فراترکیب اثر گذاری شکافهای اجتماعی بر مشارکت سیاسی؛ مطالعه موردی انتخابات ریاست جمهوری 1400_1376
مجتبی میری
1
(
دانشجوی دکترای جامعه شناسی سیاسی، واحد تهران مرکز، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران ، ایران
)
مجتبی مقصودی
2
(
استادیار دانشکده علوم سیاسی، واحد تهران مرکز ، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران، ایران ( نویسنده مسئول) maghsoodi42@yahoo.com
)
حجت الله درویش پور
3
(
استادیار دانشکده علوم سیاسی ، واحد تهران مرکز ، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران ، ایران
)
الکلمات المفتاحية: ", مشارکت سیاسی", , ", انتخابات", , ", شکافهای اجتماعی", , ", فراترکیب", ,
ملخص المقالة :
مشارکت سیاسی و روند روبه رشد آن در کشورها و نظر به اهمیت اثر گذاری شکاف های اجتماعی بر مشارکت سیاسی انتخاباتی ، از دهه‌های گذشته مطالعاتی پیرامون این موضوع انجام شده؛ اما مطالعات حول یک سؤال مشترک، غالباً ً نتایج ناهمسویی را داشته‌اند. با توجه به کتب و مقالات متعدد و بهره‌گیری از روش‌های مختلف پژوهشی در زمینه مشارکت سیاسی- انتخاباتی و اثر گذاری شکافهای اجتماعی بر آن، تاکنون نگاه فراترکیبی نسبت به این مسأله صورت نگرفته است هدف این پژوهش با نگاه فراترکیب، بررسی پژوهش های انجام شده در زمینه عوامل مؤثر بر مشارکت سیاسی انتخاباتی ریاست جمهوری در ایران به منظور کشف نتیجه ای منسجم از یاقته های پژوهشی آنهاست. روش پژوهش حاضر از نوع فراترکیب و با نگاهی جامع و کلی مطالعات علمی _ پژوهشی انجام شده در بازه زمانی 1400_1376 در زمینه اثر گذاری شکاف های اجتماعی _ اقتصادی بر مشارکت سیاسی انتخاباتی ایران می باشد . حجم نمونه 35 مقاله و با توجه به کیفیت مقاله، علمی _ پژوهشی بودن و ارتباط آن با موضوع شکاف های اجتماعی و مشارکت سیاسی انتخاباتی ریاست جمهوری انتخاب شده اند. نتایج به دست آمده در این پژوهش نشان می دهد که شاخص های اجتماعی _ اقتصادی(منزلت،پایگاه اجتماعی، موقعیت اجتماعی، طبقه اجتماعی، اعتماد اجتماعی، تحصیلات، شغل، درآمد، کسب زندگی بهتر، مسائل اقتصادی، طبقه متوسط، فشار اجتماعی، مرکز،پیرامون، توزیع عادلانه ثروت، فاصله طبقاتی و محرومیت) با فراوانی 15 نسبت به دیگر شکافهای اجتماعی اثر گذاری بیشتری بر مشارکت سیاسی انتخاباتی داشته اند.
1. اثنی عشری، شهراد( 1384).« پیش شرط های مشارکت حداکثری»، ماهنامه گزارش،خرداد، شماره 164.
2. اسلامی، مسعود(1374). وجهه بین المللی ایران و انتخابات اخیر ریاست جمهوری در ایران، مجله سیاسی_ اقتصادی،
3. اسلامی سعید و صائبی، حسن(1394). بررسی رفتار انتخاباتی زنان در ایران (مطالعه موردی: رفتار انتخاباتی زنان شهر رشت در انتخابات ریاست جمهوری ایران دوره های دهم ویازدهم، سال های 1388 و 1392)، دوره 4، شماره 3، مهر 1394
4. امام جمعه زاده، جواد و کرمی راد، جواد(1390). تجزیه وتحلیل عوامل موثر بر رفتار انتخاباتی با نگاهی به ایران، مجله تخصصی پژوهش های سیاسی، سال اول، شماره سوم
5. ایوبی، حجت الله(1380). شکاف های قومی و حشونت در پیکار های سیاسی، فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره 21
6. آراسته خو، محمد(1380). تاریخچه مشارکت سیاسیدر ایران«موانع و مشکلات جامعه شناختی آن»، فصلنامه جمعیت، شماره 23 و 24
7. بشیریه، حسین، قاضیان، حسین علی(1380). «بررسی تحلیلی مفهوم شکاف های اجتماعی»، پژوهش نامه علوم انسانی، شماره30، 45_41
8. بشیریه،حسین(1393).«دیباچه ای برجامعه شناسی سیاسی ایران دورۀ جمهوری اسلامی»،چاپ ششم، تهران: نگاه معاصر.
9. تاجیک، محمدرضا و روز خوش، محمد(1387). بررسی نهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری از منظر تحلیل گفتمان، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، سال 16، شماره 61، تابستان 1387
10. تاجیک، محمدرضا( 1377).«کالبد شکافی سیاسی- روانی یک انتخاب »، مجموعه مقالات انتخابات نو( تحلیل جامعه شناسانه از واقعه دوم خرداد)، چاپ سوم، انتشارات ذکر.
11. جلایی پور، حمید رضا(1384). انتخاب نهم؛ دستاورد دولت پنهان، چشم انداز ایران، آبان وآذر 1384
12. جلایی پور، حمیدرضا و فولادیان، مجید(1388). شرایط شکل گیری رهبری کاریزمایی؛ مطالعه موردی دوره خاتمی 1384_1376، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال سوم، شماره چهارم
13. جلائی پور، حمیدرضا(1389).« جامعه شناسی جنبش های اجتماعی با تاکید بر جنبش اصلاحی دوم خرداد»، چاپ دوم، تهران : طرح نو.
14. حاتمی، عباس و کلاته، فرزاد(1392).« دولت در پیرامون و پیرامون در دولت؛ سندروم های درهم تنیدگی اقتصاد، سیاست و اجتماع»، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال هفدهم، شماره اول، بهار، 63.
15. حاجی یوسفی، امیر محمد و فرازی، مهدی و صلاحی، محمود( 1391).« انتخابات ریاست جمهوری نهم و پایگاه های اجتماعی ریاست جمهوری در ایران»، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال هفتم، بهار، شماره
16. خانیکی، هادی و خجیر، یوسف(1397). رسانه های اجتماعی و مشارکت سیاسی؛ فراتحلیل مشارکت سیاسی کاربران رسانه های اجتماعی ، فصلنامه مطالعات میان رشته ای علوم انسانی، سال 7.
17. خراسانی، علیرضا(1379). تأثیر شکافهای اجتماعی بر تغیر رفتار رأی دهندگان در انتخابات دوم خرداد، فصلنامه سیاسی اقتصادی شماره132-131، 104
18. خواجه سروی، غلام رضا و همکاران(1400). بررسی و تحلیل عوامل مؤثر بر مشارکت سیاسی شهروندان؛ مورد مطالعه: مشارکت قوم ترکمن در انتخابات دوازدهم ریاست جمهوری،نشریه: پژوهش های راهبردی سیاست، دوره 10، شماره 37
19. رضوانی، محسن(1386). تحلیل رفتار انتخاباتی؛ مورد شناسی انتخابات نهم ریاست جمهوری،فصلنامه معرفت سال شانزدهم، شماره 123
20. زارعی ، بهادر و انصاری ، زهرا(1393). بررسی تطبیقی مشارکت سیاسی انتخابات ریاست جمهوری، تهران با کل کشور، فصلنامه جغرافیا، سال دوازدهم، شماره 41، تابستان 1393
21. زیبا کلام، صادق، افشاری، داود و اصلانزاده ، عبدالله(1389). علل روی کار آمدن آقای خاتمی(دولت اصلاحات1376)« براساس نظریه توسعه نامتوازن هانگتینتون»، فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین المللی دانشگاه آزاد شهر رضا، شماره سوم ، تابستان 1389
22. زیباکلام، صادق(1385). احمدی نژاد و جامعه شناسی قدرت در ایران، باز تاب اندیشه، شماره 74
23. ساعی، علی (1378). توسعه آموزشي و مشاركت انتخاباتي: مطالعه موردي انتخابات دوره نهم رياست جمهوري ايران، فصلنامه علوم اجتماعي، شماره 45
24. سمیعی اصفهانی، علیرضا و همکاران(1393). بررسی تفاوت عوامل اقتصادی، رقابت سیاسی و دخالت بیگانگان در انتخابات ریاست جمه.ری 1376 و 1388، جامعه شناسی کاربردی، سال بیست و پنجم ، شماره 4 ، زمستان 1394
25. شهرام نیا، امیر مسعود، محمدی فر، نجات و حاتمی عباس(1395)تجزیه وتحلیل عوامل موثر بر رفتار انتخاباتی با تاکید بر نظریه اقتصاد سیاسی وایدئولوژی مسلط در انتخابات دهم ریاست جمهوری(مطالعه موردی: بخش جلگه ی اصفهان) ،پژوهش های راهبردی سیاست سال پنجم زمستان 1395 شماره 19
26. صادقی، فاطمه(1388). بحران نمایندگی سیاسی و انخابات 22 خرداد، مجله گفتگو، شماره 10
27. صالح آبادی، ابراهیم01400). دین‌داری و مشارکت انتخاباتی در شهرستان‌های کشور (مطالعه موردی انتخابات ریاست جمهوری سال 1396)، علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد، دوره و شماره: دوره 18، شماره 2 - شماره پیاپی 38، اسفند 1400
28. عبدالله، عبدالمطلب (1392)،« تحلیل رفتار رأی دهی در ایران»، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع)، چاپ اول.
29. عبدی، عطالله، رحیمی، رضا و عیوضی محمد(1393). تبیین رویکرد های قومی در شعار های انتخاباتی نامزدهای ریسات جمهوری، فصلنامه ژئوپلوتیک، سال دهم ، شماره سوم ، پاییز 1393
30. عشایری، طاها و عادل، هانیه(1401). تحلیل الگوی مشارکت سیاسی در جمهوری اسلامی ایران (1384- 1398)، دانش سیاسی سال هجدهم پاییز و زمستان 1401 شماره 2 (پیاپی 36)
31. غفاری، مسعود و زرین کاویانی، بهروز(1390). بررسي روند مشاركت شهروندان استان كردستان در انتخابات 84_1376، فصلنامه ژئوپليتيك سال هفتم، شماره اول، بهار 1390
32. غفاری، مسعود و قاسمی، علی اصغر(1383).«شکاف نسلی و دموکراسی در ایران 1382-1332 »، مجله علوم اجتماعی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، زمستان، ص 33-61.
33. قادرزاده، امید و محمدزاده، حسین(1397). مطالعه پیمایشی هویت طلبی قومی و سیاسی شدن قومیت کردهای ایران،نشریه: پژوهش های راهبردی مسائل اجتماعی ایران، دوره7، شماره 1
34. کاویانی راد، مراد و ویسی، هادی(1387). بررسی تأثیر همسایگی بر انتخابات ایران مطالعه موردی: دوره ت=نخست انتخابات ریاست جمهوری در ایران، فصلنامه ژئوپلوتیک، سال چهارم، شماره سوم پاییز و زمستان 1387
35. کاویانی راد، مراد(1393). پراکَنش فضایی مشارکت در یازدهمین دورهانتخابات ریاست جمهوری، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال هفدهم ، شماره اول
36. کلانتری، صمد(1385). تحلیل جامعه شناختی از رفتار انتخاباتی ایرانیان در نهمین دوره انخابات ریاست جمهوری، فصلنامه سیاسی_ اقصادی، شماره 214_213،
37. گلی، ع.، مهکویی، ح.، 3931، . الگوي فضایی مشارکت در انتخابات ریاست جمهوري ،مطالعه موردي دوره یازدهم ریاست جمهوري، فصلنامه ژئوپلتیک، سال دهم، 2، صص 312-981.
38. محمد زاده راوندی، مهدی و نیازی، محسن(1402).تحلیل الگوی فضایی عوامل مؤثر بر مشارکت سیاسی انتخابات در ایران:آمایش محیط سال شانزدهم بهار ۱۴۰۲ شماره ۶۰
39. محمدزاده راوندي، مهدی و همکاران(1402). تحلیل الگوي فضایی عوامل مؤثر بر مشارکت سیاسی انتخابات در ایران ، فصل نامه علمی - پژوهشی آمایش محیط، شماره 60، بهار 1402
40. محمدی لرد، عبدالمحمود(1392). انتخابات ریاست جمهوری یازدهم و ثبات سیاسی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال هفدهم، شماره اول، بهار 1393
41. مقصودی، مجتبی(1385). مشارکت انتخاباتي اقوام در ايران بررسي موردي؛ انتخابات رياست جمهوري، مطالعات ملی، دوره7، شماره 4
42. نیاکوئی،امیر(1393). جامعه شناسی منازعات سیاسی در ایران(انتخابات 1388)، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال دهم، شماره اول، زمستان 1393
43. واینر، مایرون (1380)،« مشارکت سیاسی:بحران فراین سیاسی، مجموعه مقالات بحران ها و توالی ها در توسعه سیاسی«،مترجم غلامرضا خواجه سروی،چاپ اول، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
44. واینر، مایرون (1380)،« مشارکت سیاسی:بحران فراین سیاسی، مجموعه مقالات بحران ها و توالی ها در توسعه سیاسی«،مترجم غلامرضا خواجه سروی،چاپ اول، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
45. یوسفی جویباری، محمد ونجات پور مجید و میری، مجتبی(1400).ش کاف مرکز_ پیرامون و انتخابات دهم ریاست جمهوری در ایران، فصلنامه راهبرد سیاست،شماره 18، پاییز1400
1. -75 Zimmer L.( 2006) "Qualitative meta synthesis: A question of dialoguing with texts" Journal of Advanced Nursing, 53(3).
2. Manzaco, J and Brooks, C. (1999). Social Cleavages an Politics change, Oxford: Oxford University Press.
3. Marshal, G. ( 1996). Oxford Concise Dictionary of Sociology. Oxford: Oxford University Press.
4. Sandelowski, M.; Barroso, J. (2007). Handbook for Synthessizing Qualitative Research. New York: Springer.
موضوع: فراترکیب اثر گذاری شکافهای اجتماعی بر مشارکت سیاسی؛ مطالعه موردی انتخابات ریاست جمهوری 1400_1376
مشارکت سیاسی و روند روبه رشد آن در کشورها و نظر به اهمیت اثر گذاری شکاف های اجتماعی بر مشارکت سیاسی انتخاباتی ، از دهه‌های گذشته مطالعاتی پیرامون این موضوع انجام شده؛ اما مطالعات حول یک سؤال مشترک، غالباً ً نتایج ناهمسویی را داشته‌اند. با توجه به کتب و مقالات متعدد و بهره‌گیری از روش‌های مختلف پژوهشی در زمینه مشارکت سیاسی- انتخاباتی و اثر گذاری شکافهای اجتماعی بر آن، تاکنون نگاه فراترکیبی نسبت به این مسأله صورت نگرفته است هدف این پژوهش با نگاه فراترکیب، بررسی پژوهش های انجام شده در زمینه عوامل مؤثر بر مشارکت سیاسی انتخاباتی ریاست جمهوری در ایران به منظور کشف نتیجه ای منسجم از یاقته های پژوهشی آنهاست. روش پژوهش حاضر از نوع فراترکیب و با نگاهی جامع و کلی مطالعات علمی _ پژوهشی انجام شده در بازه زمانی 1400_1376 در زمینه اثر گذاری شکاف های اجتماعی _ اقتصادی بر مشارکت سیاسی انتخاباتی ایران می باشد . حجم نمونه 35 مقاله و با توجه به کیفیت مقاله، علمی _ پژوهشی بودن و ارتباط آن با موضوع شکاف های اجتماعی و مشارکت سیاسی انتخاباتی ریاست جمهوری انتخاب شده اند. نتایج به دست آمده در این پژوهش نشان می دهد که شاخص های اجتماعی _ اقتصادی(منزلت،پایگاه اجتماعی، موقعیت اجتماعی، طبقه اجتماعی، اعتماد اجتماعی، تحصیلات، شغل، درآمد، کسب زندگی بهتر، مسائل اقتصادي، طبقه متوسط، فشار اجتماعی، مرکز،پیرامون، توزیع عادلانه ثروت، فاصله طبقاتی و محرومیت) با فراوانی 15 نسبت به دیگر شکافهای اجتماعی اثر گذاری بیشتری بر مشارکت سیاسی انتخاباتی داشته اند.
کلمات کلیدی:
"مشارکت سیاسی"_"انتخابات" _"شکافهای اجتماعی"_" فراترکیب"
Abstract:
Due to the importance of finding the issue of political participation and its growing trend in countries and considering the impact of social gaps on electoral political participation, studies have been conducted on this issue since the past decades; But studies around a common question often have inconsistent results. According to numerous books and articles and the use of different research methods in the field of political-election participation and the impact of social divisions on it, a meta-composite view of this issue has not been done so far. The field of effective factors on political participation in the presidential election in Iran is to discover a coherent result from their research fields. The present research method is of a meta-composite type and with a comprehensive and general view of the scientific-research studies conducted in the period of 1376-1400 in the field of the impact of social-economic gaps on political participation in Iran's elections. The sample size of 35 articles has been selected according to the quality of the article, scientific-research and its relationship with the issue of social gaps and political participation in the presidential election. The results obtained in this research show that the socio-economic indicators (status, social base, social position, social class, social trust, education, job, income, getting a better life, economic issues, middle class, social pressure, center, periphery, fair distribution of wealth, class distance and deprivation) with a frequency of 15 have had a greater impact on electoral political participation than other social divisions.
key words: "Political participation"_"Elections"_"Social divides"_"Transcombination"
مقدمه:
نظام های سیاسی بر پایه ی اعتماد عمومی و اراده ی مردم استوار می گردند و استمرار و اقتدار آنها وابسته به مشارکت و دخالت مردم است. این مشارکت در قالب های مختلفی شکل می گیرد; از جمله شرکت مردم در انتخابات و همه پرسی ها می باشد. مطالعه مشارکت سیاسی در هر جامعه ای، شناخت رفتار سیاسی مردم آن را میسر می سازد ومشخص می کندکه در بسترهای اجتماعی گوناگون، میزان مشارکت سیاسی چگونه و تحت تأثیرچه عواملی تغییر می پذيرد.مشارکت سیاسی يکی از مفاهیم بنیادی علوم سیاسی و علوم اجتماعی است و مطالعات متعددی در اين حوزه صورت گرفته است. از منظر جامعه شناسي مي توان مشاركت در انتخابات را بررسي كرد و به زمينه هاي اجتماعي و تحولات ساختاري و نيز نيروهاي جديدي كه مشاركت سياسي آنها اين پديده را ممكن ساخته است پرداخت. به قول لازارسفلد، فرد از نظر سياسي آنگونه مي انديشد كه از نظر اجتماعي در آن زندگي ميكند. يعني عوامل اجتماعي تعيين كننده گرايشهاي سياسي و كنش مشاركتي مي باشد. در باره الگوهاي رأي دادن تاكيد ميكند كه متغيرهايي چون مذهب و سن و طبقات اجتماعي و امثال آن هستند که گرایشات مشارکت سیاسی را تعیین می کنند. مشاركت سياسي رفتاري است كه بر نتايج حكومتي تاثيرگذار بوده شركت در انتخابات نيز در هر دو وجه انتخاب شونده و انتخاب كننده مهمترين نوع مشاركت مستقيم سياسي محسوب ميشود. با اين وجود مشاركت انتخاباتي مهمترين و متداولترین نوع مشاركت سياسي است. از طرف ديگر وجود نيروها و گروههاي اجتماعي مبتني بر علايق گوناگوني در درون ساخت جامعه هستند. شکافهای اجتماعی از ویژگی پایداری و تداوم برخوردار بوده و از سایر پدیدهای اجتماعی که در کوتاه مدت شکل میگیرند، متفاوت هستند. بنابراین، شرط پایداری زمینه را برای گروهبندی ها و صف بندیها در جامعه حول محور آنها فراهم میکند. به طور مشخص شکافهای اجتماعی حکایت از تمایزها و تفاوتهایی است که موجد گسست، صفآرایی و گروهبندی در ساخت جامعه میشوند. براین اساس گروههای اجتماعی از یکدیگر جدا و در مقابل هم قرار میگیرند.
چنين علايقي معمولاً حول شكافهاي اجتماعي شكل ميگيرند. شكاف اجتماعي عملا موجب تقسيم وتجزيه جمعيت و تكوين گروه بنديهايي ميگردد و اين گروهبنديها ممكن است تشكل ها و سازمانهاي سياسي پيدا كنند (بشيريه، ١٣٧٣: 51). قاعده كلي جامعه شناسي سياسي اين است كه زندگي سياسي در هر كشوري به شيوههاي گوناگون تحت تاثير شكافهاي اجتماعي خاص آن كشور و نحوه صورتبندي آن شكافها قرار دارد (بشیریه:1373، ١٠). بر اين اساس، يكي از مباحث مهم در مشاركت انتخاباتي تاثير شكافهاي اجتماعي است. بدين معني كه شكافهاي اجتماعي يكي از مهمترين توضيح دهندههاي مشاركت انتخاباتي هستند. در این پژوهش هدف بررسی پژوهش انجام شده در زمینه شکاف های اجتماعی _ اقتصادی و مشارکت سیاسی انتخاباتی ریاست جمهوری در ایران باجه زمانی 1400_1376 با رویکرد فراترکیب می باشد. بر همین اساس مهمترین پژوهش های شکل گرفته علمی _ پژوهشی در زمینه اثر گذاری شکافهای اجتماعی _ اقتصادی بر مشارکت سیاسی انتخاباتی ریاست جمهوری در ایران را مورد بررسی قرار می گیرد.
مبانی نظری پژوهش
مشارکت سیاسی
يكي از مؤلفه هاي تأثيرگذار بر روند دموكراسي مشارکت سياسي است. مشارکت سیاسی را فعاليت ارادي مي داند كه از طريق آن، اعضاي جامعه مستقيم يا غيرمستقيم در انتخاب حاكمان و در شكل دادن به سياست عمومي سهيم ميشوند مشاركت سياسي، درگيري فرد در سطوح مختلف فعاليت در نظام سياسي از عدم درگيري تا داشتن مقام سياسي است؛ زيرا اين مؤلفه دگرگوني در ساخت قدرت سياسي و عقلاني كردن شيوه زندگي مردم را به دنبال دارد. در همين ارتباط، انتخابات يكي از شاخصه هاي توسعه سياسي و بيانگر نقش مردم در حكومت است. قوانين انتخاباتي، اجراي آن و ميزان مشاركت مردم در مشاركت سياسي، شامل فعاليتهاي اختياري صورت گرفته توسط توده مردم براي تأثير بر سياست عمومي است. اين تأثير مي تواند به صورت مستقيم يا به صورت انتخاب شخصي باشد كه سياستگذاري مي كند. مثال اين فعاليت ها شامل رأي دادن در انتخابات، كمك كردن به يك رقابت سياسي، كمك مالي به يك كانديدا، تماس با مقامات، اعتراضات و ...مشاركت سياسي در تمام سطوح متناسب با پايگاه اجتماعي، اقتصادي، تحصيلات، سن، شغل،جنسيت، مذهب، قوميت، ناحيه، محل سكونت، شخصيت و محيط سياسي يا زمينه هايي كه در آن مشاركت صورت مي گيرد فرق مي كند. همبستگي بالايي ميان ميزان مشاركت سياسي ومعروف است وجود دارد، يعني اثربخشي سياسي فرد و اين « اثربخشي سياسي » ميزان آنچهاساساً از : احساس كه مي توان در سياست ها و خط مشي ها تأثير گذاشت جمله تأثيرات ملموس و عيني دموكراسي، مشاركت سياسي شهروندان در انتخاب رهبران سياسي و همچنين ميزان تأثيرگذاري رأي آنها بر تصميمات نخبگان سياسي در حوزه سياستذاريهاي كلان و امور اجرايي است كه مستقيماً با آرا و سرنوشت مردم گره خورده و پيوند ناگسستني دارد(غفاری و کاویانی،1390: 42).
مسئله مشارکت سیاسی در جوامع بشری، یک مسئله عام و فراگیر است و کمتر روزی را میتوان یافت که در رسانه‌های جمعی، مطبوعات و حتی گفتگوهای روزمره حرفی از حقوق بشر و مشارکت مردم در سرنوشت دولتها در میان نباشد در تعریف مشارکت سیاسی صاحب نظران مختلفی نظر داده که ذیل به چند مورد اشاره می شود:
جدول شماره 1. دیدگاههای اندیشمندان درخصوص مشارکت سیاسی و ابعاد آن
نام اندیشمند | مشارکت سیاسی | ابعاد مشارکت سیاسی از دیگاه خود |
هانتینگتون و نلسون | مشارکت سیاسی زیربنای نوسازی سیاسی | فعالیت در سازمان، انتخابات ،و انگیزۀ کس قدرت |
راش | کوشش سازمان یافتۀ مردم دربارۀ مکومت و سیاست | انتخابات، تامی گیری سیاسی، و جنبش |
لوسین پای و آلموند | جامعه پذیری مشارکت سیاسی از کودکی تا بزرگسالی | انتخابات و تامیمات سیاسی دولت |
لیپست | مشارکت سیاسی زیربنای نوسازی اقتصادی | رفتار رأی دهی و عضویت حزب |
بشیریه | مشارکت سیاسی بستر جامعه دموکراتیک و جامعه آزاد | انخابات و عضویت در احزاب |
(خانیکی و خجیر1399).
عواملی نظیر انگیزه های سیاسی، موقعیت اجتماعی، ویژگی های شخصیتی، محیط سیاسی، مهارت ها ومنابع سبب تغییردرمشارکت می شوند. برهمین اساس، تمایزات و الگوهای رفتاری درقلمرو مشارکت تابعی است ازپایگاه اجتماعی، محیط سیاسی، یا زمینه ای که مشارکت در آن صورت گرفت(واینر، 1380: 165). رأی دادن کمترین شکل مشارکت و تعهد سیاسی است.زیرا با انداختن رأی به صندوق چه بسا هم مشارکت و هم تعهد از بین برود. عمق و گستره مشارکت سیاسی به شاخص های هم چون باز یابسته بودن نظام سیاسی اجتماعی وفرهنگ سیاسی یک جامعه دارد. آشکارترین شیوه مشارکت سیاسی درجوامع مردم سالارامروز انتخابات است. ازآنجا که همه شهروندان نمی توانند به طور مستقیم درحکومت مشارکت کارآمدی داشته باشند، نظام نمایندگی غیرمستقیم ونیابتی شکل مناسبی ازمشارکت، درجوامع پیچیده امروزی است . انتخابات شیوه دموکراتیک گزینش نهادهای نمایندگی مردم و بنیاد مشروعیت ساختارهای مردم سالاراست . بنا به قانون اساسی بسیاری ازکشورها، تعیین مقاماتی که پست های کلیدی را درکشوربه دست می گیرند باید ازطریق انتخابات صورت گیرد. برهمین اساس انتخابات پدیده ای زمان مند ومکان مند می باشد. با این وجود برگزاری انتخابات در کشور دلیل بر دموکرات و دموکراسی در آن کشور نمی باشد .در بعضی ازجوامع هم که یک حزب رسمی وجود دارد یا پادشاه، انتخابات برگزار می شود. انتخابات براساس شکل حکومت، قانون اساسی و نظام انتخاباتی در کشورهای مختلف متفاوت می باشد(عبدالله1374: 117).
شکافهای اجتماعی
شکاف اجتماعی، گسست و انشعاب بین افراد، نهادها و گروههای اجتماعی است که در منافع، ارزشها و موقعیت آنها ریشه دارد. این گسست ممکن است سبب شکل‌‌گیری گروهها و نیروهای اجتماعی متعارضی شود که برای اعضای خود هویت جمعی قائل‌اند. مفهوم شکاف در جامعه شناسی معاصر به آن دسته از تفاوت ها و تمایزات پایداری مورد استفاده قرار گرفته که در مبارزات انتخاباتی و رفتار رأی دادن مشاهده می شود(بشیریه و قاضیان: 1380 : 52). دلیل این مدعا این است که شکاف های اجتماعی در بطن مناسبات جامعه و سیاست قرار دارند و مهمتر اینکه در کانون توزیع و تخصیص قدرت هستند و این خود سبب تأثیر در رفتار انتخاباتی که یکی از حوزه های اصلی جامعه شناسی قرار دارد می باشد(مارشال: 1966(.شکاف در جامعه شناسی معاصر برای آن دسته از تمایزات و تفاوت های پایداری مورد استفاده قرار گرفته که در جریان مبارزات انتخاباتی و رفتاررأی دهی مشاهده می شودکارگزاران تغییر وشکاف در جوامع مختلف متفاوت هستند، این کارگزاران اغلب عبارتند از:اشخاص، گروهها وانجمن هایی که تغییر را وارد می کنند.در وهله اول می توان به عوامل مسلط تاریخی اشاره نمود این عوامل شامل: محیط جغرافیای، گسترش تکنولوژی، نژاد، ساخت اجتماعی، آگاهی و شعور، اعتقادات دینی و غیره می باشند. علاوه بر عوامل مهم تاریخی در تغییرات اجتماعی باید به نقش انسانهایی که تاریخ و دگرگونی را درجوامع می سازند را مدنظر قرارداد زیرا کنشها وتصمیمات افراد جوامع هستندکه سرنوشت جوامع رامشخص می سازند( منزا و بروکس: 11).
در یک تقسیم بندی کلی می توان شکاف های اجتماعی را به دو دسته تقسم کرد:
ساختاری و تصادفی
شکاف های ساختاری آن دسته از شکاف های اجتماعی هستند که به مقتضای وجود جامعه پدید می آیند و ناشی از ویژگی های ذاتی و طبیعی جامعه بشری هستند. شکاف طبقاتی _ اقتصادی یکی از جلوه های شکاف ساختاری در جوامع هست. شکاف ساختاری دیگری که به مقتضیات ماهیت جامعه بشری وجود دارد، شکاف جنسیتی، میان مرد و زن می باشد. همه جوامع بشری به طور طبیعی از حیث جمعیتی به دو بخش مرد و زن تقسیم و تفکیک می شوند.این شکاف ممکن است بالقوه باقی بماند و یا به یک شکاف اجتماعی بالفعل تبدیل شود. تبدیل یک شکاف اجتماعی از حالت بالقوه به بالفعل به علل و عوامل مختلفی بستگی دارد. یکی دیگر از شکاف های ساختاری، شکاف نسل ها می باشد. شکی نیست که با توجه به عمر انسان و مرگ و میر نوع بشر، پیدایش نسل های مختلف امری طبیعی است، مانند وجود نسل جوان و یا نسل بزرگسال و پیران در هر جامعه که شامل عده ای از افراد آن جامعه می شود. ترکیب جمعیتی یک جامعه و پیامدهای آن مانند شکاف های نسلی می تواند تأثیر مهمی بر سپهر سیاسی جامعه بگذارد.
شکاف های تصادفی به آن دسته از شکاف های اجتماعی گفته میشود که حاصل تصادفات تاریخی جوامع است. این نوع شکافها ممکن است در جامعه ای به وجود آید اما در جامعه ای دیگر پدیدار نگردد. جوامع در مرحله گذار معمولا با شکافهای تصادفی مواجه می شوند. شکاف هایی مانند شکافهای قومی - چه در جوامع سنتی، و چه در جوامع در حال گذار و مدرن - شکافهای فرهنگی و زبانی، شکافهای مذهبی، شکاف مرکز و پیرامون، و ... از جمله شکاف های تصادفی هستند که در همه جوامع یافت نمی شود. این شکاف ها ممکن است منشأ تاریخی، جغرافیایی و یا ریشه در تحولات اجتماعی خاص داشته باشند(بشریه و قاضیان،1380: 46).
شکاف های اجتماعی در جوامع مختلف، متفاوتند به عبارت دیگر همه جوامع دارای شکاف های اجتماعی مشابه نیستند، مثلا سنخ و نوع شکاف هایی که جوامع غربی را چند پاره می کند، با شکاف های اجتماعی در
جوامع شرقی تفاوت دارد. جوامع در حال گذاری همچون ایران از وجود شکاف های ساختاری و تصادفی پتانسیل برخورداری را دارند.
اهمیت شکاف های اجتماعی در مشارکت سیاسی انتخاباتی:
حوادث اجتماعی- سیاسی را میتوان از زوایای گوناگون مورد ارزیابی و تحلیل قرار داد. توجه به عوامل درونی و آنچه ماهیت پدیده را شکل میدهد در کنار مقاطع ادواری خاص پدید، آثار، نتایج و دستاوردها مورد توجه است. یکی از مهمترین عوامل به وجود آورنده و یا تشدیدکننده این حوادث شکافهایی هستند که در بطن و ساختار هر جامعهای یافت میشوند. هر چند به دلیل ماهیت متفاوت شکافهای اجتماعی در جوامع مختلف توافقی بر سر تعریف یا حتی گونه شناسی شکافها وجود ندارد، اما اغلب این نکته را میپذیرند که شکافهای اجتماعی بیانگر معیارهایی هستند که اعضای جامعه را به گروههای مختلف تقسیم میکنند. این معیارها میتوانند تاریخی، فرهنگی، مذهبی، اقتصادی، جغرافیایی و ... باشند. این شکافها به صورت بالفعل یا بالقوه در جوامع وجود دارند. بررسی تأثیر نیروهای اجتماعی بر زندگی سیاسی نیازمند شناخت مبانی تکوین آنها است. زندگی سیاسی در هر کشور به طرق مختلف تحت تأثیر شکافهای موجود در آن جامعه قرار گرفته و بر این اساس شناخت شکافهای موجود در جامعه و مفهوم شکاف در جامعه شناسی از اهمیت به سزایی برخوردار است. چرا که شکافهای اجتماعی در بطن مناسبات جامعه و سیاست قرار دارند و مهمتر اینکه در کانون توزیع و تخصیص قدرت هستند و این خود سبب تأثیر در مشارکت سیاسی و انتخابات که یکی از حوزههای اصلی جامعه شناسی است، میباشد. جامعه شناسان سیاسی معتقدند رفتار رأی‌دهی شهروندان بیانگر عمق گرایشات نهفته در جامعه است که به عنوان کنش سیاسی ریشه در شکافهای اجتماعی- اقتصادی دارد و از این رو در تحلیل رفتار انتخاباتی نقش عوامل اجتماعی و شکافها و تعارضات منبعث از آنها اهمیت بسیار دارد. اهمیت وجود شکاف های اجتماعی و اثر گذاری بر مشارکت سیاسی انتخاباتی باعث شده باعث شده که تحقیقات مختلفی در مورد نحوه اثر گذاری شکاف های اجتماعی بر مشارکت سیاسی انتخاباتی شکل بگیرد. ذیل به مهمترین نظریه پردازان و رویکردهای آنها در این حوزه اشاره می شود:
جدول شماره 2. نویسندگان شاخص مشارکت سیاسی
نویسنده | رویکرد نویسندگان | نظریه های اثر گذاری شکافهای اجتماعی بر مشارکت سیاسی انتخاباتی |
آنتونی داونز، جیمز بوچانان،گوردن تولاکه | نئوکلاسیک (انتخاب عمومی) | منافع شخصی از اقتصاد- گرفتن امتیازات شخصی از سیاست دولتها |
جورژ هومانس، میشل هچر ، کارل دیتر اوپ | انتخاب منطق(ساختارگرا) | بر مفاهیم جامعه شناختی از قبیل ارزشها، هنجارها و ساختارها برای تبیین رفتار رأی دهی تکیه می کند تاکید بر ارزشهای فرهنگی ارزشها |
| مدل روانشناختی اجتماعی | بیشتر اشکال غیرمتعارف مشارکت سیاسی مانند اعتراض و شورش را در بر می گیرد. تأکید بر بسیج سیاسی را ارئه می دهد |
پیانوریث | الگوی تلفیقی | تأکید بر مشارکت در سه سطح خورد، میانی و کلان
|
لازارسفلد | دترمینیستی | وتعارضات مذهبی، طبقاتی، مرکزو پیرامون برای توضیح رفتارانتخاباتی سودجسته اند |
محققان دانشگاه میشیگان | دترمینیسیتی | تأکید بر هویت حزبی |
لیپست و راکان | ساخت اجتماعی | شکاف های اجتماعی حاصل تحولات تاریخی، رابطه میان وفاداری،همبستگی والتزام سیاسی اهمیت دارد |
بارتولینی ومایر | نهادی | در سه سطح تجربی، سطح هنجاری و سطح کلان ونهادی بررسی می کنند. |
منزا و بروکز | ستیز کلان سیاسی | در سه سطح: ساخت اجتماعی ،ستیزو هویت یابی گروهی ستیز های کلان مورد بررسی قرار می دهند. |
بشیریه و قاضیان(1380 : 61)
ادبیات تحقیق
در خصوص نگاه فراترکریبی به مسئله اثر گذاری شکافهای اجتماعی بر مشارکت سیاسی انتخاباتی پژوهش خاصی صورت نگرفته است. اما نتایج بعضی از پژوهش ها نسبت به موضوع کلی تحقیق یعنی عوامل اثر گذار بر مشارکت سیاسی انتخابات ریاست جمهوری مطالعاتی صورت گرفته که در ذیل ارائه می گردد:
خانیکی و خجیر(1394) در مقاله ای به فراتحلیل مشارکت سیاسی کاربران رسانه های اجتماعی پرداخته اند. در این مقاله در دوسطح داخلی و خارجی به بررسی نقاط قوت و ضعف و مقایسه پژوهش های مرتبط با رسانه های اجتماعی و مشارکت سیاسی پرداخته اند.محمد زاده راوندی و همکاران (1399) در این پژوهش با رویکرد فراترکیب و با نگاهی جامع و کلی شاخص ها و مؤلفه هاي اصلی مؤثر برمشارکت در انتخابات استخراج گردیده است. این پژوهش به این سؤال پاسخ میدهد که عوامل مؤثر بر مشارکت سیاسی در ایران کدامند. شهرام نیا(3931) در بررسی رابطه میان مشارکت سیاسی و رفاه اقتصادي بیان میدارد که شرکت بیشتر افراد با طبقه اقتصادي متوسط در فعالیتهاي سیاسی می تواند ناشی از حساسیت و اهمیت بیشتر مسائل سیاسی براي موقعیت اجتماعی و اقتصادي آنها نسبت به رتبه اقتصادي پایین و بالا باشد. از این منظر می توان استدلال نمود که صاحبان موقعیت اقتصادي بالا بهتر می توانند خود را از نوسانات سیاسی و تأثیر آن بر شرایط خود آزاد کنند. مقصودی، (1385)مشارکت انتخاباتی اقوام در ایران بررسی موردی : انتخابات ریاست جمهوریاین مقاله نویسنده ضمن تلاش برای تبیین ابعاد نظری انتخابات و فرایندهای آن، جایگاه اقوام را در مبارزات انتخاباتی جوامع در حال گذار به دموکراسی تشریح نموده، گام های ایرانیان در گذار به دموکراسی و تجربیات تاریخی آنها را بر می شمارد، و ضمن دسته بندی رویکردهای مختلف نسبت به مشارکت سیاسی اقوام در جامعه سیاسی ایران به سه دسته مونولوگیست ها، دیالوگیست ها و اپورتونیست ها، با دستمایه قرار دادن 9 دوره انتخابات ریاست جمهوری، میزان مشارکت مردم دو استان کردستان و سیستان و بلوچستان را مورد تجزیه و تحلیل و بررسی قرار می دهد.
علاوه براین بشیریه، قاضیان(1384) بررسی تحلیلی مفهوم شکافهای اجتماعی،تاجیک، محمد رضا،حقیقی علی محمد(1378)برسی تأثیر شکافهای اجتماعی بر انتخابات؛ مطالعه موردی انتخابات هفتمین دوره ریاست جمهوری، خراسانی علی رضا(1377)تاثیر شکافهای اجتماعی بر تغییر رفتار رای دهندگان در انتخابات دوم خرداد،نیاکوئی،امیر(1393)جامعه شناسی منازعات سیاسی در ایران «انتخابات 1388» پرداخته اند. در مجموع بررسی پیشینه پژوهشی موضوع بیانگر این امر است که اغلب محققان در تحلیل مشارکت سیاسی و بطور کلی انتخابات، عوامل اجتماعی اقتصادی، قومیت، شبکه هاي اجتماعی، شکاف هاي اجتماعی پرداخته اند. تلاشهاي صورت گرفته در این حوزه مقطعی و موردي بوده و بنابراین قابلیت تعمیم ندارند. لذا در این مقاله با نگاه فراترکیب کلیه پژوهشهاي مرتبط مورد بررسی قرار گرفته و نتایج حاصل در یک نما ارائه گردیده است
الگوی نظری تحقیق:
الگوی نظری تحقیق با توجه به مبانی نظری و مباحث تجربی(پیشینه) به شکل زیر طراحی شده است:
شکل شماره 1. الگوی نظری تحقیق
شاخص های موثر شکافهای اجتماعی بر مشارکت سیاسی |
سایر متغییر های اثر گذار
|
عوامل نسلی و جنسی |
عوامل تجددگرایی_ سنتی |
عوامل قومی_ مذهبی |
عوامل یا مولفه های اقتصادی |
مشارکت سیاسی انتخاباتی |
روش پژوهش
در پژوهش از روش کیفی فراترکیب استفاده شده است. فراترکیب، نوعی مطالعه کیفی است که از اطلاعات و یافته هاي مطالعات دیگر با موضوع مرتبط و مشابه استفاده میکند. فراترکیب ،ترکیب تفسیرهاي دادههاي اصلی مطالعات منتخب است . فراترکیب ریشه در این مفروض دارد که دانش، امری انباشتی و تراکمی است و گسترش دانش در مورد یک موضوع می تواند از طریق« یکپارچه سازی، تلفیق شواهد پیشین» به دست آید.(زیمر:2006).این روش، روش کیفی و مبتنی بر مرور نظامند پژوهش های اسنادی برای شناخت ژرف در باره پدیده مورد مطالعه است.فراترکیب در پژوهش حاضر، تلاش شده مطالعات پیشین بر حسب متغیر هایشان دسته بندی و در مقوله های مفهومی اصلی دسته بندی شوند. پژوهش از نظر هدف، کاربردي و از نظر گردآوري دادهها، کیفی است که با روش پژوهش کتابخانهاي از نوع مطالعات ثانویه و فراترکیب صورت گرفته است. تجزیه و تحلیل اطلاعات در چند مرحله انجام شده است. در مرحله اول با بررسی کامل ادبیات پژوهش، فهرستی از مقالات مرتبط با این حوزه و حتی مقالاتی که به طور فرعی به این موضوع پرداخته اند، تهیه شده است. در مرحله دوم، چکیده این مقالات استخراج و دسته بندي و در مرحله سوم با استخراج عناصر کلیدي، ترکیب نهایی انجام و تحلیل و جمع بندي صورت گرفته است. مراحل و روش کلی هفت مرحلهاي فراترکیب در شکل ذیل آورده شده است:
شکل 2: مراحل و روش کلی فراترکیب( ساندلوسکی و باروسو2007) ،
با توجه به اینکه مشارکت سیاسی گستره وسیعی از مفاهیم را دربر میگیرد، پس ازمشخص کردن هدف، همه پژوهشها و فعالیتهاي قابل دسترسی از طریق سایتهاي الکترونیکی ایرانی و با محوریت کلید واژههاي مرتبط با موضوع جستوجو و نتایج جستار مورد مطالعه قرار گرفت . در ادامه بر اساس مراحل و گامهاي ارائه شده (ساندلوسکی و باروسو 7002) روند پژوهش ادامه پیدا کرد.
تجزیه وتحلیل اطلاعات با روش فراترکیب:
در این مطالعه، سعی میشود بر اساس مطالعات پژوهشهاي گذشته، پس از معرفی اجمالی مشارکت سیاسی و شکافهای اجتماعی به دسته بندي و ارائه منسجم آن در قالب الگویی نظام مند پرداخته شود. همچنین براي تنظیم سؤال پژوهش عوامل مختلفی در نظر گرفته شد و نهایتاً شناسایی مهمترین عوامل تأثیر گذاری شکافهای اجتماعی بر مشارکت سیاسی انتخاباتی ریاست جمهوری در ایران مورد مطالعه قرار گرفت. جامعه مورد مطالعه، سایتهاي علمی ایرانی، اسناد، کتابخانه و مهمترین مقالات علمی و روش تحلیل اسناد بهره گرفته شده است . در جدول زیر که بصورت کد گذاری از مقالات تدوین گردیده مهمترین کلید واژه های اثر گذار شکاف های اجتماعی بر مشارکت سیاسی انتخاب گردید.
جدول شماره 3، کلید واژه های اثر گذار:
فارسی |
مشارکت سیاسی، انتخابات، انتخابات ریاست جمهوری، ، اقوام، احساس محرومیت ، مذهب، جنسیت، سن پایگاه طبقاتی، طبقه، معیشت، اقتصاد، تحصیلات، شکاف، شکاف های اجتماعی ، سنت، مدرنیته، مردم سالاری، تجدد، گفتمان سازی،
|
شکل شماره3: فرآیند بازبینی مقالات
جدول شماره 4: 55 مقاله منتخب از 350 مقاله و امتیاز مقالات براساس محتوا و کیفیت تحقیق(روش تحلیل زمینه)
مقاله | 1
| 2 | 5 | 6 | 9 | 10 | 11 | 12 | 15 | 16 | 19 |
نمره نهایی | 60
| 58 | 47 | 48 | 15 | 45 | 17 | 48 | 47 | 55 | 56 |
مقاله | 22 | 23 | 24 | 26 | 28 | 29 | 30 | 33 | 35 | 36 | 37 |
نمره نهایی | 16
| 14 | 51 | 62 | 10 | 49 | 10 | 46 | 13 | 56 | 51 |
مقاله | 45
| 46 | 50 | 52 | 56 | 54 | 55 | 58 | 62 | 65 | 66 |
نمره نهایی | 60 | 55 | 13 | 10 | 9 | 49 | 11 | 11 | 61 | 58 | 10 |
مقاله | 70
| 74 | 75 | 76 | 77 | 80 | 81 | 82 | 85 | 86 | 88 |
نمره نهایی | 52 | 12 | 65 | 53 | 10 | 14 | 58 | 55 | 10 | 45 | 45 |
مقاله | 89 | 90 | 91 | 95 | 96 | 97 | 98 | 99 | 100 | 102 | 103 |
نمره نهایی | 54 | 55 | 17 | 17 | 54 | 52 | 50 | 18 | 50 | 50 | 48 |
جدول بر حسب تحلیل زمینه مقالات مورد بررسی استخراج گردید.تحلیل زمینه، روشی براي تعیین، تحلیل و بیان الگوهاي درون دادههاست. کلارك و براون فرایندي شش مرحلهاي را براي این تحلیل سامان دادهاند که مراحل آن در شکل توضیح داده شده است.استخراج مفاهیم و شناسه هاي مرتبط با موضوع پژوهش ، محتواي مقالات بررسی و شناسه هایی که باواژههاي کلیدي ارتباط داشت ،انتخاب و براساس آنها مفاهیم و مقوله ها شکل گرفت.
تجزیه و تحلیل داده ها:
با بررسی 350 کار پژوهشی و تعیین 55 مقاله مرتبط با موضوع و حذف 18 مقاله ضعیف از میان آنها، بر اساس روش فوق و نگاه فراترکیب 43 شاخص اصلی اثر گذار شکافهای اجتماعی بر مشارکت سیاسی انتخاباتی ریاست جمهوری در ایران استخراج گردید. سپس چندین نوبت بازبینی و شکل دهی شاخص ها انجام و درچند مؤلفه اصلی دسته بندي گردیدند. در حقیقت داده هاي اصلی مطالعه مقالات منتخب، گردآوري، جرح و تعدیل و به فراخور موضوع کلی به عنوان نتیجه نهایی پژوهش فراترکیب، به شکل جدول دسته بندي گردیده است. در مؤلفه های اثر گذار شکاف های اقتصادی_ اجتماعی 16، شاخص از 15 منبع استخراج گردید؛ منزلت ،پایگاه اجتماعی موقعیت اجتماعی ،طبقه اجتماعی ،اعتماد اجتماعی ، تحصیلات شغل ،درآمد، کسب زندگی بهتر ، مسائل اقتصادي طبقه متوسط منزلت ،فشار اجتماعی ، توزیع عادلانه ثروت ،فاصله طبقاتی محرومیت دسته بندی شده اند. در زمینه شکاف های قومی و مذهبی 12 شاخص، از 9 منبع علمی پژوهشی تدوین گردید. مولفه های شکاف تجدد گرایی _ سنت گرایی 10 شاخص، از 10 مقاله استخراج شده و در مولفه های شکافهای نسلی و جنسی 6، شاخص از 5 منبع تدوین گردید.
جدول شماره 6: مولفه ها و شاخص های تأثیر گذار شکافهای اجتماعی بر مشارکت سیاسی انتخاباتی
شکاف های اثر گذار | شاخص های تأثیر گذار | منابع | فراوانی |
شکاف های اقتصادی اجتماعی | منزلت پایگاه اجتماعی موقعیت اجتماعی طبقه اجتماعی اعتماد اجتماعی تحصیلات شغل درآمد کسب زندگی بهتر مسائل اقتصادي طبقه متوسط منزلت فشار اجتماعی مرکز پیرامون
توزیع عادلانه ثروت فاصله طبقاتی محرومیت
| حاجی یوسفی و همکاران(1390). صادقی(1388). کلانتری(1385). سمیعی و همکاران(1384). ساعی(1387). غفاری و کاویانی(1390). اثنی عشری(1384)تاجیک و روز خوش(1387). جلایی پور و فولادیان(1388). غفاری و کاویانی(1390) رضوانی(1390). محمدی لرد(1382). یوسفی جویباری و همکاران(1401). حاتمی و کلاته(1392). زارعی و انصاری(1380). |
15 |
شکاف قومی ، مذهبی | هویت حزبی قومیت مطالبات قومی مطالبات محلی احساس محرومیت نسبی اثر گذاری سیاسی هویت قومی تنوع زبانی مذهب شعار های قومی _ مذهبی نژاد تاریخ
| مقصودی(1385).ساعی(1387).عبدی, رحیمی و عیوضی(1392). ایوبی(1380). خواجه سروی و همکاران(1400).عشایری و همکاران(1401). قادر زاده و محمد زاده(1397). صالح آبادی(1400). گلی و مهکویی(1393). |
9 |
شکاف تجدد گرایی و سنت گرایی | تجدد گرایی شبکه های اجتماعی جدید تبلیغات گفتمان سازی نو فرهنگ سیاسی مشارکتی قدرت درون حاکمیتی گروه های شبه نظامی تقدم توسعه دولت و ملت گذار به دموکراسی
| غفاری و قاسمی (1383).امام جمعه زاده و کرمی(1390). نبوی (1384). زیبا کلام(1385) جلایی پور (1384). اسلامی (1376). خراسانی(1379). کاویانی(1391). جلایی پور و فولادیان(1388). زیباکلام، افشاری و اصلانزاده(1389) |
10 |
شکاف نسلی و جنسی | سن جنس زنان دانشجویان برابری خواهی آزادی | آراسته خو (1380). قاسمی و غفاری (1383).ساعی (1387). پرچمی و درخشان(1400). اسلامی و صائبی(1394) |
5 |
مأخذ: نگارندگان. دو مقاله در بین مقالات در دو شکاف و شاخص مورد استفاده قرار گرفت.
درکنار این شاخص های مقالاتی نیز به شخصیت کاندیدها، شبکه های اجتماعی، شرایط زمانی و مکانی و ویزگی های شخصیتی را مورد بررسی قرار دادند. اما بررسی شاخص ها براساس کد گذاری که به صورت باز و محوری انجام گردید باعث شده تا بعضی از شاخص ها بدلیل هم پوشانی بودن و ارتباط معنایی و در ذیل یک مولفه اساسی قرار بگیرد.
روایی و پایایی:
در این پژوهش تعداد پنج مقاله از مقالات منتخب در اختیار دو پژوهشگر قرار دادیم(اسامی پژوهشگران: علی اصغر قاسمی، احمد بستانی، دکتر نیما جعفری). که در مجموع از بررسی سه پزوهشگر تعداد 24 کد توسط پزوهشگر اول ، 20 کد پژوهشگر دوم و 22 کد توسط پژوهشگر سوم تأیید شد. میزان کاپای مورد تأیید توسط نرم افزار Spss ، مقدار 0.69 بوده که قبول آن6(,0) بالاتر بوده است (محمدزاده راوندی و همکاران به نقل از گویت، : 1401 : 20). بنابر نظر پژوهشگران استقلال کدهاي استخراجی رد و به هم وابستگی کدهاي استخراجی تأیید می گردد. لذا می توان ادعا نمود که کدهاي مورد استفاده براي استخراج مؤلفه ها از پایایی کافی برخوردار بوده اند .
نتیجه گیری :
مشارکت سیاسی را اقدام داوطلبانه موفق یاناکام، سازمان یافته یابی سازمان، گذارا یا پایدارکه برای تأثیرگذاری درانتخاب سیاست های عمومی، اداره امورعمومی یا گزینش رهبران سیاسی درسطوح مختلف حکومتی ودرگستره ملی ومحلی، روش های قانونی یاغیر قانونی رابه کارگیرد، تعریف می شود. عواملی نظیر انگیزه های سیاسی، موقعیت اجتماعی، ویژگی های شخصیتی، محیط سیاسی، مهارت ها ومنابع سبب تغیردرمشارکت می شوند. برهمین اساس، تمایزات و الگوهای رفتاری درقلمرو مشارکت تابعی است ازپایگاه اجتماعی، محیط سیاسی، یا زمینه ای که مشارکت در آن صورت گرفت. آشکارترین شیوه مشارکت سیاسی درجوامع مردم سالارامروز انتخابات است. ازآنجا که همه شهروندان نمی توانند به طور مستقیم درحکومت مشارکت کارآمدی داشته باشند، نظام نمایندگی غیرمستقیم ونیابتی شکل مناسبی ازمشارکت، درجوامع پیچیده امروزی است. به همین دلیل در کشورهای درحال گذار مانند ایران به دنیای دموکراتیک توجه به مقوله انتخابات بخصوص ریاست جمهوری از اهمیت بسزایی برخوردار است. اصولا مشارکت سیاسی انتخاباتی در جوامع مختلف تأثیر پذیر از وجود شکافهای اجتماعی در آن جامعه می باشد. وجود شکاف های اجتماعی و نیروهای تأثیر گذار در جوامع که بر پایۀ همین شکاف ها شکل می گیرند باعث شده که تحقیقات مختلفی در مورد نحوه اثر گذاری شکاف های اجتماعی بر انتخابات و رفتار انتخاباتی شکل بگیرد. در این مقاله که با روش فراترکیب به صورت کیفی و با برسی مقالات و کارهای پژوهشی صورت گرفته انجام گردید به بررسی 350 کار پژوهشی که به صورت مقاله نوشته شده بودند بابررسی ابتدایی، به 55 مقاله مرتبط با اثرگذاری شکاف های اجتماعی بر مشارکت سیاسی انتخاباتی ریاست جمهوری در ایران پرداخته شد و سپس بعد از چندین مرحله جرح وتعدیل و حذف 18 مقاله با بار علمی ضعیف به بررسی 37 مقاله پرداختیم. در این محله با بررسی 367 مقاله منتخب اب روش کدگذاری باز و محوری به 16 شاخص اصلی در زمینه شکاف اجتماعی اقتصادی با محوریت: منزلت،پایگاه اجتماعی، موقعیت اجتماعی، طبقه اجتماعی، اعتماد اجتماعی، تحصیلات، شغل، درآمد، کسب زندگی بهتر، مسائل اقتصادي، طبقه متوسط، فشار اجتماعی، مرکز،پیرامون، توزیع عادلانه ثروت، فاصله طبقاتی و محرومیت پردخته شد. در زمین شکاف های قومی و مذهبی به 12 شاخص با محوریت: هویت حزبی،قومیت،مطالبات قومی،مطالبات محلی،احساس محرومیت نسبی،اثر گذاری سیاسی،هویت قومی،تنوع زبانی،مذهب،شعار های قومی _ مذهبی،نژاد و تاریخ تدیون گردید. در زمینه شکاف های تجددگرایی و سنت گرایی به 10 شاخص به محوریت: تجدد گرایی،شبکه های اجتماعی جدید،تبلیغات،گفتمان سازی نو،فرهنگ سیاسی مشارکتی،قدرت درون حاکمیتی،گروه های شبه نظامی،تقدم توسعه،دولت و ملت وگذار به دموکراسی در زمینه شکاف های نسلی و جنسی به 6 مؤلفه با محوریت: سن ،جنس،زنان،دانشجویان ،برابری خواهی وآزادی را بررسی کردیم.
مهمترین یافته های پژوهش:
نخست: بکار بردن روش فراترکیب ( کیفی) در پژوهش های مرتبط با مشارکت سیاسی و اثر گذاری شکاف های اجتماعی بر آن در بحث انتخابات ریاست جمهوری است.
دوم: بیشترین کار های پژوهشی در زمینه اثر گذاری شکاف های اجتماعی بر انتخابات ریاست جمهوری در ایران مرتبط به شکاف های اقتصادی و اجتماعی با کار های حاجی یوسفی و همکاران(1390). صادقی(1388). کلانتری(1385). سمیعی و همکاران(1384). ساعی(1387). غفاری و کاویانی(1390). اثنی عشری(1384)تاجیک و روز خوش(1387). جلایی پور و فولادیان(1388). غفاری و کاویانی(1390)رضوانی(1390). محمدی لرد(1382).یوسفی جویباری و همکاران(1401).حاتمی و کلاته(1392). زارعی و انصاری(1380) می باشد.
سوم: بررسی مقالات مرتبط با مشارکت سیاسی و انتخابات نشان می دهد که غالب کارهای پژوهشی در این زمینه مرتبط با انتخابات ادوار مختلف مجلس شورای اسلامی بوده است. در زمینه انتخابات ریاست جمهوری و به خصوص شکاف های اجتماعی نسلی و جنسی کار پژوهشی منسجم و قوی صورت نرفته است.
چهارم : شاخص های استخراجی و کدها از هم پوشانی زیادی برخوردار هستند. بعضاّ یک کد یا مؤلفه در برگیرنده چندین مضمون و کد دیگر بوده که قابلیت تعمیم بقیه را داشته و از آوردن کد و تکرار آن خود داری شد.
منابع و مآخذ:
1. اثنی عشری، شهراد( 1384).« پیش شرط های مشارکت حداکثری»، ماهنامه گزارش،خرداد، شماره 164.
2. اسلامی، مسعود(1374). وجهه بین المللی ایران و انتخابات اخیر ریاست جمهوری در ایران، مجله سیاسی_ اقتصادی،
3. اسلامی سعید و صائبی، حسن(1394). بررسی رفتار انتخاباتی زنان در ایران (مطالعه موردی: رفتار انتخاباتی زنان شهر رشت در انتخابات ریاست جمهوری ایران دوره های دهم ویازدهم، سال های 1388 و 1392)، دوره 4، شماره 3، مهر 1394
4. امام جمعه زاده، جواد و کرمی راد، جواد(1390). تجزیه وتحلیل عوامل موثر بر رفتار انتخاباتی با نگاهی به ایران، مجله تخصصی پژوهش های سیاسی، سال اول، شماره سوم
5. ایوبی، حجت الله(1380). شکاف های قومی و حشونت در پیکار های سیاسی، فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره 21
6. آراسته خو، محمد(1380). تاریخچه مشارکت سیاسیدر ایران«موانع و مشکلات جامعه شناختی آن»، فصلنامه جمعیت، شماره 23 و 24
7. بشیریه، حسین، قاضیان، حسین علی(1380). «بررسی تحلیلی مفهوم شکاف های اجتماعی»، پژوهش نامه علوم انسانی، شماره30، 45_41
8. بشیریه،حسین(1393).«دیباچه ای برجامعه شناسی سیاسی ایران دورۀ جمهوری اسلامی»،چاپ ششم، تهران: نگاه معاصر.
9. تاجیک، محمدرضا و روز خوش، محمد(1387). بررسی نهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری از منظر تحلیل گفتمان، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، سال 16، شماره 61، تابستان 1387
10. تاجیک، محمدرضا( 1377).«کالبد شکافی سیاسی- روانی یک انتخاب »، مجموعه مقالات انتخابات نو( تحلیل جامعه شناسانه از واقعه دوم خرداد)، چاپ سوم، انتشارات ذکر.
11. جلایی پور، حمید رضا(1384). انتخاب نهم؛ دستاورد دولت پنهان، چشم انداز ایران، آبان وآذر 1384
12. جلایی پور، حمیدرضا و فولادیان، مجید(1388). شرایط شکل گیری رهبری کاریزمایی؛ مطالعه موردی دوره خاتمی 1384_1376، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال سوم، شماره چهارم
13. جلائی پور، حمیدرضا(1389).« جامعه شناسی جنبش های اجتماعی با تاکید بر جنبش اصلاحی دوم خرداد»، چاپ دوم، تهران : طرح نو.
14. حاتمی، عباس و کلاته، فرزاد(1392).« دولت در پیرامون و پیرامون در دولت؛ سندروم های درهم تنیدگی اقتصاد، سیاست و اجتماع»، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال هفدهم، شماره اول، بهار، 63.
15. حاجی یوسفی، امیر محمد و فرازی، مهدی و صلاحی، محمود( 1391).« انتخابات ریاست جمهوری نهم و پایگاه های اجتماعی ریاست جمهوری در ایران»، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال هفتم، بهار، شماره
16. خانیکی، هادی و خجیر، یوسف(1397). رسانه های اجتماعی و مشارکت سیاسی؛ فراتحلیل مشارکت سیاسی کاربران رسانه های اجتماعی ، فصلنامه مطالعات میان رشته ای علوم انسانی، سال 7.
17. خراسانی، علیرضا(1379). تأثیر شکافهای اجتماعی بر تغیر رفتار رأی دهندگان در انتخابات دوم خرداد، فصلنامه سیاسی اقتصادی شماره132-131، 104
18. خواجه سروی، غلام رضا و همکاران(1400). بررسی و تحلیل عوامل مؤثر بر مشارکت سیاسی شهروندان؛ مورد مطالعه: مشارکت قوم ترکمن در انتخابات دوازدهم ریاست جمهوری،نشریه: پژوهش های راهبردی سیاست، دوره 10، شماره 37
19. رضوانی، محسن(1386). تحلیل رفتار انتخاباتی؛ مورد شناسی انتخابات نهم ریاست جمهوری،فصلنامه معرفت سال شانزدهم، شماره 123
20. زارعی ، بهادر و انصاری ، زهرا(1393). بررسی تطبیقی مشارکت سیاسی انتخابات ریاست جمهوری، تهران با کل کشور، فصلنامه جغرافیا، سال دوازدهم، شماره 41، تابستان 1393
21. زیبا کلام، صادق، افشاری، داود و اصلانزاده ، عبدالله(1389). علل روی کار آمدن آقای خاتمی(دولت اصلاحات1376)« براساس نظریه توسعه نامتوازن هانگتینتون»، فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین المللی دانشگاه آزاد شهر رضا، شماره سوم ، تابستان 1389
22. زیباکلام، صادق(1385). احمدی نژاد و جامعه شناسی قدرت در ایران، باز تاب اندیشه، شماره 74
23. ساعی، علی (1378). توسعه آموزشي و مشاركت انتخاباتي: مطالعه موردي انتخابات دوره نهم رياست جمهوري ايران، فصلنامه علوم اجتماعي، شماره 45
24. سمیعی اصفهانی، علیرضا و همکاران(1393). بررسی تفاوت عوامل اقتصادی، رقابت سیاسی و دخالت بیگانگان در انتخابات ریاست جمه.ری 1376 و 1388، جامعه شناسی کاربردی، سال بیست و پنجم ، شماره 4 ، زمستان 1394
25. شهرام نیا، امیر مسعود، محمدی فر، نجات و حاتمی عباس(1395)تجزیه وتحلیل عوامل موثر بر رفتار انتخاباتی با تاکید بر نظریه اقتصاد سیاسی وایدئولوژی مسلط در انتخابات دهم ریاست جمهوری(مطالعه موردی: بخش جلگه ی اصفهان) ،پژوهش های راهبردی سیاست سال پنجم زمستان 1395 شماره 19
26. صادقی، فاطمه(1388). بحران نمایندگی سیاسی و انخابات 22 خرداد، مجله گفتگو، شماره 10
27. صالح آبادی، ابراهیم01400). دین‌داری و مشارکت انتخاباتی در شهرستان‌های کشور (مطالعه موردی انتخابات ریاست جمهوری سال 1396)، علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد، دوره و شماره: دوره 18، شماره 2 - شماره پیاپی 38، اسفند 1400
28. عبدالله، عبدالمطلب (1392)،« تحلیل رفتار رأی دهی در ایران»، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع)، چاپ اول.
29. عبدی، عطالله، رحیمی، رضا و عیوضی محمد(1393). تبیین رویکرد های قومی در شعار های انتخاباتی نامزدهای ریسات جمهوری، فصلنامه ژئوپلوتیک، سال دهم ، شماره سوم ، پاییز 1393
30. عشایری، طاها و عادل، هانیه(1401). تحلیل الگوی مشارکت سیاسی در جمهوری اسلامی ایران (1384- 1398)، دانش سیاسی سال هجدهم پاییز و زمستان 1401 شماره 2 (پیاپی 36)
31. غفاری، مسعود و زرین کاویانی، بهروز(1390). بررسي روند مشاركت شهروندان استان كردستان در انتخابات 84_1376، فصلنامه ژئوپليتيك سال هفتم، شماره اول، بهار 1390
32. غفاری، مسعود و قاسمی، علی اصغر(1383).«شکاف نسلی و دموکراسی در ایران 1382-1332 »، مجله علوم اجتماعی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، زمستان، ص 33-61.
33. قادرزاده، امید و محمدزاده، حسین(1397). مطالعه پیمایشی هویت طلبی قومی و سیاسی شدن قومیت کردهای ایران،نشریه: پژوهش های راهبردی مسائل اجتماعی ایران، دوره7، شماره 1
34. کاویانی راد، مراد و ویسی، هادی(1387). بررسی تأثیر همسایگی بر انتخابات ایران مطالعه موردی: دوره ت=نخست انتخابات ریاست جمهوری در ایران، فصلنامه ژئوپلوتیک، سال چهارم، شماره سوم پاییز و زمستان 1387
35. کاویانی راد، مراد(1393). پراکَنش فضایی مشارکت در یازدهمین دورهانتخابات ریاست جمهوری، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال هفدهم ، شماره اول
36. کلانتری، صمد(1385). تحلیل جامعه شناختی از رفتار انتخاباتی ایرانیان در نهمین دوره انخابات ریاست جمهوری، فصلنامه سیاسی_ اقصادی، شماره 214_213،
37. گلی، ع.، مهکویی، ح.، 3931، . الگوي فضایی مشارکت در انتخابات ریاست جمهوري ،مطالعه موردي دوره یازدهم ریاست جمهوري، فصلنامه ژئوپلتیک، سال دهم، 2، صص 312-981.
38. محمد زاده راوندی، مهدی و نیازی، محسن(1402).تحلیل الگوی فضایی عوامل مؤثر بر مشارکت سیاسی انتخابات در ایران:آمایش محیط سال شانزدهم بهار ۱۴۰۲ شماره ۶۰
39. محمدزاده راوندي، مهدی و همکاران(1402). تحلیل الگوي فضایی عوامل مؤثر بر مشارکت سیاسی انتخابات در ایران ، فصل نامه علمی - پژوهشی آمایش محیط، شماره 60، بهار 1402
40. محمدی لرد، عبدالمحمود(1392). انتخابات ریاست جمهوری یازدهم و ثبات سیاسی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال هفدهم، شماره اول، بهار 1393
41. مقصودی، مجتبی(1385). مشارکت انتخاباتي اقوام در ايران بررسي موردي؛ انتخابات رياست جمهوري، مطالعات ملی، دوره7، شماره 4
42. نیاکوئی،امیر(1393). جامعه شناسی منازعات سیاسی در ایران(انتخابات 1388)، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال دهم، شماره اول، زمستان 1393
43. واینر، مایرون (1380)،« مشارکت سیاسی:بحران فراین سیاسی، مجموعه مقالات بحران ها و توالی ها در توسعه سیاسی«،مترجم غلامرضا خواجه سروی،چاپ اول، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
44. واینر، مایرون (1380)،« مشارکت سیاسی:بحران فراین سیاسی، مجموعه مقالات بحران ها و توالی ها در توسعه سیاسی«،مترجم غلامرضا خواجه سروی،چاپ اول، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
45. یوسفی جویباری، محمد ونجات پور مجید و میری، مجتبی(1400).ش کاف مرکز_ پیرامون و انتخابات دهم ریاست جمهوری در ایران، فصلنامه راهبرد سیاست،شماره 18، پاییز1400
1. -75 Zimmer L.( 2006) "Qualitative meta
synthesis: A question of dialoguing with texts" Journal of Advanced Nursing, 53(3).
2. Manzaco, J and Brooks, C. (1999). Social Cleavages an Politics change, Oxford: Oxford University Press.
3. Marshal, G. ( 1996). Oxford Concise Dictionary of Sociology. Oxford: Oxford University Press.
4. Sandelowski, M.; Barroso, J. (2007). Handbook for Synthessizing Qualitative Research. New York: Springer.
