اثربخشی زندگی درمانی بر اشتیاق به زندگی، امید به زندگی و پیروی کلی و اختصاصی زنان مبتلا به دیابت نوع دو
فاطمه طالبی
1
(کارشناسی ارشد، روانشناسی بالینی، دانشکده‌ی علوم پزشکی، واحد ساری ، دانشگاه آزاد اسلامی، ساری، ایران)
رمضان حسن زاده
2
(استاد، گروه روانشناسی، واحد ساری، دانشگاه آزاد اسلامی، ساری، ایران. (نویسنده مسئول) Rhassanzadehd@yahoo.com)
الکلمات المفتاحية: امید به زندگی, دیابت نوع دو, زندگی درمانی, اشتیاق به زندگی, پیروی کلی و اختصاصی,
ملخص المقالة :
هدف پژوهش حاضر بررسی اثربخشی زندگی درمانی بر اشتیاق به زندگی، امید به زندگی و پیروی کلی و اختصاصی زنان مبتلا به دیابت نوع دو بود. این پژوهش از نوع نیمه تجربی با طرح پیش آزمون، پس‌آزمون و پیگیری سه ماهه بود. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل کلیه زنان مبتلا به دیابت نوع دو مراجعه کننده به کلینیک تخصصی دیابت شهرستان ساری در سال 1401 با تعداد 42 نفر بود. برای انتخاب نمونه 30 نفر از این افراد که تشخیص دیابت نوع دو را دریافت کرده بودند و معیارهای ورود به مطالعه را داشتند با روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب و به طور تصادفی در دو گروه 15 نفره کنترل و آزمایش قرار گرفتند سپس در هر دو گروه در سه مرحله پیش‎ آزمون، پس‎ آزمون و پیگیری پرسشنامه‌های اشتیاق به زندگی ، امید به زندگی و پیروی کلی و اختصاصی در اختیار آزمودنی‌ها قرار گرفت. مداخله زندگی درمانی برای گروه آزمایش به مدت 8 جلسه (گروهی و هفتگی) 90 دقیقه‌ای انجام پذیرفت. برای گروه کنترل مداخله آموزشی صورت نگرفت. دادهها با استفاده از تحلیل واریانس آمیخته به وسیله نرم‌افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته‌ها نشاد دادند زندگی درمانی در زنان مبتلا به دیابت نوع دو به ترتیت برای متغیر های اشتیاق به زندگی (338/0=η، 001/0 p=،318/14F=) ، امید به زندگی (351/0=η، 001/0 p=،147/15 F=) ، پیروی کلی (192/0=η، 015/0 p=،663/6 F=) و پیروی اختصاصی (257/0=η، 004/0 p=، 697/9 F=) اثر بخش بود و این نتیجه تا زمان پیگیری نیز تداوم داشت که می‌توان از این درمان در کنار سایر روش‌های درمانی پزشکی در درمانگاه های مختص دیابت در جهت کاهش نیازها و مشکلات روانشناختی زنان مبتلا به این بیماری بهره برد.
افشارپور، شاهین؛ پولادی ریشهری، علی؛ کیخسروانی، مولود؛ و گنجی، کامران.(1401). مقایسه‌ی اثربخشی درمان شفقت به خود و روان درمانی مثبت نگر بر معنای زندگی، امید به زندگی و رفتارهای خودمراقبتی در بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲، مجله علوم پزشکی رازی، ۲۹ (۹) ،.۸۶-۹۹
جاجرمی، محمود؛ رضوی زاده تبادکان، بی بی زهره؛ و وکیلی، یعقوب. (1398). اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر افسردگی و سبک پاسخ دهی نشخواری زنان مبتلا به دیابت نوع 2. زن و مطالعات خانواده،12(43)، 85-104.
حسن زاده، رمضان. (1399). روان شناسی زندگی . تهران: ویرایش.
حسن‌زاده، رمضان؛ و طالبی، فاطمه. (1402). اثربخشی زندگی درمانی بر اشتیاق به زندگی، امید به زندگی و کیفت زندگی در زنان نابارور. فصلنامه پژوهش های کاربردی در مشاوره، 6(1)، 19-38.
سلیمانی نیا، اکرم؛ منصوری، احمد؛ باقرزاده گلمکانی، زهرا؛ و زنده دل، احمد. (1401). اثربخشی درمان وجودی بر امید به زندگی و رفتارهای خود مراقبتی زنان مبتلا به دیابت نوع دو. مجله دیابت و متابولیسم ایران، ۲۲ (۴) ،۲۴۵-۲۵۴ .
شجری، فرزانه؛ آقایوسفی، علیرضا؛ آگاه هریس، مژگان.(1401). تأثیر مقابله درمانگری بر استرس در زنان مبتلا به دیابت نوع ۲. مجله علوم پزشکی رازی، ۲۹ (۵) ،۴۱-۵۲.
شهیدی، شاهین، حسن زاده، رمضان؛ و میرزائیان، بهرام. (1401). اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر درد ذهنی و اشتیاق به زندگی در بیماران مبتلا به پسوریازیس. مجله تحقیقات سلامت در جامعه، ۸ (۳).
صلاحی ابدی؛ سحر.(1401). اثربخشی زندگی درمانی بر معنای زندگی، امیدواری و اشتیاق به زندگی در دانشجویان پرستاری شهرستان ساری. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد ساری.
طجری، مریم؛ کریمی، جواد؛ و گودرزی، کوروش. (1399). اثربخشی زوج درمانی به روش پذیرش و تعهد بر امید به زندگی و شفقت به خود در زوجین متقاضی طلاق. مجله دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، 63(6).
عبداله زاده رافی، مهدی؛ و گل باف، علی. (1399). تأثیر درمان مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر پیروی از دستورات پزشک در بیماران دیابتی. روانشناسی سلامت، .9 (33)، 113-126.
غلام نژاد، سارا؛ بهار، عادله؛ و فضل علی، محسن. (1401). اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی روی امید به زندگی، هراس از مرگ و تنظیم قند خون بیماران دیابتی مبتلا به افسردگی. مجله دانشگاه علوم پزشکی مازندران، ۳۲ (۲۱۶) ،۱۰۵-9۱.
کیوان، شیما؛ خضری مقدم، نوشیروان؛ رجب، اسدالله. (1398). اثربخشی کاهش استرس مبتنی بر ذهن‌آگاهی (MBSR) بر فعالیت‌های خودمراقبتی و امید به زندگی در بیماران مبتلا به دیابت نوع دو: با پیگیری یک ساله. مجله علوم پزشکی رازی، ۲۶ (۸) ،۱-۱۳.
محمدی، شروین؛ فتحی، آیت‌اله؛ و پاهنگ، عصمت.(1401) اثر بخشی روان‌درمانی مثبت نگر بر امید به زندگی و خود کارآمدی در بیماران دیابتی شهرستان شهریار. فصلنامه پرستاری دیابت، ۱۰ (۳)، ۱۹۲۴-۱۹۳۶.
محمدی، شهناز؛ نظری، آزاده؛ محمدی، مهناز. (1402). نقش پیش‌بینی‌کننده‌ی افکار تکرارشونده‌ی منفی، راهبردهای تنظیم هیجان و خودمراقبتی بر پذیرش و تبعیت درمانی افراد مبتلا به دیابت نوع دو. مجله دیابت و متابولیسم ایران، ۲۳ (۱) ،۳۴-۴۳.
مهربان، شفیق؛ جهاندار، مریم؛ حجت زاده، زهرا؛ طوسی، مریم؛ و احمدبوکانی، سلیمان. (1401). اثربخشی درمان شناختی رفتاری بر کیفیت زندگی بیماران مبتلا به دیابت در ایران: مرور سیستماتیک و متا آنالیز. فصلنامه پرستاری دیابت، ۱۱ (۱) ،۲۰۸۶-۲۰۹۹.
میرزایی علویجه، مهدی؛ حسینی، سیدنصراله؛ نیک سیرت، مرضیه؛ هاشمیان، امیرحسین؛ و جلیلیان، فرزاد. (1402). تعیین کننده‌های رفتارهای پایبندی به درمان در بیماران مبتلا به دیابت نوع دو: کاربرد نظریهی شناختی‌جامعه‌ای. مجله دیابت و متابولیسم ایران، ۲۳ (۱) ،۱-۱۲.
نادریان فر، فرهاد؛ کدخدایی، فاطمه؛ منصوری، علی؛ رضایی کیخایی، خدیجه؛ و نهبندانی، ساناز. (1398). بررسی تاثیر آموزش از راه دور با استفاده از فیلم بر عملکرد جنسی زنان مبتلا به دیابت نوع دو. فصلنامه پرستاری دیابت، ۷ (۲) ،۷۴۰-۷۵۱.
نیک روی، زهرا؛ حسن زاده، رمضان؛ و حیدری، شعبان. (1401). اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر امید به زندگی و پیروی از دستورات پزشک در بیماران دیابتی نوع دوم. سلامت جامعه، 16 (3).
_||_Abdollahzadeh Rafi, M., & golbaf, A. (2020). The Effectiveness of Mindfulness-Based Therapy on Adherence of Doctor's Directions in the Treatment of Diabetic Patients. Health Psychology, 9(33), 113-126.(Persion).
Afsharpoor, S., Pouladi Reyshahri, A., Keykhosrovani, M., & Ganji, K. (2022). Comparison of the Effectiveness of Self-Compassion Therapy and Positivist Group Therapy on the Meaning of Life, Life expectancy, and Self-Care Behaviors in Patients with Type Two Diabetes. RJMS 29 (9) :86-99.(Persion).
Gholamnejad, S., Bahar, A., Fazl Ali, M(2023). Effectiveness of Mindfulness-Based Cognitive Therapy on Life Expectancy, Fear of Death and Glycemic Control in Diabetic Patients with Depression. J Mazandaran Univ Med Sci 32 (216) :105-114.(Persion).
Gu, S. Wang, X. Shi, L. Sun, Q. Hu, X. Gu, Y. Sun, X. Dong, H.(2020). Health-related quality of life of type2 diabetes patients hospitalized for a diabetes-related complication. Quality of Life Research29(10): 695-704.
Hasanzadeh, R.(2021).Life therapy.Tehran:Ravan.
Hasanzadeh, R., & Talebi, F. (2023). The effectiveness of life therapy on passion for life, life expectancy and quality of life in infertile women. Applied Research in Consulting, 6(1), 19-38.(Persion).
Hays RD. The medical outcomes Study (MOS) measures of paitient adherence. J behave Med.1994. 15(17). 361-367.
Huebschmann, AG. Huxley, RR. Kohrt, WM. Zeitler, P. Regensteiner, JG. Reusch JEB.(2019). Sex differences in the burden of type 2 diabetes and cardiovascular risk across the life course. Diabetologia, 62(10): 1761-72.
International Diabetes Federation. IDF Diabetes Atlas. 9th ed. [Internet]. 2019. https://www.diabetesatlas.org/upload/resources/2019/ IDF_Atlas_ 9th_Edition_2019.pdf.
Jajarmi, M., Razavizadeh Tabadkan, B. B. Z., & Vakili, Y. (2019). The Effectiveness of Mindfulness-based Cognitive Therapy (MBCT) on Depression and the Style of Ruminative Response in Women with Type 2 Diabetes Abstract. Women and Family Studies, 12(43), 85-104.(Persion).
Keyvan, S., Khezri Moghadam, N., Rajab, A. (2019).The effectiveness of Mindfulness Based Stress Reduction (MBSR) on Self-care activities and life expectancy in patients with type 2 diabetes with one year follow up. RJMS 26 (8):1-13.(Persion).
Luy, M. Giulio, .P Di Lego, V. Lazarevič, P. Sauerberg, M.(2022). Life expectancy: frequently used, but hardly understood. Gerontology , 66 (1): 95-104.
Mehraban, S., jahandar, M., Hojjatzadeh, Z., Toosi, M., & Ahmadboukani, S. (2023).Effectiveness of Cognitive Behavioral Therapy on Quality of Life of Patients with Diabetes in Iran: a systematic review and meta-analysis. J Diabetes Nurs 11 (1) :2086-2099.(Persion).
Mirzaei-Alavijeh, M., Hosseini, S N., Niksirt,. M, Hashemian, A H., & Jalilian F.(2023). Determinants of Treatment Adherence Behaviors in Type 2 Diabetes Patients: An application of Social Cognitive Theory. ijdld 23 (1) :1-12.(Persion).
Mohammadi, S., Fathi, A., Pahang, E.(2022). Effectiveness of Positive Psychotherapy in Life Expectancy and Self-efficacy Among Diabetic Patients in Shahriar, Iran. J Diabetes Nurs 10 (3) :1924-1936.(Persion).
Moharamzad, Y., Saadat, H., Shahraki, B. N., Rai, A., Saadat, Z., Aerab-Sheibani, H., & Morisky, D. E. (2015). Validation of the Persian version of the 8-item Morisky Medication Adherence Scale (MMAS-8) in Iranian hypertensive patients. Global journal of health science. .(Persion).
Naderyanfar, F., Kadkhodae,i F., Mansouri, A., Rezaei Keykhahi, K., & Nehbandani, S. (2019). Evaluation of Distance Education Using Educational Videos on the Sexual Function of Women with Diabetes Type II. J Diabetes Nurs 7 (2) :740-751.(Persion).
Nasiri Lari, Z. Hajimonfarednejad, M. Riasatian, M. Abolhassanzadeh, Z. Iraji, A. Vojoud, M. Heydari, M. Shams, M.(2020). Efficacy of inhaled Lavandula angustifolia Mill. Essential oil on sleep quality, quality of life and metabolic control in patients with diabetes mellitus type II and insomnia. J Ethnopharmacol.(Persion).
. Nikrouy, Z., Hassanzadeh, R., & Heydari, S. (2022). The Effectiveness of Acceptance and Commitment Therapy on Life Expectancy and Following the Doctor's Order in Type 2 Diabetic. Community Health Journal, 16(3), 80-88.(Persion).
Quinn, G P. Keough, MJ. (2002). Experimental design and data analysis for biologists. 2rd ed. London: Cambridge university press.
Racey, M. Whitmore, C. Alliston, P. Cafazzo, JA. Crawford, A. Castle, D. Dragonetti ,R. Fitzpatrick-Lewis, D. Jovkovic, M. Melamed, OC. Naeem, F. Senior, P. Strudwick, G.Ramdass. S, Vien. V, Selby, P. Sherifali.(2023). DTechnology-Supported Integrated Care Innovations to Support Diabetes and Mental Health Care: Scoping Review,JMIR Diabetes;8.
Sartorius, N. (2022). Depression and diabetes. Dialogues in clinical neuroscience.
Schmid-Ott, G. Schallmayer, S. Calliess, IT.(2007).Quality of life in patients with psoriasis and psoriasis arthritis with a special focus on stigmatization experience. Clin Dermato;25(6): 547-54
Shahidi, S,. Hasanzadeh, R., & Mirzaian, B.(2022). Effectiveness of Acceptance and Commitment Therapy on Mental Pain and Life Engagement in Patients with Psoriasis. J Health Res Commun 8 (3) :68-77.(Persion).
Sinclair, AJ. Abdelhafiz, AH.(2023). Metabolic Impact of Frailty Changes Diabetes Trajectory. Metabolites. 13(2):295.
Soleimaninia, A., Mansouri, A., Bagherzadeh Golmakani, Z., & Zendehdel, A. (2022).The Effectiveness of Existential Therapy on Life Expectancy and Self-Care Behaviors in Women with Type II Diabetes. ijdld 22 (4) :245-254.(Persion).
Sun, H. Saeedi, P. Karuranga, S. Pinkepank, M. Ogurtsova, K. Duncan, B. B. Magliano, D. J. (2022). IDF Diabetes Atlas: Global, regional and country-level diabetes prevalence estimates for 2021 and projections for 2045. Diabetes research and clinical practice, 183, 109-119.
tajari, M., karimi, J., & Goodarzi, K. (2019). Effectiveness of Couple Therapy Through Act Method on Hope in life and Self-Compassion in the Couples Asking for Divorce. medical journal of mashhad university of medical sciences, 61(6), 2993-3007.(Persion).
World Health Organization (WHO). (2016). Diabetes Iran (Islamic Republic of) country profile. [Internet]. Available from: https://www.who.int /publications/m/item/diabetesirn-countryprofile-iran.
Walker, J. Colhoun, H. Livingstone, S. McCrimmon, R. Petrie, J. Sattar, N., .wild, S. Scottish Diabetes Research Network Epidemiology Group. (2018). Type 2 diabetes, socioeconomic status and life expectancy in Scotland (2012–2014): a population-based observational study. Diabetologia, 61, 108-116.
اثربخشی زندگی درمانی بر اشتیاق به زندگی، امید به زندگی و پيروي كلي و اختصاصي زنان مبتلا به ديابت نوع دو
چکیده
هدف پژوهش حاضر بررسی اثربخشی زندگی درمانی بر اشتیاق به زندگی، امید به زندگی و پيروي كلي و اختصاصي زنان مبتلا به ديابت نوع دو بود. این پژوهش از نوع نیمه تجربی با طرح پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری سه ماهه بود. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل کلیه زنان مبتلا به دیابت نوع دو مراجعه کننده به کلینیک تخصصی دیابت شهرستان ساری در سال 1401 با تعداد 42 نفر بود. برای انتخاب نمونه 30 نفر از این افراد که تشخیص دیابت نوع دو را دریافت کرده‌بودند و معیارهای ورود به مطالعه را داشتند با روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب و به طور تصادفی در دو گروه 15 نفره کنترل و آزمایش قرار گرفتند سپس در هر دو گروه در سه مرحله پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری پرسشنامه‌های اشتیاق به زندگی ، امید به زندگی و پيروي كلي و اختصاصي در اختیار آزمودنی‌ها قرار گرفت. مداخله زندگی درمانی برای گروه آزمایش به مدت 8 جلسه (گروهی و هفتگی) 90 دقیقه‌ای انجام پذیرفت. برای گروه کنترل مداخله آموزشی صورت نگرفت. دادهها با استفاده از تحلیل واریانس آمیخته به وسیله نرم‌افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته‌ها نشاد دادند زندگی درمانی در زنان مبتلا به دیابت نوع دو به ترتیت برای متغیر های اشتیاق به زندگی (338/0=η، 001/0 p=،318/14F=) ، امید به زندگی (351/0=η، 001/0 p=،147/15 F=) ، پيروي كلي (192/0=η، 015/0 p=،663/6 F=) و پيروي اختصاصي (257/0=η، 004/0 p=، 697/9 F=) اثر بخش بود و این نتیجه تا زمان پیگیری نیز تداوم داشت که می‌توان از این درمان در کنار سایر روش‌های درمانی پزشکی در درمانگاه های مختص دیابت در جهت کاهش نیازها و مشکلات روانشناختی زنان مبتلا به این بیماری بهره برد.
کلید واژه : زندگی درمانی، اشتیاق به زندگی، امید به زندگی، پيروي كلي و اختصاصي ، دیابت نوع دو
مقدمه
دیابت نوع دو یک اختلال در نحوه کنترل و تنظیم سطح قند خون توسط بدن است و معمولاً به دلیل استعداد ژنتیکی و عوامل رفتاری و محیطی ایجاد می‌شود که امروزه یک نگرانی عمده برای سلامت عمومی به‌شمار می‌رود (سینکلر و عبدالحافظ، 2023). طبق گزارش انحمن بینالمللی دیابت (2015) حدود 415 میلیون نفر مبتلا به دیابت بوده‌اند که پیش‌بینی می‌شود این رقم در سال 2040 به 642 نفر افزایش یابد (شجری، آقایوسفی و آگاههریس، 1401). در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﺳﻬﻢ ﻛﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ بیش از سایر کشورها است.ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﻫﻢ به ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از کشورهای ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ، از اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ ﻣﺘﺄﺛﺮ اﺳﺖ چراکه گزارشهای سازمان بهداشت جهانی حاکی از آن است که در سال 1395 میزان شیوع این بیماری در جمعیت بزرگسال ایران 3/10 درصد بوه‌است که سهم مردان 6/9 و سهم زنان 1/11 درصد بوده‌است (سازمان بهداشت جهانی، 2016). براساس پیش‌بینی این سازمان اگر اقدامات مناسب در این زمینه صورت نگیرد در سال 2030 تعداد مبتلایان به دیابت در ایران به 7 میلیون نفر افزایش خواهد یافت (نادریانفر، کدخدایی، منصوری، کیهانی و نهبندی، 1398). همچنین آمارها نشان می‌دهند که به طور کلی 9 درصد از کل مرگ و میرهای جهان ناشی از دیابت است که این آمار بین سالهای 2005 تا 2030 به دوبرابر افزایش خواهد یافت (جاجرمی، رضوی‌زاده تبادکان و وکیلی، 1398). طبق اعلام فدراسیون جهانی دیابت (2019) در سطح جهانی مرگ ناشی از دیابت در زنان (3/2 میلیون) بیش از مردان (9/1 میلیون) می‌باشد ؛ در اﻳﺮان نیز ﺑﺮاﺳﺎس آخرﻳﻦ آﻣﺎر وزارت ﺑﻬﺪاﺷﺖ، ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﻴﺶ از 40 ﻣﻴﻠﻴﺎرد رﻳﺎل از ﺑﻮدجه ﻣﺼﻮب وزارت ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﺑﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻛﻨﺘﺮل دﻳﺎﺑﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﻲﺷﻮد اما ﺑﺎوﺟﻮد ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي و ﻛﻨﺘﺮل دﻳﺎﺑﺖ ﺻﺮف ﺷـﺪه، ﻫﺮ روزه ﺑﺮ ﺗﻌﺪاد ﻣﺒﺘﻼﻳﺎن ﺑﻪ آن اﻓﺰوده ﻣﻲﺷﻮد که به ﻧﻈر میرﺳﺪ اشکال در، ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي روان ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ وﺧﻮدﻣﺮاﻗﺒﺘﻲ اﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎران ﺑﺎﺷﺪ (افشارپور، ریشهری، کیخسروای و گنجی، 1401).
با توجه به آن‌که دیابت نوع دو جزو شایعترین نوع دیابتها است که در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﺧﺘﻼل ﭘﯿﭽﯿﺪه ﺳﻮﺧﺖ و ﺳﺎز در ﺑﺪن اﯾﺠﺎد ﻣﯽﺷﻮد که از ﻃﺮﯾﻖ ﺑﺎﻻ ﺑﻮدن ﺳﻄﺢ ﻗﻨﺪﺧﻮن از ﺣﺪ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﺷﻮد و حاصل اﺧﺘﻼل در ﺗﺮﺷﺢ ﯾﺎ ﻋﻤﻠﮑﺮد اﻧﺴﻮﻟﯿﻦ و ﯾﺎ ﻫﺮ دوي اﯾﻦ ﻣﻮارد می‌باشد، مطالعات نشان می‌دهد که با اﻓﺰاﯾﺶ ﺧﻄﺮ اﺧﺘﻼﻻت و ﻋﻼﯾﻢ روان ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ (جاجرمی، رضوی‌زاده تبادکان و وکیلی، 1398). نتایج حاصل از پژوهش سارتوریس (2022) نشان داد که دیابت، بیماری های قلبی عروقی و سرطان با اختلالات و علائم روانشناختی اغلب همراه هستند، پیش آگهی این بیماری‌ها را بدتر می‌کنند و هزینههای مربوط به درمان آن‌ها را افزایش می‌دهند. دیابت نوع دو عوارض و پیامدهای جسمی و روانشناختی مختلفی در پی دارد. زنان و مردان مبتلا به این بیماری در معرض بیماریهای کلیوی، عروق محیطی، قلبی، رتینوپاتی، نوروپاتی، سکته‌ی مغزی، اختلال دیداری، زخم پا و پیامدهای نامطلوب دوره بارداری قرار دارند، همچنین علائم اختلال‌های روانشناختی ازجمله اختلال اضطراب فراگیر و وحشتزدگی را با شدت بیشتری تجربه می‌کنند(هابسمن، هوکسلی، کوهرت، زیتلر، رجینستر و ریساچ، 2019). از همین رو این عوامل تأثیر مستقیمی بر اشتیاق به زندگی در این بیماران دارد(اسکیمد، اسکالمیر و کالیس، 2007).
اشتیاق به زندگی عنصری بسیار مهم برای زندگی کارآمد و اثربخش می‌باشد چرا که تنها راه مؤثر برای رویارویی با موانع زندگی است، و به معنای ایجاد فضایی برای اثرات جانبی منفی از قبیل افکار و احساسات ناخوشایند به منظور خلق یک زندگی ارزشمند است که خوشبختانه در ادامۀ مسیر، اثرات جانبی مثبتی را نیز با خود به همراه دارد. اما اشتیاق فقط به معنای تحمل کردن، پذیرش شرایط یا توانایی مقابله با آن نیست، بلکه به معنای در آغوش کشیدن تجربه است، اگر چه ممکن است آن را دوست نداشته باشیم، این مولفه به معنی مواجه شدن و استقبال از رویدادهاست (حسن‌زاده، 1399).
سان و همکاران در پژوهشی (2022) اعلام می‌کنند که دیابت باعث تهدید زندگی، عوارض ناتوان‌کننده و پرهزینه و کاهش امید به زندگی می‌شود. در پژوهشی دیگر عنوان شد که امید به زندگی در افراد مبتلا به دیابت کمتر از افراد سالم است علاوه بر این، پریشانی دیابت، که به عنوان احساسات منفی، ناامیدی، و فشار مربوط به بار خود مدیریتی تعریف می‌شود، به طور فزایندهای رایج است(ریسی، ویتمر، آلیسون، کافازو، کافورد، کستل و همکاران، 2023). همچنین اغلب ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﻋﺪم ﭘﺎﻳﻨﺪي ﺑﻪ درﻣﺎن، ﺑﻴﻤﺎران ﺳﺮﻳﻊﺗﺮ دﭼﺎر ﻗﻄﻊ ﻋﻀﻮ و از دﺳﺖ دادن ﻋﻤﻠﻜﺮد اﻋﻀﺎ میﺷﻮﻧﺪ که این نیز بر امید به زندگی این افراد تاثیر مستقیم دارد (افشارپور، ریشهری، کیخسروای و گنجی، 1401).
دیابت نوع دو امید به زندگی افراد مبتلا به این بیماری را تحت تأثیر قرار می‌دهد (واکر، کلوهن، لوینگستن، مکریمون، پیتر، ستار و وایلد، 2018). امید به زندگی مفهومي است كه در دو دهه اخير احتمالاً بيشترين پژوهش‌ها را به سوي خود جلب كرده است، فرايندي كه به افراد اجازه ميدهد تا هدف‌هايي را طراحي كرده و آن را پيگيري كند و قابليت درك شده از به وجود آوردن مسيرهاي مطلوب در جهت دستيابي به اهداف و برانگيخته شدن در جهت استفاده از اين راهها می‌باشد و سلامت جسمي و رواني را كه با انواع شاخصها از جمله سلامت خود گزارشي، پاسخ مثبت به مداخلات پزشكي، سلامت ذهني، خلق مثبت، نيرومندي ايمن شناختي، رضايت از زندگي، كنار آمدن مؤثر و رفتارهاي ارتقادهنده سلامت مشخص شده‌اند، پيش‌بيني ميكند (محمدی، فتحی و پاهنگ، 1401).
امید مجموعه‌ای شناختي مبتني بر احساس موفقیت ناشي از منابع گوناگون و مسیرها است که به معنای توانایي باور به دارا بودن احساس بهتر، در آینده است. که با نیروی نافذ خود، محرک فعالیت فرد است تا بتواند تجارب نو کسب کند و نیروهای تازه‌ای در فرد به منظور تقویت منابع مقابله‌ای انسان در سازگاری با مشكلات ایجاد کند(طجری، کریمی و گودرزی، 1399).
روانشناسان مثبت نگر معتقدند امید می‌تواند از افراد در برابر رویدادهای تنش‌زای زندگی حمایت کند چرا که امید در مواجهه مؤثر با مشکلات و استرس ناشی از آن نقش مهمی دارد و به عنوان عاملی بالقوه نیرومند در بهبود و سازگاری بیماران مؤثر است. از همین رو، امید با افزایش هدفمندی در زندگی همراه است (نیک‌روی، حسن‌زاده و حیدری، 1401). برطبق مطالعات انجام گرفته امید به زندگي بالاتر با سلامت جسمي و روانشناختي، خود ارزشي بالا، تفكر مثبت و روابط اجتماعی رضایتمند رابطه دارد(لوی، دی‌گیلیو، دیلگو، لازارویگ و ساوربرگ، 2022).
زندگی با دیابت به دلیل نیاز دائمی به پیروی از داروها، رژیم غذایی و برنامههای ورزشی منظم همراه با ترس از عوارض دیابت، بار روانی سنگینی را به همراه دارد (ریسی، ویتمر، آلیسون، کافازو، کافورد، کستل و همکاران، 2023). گو و همکاران (2020) در پژوهشی بیان کردند که میزان تمایل هر فرد در پیروی از دستورات درمانی از جمله عواملی است که می‌تواند در بهبود دیابت نقش داشته باشـد. پیروی از درمان و توصیه های پزشکی یک فرآیند رفتاری پیچیده است و عوامل متعددی از جمله میزان آگاهی بیمار از وضعیت بیماری خود و پیامدهای آن، خودکارآمدی، انگیزه فردی، میزان امید و بازخورد اطرافیان به بیمار بر آن تأثیر دارند، بعضی بررسیها، حاکی از آن هستند میزان عدم پیروی از دستورات درمانی در افراد دیابتی بین 23 تا 93 درصد متغیر است که همین می‌تواند تاثیرگذار بر روند درمان باشد، به همین علت یکی از اهداف مهم آموزش به بیمار، تشویق وی به پیروی از رژیم‌های توصیه شده درمانی است (نیک‌روی، حسن‌زاده و حیدری، 1401). عدم پیروی از دستورات پزشک به معنای میزان عدم مطابقت رفتار افراد با توصیه‌های سلامتی یا درمانی می‌باشد(عبدالله‌زاده‌زافی و گلباف، 1399). یافته‌ها نشان می‌دهند در تعداد زیادی از بیماران دیابتی پیروي از دستورات دارویی و مراقبتی مانند رعایت رژیم غذایی، ترك سیگار و فعالیت فیزیکی به طور کامل انجام نمیشود(نصیریلاری، حاجی‌منفرد، ریاستیان، عبدالحسن‌زاده، ایرجی، وجود و حیدری، 2020). ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش این نوع بیماری و اثرات شناختی منفی آن اﻧﺠﺎم ﻣﺪاﺧﻼت روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑـﺎ ﻣﺪاﺧﻼت ﭘﺰﺷﻜﻲ ﺑﺮاي ﻛﻨﺘﺮل اﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎري و ﻋﻮارض ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن ﺿﺮورت ﭘﻴﺪا میکند (کیوان، خضری مقدم و رجب، 1398).
یکی از رویکردهای درمانی که می‌تواند بر این متغیرها اثر بگذارد زندگی درمانی است. زندگی درمانی شاخه ای از حوزۀ روانشناسی است که به مفاهیمی چون حیات، زندگی، اشتیاق به زیستن، امیدواری نسبت به آینده، و داشتن طول عمر می‌پردازد. این حوزه از روانشناسی به رشد و تکامل فردی و رشد و تکامل اجتماعی توجه دارد. درمان مبتنی بر زندگی یا زندگی درمانی از رویکردهای درمانی وابسته به زندگی است که این رویکرد به صورت مستقیم به مفهوم و معنای زندگی مربوط می‌شود. فلسفۀ زندگی از موضوعات عمده در زندگی انسان است که مفهوم آن از فردی به فرد دیگر متفاوت است. در بسیاری از موارد، افراد درک روشن و قابل درکی از خودِ زندگی و معنای آن ندارند این رویکرد درصدد است که به مراجع کمک کند زمانی را تلف نکند، هر لحظه از زندگی را فرصتی برای زیستن، بودن، شکوفایی و کمال تلقی کند، حوزه‌های مختلف زندگی خود را به روشنی تدوین کرده و در همۀ حوزه های طراحی شده، مقاصد و اهدافی را دنبال کند، به مراجع کمک می شود سازگاری مناسب و مؤثری با چالش‌های زندگی داشته باشد، ایجاد نگرشی باز و وسیع نسبت به زندگی اهمیت دارد (طالبی و حسن‌زاده، 1402). وقتی به کل زندگی و معنای کلی آن تأکید می شود، این می تواند به اجزای تشکیل دهندۀ زندگی، مفهوم جدیدی ارائه کند. هدف زندگی درمانی ایجاد مفهوم گسترده در زندگی و حوزه‌های زندگی مراجعان است. بر اساس نظریۀ گشتالت «کل، چیزی بیش از اجزای تشکیل دهندۀ آن است» و بر این فرض و اساس، در زندگی درمانی کلِ زندگی مفهومی متفاوت از اجزای تشکیل دهندۀ آن است و می تواند در زندگی مراجع نگرشی متفاوت ایجاد کند. وقتی بتوانیم درک کامل و وسیعی از زندگی و ضرورت هایش در مراجع ایجاد کنیم، او راحت تر می‌تواند موضوعات، مسائل و مشکلات آن را حل و فصل کند (حسن‌زاده، 1399). باتوجه به اینکه پژوهش منسجم و کاربردی در خصوص موضوع وجود ندارد، این پژوهش به دنبال پاسخ به این سوال است که آیا آیا زندگی درمانی بر اشتیاق به زندگی، امید به زندگی و پیروی کلی و اختصاصی از دستورات پزشک در زنان مبتلا به دیابت نوع دو تاثیر دارد؟
روش پژوهش
این مطالعه نیمه تجربی با طرح پیش‌آزمون – پس‌آزمون و پیگیری با گروه کنترل انجام شد.جامعه آماری پژوهش حاضر شامل کلیه زنان مبتلا به دیابت نوع دو مراجعه کننده به کلینیک تخصصی دیابت واقع در شهرستان ساری در سال 1401 با تعداد 42 نفر بود. برای انتخاب نمونه 30 نفر از این افراد که تشخیص دیابت نوع دو را دریافت کرده‌بودند و معیارهای ورود به مطالعه را داشتند با روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب و به طور تصادفی در دو گروه 15 نفره کنترل و آزمایش قرار گرفتند. حجم نمونه لازم با درنظر گرفتن توان آزمون 80 درصد، خطای نوع 05/0 و سطح اطمینان 95%، از طریق نرم‌افزار GPower3.1.9.4 و با نظر به پژوهشهای پیشین، به دست آمد (کویین و کاف، 2002). معیارهای ورود شامل حداقل سواد خواندن و نوشتن، دریافت تشخیص دیابت نوع دو توسط یک پزشک متخصص ، سن بین 25 الی 50 سال، داشتن رضایت آگاهانه و توانایی شرکت در جلسات درمانی گروه و معیارهای خروج شامل عدم حضور بیش از دو جلسه در طول درمان و عدم ابتلا به بیماری روانپزشکی جدی مانند اسکیزوفرنی و نظیر آن بود. در ابتدا مجوز لازم از کمیته اخلاق پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری با کد IR.IAU.SARI.REC.1401.226اخذ شد با انجام هماهنگی‌های لازم از مراجع ذیربط به کلینک تخصصی دیابت شهرستان ساری مراجعه شد و پس از هماهنگی با پزشک متخصص فهرست اسامی زنان مبتلا به دیابت و تحت درمان تهیه گردید. با توجه به معیارهای ورود به مطالعه تعداد 30 بیمار برای شرکت در پژوهش انتخاب شدند. در آغاز پژوهشگر به افرادی که دارای تشخیص ابتلا به دیابت نوع دو و ملاک های ورود به مطالعه بودند توضیحاتی درمورد هدف مطالعه و کسب رضایت آگاهانه و اطمینان خاطر دادن به آن‌ها درباره محرمانه بودن اطلاعات می‌دهد و بعد پرسشنامه‌های اشتیاق زندگی، امید به زندگی و پيروي كلي و اختصاصي را در اختیار آزمودنی‌ها قرار می‌دهد. سپس برای گروه آزمایش به مدت 8 جلسه (گروهی و هفتگی) 90 دقیقه‌ای زندگی درمانی (حسن‌زاده،1399) قرار گرفتند.برای گروه کنترل مداخله آموزشی صورت نگرفت.همه آزمودنی‌ها بعد از اتمام جلسه مجددا پرسشنامه‌ها را تکمیل کرند. همچنین بعد از گذشت 90 روز پرسشنامه‌ها مجددا در اختیار هر دو گروه جهت اجرای مرحله پیگیری قرار گرفت. جلسات مداخله در کلینیک تخصصی دیابت شهرستان ساری توسط نویسنده اول مقاله از اوایل آبان تا اوایل دی 1401 و به صورت گروهی برگزار شد. در طی جلسات، درمانگر در مورد مفاهیمی چون، معنای زندگی، اهداف زندگی، اشتیاق به زندگی، امید به زندگی و رضایت از زندگی با اعضای گروه به بحث و تبادل نظر می‌پرداخت در پایان هر جلسه با دادن تکالیف خانگی به شرکت کنندگان، آن‌ها را در یادگیری و اجرای بهتر مطالب آموزش داده شده کمک می کرد.
ابزار سنجش
پرسشنامه اشتیاق به زندگی: پرسشنامه اشتیاق به زندگی که توسط رمضان حسن زاده سال 1394 ساخته شده است پرسشنامۀ اشتیاق به زندگی دارای 50 سؤال است. این پرسشنامه در طیف لیکرت پنج درجه ای (کاملاً موافقم تا کاملاً مخالفم) نمره گذاری می‌شود. عبارت‌های 44 – 33 – 25 – 19 – 16 – 13 – 11 – 8 به صورت معکوس نمره گذاری می شوند: (کاملا موافقم= 1، موافقم=2، نظری ندارم=3، مخالفم=4، کاملا مخالفم= 5)و بقیۀ عبارت ها به این صورت (مستقیم) نمره گذاری می شوند: (کاملا موافقم=5، موافقم=4، نظری ندارم=3 مخالفم=2، کاملا مخالفم=1) .پایایی پرسشنامه با استفاده از روش آلفای کرونباخ 93/0 و با استفاده از روش باز آزمایی 85/0 محاسبه شده است، روایی همزمان این پرسشنامه با پرسشنامه های بهزیستی روانشناختی ریف 61/0، معنای زندگی 59/0، مقیاس پنداشت زندگی 68/0، مقیاس رضایت از زندگی 63/0 و مقیاس جهت گیری به زندگی 70/0گزارش شده است. نمرۀ بالا در این پرسشنامه به معنای اشتیاق به زندگی بیشتر و نمرۀ پایین به معنای اشتیاق به زندگی کمتر می‌باشد(حسن‌زاده، 1399).
پرسشنامه امید به زندگی: پرسشنامه امید به زندگی مشتمل بر 33 ماده است و توسط حلاجیان (1388) طراحی شده است، که آزمودنی‌ها براساس مقیاس لیکرت (کاملا، تقریبا، هرگز) به آن پاسخ می‌دهند. عبارت‌های 1-3-7-9-10-11-12-15-16-17-18-20-21-24-26-28 به صورت معکوس نمره‌گذاری می‌شوند: (کاملا=1، تقریبا=2، هرگز=3) و بقیه عبارت‌ها به این صورت (مستیم) نمره‌گذاری می‌شوند: (کاملا=3، نقریبا=2، هرگز=1). برای سنجش همسانی درونی از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شده است. بر اساس نتایج حاصله، ضریب آلفای کل نمونه، آزمودنی‌های دختر و آزمودنی‌های پسر به ترتیب ( 89/0، 94/0، 92/0) است. روایی محتوایی پرسشنامه توسط متخصصان گزارش شده است. برای سنجش روایی مقیاس این آزمون مجدد پس از 4 تا 6 هفته به 95 آزمودنی دختر و 91 آزمودنی پسر که در مرحله اول شرکت داشتند، داده شد. میانگین و احراف معیار کل آزمودنی‌ها و آزمودنی‌های دختر و پسر در مرحله بازآزمایی عبارتند از 39/31=X (8/15=SD)، 24/35=X(26/19=SD)، 16/30=X(22/19=SD) (حسن‌زاده، 1399).
مقیاس پیروی کلی و اختصاصی: اين مقیاس توسـط هیز در سال 1994 بـرای ارزیابی میزان تبعیت بیماران مزمن طراحي شده است. مقیاس پیروی عمومی، تمايل بیمار به پیروی از توصیه‌های پزشک را به طور کلي اندازه ميگیرد که دارای 5 ماده آزمون در مقیاس لیکرت 6 درجهای است. نمرات 2 ماده از آزمون (سوالات 1 و 3) به شکل وارونه نمره‌گذاری می‌شود. آزمودني ميتواند در عرض 2 تا 5 دقیقه به اين پرسشنامه پاسخ دهد و ميبايست به هر سوال يکی از جوابهای (همیشه - بیشتر مواقع - مواقع زيادی - بعضي مواقع - مواقع کمي - هیچ موقع) را علامت بزند. نمره 6 به همیشه و نمره 1 به هیچ موقع تعلق می گیرد و مجموع نمرات در بازه 5 تا 30 قرار می گیرد. روايي آزمون را از طريق روايي سازه و تایید ساختار یک عاملی آن مورد تایید قرار داد و نشان داد که ایـن مدل قابلت تبیین 74% از واریانس نمرات کل مقیاس را داراست. برای بررسی همساني دروني آلفای کرونباخ مقیاس با مقدار 97/0گزارش داد و پايایی اين مقیاس نیز بر اساس آزمون مجـدد قابل قبـول به دست آمد. در مطالعه ای بر روی جمعیت ایرانی پايايي مقیاس با استفاده از ضريب آلفای کرونباخ 92/0 بدست آورده شد و همچنین ضمن بررسی و تایید روایی صوری و محتوایی آن، با به دست آوردن ضریب همبستگی 070/0 بین گویههای مقیاس، روایی همگرای آن را نیز مورد تایید قرار دادند (محمدی، سعادت، شهرکی، رایی، سعادت و همکاران، 2015).
جدول شماره1:زندگی درمانی (حسن‌زاده، 1399)
جلسات | اهداف، فعالیت‌ها و محتوای جلسات |
جلسه اول | معرفی شرکت‌کنندگان و آشنایی اعضای گروه با درمانگر و یکدیگر و شرح مختصری از ۸ جلسه،اجرای پیش‌آزمون |
جلسه دوم | بیان مفاهیم مربوط با روانشناسی زندگی دیدگاه‌های مرتبط با حیات طرح سوالاتی پیرامون مفهوم و معنای زندگی، اهداف زندگی و ایجاد امید و انتظار درمان و کاهش چالش‌ها و موانع زندگی پیش روی زنان مبتلا به دیابت |
جلسه سوم | کمک به فرد برای شناسایی اهداف زندگی و اولویت‌های آن بررسی و بحث پیرامون تکالیف جلسات قبل و صحبت درباره احساسات افکار اعضای گروه در مقابله با مشکلات مربوط به دیابت ،بحث پیرامون اهداف کوتاه‌مدت و میان‌مدت و بلندمدت این افراد به ویژه در طول مدت درمان، آموزش جدول یا ماتریس آیزنهاور و ارائه تکلیف در زمینه فرم تصمیم‌گیری و اهداف زندگی |
جلسه چهارم | توضیح در مورد مفهوم اشتیاق به زندگی نقش آن در سلامت روانی‌بررسی و بحث پیرامون تکالیف جلسات قبل و آموزش مفهوم اشتیاق به زندگی و نقش آن در سلامت روانی |
جلسه پنجم | بیان مفاهیم مربوط با امیدواری به‌عنوان شعله ضروری زندگی و چراغ راهی برای مقابله با مشکلات مربوط به درمان دیابت نوع دو بررسی و بحث پیرامون تکالیف جلسات قبل و گفتگو درباره امید و امیدواری، نقش امید در زندگی و مقابله با مشکلات و اثر گذاری آن در ادامه درمان بیماری‌ها ویژگی افراد امیدوار |
جلسه ششم | توضیح در مورد مفهوم مدیریت زندگی و چرخ زندگی و کیفیت زندگی و رضایت از آن بررسی و بحث پیرامون تکالیف جلسات قبل و آموزش مفهوم مدیریت زندگی و چرخ زندگی |
جلسه هفتم
| بیان مفاهیم مربوط با رضایت از زندگی مثبت اندیشی و فضاسازی در زندگی حین طی کرن مسیر دشوار درمان بیماری و تلاش برای بهبود کیفیت زندگی در شرایط سخت .بررسی و بحث پیرامون تکالیف جلسات قبل و آموزش مفاهیم رضایتاز زندگی مثبت اندیشی و فضاسازی در زندگی |
جلسه هشتم | جمع‌بندی جلسات و اجرای پس‌آزمون بررسی و بحث پیرامون تکالیف جلسات قبل،جمع‌بندی مطالب ، ارائه بازخورد به اعضای گروه و تقدیر و قدردانی و پس‌آزمون |
روش اجرا
ملاحظات اخلاقی در این پژوهش به این صورت بود که شرکت در این پژوهش کاملا اختیاری بود. قبل از شروع طرح، مشارکتکنندگان با مشخصات طرح و مقررات آن آشنا شدند. نگرش و عقاید افراد مورد احترام بود. اعضای گروه آزمایش و کنترل، اجازه خروج از پژوهش در هر مرحله‌ای داشتند. علاوه بر این، اعضای گروه کنترل در صورت علاقه‌مندی می‌توانستند بعد از اتمام طرح، مداخله انجام شده برای گروه آزمایش را در جلسات درمانی مشابه، عینا دریافت کنند.همچنین برای اطمینان از عدم آشنایی و اشتراك گذاری اطلاعات بین شرکت کنندگان دو گروه، سعی شد انتخاب شرکت کنندگان دو گروه به گونه‌ای باشد که اعضا با هم آشنایی قبلی نداشته باشند و همچنین با دعوت شرکت کنندگان دو گروه در روزهای متفاوت برای تکمیـل پرسشنامه‌ها، از برخورد و آشنایی آن‌ها در طی مطالعه پیگیری شود. کلیه مدارک و پرسشنامه‌ها و سوابق محرمانه، تنها در اختیار مجریان بود. رضایت نامه کتبی آگاهانه از همه داوطلبان اخذ گردید. در بررسی توصیفی دادهها شاخص های آماری مربوط به هر یک از متغیر های پژوهش محاسبه گردید. در بخش آمار استنباطی از آزمون تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر و نرم افزار SPSS-24 استفاده گردید.
یافته ها
میانگین و انحراف معیار سن آزمودنی‌های گروه مداخله 72/9 ± 61/43 و گروه کنترل 25/11 ± 73/54 سال بود. از نظر تحصیلات نیز در گروه مداخله 40 درصد (دیپلم) ، 20درصد (کارشناسی) و 40 درصد (کارشناسی ارشد) بودند همچنین شرکت کنندگان گروه کنترل 7/26 درصد (دیپلم)، 7/46 درصد (کارشناسی) و 6/26 درصد (کارشناسی ارشد) بودند.
جدول شماره 2: میانگین و انحراف معیار متغیرهای پژوهشي گروه آزمایش و کنترل در سه مرحل
موقعیت گروه کنترل گروه مداخله
متغیرها میانگین انحراف معیار میانگین انحراف معیار
اشتیاق به زندگی پیش‌آزمون 400/76 669/15 800/69 026/14
پس‌آزمون 666/74 243/13 266/105 453/16
پیگیری 800/73 538/15 403/98 246/19
امید به زندگی پیش‌آزمون 400/56 425/10 200/55 436/8
پس‌آزمون 666/56 499/7 333/76 989/8
پیگیری 933/56 971/8 066/69 235/7
پیروی کلی پیش‌آزمون 666/14 457/3 266/14 807/3
پس‌آزمون 933/14 104/3 133/21 502/3
پیگیری 600/15 089/3 800/18 585/4
پیروی اختصاصی پیش‌آزمون 466/16 3661/3 733/16 574/4
پس‌آزمون 466/20 533/4 466/27 457/6
پیگیری 333/20 109/3 333/25 117/4
اطلاعات جدول 2 حاکی از افزیش اشتیاق به زندگی، امید به زندگی و پیروی کلی و اختصاصی در گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل در مرحله پس آزمون می‌باشد.
جدول شماره3: نتایج آزمون شاپیروویلک برای متغیرهای پژوهش
متغیر موقعیت گروه آزمایش گروه کنترل
درجه آزادی آماره معناداری درجه آزادی آماره معناداری
اشتیاق به زندگی پیش‌آزمون 15 938/0 358/0 15 908/0 358/0
پس‌آزمون 15 944/0 431/0 15 948/0 498/0
پیگیری 15 977/0 946/0 15 916/0 166/0
امید به زندگی پیش‌آزمون 15 948/0 488/0 15 942/0 404/0
پس‌آزمون 15 978/0 953/0 15 983/0 987/0
پیگیری 15 910/0 137/0 15 943/0 421/0
پیروی کلی پیش‌آزمون 15 981/0 975/0 15 978/0 950/0
پس‌آزمون 15 953/0 567/0 15 973/0 903/0
پیگیری 15 947/0 480/0 15 953/0 575/0
پیروی اختصاصی پیش‌آزمون 15 951/0 540/0 15 946/0 465/0
پس‌آزمون 15 922/0 206/0 15 944/0 433/0
پیگیری 15 973/0 904/0 15 884/0 054/0
نتایج جدول 3 نشان می‌دهد آزمون شاپیروویلک حاکی از برقراری شرط توزیع طبیعی نمره‌ها است.
جدول شماره 4: آزمون لوین
متغیر مرحله پس‌آزمون مرحله پیگیری
F سطح معناداری F سطح معناداری
اشتیاق به زندگی 913/0 348/0 333/0 568/0
امید به زندگی 473/0 497/0 140/0 711/0
پیروری کلی 547/0 466/0 915/3 058/0
پیروی اختصاصی 468/2 127/0 440/2 129/0
برای بررسی فرض یکسانی واریانس‌ها از آزمون لوین استفاده می‌شود با توجه به جدوا شماره 4 پیش‌فرض لوین مبنی بر برابری واریانس‌ها در گروه‌ها در همه متغیرهای پژوهش در مرحله پس‌آزمون و پیگیری رد نشده و باقی مانده‌است؛ لذا این پیش‌فرض تایید می‌شود.
جدول شماره 5: آزمون موخلی
متغیر موخلی درجه آزادی معناداری
اشتیاق به زندگی 947/0 2 477/0
امید به زندگی 884/0 2 190/0
پیروری کلی 901/0 2 246/0
پیروی اختصاصی 817/0 2 066/0
با توجه به جدول شماره 5 که آزمون کرویت موچلی را نشان می‌دهد که برای هر سه متغیر برقرار است.
جدول شماره 6: تحلیل واریانس مختلط با اندازه گیری های مکرر در سه مرحله
متغیر میانگین مجذورات F سطح معناداری اندازه اثر
اشتیاق به زندگی زمان 650/2535 179/12 002/0 303/0
زمان*گروه 180/3651 537/17 001/0 385/0
گروه 710/5905 318/14 001/0 338/0
امید به زندگی زمان 600/777 498/16 001/0 371/0
زمان*گروه 667/666 144/14 001/0 336/0
گروه 900/2340 147/15 001/0 351/0
پیروی کلی زمان 067/112 262/24 001/0 464/0
زمان*گروه 600/48 522/10 003/0 273/0
گروه 500/201 663/6 015/0 192/0
پیروی اختصاصی زمان 817/582 388/53 001/0 656/0
زمان*گروه 017/84 696/7 010/0 216/0
گروه 178/376 697/9 004/0 257/0
نتایج جدول شماره 6 نشان می‌دهد که تعامل زمان با گروه آزمایش در سه مرحله اندازه‌گیری در نمره اشتیاق به زندگی (001/0 =P) با اندازه اثر 338/. و امید به زندگی (001/0 =P) با اندازه اثر 351/0، پیروی کلی (015/0 =P) با اندازه اثر 192/0 و پیروی اختصاصی (004/0 =P) با اندازه اثر 257/0 موثر بوده‌است.
جدول 7:نتایج آزمون تعقیبي بنفروني در سه مرحله پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری
شاخص‌های آماری پیش‌آزمون – پیگیری پس‌آزمون - پیگیری
تفاوت میانگین انحراف معیار معناداری تفاوت میانگین انحراف معیار معناداری
اشتیاق به زندگی 002/13- 726/3 005/0 865/3 277/3 745/0
امید به زندگی 200/7- 773/1 001/0 500/3 401/1 056/0
پیروی کلی 733/2- 55/0 000/0 833/0 466/0 254/0
پیروی اختصاصی 233 /6- 853/0 001/0 133/1 723/0 385/0
با توجه به جدول شماره 7 می‌توان عنوان کرد که نتایج حاصل در مرحله پیگیری بازگشت نداشته و اثر مداخله پایدار بوده است.
بحث و نتیجهگیری
هدف از انجام پژوهش حاضر بررسی اثر بخشی زندگی درمانی بر اشتیاق به زندگی، امید به زندگی و پیروی کلی و اختصاصی از دستورات پزشک در زنان مبتلا به دیابت نوع دو بود، نتایج حاکی از آن بود که مداخله زندگی درمانی موجب افزایش معنی‌دار نمرات متغیر اشتیاق به زندگی، امید به زندگی و پیروی کلی و اختصاصی از دستورات پزشک در زنان مبتلا به دیابت نوع دو و تایید فرضیه پژوهش شده است. که این تاثیر در زمان پیگیری نیز پایدار بوده است، نتایچ پژوهش حاضر با یافته‌های صلاحی‌ابدی (1401)، شهیدی و همکاران (1401)، غلامنژاد و همکاران(1401)، سلیماننیا و همکاران (1401) و عبداللهزاده و گلباف (1399) همسو است. پژوهش صلاحی‌ابدی (1401) که همسو با این پژوهش است تأثیر معنی‌دار زندگی درمانی در کاهش شدت آسیب‌های روانی و جسمانی و افزایش معنای زندگی، امید و اشتیاق به زندگی را نشان می‌دهد. شهیدی و همکاران در پژوهشی (1401) که نتایجی مشابه نتایج پژوهش حاضر را به دست آوردند عنوان کردند درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد در کاهش درد ذهنی و افزایش اشتیاق به زندگی در بیماران مبتلا به پسوریازیس مؤثر بود، همچنین غلامی‌نژاد و همکاران (1401) در پژوهشی همسو با این پژوهش دریافتند که شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی روی امید به زندگی، هراس از مرگ و HbA1c بیماران دیابتی افسرده تاثیر مثبت دارد. که بر این اساس، پیگیری و درمان آن‌ها به شیوه غیردارویی با روش شناخت‌درمانی مبتنی بر ذهن‌آگاهی در درجه اول و در صورت نیاز مداخله دارویی کمک شایانی به جهت کنترل قندخون، کاهش شدت و سیر عوارض مزمن خواهد کرد. نتایج پژوهش عبداللهزاد و گلباف (1399) که در راستای پژوهش حاضر می‌باشد نیز نشان می‌دهد درمان مبتنی بر ذهن‌آگاهی باعث افزایش پیروی از دستورات پزشک بیماران دیابتی می‌شود. در تبیین این یافته می‌توان گفت با توجه به اینکه که دیابت یکی از شایعترین بیماریهای متابولیک غیر واگیر و مزمن در دنیا است و داراي عوارض جسمي، رواني و باليني جدي براي افراد مبتلا می‌باشد و به عنوان عامل خطر اصلی قابل پیشگیری برای توسعه‌ی بیماریهای قلبی عروقی و مرگ ومیر ناشی از همهی علل در سرتاسر جهان در نظر گرفته می‌شود و از آنجایی که پژوهشهای اخیر میزان بروز دیابت نوع دو در جمعیت ایران را 36/3 در هر 1000 نفر در سال گزارش کردهاند و با توجه به اینکه شیوع دیابت نوع دو در میان بزرگسالان ایرانی به سرعت از 14/3 درصد در سال 2010 به 7/5 درصد در سال 2019 افزایش یافت و نیز تخمین زده می‌شود در سال 2030 نزدیک به 9/2 میلیون ایرانی تحت تأثیر این بیماری قرار گیرند (میرزایی‌علویجه، حسینی، نیکصیرت، هاشمیانو جلالیان، 1402). توجه به جنبهي زيســتي، رواني، اجتماعي ديابت و انجام مـداخلات به ویژه مداخلات روانشناختی به منظور افزايش كيفيـت زنـدگي اين بيمـاران امري اجتناب ناپذير اسـت (مهربان، جهاندار، حجتزاده، طوسی و احمدبوکانی، 1401). همچنین مشکلات روانشناختی، به عنوان یک فاکتور مؤثر، تقریباً در یک سوم از بیماران مبتلا به دیابت تشخیص داده می‌شود، که نقش مهمی در انگیزه این بیماران برای پیروی از درمان ایفا میکند به دلیل ماهیت مزمن بیماری دیابت و دورههای متناوب نوسانات سطح سرمی قند خون این بیماران نسبت به افراد عادی بیشتر در معرض اختالالت هیجانی و روانی همچون اضطراب و افسردگی در نتیجه بیتوجهی به رژیم درمانی قرار دارند (محمدی، نظری و محمدی، 1402). زندگی درمانی، یکی از مداخلات روانشناختی است که در کمک به افراد برای کسب بینش و آگاهی لازم نسبت به زندگی، چالش ها، ضرورت ها، الزامات آن است. درمانگر در رویکرد زندگی درمانی درصدد است که به مراجع کمک کند فقط زمانی را تلف نکند، بلکه هر لحظه از زندگی را فرصتی برای زیستن، بودن، شکوفایی و کمال، تلقی کند، حوزه های مختلف زندگی خود را به روشنی تدوین کرده و در همۀ حوزه های طراحی شده، مقاصد و اهدافی را دنبال کند. در این رویکرد درمانی، به مراجع کمک می‌شود سازگاری مناسب و مؤثری با چالش های زندگی داشته باشد. ایجاد نگرشی باز و وسیع نسبت به زندگی اهمیت دارد. وقتی به کل زندگی و معنای کلی آن تأکید می شود، این می تواند به اجزای تشکیل دهندۀ زندگی، مفهوم جدیدی ارائه کند. هدف زندگی درمانی ایجاد مفهوم گسترده در زندگی و حوزه های زندگی مراجعان است. بر اساس نظریۀ گشتالت «کل، چیزی بیش از اجزای تشکیل دهندۀ آن است» و بر این فرض و اساس در زندگی درمانی کل زندگی مفهومی متفاوت از اجزای تشکیل دهندۀ آن است و می تواند در زندگی مراجع نگرشی متفاوت ایجاد کند. وقتی بتوانیم درک کامل و وسیعی از زندگی و ضرورت هایش در مراجع ایجاد کنیم، او راحت تر می‌تواند موضوعات، مسائل و مشکلات آن را حل و فصل کند (حسن‌زاده، 1399). از محدودیتهای پژوهش حاضر می‌توان گفت با توجه به اینکه جامعه آماری پژوهش گروه خاصی از جامعه، یعنی تنها زنان مبتلا به دیابت بودند؛ لذا در تعمیم نتایج لازم است با احتیاط عمل شود. شرکت‌کنندگان در انتخاب اولیه به صورت داوطلبانه در آزمایش شرکت کردند؛ لذا ممکن است نتایج تحت تأثیر اثر مطلوبیت اجتماعی قرار گرفته باشد. باتوجه به اینکه پژوهش بر روی جامعه بیماران مزمن (زنان مبتلا به دیابت) انجام شده است، پیشنهاد می‌شود در جامعههای دیگر نیز انجام شود و نتایج حاصله با نتایج این تحقیق مقایسه گردد.
سپاسگزاری
نویسندگان این مقاله بر خود لازم میدانند تا از کلیه زنان مبتلا به دیابت نوع دو شرکت کننده در این مطالعه که با مشارکت در جلسات مداخله زمینه اجرای پژوهش را فراهم آوردند تشکر و قدردانی نمایند.
تعارض منافع
" بنا بر اظهار نویسندگان مقاله حاضر فاقد هر گونه تعارض منافع بوده است ".
منابع
ادریان فر، فرهاد؛ کدخدایی، فاطمه؛ منصوری، علی؛ رضایی کیخایی، خدیجه؛ و نهبندانی، ساناز. (1398). بررسی تاثیر آموزش از راه دور با استفاده از فیلم بر عملکرد جنسی زنان مبتلا به دیابت نوع دو. فصلنامه پرستاری دیابت، ۷ (۲) ،۷۴۰-۷۵۱.
افشارپور، شاهین؛ پولادی ریشهری، علی؛ کیخسروانی، مولود؛ و گنجی، کامران.(1401). مقایسه‌ی اثربخشی درمان شفقت به خود و روان درمانی مثبت نگر بر معنای زندگی، امید به زندگی و رفتارهای خودمراقبتی در بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲، مجله علوم پزشکی رازی، ۲۹ (۹) ،.۸۶-۹۹
جاجرمی، محمود؛ رضوی زاده تبادکان، بی بی زهره؛ و وکیلی، یعقوب. (1398). اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر افسردگی و سبک پاسخ دهی نشخواری زنان مبتلا به دیابت نوع 2. زن و مطالعات خانواده،12(43)، 85-104.
حسن زاده، رمضان. (1399). روان شناسی زندگی . تهران: ویرایش.
حسن‌زاده، رمضان؛ و طالبی، فاطمه. (1402). اثربخشی زندگی درمانی بر اشتیاق به زندگی، امید به زندگی و کیفت زندگی در زنان نابارور. فصلنامه پژوهش های کاربردی در مشاوره، 6(1)، 19-38.
سلیمانی نیا، اکرم؛ منصوری، احمد؛ باقرزاده گلمکانی، زهرا؛ و زنده دل، احمد. (1401). اثربخشی درمان وجودی بر امید به زندگی و رفتارهای خود مراقبتی زنان مبتلا به دیابت نوع دو. مجله دیابت و متابولیسم ایران، ۲۲ (۴) ،۲۴۵-۲۵۴ .
شجری، فرزانه؛ آقایوسفی، علیرضا؛ آگاه هریس، مژگان.(1401). تأثیر مقابله درمانگری بر استرس در زنان مبتلا به دیابت نوع ۲. مجله علوم پزشکی رازی، ۲۹ (۵) ،۴۱-۵۲.
شهیدی، شاهین، حسن زاده، رمضان؛ و میرزائیان، بهرام. (1401). اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر درد ذهنی و اشتیاق به زندگی در بیماران مبتلا به پسوریازیس. مجله تحقیقات سلامت در جامعه، ۸ (۳) ،
صلاحی ابدی؛ سحر.(1401). اثربخشی زندگی درمانی بر معنای زندگی، امیدواری و اشتیاق به زندگی در دانشجویان پرستاری شهرستان ساری. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد ساری.
طجری، مریم؛ کریمی، جواد؛ و گودرزی، کوروش. (1399). اثربخشی زوج درمانی به روش پذیرش و تعهد بر امید به زندگی و شفقت به خود در زوجین متقاضی طلاق. مجله دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، 63(6).
عبداله زاده رافی، مهدی؛ و گل باف، علی. (1399). تأثیر درمان مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر پیروی از دستورات پزشک در بیماران دیابتی. روانشناسی سلامت، .9 (33)، 113-126.
غلام نژاد، سارا؛ بهار، عادله؛ و فضل علی، محسن. (1401). اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی روی امید به زندگی، هراس از مرگ و تنظیم قند خون بیماران دیابتی مبتلا به افسردگی. مجله دانشگاه علوم پزشکی مازندران، ۳۲ (۲۱۶) ،۱۰۵-9۱.
کیوان، شیما؛ خضری مقدم، نوشیروان؛ رجب، اسدالله. (1398). اثربخشی کاهش استرس مبتنی بر ذهن‌آگاهی (MBSR) بر فعالیت‌های خودمراقبتی و امید به زندگی در بیماران مبتلا به دیابت نوع دو: با پیگیری یک ساله. مجله علوم پزشکی رازی، ۲۶ (۸) ،۱-۱۳.
محمدی، شروین؛ فتحی، آیت‌اله؛ و پاهنگ، عصمت.(1401) اثر بخشی روان‌درمانی مثبت نگر بر امید به زندگی و خود کارآمدی در بیماران دیابتی شهرستان شهریار. فصلنامه پرستاری دیابت، ۱۰ (۳)، ۱۹۲۴-۱۹۳۶.
محمدی، شهناز؛ نظری، آزاده؛ محمدی، مهناز. (1402). نقش پیش‌بینی‌کننده‌ی افکار تکرارشونده‌ی منفی، راهبردهای تنظیم هیجان و خودمراقبتی بر پذیرش و تبعیت درمانی افراد مبتلا به دیابت نوع دو. مجله دیابت و متابولیسم ایران، ۲۳ (۱) ،۳۴-۴۳.
مهربان، شفیق؛ جهاندار، مریم؛ حجت زاده، زهرا؛ طوسی، مریم؛ و احمدبوکانی، سلیمان. (1401). اثربخشی درمان شناختی رفتاری بر کیفیت زندگی بیماران مبتلا به دیابت در ایران: مرور سیستماتیک و متا آنالیز. فصلنامه پرستاری دیابت، ۱۱ (۱) ،۲۰۸۶-۲۰۹۹.
میرزایی علویجه، مهدی؛ حسینی، سیدنصراله؛ نیک سیرت، مرضیه؛ هاشمیان، امیرحسین؛ و جلیلیان، فرزاد. (1402). تعیین کننده‌های رفتارهای پایبندی به درمان در بیماران مبتلا به دیابت نوع دو: کاربرد نظریهی شناختی‌جامعه‌ای. مجله دیابت و متابولیسم ایران، ۲۳ (۱) ،۱-۱۲.
نیک روی، زهرا؛ حسن زاده، رمضان؛ و حیدری، شعبان. (1401). اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر امید به زندگی و پیروی از دستورات پزشک در بیماران دیابتی نوع دوم. سلامت جامعه، 16 (3).
References
Gu, S. Wang, X. Shi, L. Sun, Q. Hu, X. Gu, Y. Sun, X. Dong, H.(2020). Health-related quality of life of type 2 diabetes patients hospitalized for a diabetes-related complication. Quality of Life Research29(10):2695-704.
Hays RD. The medical outcomes Study (MOS) measures of paitient adherence. J behave Med.1994. 15(17). 361-367.
Huebschmann, AG. Huxley, RR. Kohrt, WM. Zeitler, P. Regensteiner, JG. Reusch JEB.(2019). Sex differences in the burden of type 2 diabetes and cardiovascular risk across the life course. Diabetologia, 62(10): 1761-72.
International Diabetes Federation. IDF Diabetes Atlas. 9th ed. [Internet]. 2019. https://www.diabetesatlas.org/upload/resources/2019/ IDF_Atlas_9th_Edition_2019.pdf.
Luy, M. Giulio, .P Di Lego, V. Lazarevič, P. Sauerberg, M.(2022). Life expectancy: frequently used, but hardly understood. Gerontology , 66 (1): 95-104.
Moharamzad, Y., Saadat, H., Shahraki, B. N., Rai, A., Saadat, Z., Aerab-Sheibani, H., ... & Morisky, D. E. (2015). Validation of the Persian version of the 8-item Morisky Medication Adherence Scale (MMAS-8) in Iranian hypertensive patients. Global journal of health science,
Nasiri Lari, Z. Hajimonfarednejad, M. Riasatian, M. Abolhassanzadeh, Z. Iraji, A. Vojoud, M. Heydari, M. Shams, M.(2020). Efficacy of inhaled Lavandula angustifolia Mill. Essential oil on sleep quality, quality of life and metabolic control in patients with diabetes mellitus type II and insomnia. J Ethnopharmacol.
Racey, M. Whitmore, C. Alliston, P. Cafazzo, JA. Crawford, A. Castle, D. Dragonetti ,R. Fitzpatrick-Lewis, D. Jovkovic, M. Melamed, OC. Naeem, F. Senior, P. Strudwick, G.Ramdass. S, Vien. V, Selby, P. Sherifali.(2023). DTechnology-Supported Integrated Care Innovations to Support Diabetes and Mental Health Care: Scoping Review,JMIR Diabetes;8
Sartorius, N. (2022). Depression and diabetes. Dialogues in clinical neuroscience.
Schmid-Ott, G. Schallmayer, S. Calliess, IT.(2007).Quality of life in patients with psoriasis and psoriasis arthritis with a special focus on stigmatization experience. Clin Dermato;25(6): 547-54
Sinclair, AJ. Abdelhafiz, AH.(2023). Metabolic Impact of Frailty Changes Diabetes Trajectory. Metabolites. 13(2):295.
Sun, H. Saeedi, P. Karuranga, S. Pinkepank, M. Ogurtsova, K. Duncan, B. B. Magliano, D. J. (2022). IDF Diabetes Atlas: Global, regional and country-level diabetes prevalence estimates for 2021 and projections for 2045. Diabetes research and clinical practice, 183, 109119.
World Health Organization (WHO).(2016). Diabetes Iran (Islamic Republic of) country profile. [Internet].. Available from: https://www.who.int/publications/m/item/diabetesirn-country profile-iran-(islamic-republic-of)-.
Walker, J. Colhoun, H. Livingstone, S. McCrimmon, R. Petrie, J. Sattar, N., .wild, S. Scottish Diabetes Research Network Epidemiology Group. (2018). Type 2 diabetes, socioeconomic status and life expectancy in Scotland (2012–2014): a population-based observational study. Diabetologia, 61, 108-116.
The effectiveness of life therapy on passion for life, life expectancy and general and specific adherence women with diabetes type II
Abstract
The aim of the present study was to investigate the effectiveness of life therapy on enthusiasm for life, life expectancy, and general and specific follow-up in women with type 2 diabetes. The statistical population of the present study included all women with type 2 diabetes who referred to the specialized diabetes clinic Sari city in 1401 with a total of 42 people. To select a sample of 30 people who were diagnosed with type 2 diabetes and they met the criteria for entering the study,selected by purposeful sampling and were randomly divided into two groups of 15 people, control and experimental, then both groups underwent three stages of pre-test, post-test and follow-up questionnaires of passion for life and hope for life. And general and specific follow-up was provided to the subjects. Life therapy intervention for the experimental group was carried out for 8 sessions (group and weekly) of 90 minutes. There was no educational intervention for the control group. The data was analyzed using mixed variance analysis by SPSS software. The findings were praised. Life therapy in infertile women compared to Terti for the variables of passion for life (F=14.318 p=0.001 η=/0338), hope for life (F=15.147 p=0.001η=0/351), overall adherence (F=0.015) p=, F=6.663 η=0/119) and specific follow-up (p=0.004, F=9.697 η=0/257) were effective and The result continued until the follow-up time, which can be used along with other medical treatment methods in diabetes clinics in order to reduce the needs and psychological problems of women with this disease.
Keywords: Life therapy, passion for life, life expectancy, general and specific adherence, type 2 diabetes
