). «اتانازی در فقه و حقوق اسلامی با محوریت آرای امام خمینی». پژوهشکده امام خمینی، دوره 16، شماره 63، ص 21-50.


34. نجفی، علی حسین و هاشم بیکی، حمید (1397). دانشنامه جرم‌شناسی. چاپ پنجم، تهران: گنج دانش.


35. نجفی، محمد حسن (1402). جواهر الکلام. الطبع السابع، بیروت: دار احیاء.

 

ب- منابع انگلیسی                                                                                                               

1. Lilith. (2016). "White torture: the damage it can cause". Emadion. Retrieved 2020-01-20.


2. Mausfeld, R. (2009). "Psychologie, ,weiße Folter‘ und die Verantwortlichkeit von Wissenschaftlern" Psychologische Rundschau, 60, 229–240.


3. People v. Goodman (1943) 182 Misc. 585, 44 NYS 2d 715.


4. v. Roberts (1971) 56 CAR 75.


5. v. Nbakwa (1956) (2) SA 557 (SR).


6. v. Pitts (1842) C. & M. 248, 174 ER 509.


7. v. McEnery (1943) SR 158.


8. State v. Angelina (1913) 73 W. Va. 146, 80 SE 141.


9. Stephenson v. State (1932) 205 Ind. 141, 179 NE 633.


10. v. Pagett (1947) The Times 4.2.83 ., 296f.

ج- منابع اینترنتی

1. مکارم شیرازی، استفتائات: خودکشی در مواقع خطر.

(https://www.welayatnet.com/fa/news/137537)  آخرین بازدید: 21/ 12/1398

1. The Holy Quran


2. Aghaei Nia, Hossein (2016). Causation in law. Second Edition, Tehran: Mizan.


3. Al-Kashif, Muhammad (1980). Journal writing. Qom: Mortazavi Publications.


4. Allama al-Helli' (Hasan bin Yusuf) (1987). Ershad al-Adhan. Qom: Islamic Publishing institute


5. Ehsanpour, Seyed Reza (2008). "Non-guarantee resulting from committing permissible Act".

        Encyclopedia of Criminal Law, Tehran: Mizan.

6. Enayati Rad, Mohammad Javad (2010). "Investigating the effect of urgency on the legitimacy

        of   suicide". Quarterly Journal of Medical Jurisprudence, Volume 2, No. 3, pp. 175-192.

7. Fadhil Hindi, Muhammad (1992). Kashf Al-Lotham. Qom: Islamic Publishing Institute.


8. Fazel Lankarani, Mohammad (2001). Tafsil al-Sharia. Qom: Jurisprudential Center of Imams.


9. Horr Ameli, Muhammad (1994). Wasael Al-Shi'a. 2nd edition, Qom: Al-Bayt Institute.


10. Hosseini Shirazi, Seyed Mohammad (N.D). The Book of Al-Qasas. Qom: N.P.


11. Ibn Qadameh, Ahmad (1928). Al-Moghni. Beirut: Dar Al-Ehya.


12. Jafari, Mojtaba (2016). "A reflection on the nature and realm of will in the realization of

        criminal responsibility." Quarterly Journal of Criminal Law Research, Volume 15, No. 4, pp.

        121-141.

13. Jafarzadeh, Jafar, Ari, Mahmoud, Abolhasani, Ali Akbar, and Ali Tabar Firouzjai,

        Mohammad Baqir (2017). "Evidence of the sanctity of suicide and its place in Iran's criminal

        code." Quarterly Journal of Research in Islamic Jurisprudence and Law, Volume 13, No. 49,

70. 57-70.


71. Kassani, Abu Bakr (1988). Bada'a al-Sena'i. Kuwait: N.P.


72. Khoi, Sayyid Abu l-Qasim (1988). Mabani Takmala al-Manhaj. Qom: Faqih School Library.


73. Lefio, Vine R (2018). Causality, murder and bodily injuries. Translated by Hossein Aghainia,

         4th edition, Tehran: Mizan.

17. Madani Kashani, Reza (1985). Al-Qasas. Qom: Al-Mutaba'a al-'Alami.


18. Moghdasi Ardebili, Ahmad (1983). Majma Al-Faeda and al-Burhan. Qom: Islamic Publishing

         Institute.

19. Mohaqiq Damad, Seyed Mostafa (2008). "Suicide from the perspective of practical judgment,

         philosophy of ethics and Islamic jurisprudence". Quarterly Journal of Medical Ethics,

         Volume 2, No. 4, pp. 13-44.

20. Mousavi Bojnourdi, Seyed Mohammad, and Razavinia, Maryam (2014). "Euthanasia in

         Islamic jurisprudence and law with a focus on Imam Khomeini's views." Imam Khomeini

         Research Institute, Volume 16, No. 63, p. 21-50.

21. Najafi, Ali Hossein, and Hashem Beigi, Hamid (2018). Encyclopedia of Criminology. 5th

         edition, Tehran: Ganj Danesh.

22. Najafi, Mohammad Hassan (1982). Javaher Al-Kalam. 7^th edition, Beirut: Dar Ehya.


23. Researcher Helli, Ja'far (1409). Shari'a al-Islam. 2nd edition, Tehran: Esteghlal Publications.


24. Rouhani, Seyed Mohammad Sadegh (N.D). Fiqt al-Sadeq. Qom: Dar al-Kitab Institute.


25. Sadeghi, Mohammad Hadi (2015). "Jurisprudential and Legal Study of Euthanasia". Journal

         of Legal Studies, Shiraz University, Volume 7, No. 2, pp. 99-122.

26. Shahid I (Makki Ameli), Muhammad (1408). Al-Lomeh. Beirut: Dar al-Tarth.


27. Shahid Sani (Ameli Jabei), Zeinoddin (1413). Masalak Al-Afham. Tehran: Islamic Education

         Publications.

28. Shahid Sani (Ameli Jabei), Zeinoddin (2019). Rawda al-Bahieh. Second edition, Sheriff's

         Inquiry, Misplaced: B.K.

29. Shakeri, Abolhassan, and Alipour, Adel (2012). "Verdict of intentional murder resulting from

         urgency in Iranian and Australian law." Journal of Comparative Law Research, Volume 16,

         No. 4, pp. 103-152.

30. Shaykh Saduq (Ibn Bab wayh), Muhammad (1984). Oyoun Akhbar Al-Reza. Beirut: Alamy.


31. Shaykh Saduq (Ibn Bab wayh), Muhammad (1988). Man La yahzor al-Faqih. 2nd edition,

         Qom: Society of Seminary Teachers.

32. Sheykh Tusi, Muhammad (1981). Tahdhib al-Ahkam. Beirut: Mousavi Khorasani

         Publications. 

33. Sheykh Tusi, Muhammad (2008). Al-Khalaf. 3rd edition, Tehran: Mortazavi Library.


34. Sheykh Tusi, Muhammad (2008). Al-Mabsut. Al-Taba al-Thaalth, Tehran: Al-Maktaba al-

        Martawiyah.

35. Tabari, Muhammad bin Jarir (1993). The reasons for al-Imama. Qom: Be'sat Institute.