اثربخشی طرحواره درمانی بر سبکهای دلبستگی و صمیمیت زناشویی زوجین شهر تهران
الموضوعات :مریم محمدی 1 , علی شیرافکن کوپکن 2 , عبدالله شفیع آبادی 3 , عبدالحسن فرهنگی 4
1 - دانشجوی دکترای تخصصی مشاوره، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، تهران، ایران
2 - استادیار گروه روانشناسی، دانشگاه پیام نور مرکز سمنان، سمنان، ایران. مدعو دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، تهران، ایران. (نویسنده مسئول) Dr.alishirafkan49@pnu.ac.ir
3 - استاد گروه مشاوره، دانشگاه علامه طباطبائی، مدعو دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، تهران، ایران
4 - استادیار گروه روانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: سبکهای دلبستگی, صمیمیت زناشویی و طرحواره درمانی,
ملخص المقالة :
هدف از پژوهش حاضر بررسی اثربخشی طرحواره درمانی بر سبک های دلبستگی و صمیمیت زناشویی زوجین شهر تهران بود. روش پژوهش آزمایشی با طرح پیش آزمون، پس آزمون با گروه کنترل همراه با مرحله پیگیری 2 ماهه بود. جامعه آماری کلیه زوجین شهر تهران در سال 1398 بودند. با استفاده از روش نمونه‌گیری در دسترس تعداد 30 زوج انتخاب و سپس به شیوه تصادفی ساده در 2 گروه جایگزین شدند(هر گروه 15 زوج). گروه آزمایش تحت طرحواره درمانی قرار گرفت. از مقیاس سبک های دلبستگی کولینز(1996) و پرسشنامه صمیمیت زناشویی باگاروزی( 1997) به منظور گردآوری اطلاعات استفاده شد. تحلیل اطلاعات با نرم افزار SPSS نسخه 24 در دو بخش توصیفی و استنباطی(تحلیل واریانس آمیخته و آزمون بن فرونی) انجام پذیرفت. نتایج نشان داد درمان مذکور در مرحله پسآزمون و پیگیری اثربخشی معناداری بر سبک های دلبستگی و صمیمیت زناشویی داشته است(05/0>P). نتایج این پژوهش دارای تلویحات کاربردی جهت استفاده از برنامه های مداخلات درمانی دارد که در آن از رویکرد طرحواره درمانی جهت کاهش مشکلات زناشویی استفاده شد. همچنین بر اساس یافته های این پژوهش، می توان جهت بهبود سبک های دلبستگی و صمیمیت زناشویی زوجین از برنامه های زوج درمانی مبتنی بر طرحواره درمانی استفاده کرد.
احمدزاده اقدم، ابراهیم؛ کریمی ثانی، پرویز؛ گودرزی، محمود؛ و مرادی، امید. (1399). بررسی اثربخشی زوج درمانی با رویکرد طرحواره درمانی بر سرخوردگی و تعهد زناشویی در زوجین. نشریه روان پرستاری، 8(5)، 13-1.
اسماعیلزاد، نگین؛ و اکبری، بهمن. (1400). اثربخشی طرحواره درمانی بر خودکارآمدی جنسی، رضایت زناشویی و طرحوارههای ناسازگار اولیه در زوجین با تعارضات زناشویی. مجله دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، 64(1)، 2298-2286.
امانی، احمد؛ ثنایی ذاکر، باقر؛ نظری، علیمحمد؛ و نامداری پژمان، مهدی. (1390). اثربخشی دو رویکرد طرحواره درمانی و دلبستگی درمانی بر سبکهای دلبستگی در دانشجویان مرحله عقد. نشریه مشاوره و روان درمانی خانواده، 1(2)، 191-171.
آهی، قاسم؛ و محمدی فر، محمدعلی؛ و بشارت، محمدعلی. (1386). پایایی و اعتبار فرم کوتاه پرسشنامه طرحوارههای یانگ. نشریه روانشناسی و علوم تربیتی، 37(3)، 20-5.
بختیاری، انسیه؛ حسینی، سعیده؛ عارفی، مختار؛ افشارینیا، کریم. (1400). نقش واسطه‌ای صمیمیت زناشویی در رابطه بین سبکهای دلبستگی و نگرش به خیانت زناشویی. نشریه پژوهشهای مشاوره، 20(77)، 140-122.
تاجآبادی، زهره؛ و دهقانی، فهیمه. (1400). پیشبینی رضایت از زندگی بر اساس سبکهای دلبستگی و قدردانی در سالمندان ساکن آسایشگاه. نشریه روانشناسی پیری، 7(1)، 81-69.
تقییار، زهرا؛ پهلوانزاده، فرشاد؛ و سماوی، سید عبدالوهاب. (1395). اثربخشی طرحواره درمانی بر سرخوردگی زناشویی زنان متأهل. مجله زن و مطالعات خانواده، 9(34)، 64-49.
چراغی سیف آباد، نجمه؛ احتشامزاده، پروین؛ عسگری، پرویز؛ و جوهریفرد، رضا. (1399). بررسی و مقایسه اثربخشی طرحواره درمانی ذهنیت مدار و زوج درمانی هیجان مدار بر افزایش سبک دلبستگی ایمن و کاهش سبکهای دلبستگی اجتنابی و دوسوگرا در زوجین با تعارض زناشویی. نشریه مشاوره کاربردی، 10(2)، 98-73.
رامتین فر، هاله؛ و علیزاده، ماندانا. (1399). رابطه طرحوارههای ناسازگار اولیه با هوش هیجانی و تنظیم هیجانی در سالمندان مبتال به دیابت. فصلنامه پرستاری، مامایی و پیراپزشکی، 6(3)، 88-78.
صائمی، حسین؛ بشارت، محمدعلی؛ و اصغرنژادفرید، علیاصغر. (1398). پیش بینی سازگاری زناشویی بر اساس صمیمیت زناشویی و دشواری تنظیم هیجان. ماهنامه علوم روانشناختی، 18(78)، 646-635.
صحت، نرگس؛ شفیعآبادی، عبدالله؛ و آقایی، اصغر. (1399). اثربخشی درمان به شیوه خودمتمایزسازی بر صمیمیت زناشویی و سازگاری زوجین. مجله دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، 63(6)، 2174-2164.
صدیقی، فائزه؛ دوکانهای فرد، فریده؛ و رضاخانی، سیمین دخت. (1399). الگوی ساختاری رضایت زناشویی بر اساس ویژگیهای شخصیتی و سبکهای دلبستگی با میانجی‌گری راهبردهای مقابلهای. فصلنامه علمی پژوهشی علوم روانشناختی، 19(95)، 1486-1475.
طاهائی، ساناز السادات؛ و بنیسی، پریناز. (1401). اثربخشی آموزش ارتباط مؤثر بر سبکهای دلبستگی، نشاط اجتماعی و نگرش به عشق در زوجین. مجله رویکردی نو در علوم تربیتی، 4(2)، 114-103.
عربی، پروین؛ باقری، نسرین؛ و میرهاشمی، مالک. (1400). پیشبینی وابستگی به شبکههای اجتماعی مجازی بر اساس نارسایی هیجانی، سبکهای دلبستگی، بهزیستی روانشناختی و احساس تنهایی. نشریه روان پرستاری، 9(1)، 76-66.
فرهادی، افسون؛ صالحین، شهربانو؛ آقایان، شاهرخ؛ کرامت، افسانه؛ و طالبی، سولماز. (1399). اثربخشی واقعیت درمانی مبتنی بر نظریه انتخاب بر صمیمت زناشویی و رضایت جنسی زنان تازه متاهل. مجله مراقبت پرستاری و مامایی ابن‌سینا، 28(2)، 92-83.
قنبری، الهام؛ و امیدوار، بنفشه. (1400). مقایسه سبکهای دلبستگی و حمایت اجتماعی ادراک شده در افراد مراجعه کننده و غیر مراجعه کننده به فالگیر. نشریه علمی روانشناسی اجتماعی، 9 (59)، 56-47.
کوچی، صدیقه؛ مامی، شهرام؛ و احمدی، وحید. (1400). نقش واسطه ای راهبردهای تنظیم شناختی هیجان و خودکارآمدی اجتماعی در رابطه بین طرحواره های ناسازگار اولیه و اضطراب اجتماعی در دختران نوجوان. فصلنامه علمی پژوهشی علوم روانشناختی، 20(102)، 966-953.
کیان، فرناز؛ اعتمادی، عذرا؛ و بهرامی، فاطمه. (1399). اثربخشی زوجدرمانی گروهی هیجانمدار بر دلبستگی زوجین و شادمانی زناشویی. فصلنامه دانش و پژوهش در روان شناسی کاربردی، 21(1)، 83-72.
مخلص، حسن؛ فتاحی اندبیل، اعظم؛ و شفیعآبادی، عبدالله. (13400). ﺍﺛﺮﺑﺨﺸﯽ «درمان کوتاه راه حل -محور» ﺑﺮ صمیمیت زناشویی و خود ارزشمندی احتمالی زﻭﺟﻴﻦ ﻣﺘﻘﺎﺿﯽ ﻃﻼق. فصلنامه مدیریت ارتقای سلامت، 10(2)، 122-110.
مرتضوی، مهناز؛ رسولی، رویا؛ حسینیان، سیمین؛ و زارعی، حسن. (1399). اثربخشی برنامه پیشگیری و بهبود رابطه مبتنی بر رویکرد تلفیقی گاتمن و گلاسر بر عشق، احترام و صمیمیت زناشویی. فصلنامه پژوهشهای کاربردی روانشناختی، 11(1)، 149-137.
میرابی، میترا؛ حافظی، فریبا؛ مهرابیزاده هنرمند، مهناز؛ نادری، فرح؛ و احتشامزاده، پروین. (1400). مقایسه اثربخشی طرحواره درمانی هیجان محور و درمان کوتاه مدت راه‌حل محور بر صمیمیت زناشویی در زنان دارای تعارض زناشویی مراجعه کننده به مراکز روانشناختی. پژوهش‌نامه زنان، 12(35)، 256-241.
نصرزاده، زهرا؛ و صداقتیفرد، مجتبی. (1400). پیشبینی خرسندی زناشویی بر اساس تمایزیافتگی خود و صمیمیت زوجین در دانشجویان متاهل. فصلنامه علمی و پژوهشی روانشناسی تحلیلی شناختی، 12(44)، 55-47.
Arntz, A., Jacob, G. A., Lee, C. W., Brand-de Wilde, O. M., Fassbinder, E., Harper, R. P., ... & Farrell, J. M. (2022). Effectiveness of Predominantly Group Schema Therapy and Combined Individual and Group Schema Therapy for Borderline Personality Disorder: A Randomized Clinical Trial. JAMA psychiatry, 79(4), 287-299.
Bagarozzi, D. A. (1997). Marital intimacy needs questionnaire: Preliminary report. American Journal of Family Therapy, 25(3), 285-290.
Bean, R. C., Ledermann, T., Higginbotham, B. J., & Galliher, R. V. (2020). Associations between Relationship Maintenance Behaviors and Marital Stability in Remarriages. Journal of Divorce & Remarriage, 61(1), 62-82.
Bossio, J. A., Higano, C. S., & Brotto, L. A. (2021). Preliminary development of a mindfulness-based group therapy to expand couples’ sexual intimacy after prostate cancer: a mixed methods approach. Sexual Medicine, 9(2), 100-121.
Collins, N. L. (1996). Working models of attachment: Implications for explanation, emotion, and behavior. Journal of personality and social psychology, 71(4), 810.
Collins, N.R., & Read, S.J. (1990). Adult attachment, working models, and relationship quality in dating couples. J Personal Soc Psychol, 58, 644–663.
El Frenn, Y., Akel, M., Hallit, S., & Obeid, S. (2022). Couple’s Satisfaction among Lebanese adults: validation of the Toronto Alexithymia Scale and Couple Satisfaction Index-4 scales, association with attachment styles and mediating role of alexithymia. BMC psychology, 10(1), 1-10.
Gibby, J. G., & Whiting, J. B. (2022). Insecurity, Control, and Abuse: What Attachment Theory Can Teach Us About Treating Intimate Partner Violence. Contemporary Family Therapy, 1(2), 1-13.
Gouin, J. P., & MacNeil, S. (2019). Attachment style and changes in systemic inflammation following migration to a new country among international students. Attachment & human development, 21(1), 38-56.
Gülüm, İ. V., & Soygüt, G. (2022). Limited reparenting as a corrective emotional experience in schema therapy: A preliminary task analysis. Psychotherapy research, 32(2), 263-276.
Jones, J. D., Fraley, R. C., Ehrlich, K. B., Stern, J. A., Lejuez, C. W., Shaver, P. R., & Cassidy, J. (2018). Stability of attachment style in adolescence: An empirical test of alternative developmental processes. Child development, 89(3), 871-880.
Lawford, H. L., Astrologo, L., Ramey, H. L., & Linden-Andersen, S. (2020). Identity, Intimacy, and Generativity in Adolescence and Young Adulthood: A Test of the Psychosocial Model. Identity, 20(1), 9-21.
Overall, N. C., Pietromonaco, P. R., & Simpson, J. A. (2022). Buffering and spillover of adult attachment insecurity in couple and family relationships. Nature Reviews Psychology, 1(2), 101-111.
Phillips, K., Brockman, R., Bailey, P. E., & Kneebone, I. I. (2019). Young Schema Questionnaire–Short Form Version 3 (YSQ-S3): Preliminary validation in older adults. Aging & mental health, 23(1), 140-147.
Sorokowski, P., Sorokowska, A., Karwowski, M., Groyecka, A., Aavik, T., Akello, G., ... & Sternberg, R. J. (2021). Universality of the triangular theory of love: adaptation and psychometric properties of the triangular love scale in 25 countries. The Journal of Sex Research, 58(1), 106-115.
Tolmacz, R., Bachner-Melman, R., Lev-Ari, L., & Almagor, K. (2022). Interparental conflict and relational attitudes within romantic relationships: The mediating role of attachment orientations. Journal of Social and Personal Relationships, 39(6), 1648-1668.
Vowels, L. M., & Mark, K. P. (2020). Partners’ Daily Love and Desire as Predictors of Engagement in and Enjoyment of Sexual Activity. Journal of Sex & Marital Therapy, 1-13.
Young, J. E. (2005). Young Schema Questionnaire – Short Form 3 (YSQ-S3). New York, NY: Cognitive Therapy Center.
Young, J. E., Klosko, J. S., & Weishaar, M. E. (2003). Schema therapy. New York: Guilford, 254.
_||_
Ahmadzadehaghdam, E., Karimisani, P., Goudarzi. M., & Moradi, O. (2020). The Effectiveness of Couple Therapy with Schema Therapy Approach on Disaffection and Marital Commitment in Couples. IJPN, 8 (5), 1-13
Amani, A., Sanaie Zaker, B., Nazari, A. M., & Namdari Pajeman, M. (2011). Comparison of the Effectiveness of Schema Therapy and Attachment Therapy on Attachment Styles in Contractually Engaged Students. Family Counseling and Psychotherapy, 1(2), 171-191.
Arabi, P., Bagheri, N., & Mirhashemi, M. (2021). The Prediction Dependency on Virtual Social Networks Based on Alexithymia, Attachment Styles, Well-Being Psychological and Loneliness. IJPN, 9 (1), 66-76
Arntz, A., Jacob, G. A., Lee, C. W., Brand-de Wilde, O. M., Fassbinder, E., Harper, R. P., ... & Farrell, J. M. (2022). Effectiveness of Predominantly Group Schema Therapy and Combined Individual and Group Schema Therapy for Borderline Personality Disorder: A Randomized Clinical Trial. JAMA psychiatry, 79(4), 287-299.
Bagarozzi, D. A. (1997). Marital intimacy needs questionnaire: Preliminary report. American Journal of Family Therapy, 25(3), 285-290.
Bakhtyari, E., Hosseini, S., Arefi, M., Afsharinia, K. (2021). The Mediating Role of Marital Intimacy in the Relationship between Attachment Style and Couples' Attitude Towards Infidelity. QJCR, 20 (77), 122-140
Bossio, J. A., Higano, C. S., & Brotto, L. A. (2021). Preliminary development of a mindfulness-based group therapy to expand couples’ sexual intimacy after prostate cancer: a mixed methods approach. Sexual Medicine, 9(2), 100-121.
Catino, M., Rocchi, S., & Marzetti, G. V. (2022). The network of interfamily marriages in’Ndrangheta. Social Networks, 68(1), 318-329.
Cheraghi Saifabad, N., Ehtshamzadeh, P., Askari, P., & Johari Fard, R. (2019). Investigating and comparing the effectiveness of mind-oriented schema therapy and emotional-oriented couple therapy on increasing secure attachment style and reducing avoidant and ambivalent attachment styles in couples with marital conflict. Journal of Applied Counseling, 10(2), 73-98.
Collins, N. L. (1996). Working models of attachment: Implications for explanation, emotion, and behavior. Journal of personality and social psychology, 71(4), 810.
Collins, N.R., & Read, S.J. (1990). Adult attachment, working models, and relationship quality in dating couples. J Personal Soc Psychol, 58, 644–663.
El Frenn, Y., Akel, M., Hallit, S., & Obeid, S. (2022). Couple’s Satisfaction among Lebanese adults: validation of the Toronto Alexithymia Scale and Couple Satisfaction Index-4 scales, association with attachment styles and mediating role of alexithymia. BMC psychology, 10(1), 1-10.
Fadaei moghadam, M., Khoshakhlagh, H., & Rezaei Jamalooei, H. (2022). Comparison of the efficacy of schema-based couple therapy and McKay's cognitive approach on controlling emotions and conflict resolution styles inconflicting couples. Monthly Journal of Psychological Science, 21(113), 1037-1050.
Farhadi, A., Salehin, S., Aghayan, S., Keramat, A., & Talebi S. (2020). The Effectiveness of Reality Therapy Based on Choice Theory on Marital Intimacy and Sexual Satisfaction of Newly Married Women. Avicenna J Nurs Midwifery Care, 28 (2),, 83-92
Ghanbari, E., & Omidvar, B. (2021). Comparison of attachment styles, cognitive emotion regulation and perceived social support in people who approached a fortune teller and those who did not. Scientific Journal of Social Psychology, 9(59), 47-56.
Gibby, J. G., & Whiting, J. B. (2022). Insecurity, Control, and Abuse: What Attachment Theory Can Teach Us About Treating Intimate Partner Violence. Contemporary Family Therapy, 1(2), 1-13.
Gouin, J. P., & MacNeil, S. (2019). Attachment style and changes in systemic inflammation following migration to a new country among international students. Attachment & human development, 21(1), 38-56.
Gülüm, İ. V., & Soygüt, G. (2022). Limited reparenting as a corrective emotional experience in schema therapy: A preliminary task analysis. Psychotherapy research, 32(2), 263-276.
Hazan, C., & Shaver, P. R. (1990). Love and work: An attachment-theoretical perspective. Journal of Personality and social Psychology, 59(2), 270.
Jones, J. D., Fraley, R. C., Ehrlich, K. B., Stern, J. A., Lejuez, C. W., Shaver, P. R., & Cassidy, J. (2018). Stability of attachment style in adolescence: An empirical test of alternative developmental processes. Child development, 89(3), 871-880.
Kian, F., etemadi, O., & Bahrami, F. (2020). The Impact of Emotionally Focused Group Couple Therapy on the Couple Attachment and Marital Happiness. Knowledge & Research in Applied Psychology, 21(1), 72-83.
Kouchi, S., Mami, S., & Ahmadi, V. (2021). The mediating role of cognitive emotion regulation strategies and social self-efficacy in the relationship between early maladaptive schemas and social anxiety in adolescent girls. Journal of Psychological Science, 20(102), 953-966.
Lu, F., Huang, X., Xu, E., Chung, C. N., & He, X. (2022). Instrumental love: Political marriage and family firm growth. Management and Organization Review, 18(2), 279-318.
Masumi Tabar, Z., Afshariniya, K., Amiri, H., & Hosseini, S. A. (2021). The effectiveness of emotional schema therapy on emotional regulation problems and marital satisfaction of maladaptive women of the first decade of life. Monthly Journal of Psychological Science, 19(95), 1497-1506.
Mirabi, M., Hafezi, F., Mehrabizadehonarmand, M., Naderi, F., & Ehteshamzadeh, P. (2021). The Comparison Effect of Emotion-Oriented Schema Therapy and Solution- Focused Brief Therapy (SFBT) on marital intimacy in Women with Marital Conflicts Referring to Psychological Centers. Women Studies, 12(35), 241-256.
Mokhles, H., Fattahi Andbil, A., & Shafiabady A. (2021). The Effectiveness “Solution -Focused Brief Therapy” on Marital Intimacy and Contingencies of Self-Worth in Divorce Applicant Couples. JHPM , 10 (2), 110-122
Mortazavi, M., Rasooli, R., Hoseinian, S., & Zareei, H. (2020). Effectiveness of the Prevention and Relationship Enhancement Program Based on Gottman & Glaser's Integrated Approach to Love, Respect, and Marital Intimacy. Journal of Applied Psychological Research, 11(1), 137-149.
Nasrzadeh, Zahra; and Sadaghati Fard, Mojtabi. (1400). Predicting marital satisfaction based on self-differentiation and intimacy of couples in married students. Journal of Analitical-Cognitive Psycholoy, 12(44), 55-47.
Overall, N. C., Pietromonaco, P. R., & Simpson, J. A. (2022). Buffering and spillover of adult attachment insecurity in couple and family relationships. Nature Reviews Psychology, 1(2), 101-111.
Phillips, K., Brockman, R., Bailey, P. E., & Kneebone, I. I. (2019). Young Schema Questionnaire–Short Form Version 3 (YSQ-S3): Preliminary validation in older adults. Aging & mental health, 23(1), 140-147.
Sehhat, N., Shafiabadi, A., & Aghaei, A. (2021). Effectiveness of the Treatment Through Self-Differentiation on the Couples’ Marital Intimacy and Adjustment. medical journal of mashhad university of medical sciences, 63(6), 2164-2174.
Sempértegui, G. A., Karreman, A., Arntz, A., & Bekker, M. H. (2013). Schema therapy for borderline personality disorder: A comprehensive review of its empirical foundations, effectiveness and implementation possibilities. Clinical psychology review, 33 (3), 426-447.
Sorokowski, P., Sorokowska, A., Karwowski, M., Groyecka, A., Aavik, T., Akello, G., ... & Sternberg, R. J. (2021). Universality of the triangular theory of love: adaptation and psychometric properties of the triangular love scale in 25 countries. The Journal of Sex Research, 58(1), 106-115.
Tolmacz, R., Bachner-Melman, R., Lev-Ari, L., & Almagor, K. (2022). Interparental conflict and relational attitudes within romantic relationships: The mediating role of attachment orientations. Journal of Social and Personal Relationships, 39(6), 1648-1668.
Young, J. E. (2005). Young Schema Questionnaire – Short Form 3 (YSQ-S3). New York, NY: Cognitive Therapy Center.
Young, J. E., Klosko, J. S., & Weishaar, M. E. (2003). Schema therapy. New York: Guilford, 254.
اثربخشی طرحواره درمانی بر سبکهای دلبستگی و صمیمیت زناشویی زوجین شهر تهران
هدف از پژوهش حاضر بررسی اثربخشی طرحواره درمانی بر سبکهای دلبستگی و صمیمیت زناشویی زوجین شهر تهران بود. روش پژوهش آزمایشی با طرح پیش آزمون، پس آزمون با گروه کنترل همراه با مرحله پیگیری 2 ماهه بود. جامعه آماری کلیه زوجین مراجعه کننده به مرکز مشاوره ژرفا منطقه 3 شهر تهران در سال 1398 بودند. با استفاده از روش نمونه‌گیری در دسترس تعداد 30 زوج که نمره بالاتر از 262 و بالاتر در فرم کوتاه پرسشنامه طرحواره یانگ(2005) کسب کردند انتخاب و سپس به شیوه تصادفی ساده در یک گروه آزمایش(15 زوج) و یک گروه کنترل(15 زوج) جایگزین شدند. گروه آزمایش تحت طرحواره درمانی قرار گرفتند؛ اما گروه کنترل هیچ‌گونه مداخلهای دریافت نکرد و در لیست انتظار باقی ماندند. از مقیاس تجدیدنظر شده سبکهای دلبستگی بزرگسالان کولینز(1996) و پرسشنامه نیازهای صمیمیت زناشویی باگاروزی( 1997) به منظور گردآوری اطلاعات استفاده شد. تجزیه و تحلیل اطلاعات به دست‌آمده از اجرای پرسشنامهها از طریق نرمافزار SPSS نسخه 24 در دو بخش توصیفی و استنباطی(تحلیل واریانس آمیخته و آزمون بنفرونی) انجام پذیرفت. نتایج نشان داد درمان مذکور در مرحله پسآزمون و پیگیری نسبت به گروه کنترل اثربخشی معناداری بر سبکهای دلبستگی و صمیمیت زناشویی زوجین داشته است(05/0>P). نتایج این پژوهش دارای تلویحات کاربردی جهت استفاده از برنامههای مداخلات درمانی دارد که در آن از رویکرد طرحواره درمانی جهت کاهش مشکلات زناشویی استفاده شد. همچنین بر اساس یافتههای این پژوهش، میتوان جهت بهبود سبکهای دلبستگی و صمیمیت زناشویی زوجین از برنامههای زوج درمانی مبتنی بر طرحواره درمانی استفاده کرد.
کلیدواژهها: سبکهای دلبستگی، صمیمیت زناشویی و طرحواره درمانی.
استادیار گروه روانشناسی، دانشگاه پیام نور مرکز سمنان، سمنان، ایران. مدعو دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، تهران، ایران.
مقدمه
خانواده به عنوان بخشی واحدی اجتماعی توصیف شده است که میتواند شخصیت انسانها را در درون خود شکل بدهد و این کانون با پیوند زناشویی زن و مرد و ازدواج آنها با هم شکل میگیرد(کاتینو1 و همکاران، 2022). به طوری که میتوان گفت که نیاز به صمیمیت و عشق زن و مرد را به سوی هم کشانده و پیوند زناشویی بین آنها شکل میگیرد(لو2 و همکاران، 2022). همچنین در اهمیت کانون خانواده و زندگی زناشویی میتوان گفت که ازدواج به عنوان موهبتی بزرگ و مهمترین و عالیترین رسم اجتماعی که از گذشته مورد تاکید بوده است، نیازهای عاطفی و ایمنی افراد بزرگسال و بقای نسل بشر را حفظ میکند و از این رو، روابط زناشویی پایدار و رضایت بخش فراهم کننده نتایج مثبت بسیار مانند سلامت روانشناختی مثبت، سلامت جسمی و رشد، برای اعضای خانواده و فراهم شدن محیطی مناسب برای رشد کودکان و ارتقاء رشد و سلامتی سایر اعضای خانواده است. یکی از عواملی که در تداوم و یا تعارض در روابط بین فردی و زناشویی زوجین نقش مهمی ایفا میکند سبکهای دلبستگی3 است(الفرن4 و همکاران، 2022) که به به الگوهای کارکردی درونی5 افراد در روابط صمیمانه اشاره دارد(اورال6 و همکاران، 2022) و این الگوها شامل بازنماییهای ذهنی از خود و دیگران است و اساس درک و انتظارات مردم از روابط و راهنمای تعاملات و تجارب اجتماعی آنها محسوب میشود(هازن و شاور7، 1990).
نظریه دلبستگی توسط بالبی مطرح شده است و در این نظریه سه سبک دلبستگی متفاوت شامل ایمن، مضطرب/ دوسوگرا و اجتنابی تعریف شده است(تولماسز8 و همکاران، 2022) و افراد دلبسته ایمن بیشتر خواهان حمایت هستند و سعی در تعدیل هیجانات و حل و فصل کردن آنها دارند(گیبی و وایتینگ9، 2022). برعکس افراد دارای وابستگی مضطرب/دوسوگرا وابسته و محتاج و دوسوگرا معرفی میشوند. این افراد مضطرب، وسواسی و در انتخابها دچار تردید هستند. افراد دارای سبک دلبستگی اجتنابی در بزرگسالان کسانی هستند که وابستگی و نیاز به حمایت و تمایل به اجتناب از صمیمیت را انکار میکنند(روگرز10 و همکاران، 2007؛ به نقل از قنبری و امیدوار، 1400). بر اساس نظریه بالبی، سیستم دلبستگی تحت شرایط استرسزا و در روابط زناشویی دوباره فعال میشود و وقتی این سیستم فعال میشود زوجین دارای سبکهای مختلف دلبستگی به شیوههایی که مبین باورهای آنها در مورد خود و دیگران است؛ درصد تنظیم عواطف و مواجهه با افراد مهم زندگیشان؛ مانند همسر بر میآیند(فینگ11 و همکاران، 1996؛ به نقل از کیان و همکاران، 1399). بر اساس تحقیقات کیفیت دلبستگی فرد، بسیار تاثیرگذار بر کارکردهای زناشویی از جمله صمیمیت زناشویی زوجین است؛ به طوری که نتیجه یک پژوهش نشان داده است که سبک دلبستگی اضطرابی بر صمیمیت زناشویی اثر میگذارد و میزان صمیمیت زناشویی زوجین را کاهش میدهد(بختیاری و همکاران، 1400).
صمیمیت یک نیاز واقعی و ریشه دار انسان است و در چهارچوب نیاز بقا برای دلبستگی رشد میکند و آن را نزدیکی، تشابه و رابطة شخصی عاشقانه یا هیجانی با دیگری میدانند که شدت کلی نیاز به آن برای هر فرد متفاوت از دیگران است(باگاروزی، 2001؛ به نقل از فرهادی و همکاران، 1399). این ویژگی به وجود تعامل بین همسران اشاره میکند و نبود یا کمبود آن یک شاخص آشفتگی در رابطه زناشویی است(هالفورد12، 2005؛ به نقل از نصرزاده و صداقتیفرد، 1400). از نظر دیدگاه مثلثی عشق، صمیمیت به عنوان یکی از مؤلفههای سه گانه مطرح شده است، بدین معنا که صمیمیت شامل احساس نزدیکی، اتصال و تجربیات مشترک در رابطه عاشقانه است(استرنبرگ13، 1986؛ به نقل از سوروکوسکی14 و همکاران، 2021). وجود سبکهای دلبستگی ایمن و صمیمیت بین زوجین سبب پایداری دوام خانواده و سلامت زوجین میشود و بر همین اساس ارائه مداخلات درمانی برای توانمند کردن زوجین در برابر مشکلات تحولی و زناشویی میتواند به تحکیم بنیان خانواده کمک کند(صحت و همکاران، 1399). از جمله مداخلات درمانی که برای بهبود مشکلات زوجین در زمینه دلبستگی و صمیمیت زناشویی به کار گرفته شده است میتوان به درمان به برنامه پیشگیری و بهبود رابطه مبتنی بر رویکرد گاتمن و گلاسر(مرتضوی، 1399)، درمان کوتاه راه‌حل محور(مخلص و همکاران، 1400)، زوج درمانی هیجانمدار(کیان و همکاران، 1399)، شیوه خودمتمایز سازی(صحت و همکاران، 1399) و گروه درمانی ذهنآگاهی اشاره کرد(باسیو15 و همکاران، 2021).
اما آنچه کمتر به آن به ویژه به صورت زوج درمانی توجه شده است، درمان مبتنی بر طرحواره16 است که مداخلهای یکپارچه بوده(گولوم و سویگوت17، 2022) که علاوه بر فنون شناختی و رفتاری از فنون تجربی به منظور آوردن انواع طرحوارهها به هشیاری فعال و غلبه بر فاصله هیجانی استفاده میکند و نقش مهمی بر بهبود مشکلات زناشویی زوجین دارد(چراغی سیفآباد و همکاران، 1399). بر اساس نظریه یانگ، طرحوارههای ناسازگار اولیه به عنوان باورها، موضوعات و الگوهای مرکزی خودتخریبگری به شمار میروند که مداوم در طول زندگی به دلیل ارضا نشدن نیازهای دوران اولیه زندگی افراد تکرار میشوند(یانگ18 و همکاران، 2003). طرحواره درمانی میتواند به اصلاح طرحوارههای ناسازگار اولیه در افراد دارای مشکلات هیجانی و روانشناختی کمک کند(آرنتز19 و همکاران، 2022). با توجه آنچه گفته شد و با توجه به شکلگیری طرحوارهها در دوران کودکی و نوجوانی و تداوم آن در دوره بزرگسالی و نقش طرحوارههای ناسازگار اولیه در روابط زناشویی و از طرف دیگر افزایش طلاق عاطفی ناشی از تعارضات و مشکلات زناشویی، به نظر میرسد آشفتگی در روابط زوجین، یک مشکل اساسی در بسیاری از جوامع، به ویژه در ایران است. بنابراین تحقیقات بنیادی و کاربردی برای پیشگیری و کمک به روابط زوجین ضرورت دارد تا از پیامدهای نامطلوب طلاق رسمی، طلاق عاطفی و ناسازگاریهای زناشویی در جامعه و خانوادهها پیشگیری شود. همچنین با توجه به تحقیقات اندک در مورد اثربخشی زوج درمانی با روش طرحواره درمانی به ویژه در روابط زناشویی(چراغی سیفآباد و همکاران، 1399؛ میرابی و همکاران، 1400)، پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی زوج درمانی با روش طرحواره درمانی بر بهبود سبکهای دلبستگی و صمیمیت زناشویی در زوجین پرداخته است. نتایج این پژوهش دارای تلویحات کاربردی جهت استفاده از برنامههای مداخلات درمانی دارد که در آن از رویکرد طرحواره درمانی جهت کاهش مشکلات زناشویی ناشی از سبکهای دلبستگی و صمیمیت زناشویی استفاده شد. همچنین بر اساس یافتههای این پژوهش، میتوان جهت بهبود مشکلات زناشویی از برنامههای زوج درمانی مبتنی بر طرحواره درمانی استفاده کرد. در راستای برآورده کردن این اهمیت پژوهشی پژوهش حاضر به این سوال پاسخ داده است که آيا طرحواره درمانی بر سبکهای دلبستگی و صمیمیت زناشویی زوجین اثربخش است؟
روش پژوهش بر مبنای هدف کاربردی و از منظر گردآوری دادهها جزء تحقیقات کمی و از نوع نیمه آزمایشی، با طرح پیش آزمون، پسآزمون با گروه کنترل همراه با پیگیری 2 ماهه بود. در این پژوهش جامعه آماری کلیه زوجین مراجعه کننده به مرکز مشاوره ژرفا منطقه 3 شهر تهران در سال 1398 بودند. در مرحله اول تعداد 98 زوج به فراخوان پژوهش برای شرکت در جلسات درمانی پاسخ مثبت دارند و به فرم کوتاه پرسشنامه طرحواره یانگ(2005) پاسخ دادند و از بین آنهایی که نمره 262(نقطه برش فرم کوتاه طرحواره یانگ) کسب کردند تعداد 30 زوج انتخاب شدند و به صورت تصادفی ساده در دو گروه جایگزین شدند(15 زوج در گروه طرحواره درمانی و 15 زوج در گروه کنترل). سپس این زوجین به سوالات مقیاس سبکهای دلبستگی و صمیمیت زناشویی به عنوان پیشآزمون پاسخ دادند و در ادامه گروه مداخله 14 جلسه طرحواره درمانی(هر هفته یک جلسه و هر جلسه 90 دقیقه) دریافت کرد و گروه کنترل در لیست انتظار باقی ماند. بعد از اتمام جلسات هر دو گروه به عنوان پس آزمون و سپس بعد از 2 ماه به عنوان مرحله پیگیری به سوالات مقیاس سبکهای دلبستگی و صمیمیت زناشویی پاسخ دادند. رضایت آگاهانه برای شرکت در پژوهش، نداشتن بیماریهای جسمی و روانشناختی خاص، دامنه سنی 25 تا 45 سال و حداقل تحصیلات متوسطه از ملاکهای ورود به پژوهش بود. غیبت بیش از 2 جلسه در طرحواره درمانی، شرکت همزمان در دیگر دورهها و مداخلات درمانی همزمان با پژوهش، عدم پاسخگویی به سوالات پسآزمون و عدم شرکت در مرحله پیگیری از ملاکهای خروج از پژوهش بود. احترام به کرامت و حقوق، حریم خصوصی، اسرار و آزادی به افراد نمونه، توضیح اهداف پژوهش برای آنها، کسب رضایت آگاهانه از آنها، اختیاری بودن پژوهش، حق خروج از مطالعه، بدون ضرر بودن مداخله درمانی، در اختیار قرار دادن نتایج در صورت تمایل به افراد نمونه و ارائه جلسات مداخله به صورت فشرده به گروه کنترل بعد از مرحله پیگیری از اصول اخلاقی رعایت شده در این پژوهش بود. این تحقیق از آمار توصیفی چون میانگین و انحراف معیار و از آمار استنباطی شامل تحلیل واریانس آمیخته و آزمون بن فرونی استفاده شد. نرم افزار تحلیل دادهها SPSS نسخه 24 بود.
جدول 1- جلسات طرحواره درمانی اقتباس از یانگ و همکاران(2003)
جلسه | عنوان جلسات | محتوای جلسه | تکلیف | زمان |
1 | برقراری ارتباط و ارزیابی اولیه | برقراری ارتباط و معرفی زوجین، بیان قواعد گروه و اهداف و معرفی دوره درمانی، تعهد گرفتن و شناخت مشکل فعلی بر تاکید بر سبکهای دلبستگی و صمیمیت زناشویی. | هر زوج طی چندروز آینده روابط خود با همسر را دقت کند و مشکلات فعلی خود را شناسایی کنند. سپس این مشکلات را طبق توضیحات جلسه بصورت اختصاصی بنویسد و در مقابل آن اهداف خود را در مورد مشکل با توجه به دوره درمان بنویسند. | 90 دقیقه |
2 | آشنا کردن زوجین با طرحوارههای خودشان، آشنا کردن آنان با مفهوم قواعد زندگی | استفاده از پرسشنامه برای مشخص شدن طرحواره هر زوج و آموزش کارکرد قواعد زندگی و نقش آنها در سبکهای دلبستگی و صمیمیت زناشویی. | تمرینهای داخل جلسه و دادن تکلیف خانگی به این صورت که زوجین مثالهای فردی از روابط برای بیرون کشیدن طرحوارهها فراهم کنند. | 90 دقیقه |
3 | بررسی شواهد عینی تأیید کننده یا رد کننده طرحوارهها | بررسی شواهد عینی تأیید کننده یا رد کننده طرحوارهها بر اساس شواهد زندگی فعلی و گذشته و بررسی طرحوارههای سالم و غیرسالم و نیز شناخت الگوهای ناکارآمد زندگی زوجین. تعریف طرحواره درمانی، تعریف طرحوارهاي ناسازگار اولیه، تعریف ویژگیهاي طرحواره هاي ناسازگار اولیه و تعریف ریشه هاي تحولی طرحوارهها از اهداف ویژه این جلسه بود. | بررسی تکالیف جلسه قبلی و همچنین زوجین مثالهای فردی از روابط برای بیرون کشیدن طرحوارهها فراهم کنند. | 90 دقیقه |
4 | بررسی نیازهای اساسی زوجین | تمرین برقراري ارتباط سالم و گفتگوي خیالی با همسر خود در منزل و خلوت خود | 90 دقیقه | |
5 | آموزش در مورد طرحوارهها و سبکهای مقابلهای | آموزش طرحوارههای ناسازگار اولیه، انواع و مشخصات آنها، توضیح سبکهای مقابلهای، برقراری ارتباط بین مشکلات زندگی فعلی و طرحوارهها. | ادامه تمرین جلسه قبلی مبنی بر برقراري ارتباط سالم و گفتگوي خیالی با همسر خود در منزل و خلوت خود | 90 دقیقه |
6 | آموزش در مورد طرحوارهها و سبکهای مقابلهای | ادامه جلسه قبل و آموزش طرحوارههای ناسازگار اولیه، انواع و مشخصات آنها، توضیح سبکهای مقابلهای، برقراری ارتباط بین مشکلات زندگی فعلی و طرحوارهها. | به عنوان تکلیف زوجین برگه اطلاعات در مورد طرحوارهها را خوب مطالعه کرده و چند موقعیت که دچار کمتر شدن میزان دلبستگی آنها در زندگی زناشویی و کمتر شدن میزان صمیمیت میشوند را در زندگی زناشویی خود در نظر بگیرند و نوع طرحوارهاي که در آن هنگام برانگیخته میشود و با آن مرتبط است را بنویسند و سبکهاي مقابلهاي خود را براي کنار آمدن با آن طرحواره را نیز مشخص نمایند. | 90 دقیقه |
7 | آشنا کردن راهبردهای شناختی طرحواره درمانی با تأکید بر نقش هیجانهای اولیه | آموزش و تمرین راهبردهای شناختی طرحواره درمانی با تأکید بر نقش هیجانهای اولیه. | تکلیف گروهی و خانگی به این صورت بود که درون مایههای هیجانی مربوط به زندگی فردی را بیرون بکشند. | 90 دقیقه |
8 | استفاده از راهبردهای شناختی | ارائه منطق تکنیکهای شناختی و استعاره جنگ، اجرای آزمون اعتبار طرحواره، استفاده از سبک درمانی رویارویی همدلانه، تعریف جدید از شواهد تأیید کننده طرحواره. | به عنوان تکلیف زوجین تا جلسه بعد چند مورد از رفتارهاي طرحواره را در نظر گرفتند، طرحواره زیربنایی آن، شواهد تأیید کننده و رد کننده آن را یادداشت | 90 دقیقه |
9 | آشنا کردن زوجین با تکنیکهای شناختی | ارزیابی مزایا و معایب پاسخهای مقابلهای افراد، برقراری گفتگو بین جنبه طرحواره و جنبه سالم، آموزش تدوین و ساخت کارهای آموزشی. | به عنوان تکلیف زوجین زوجین در منزل بین جنبه طرحواره و جنبه سالمشان با استفاده از تکنیک صندلی خالی گفتگویی برقرار سازند و بنویسند. | 90 دقیقه |
10 | آشنا کردن زوجین با راهبرهای تجربی | ارائه منطق تکنیک تجربی و اهداف آن، ربط دادن تصویر ذهنی گذشته به زمان حال، انجام گفتگوی خیالی. | به عنوان تکلیف زوجین یک نامه به فردي که در دوران کودکی به آنها آسیب رسانده نوشتند و ارسال نکرده و در جلسه به همراه خود آورند. | 90 دقیقه |
11 | آشنا کردن زوجین با نقش هیجانها | آموزش و تمرین نقش هیجانها و قواعد زندگی در الگوهای رفتاری، آموزش و تمرین راهبردهای الگوشکنی رفتاری با تأکید برتعدیل قواعد زندگی و هیجانها. | تکلیف خانگی و گروهی به این صورت بود که برقراری ارتباط بین طرحوارهها و قواعد حاکم بر زندگی شخصی را تمرین کنند. | 90 دقیقه |
12 | الگوشکنی رفتاری | ارائه منطق تکنیکهاي رفتاري، بیان هدف تکنیکهاي رفتاري، تعیین فهرست جامعی از رفتارهاي خاص به عنوان موضوع تغییر، اولویت بندي رفتارها براي الگوشکنی ارائه راههایی براي تهیه فهرست رفتار و مشخص کردن مشکل سازترین و افزایش انگیزه براي تغییر رفتار. | زوجین به عنوان تکلیف، طی چند روز آینده چند موقعیتی که سرخورده شده را در زندگی در نظر گرفته و توجه کنند که چه احساسی داشتهاند و چه فکري کرده و چه رفتاري انجام دادهاند و در صورت بروز رفتار مشکل آفرین، رفتار سالم جایگزین را مقابل آن بنویسند. | 90 دقیقه |
13 | تکنیکهای رفتاری | تمرین رفتارهای سالم از طریق تصویرسازی و ایفای نقش، غلبه بر موانع تغییر رفتار، ایجاد تغییرات رفتاری مهم در زندگی. | از زوجین خواسته که براي رفتاري که هنوز در آن تغییري ایجاد نشده با پرسیدن این سوال از خود "اگر این طرحواره را نداشتم چه کار میکردم؟" رفتار جایگزین را بیابند و مزایا و معایب تغییر در برابر عدم تغییر را یادداشت کنند. | 90 دقیقه |
14 | جمعبندی و اختتام | خلاصه جلسات قبل، بررسی تکالیف انجام شده و رفع اشکال، جمع بندی و نتیجه گیری نهایی با کمک اعضا، ارائه پس آزمون مربوط، تشکر و خداحافظی و قرار گذاشتن برای اجرای مرحله پیگیری | - | 90 دقیقه |
ابزار پژوهش
فرم کوتاه پرسشنامه طرحواره یانگ نسخه سوم20(YSQ-S3) یانگ(2005): این پرسشنامه 75 سوالی پنج حوزه اصلی و 15 خرده مقیاس را اندازهگیری میکند. نمرهگذاری آن بر اساس طیف 6 درجه ای لیکرت صورت میگیرد به این صورت کاملا غلط، 1 نمره، تقریبا غلط 2 نمره، بيشتر درست است تا غلط 3 نمره، اندکی درست 4 نمره، تقریبا درست 5 نمره و کاملا درست 6 نمره تعلق میگیرد.. در پژوهشها آلفای کرونباخ در دامنه 83/0 تا 93/0 به دست آمده است که نشان دهنده آلفای بسیار خوب پرسشنامه است(کوچی و همکاران، 1400). در خارج از کشور برای بررسی قابلیت اعتماد پرسشنامه از آلفای کرونباخ استفاده شده است که ضرایب مولفهها در دامنه 63/0 تا 85/0 گزارش شده است (فیلیپس21 و همکاران، 2019). در پژوهش حاضر پایایی مقیاس محاسبه و به روش آلفای کرونباخ، ضریب کل سوالات در مرحله پیش آزمون، 72/0، مرحله پس آزمون 82/0 و مرحله پیگیری 76/0 به دست آمد.
مقیاس تجدیدنظر شده سبکهای دلبستگی بزرگسالان22(RAAS) کولینز23(1996): این مقیاس یک ابزار خودارزیابی از مهارتهای ایجاد روابط و خودتوصیفی شیوه شکلدهی روابط دلبستگی نسبت به چهرههای دلبستگی نزدیک است و توسط کولینز و رید(1990) بر اساس نظریه هازن و شاور(1987) با 21 سوال طراحی و اعتباریابی شده است و سپس توسط کولینز(1996) تجدیدنظر شده و به 18 تقلیل یافته است و سه زیر خرده مقیاس شامل سبک نزدیک بودن(دلبستگی ایمن24) با سوالات 1، 6، 8، 12، 13 و 17؛ سبک اضطرابی(دلبستگی ناایمن دوسوگرا25) با سوالات 3، 4، 9، 10، 11 و 15؛ سبک وابستگی(دلبستگی ناایمن اجتنابی26) با سوالات 2، 5، 14، 16، 17 و 18 را اندازهگیری میکند. سوالات مقیاس توسط علامت گذاري روي يك مقياس 5 درجه اي از نوع ليكرت شامل کاملا مخالفم نمره 1، تا حدودی مخالفم نمره 2، نه مخالف و نه موافق نمره 3، تا حدودی موافق نمره 4 و کاملا موافق نمره 5 نمرهگذاری ميشود. پایایی مقیاس با ضریب کرونباخ توسط سازندگان آن بررسی و ضرایب برای دلبستگی ایمن 81/0، دلبستگی ناایمن اجتنابی 78/0، دلبستگی ناایمن دوسوگرا 85/0 و کل سوالات 71/0 به دست آورده و همچنین ضریب آزمون-بازآزمون آن بررسی و ضرایب برای دلبستگی ایمن 68/0، دلبستگی ناایمن اجتنابی 71/0 و دلبستگی ناایمن دوسوگرا 52/0 و معنادار در سطح 01/0 به دست آمده است(کولینز و رید، 1990). در داخل ایران پایایی آزمون با ضریب آلفای کرونباخ برای دلبستگی ایمن 71/0، دلبستگی ناایمن دوسوگرای اضطرابی 90/0 و دلبستگی ناایمن اجتنابی 760/0 و کل سوالات 71/0 گزارش شده است(عربی و همکاران، 1400). در خارج از کشور برای بررسی همسانی درونی مقیاس با استفاده از آلفای کرونباخ، ضرایب برای دلبستگی ایمن 73/0، دلبستگی ناایمن دوسوگرای اضطرابی 75/0 و دلبستگی ناایمن اجتنابی 80/0 به دست آمده است(جونز27 و همکاران، 2018). در یک پژوهش دیگر ضرایب برای دلبستگی ایمن 72/0، دلبستگی ناایمن دوسوگرای اضطرابی 67/0 و دلبستگی ناایمن اجتنابی 75/0 گزارش شده است (گوین و مکنیل28، 2019). در پژوهش حاضر پایایی مقیاس محاسبه و به روش آلفای کرونباخ، ضریب کل سوالات در مرحله پیش آزمون، 71/0، مرحله پس آزمون 80/0 و مرحله پیگیری 90/0 به دست آمد.
پرسشنامه نیازهای صمیمیت زناشویی29 (MINQ) باگاروزی30( 1997): این پرسشنامه شامل 41 سوال و 8 مولفه ﺻﻤﻴﻤﻴﺖ ﻋﺎﻃﻔﻲ31 با سوالات 1، 2، 3، 4 و 5؛ صمیمیت رواﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻲ32 با سوالات 6، 7، 8، 9 و 10؛ ﺻﻤﻴﻤﻴﺖ ﻋﻘﻼﻧﻲ33 با سوالات 11، 12، 13، 14 و 15؛ ﺻﻤﻴﻤﻴﺖ ﺟﻨﺴﻲ34 با سوالات 16، 17، 18، 19 و 20؛ ﺻﻤﻴﻤﻴﺖ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ35 سوالات 21، 22، 23، 24 و 25؛ ﺻﻤﻴﻤﻴﺖ ﻣﻌﻨﻮي36 با سوالات 26، 27، 28، 29، 30 و 31؛ ﺻﻤﻴﻤﻴﺖ زﻳﺒﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻲ37 سوالات 31، 33، 34، 35 و 36؛ ﺻﻤﻴﻤﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ- ﺗﻔﺮﻳﺤﻲ38 با سوالات 37، 38، 39 و 40، 41 را اندازهگیری میکند. نمرهگذاری پرسشنامه در طیف 10 درجهای لیکرت از 1 (اﻳﻦ ﻧﻴﺎز اﺑﺪا در ﻣﻦ وﺟﻮد ﻧﺪارد) تا 10 (ﻛﺎﻣﻼ اﻳﻦ ﻧﻴﺎز در ﻣﻦ ﻗﻮي اﺳﺖ) درﺟﻪ ﺑﻨﺪي ﺷﺪه اﺳﺖ. این پرسشنامه در ایران ترجمه و روایی محتوایی آن تایید و برای بررسی پایایی از آلفای کرونباخ استفاده شده است که ضریب 94/0 به دست آمده است(اعتمادی، 1384؛ به نقل از صحت و همکاران، 1399). در پژوهش حاضر پایایی مقیاس محاسبه و به روش آلفای کرونباخ، ضریب کل سوالات در مرحله پیش آزمون، 81/0، مرحله پس آزمون 80/0 و مرحله پیگیری 90/0 به دست آمد.
یافتهها
میانگین و انحراف معیار سن گروه طرحواره درمانی 07/31 و 096/4 در زنان و 20/35 و 629/3 در مردان بودند. میانگین و انحراف معیار سن گروه کنترل 13/31 و 734/4 در زنان و 93/34 و 061/4 در مردان بودند. میزان آماره t-test بدست آمده حاصل از مقایسه فراوانی‌های 2 گروه در متغیر سن به لحاظ آماری معنادار نمی‌باشد که نشان دهنده همتا بودن دو گروه از نظر سن میباشد. میزان آماره خی دو آمده حاصل از مقایسه 2 گروه در متغیر تحصیلات به لحاظ آماری معنادار نمی‌باشد که نشان دهنده همتا بودن دو گروه از نظر تحصیلات میباشد.
جدول 2-میانگین و انحراف معیار متغیرهای وابسته گروه آزمایش و گروه کنترل
متغیرهای وابسته | مرحله سنجش | طرحواره درمانی | گروه کنترل | ||||||||||||
میانگین | انحراف معیار | میانگین | انحراف معیار | ||||||||||||
زن | مرد | زن | مرد | زن | مرد | زن | مرد | ||||||||
دلبستگی اضطرابی | پیش آزمون | 73/20 | 33/21 | 704/0 | 113/1 | 60/20 | 07/21 | 737/0 | 163/1 | ||||||
پس آزمون | 13/15 | 07/15 | 990/0 | 884/0 | 40/20 | 93/20 | 056/1 | 280/1 | |||||||
پیگیری | 27/15 | 07/15 | 961/0 | 884/0 | 47/20 | 93/20 | 060/1 | 280/1 | |||||||
دلبستگی اجتنابی | پیش آزمون | 47/14 | 13/16 | 681/3 | 774/2 | 20/14 | 07/15 | 489/3 | 011/3 | ||||||
پس آزمون | 47/10 | 33/11 | 066/2 | 059/2 | 13/13 | 47/14 | 997/2 | 386/2 | |||||||
پیگیری | 47/10 | 47/11 | 066/2 | 031/2 | 20/13 | 53/14 | 981/2 | 295/2 | |||||||
دلبستگی ایمن | پیش آزمون | 47/8 | 80/8 | 642/1 | 568/1 | 87/8 | 60/9 | 846/1 | 549/1 | ||||||
پس آزمون | 33/12 | 93/12 | 380/2 | 8311 | 20/9 | 60/9 | 935/1 | 549/1 | |||||||
پیگیری | 33/12 | 87/12 | 380/2 | 767/1 | 20/9 | 67/9 | 935/1 | 633/1 | |||||||
صمیمیت بدنی | پیش آزمون | 40/24 | 67/23 | 910/0 | 900/0 | 33/23 | 73/23 | 724/0 | 799/0 | ||||||
پس آزمون | 93/28 | 13/29 | 634/3 | 295/2 | 67/23 | 07/24 | 633/1 | 792/1 | |||||||
پیگیری | 93/28 | 07/29 | 634/3 | 251/2 | 67/23 | 00/24 | 633/1 | 852/1 | |||||||
صمیمیت اجتماعی/ تفریحی | پیش آزمون | 27/25 | 00/24 | 314/2 | 330/2 | 93/24 | 47/25 | 712/3 | 295/2 | ||||||
پس آزمون | 00/30 | 87/29 | 338/3 | 583/3 | 33/25 | 53/25 | 994/3 | 264/2 | |||||||
پیگیری | 00/30 | 80/29 | 338/3 | 590/3 | 33/25 | 60/25 | 994/3 | 261/2 | |||||||
صمیمیت زیبا شناختی | پیش آزمون | 13/33 | 67/30 | 070/7 | 662/6 | 60/30 | 00/30 | 169/7 | 681/7 | ||||||
پس آزمون | 37/36 | 47/35 | 943/6 | 249/5 | 87/30 | 00/30 | 060/7 | 681/7 | |||||||
پیگیری | 67/36 | 47/35 | 945/6 | 249/5 | 87/30 | 07/30 | 060/7 | 796/7 | |||||||
صمیمیت معنوی | پیش آزمون | 40/24 | 20/24 | 808/0 | 146/1 | 73/23 | 00/24 | 884/0 | 845/0 | ||||||
پس آزمون | 33/29 | 27/29 | 543/1 | 486/1 | 93/23 | 00/24 | 884/0 | 845/0 | |||||||
پیگیری | 27/29 | 27/29 | 624/1 | 486/1 | 00/24 | 00/24 | 926/0 | 845/0 | |||||||
صمیمیت جنسی | پیش آزمون | 27/26 | 33/26 | 636/4 | 244/3 | 47/26 | 73/27 | 603/3 | 693/3 | ||||||
پس آزمون | 87/30 | 73/30 | 438/4 | 282/2 | 53/26 | 80/27 | 662/3 | 610/3 | |||||||
پیگیری | 73/30 | 73/30 | 399/4 | 282/2 | 53/26 | 87/27 | 662/3 | 681/3 | |||||||
صمیمیت عقلانی | پیش آزمون | 67/24 | 67/25 | 410/2 | 839/1 | 93/25 | 80/24 | 658/2 | 111/2 | ||||||
پس آزمون | 53/28 | 47/28 | 642/1 | 846/1 | 93/25 | 93/24 | 658/2 | 251/2 | |||||||
پیگیری | 47/28 | 47/28 | 727/1 | 816/1 | 93/25 | 00/25 | 658/2 | 236/2 | |||||||
صمیمیت روانشناختی | پیش آزمون | 27/26 | 33/26 | 636/4 | 244/3 | 00/26 | 27/27 | 505/3 | 863/3 | ||||||
پس آزمون | 87/30 | 73/30 | 438/4 | 282/2 | 07/26 | 33/27 | 575/3 | 792/3 | |||||||
پیگیری | 73/30 | 73/20 | 399/4 | 282/2 | 07/26 | 47/27 | 575/3 | 871/3 | |||||||
صمیمیت عاطفی | پیش آزمون | 80/23 | 27/24 | 941/0 | 799/0 | 73/23 | 40/23 | 799/0 | 828/0 | ||||||
پس آزمون | 27/29 | 67/28 | 187/2 | 457/3 | 07/24 | 47/23 | 792/1 | 990/0 | |||||||
پیگیری | 27/29 | 67/28 | 017/2 | 457/3 | 00/24 | 47/23 | 852/1 | 990/0 | |||||||
جدول 2-میانگین و انحراف معیار سبکهای دلبستگی و صمیمیت زناشویی به تفکیک مراحل سنجش(پیش آزمون، پس آزمون و پیگیری) را نشان میدهد. از آنجایی که مقادیر آزمون شاپیرو-ویلکز در هیچ یك از مراحل معنیدار نبود (05/0<P)، لذا میتوان نتیجه گرفت که توزیع نمرات نرمال میباشد از تحلیل واریانس آمیخته استفاده شده است که نتایج آن در جدول 3 آمده است.
جدول 3- نتایج اثرات درون گروهی و بین گروهی سبکهای دلبستگی و صمیمیت زناشویی
متغیرهای وابسته | منابع تغییر | آماره F | معنیداری | ضریب تاثیر | توان آماری |
دلبستگی اجتنابی | گروه | 156/242 | 001/0 | 812/0 | 999/0 |
جنسیت | 651/1 | 204/0 | 029/0 | 244/0 | |
گروه×جنسیت | 654/0 | 422/0 | 012/0 | 125/0 | |
دلبستگی اضطرابی | گروه | 152/8 | 006/0 | 127/0 | 801/0 |
جنسیت | 862/3 | 054/0 | 065/0 | 489/0 | |
گروه×جنسیت | 001/0 | 999/0 | 001/0 | 050/0 | |
دلبستگی ایمن | گروه | 461/19 | 001/0 | 258/0 | 991/0 |
جنسیت | 360/1 | 248/0 | 024/0 | 209/0 | |
گروه×جنسیت | 003/0 | 960/0 | 001/0 | 050/0 | |
صمیمیت بدنی
| گروه | 537/62 | 001/0 | 528/0 | 999/0 |
جنسیت | 072/0 | 790/0 | 001/0 | 058/0 | |
گروه×جنسیت | 313/0 | 578/0 | 006/0 | 085/0 | |
صمیمیت اجتماعی/ تفریحی
| گروه | 843/14 | 001/0 | 210/0 | 966/0 |
جنسیت | 019/0 | 891/0 | 001/0 | 052/0 | |
گروه×جنسیت | 358/0 | 552/0 | 006/0 | 091/0 | |
صمیمیت زیبا شناختی
| گروه | 812/5 | 019/0 | 094/0 | 659/0 |
جنسیت | 455/0 | 503/0 | 008/0 | 102/0 | |
گروه×جنسیت | 062/0 | 804/0 | 001/0 | 057/0 | |
صمیمیت معنوی
| گروه | 290/210 | 001/0 | 790/0 | 999/0 |
جنسیت | 002/0 | 965/0 | 001/0 | 050/0 | |
گروه×جنسیت | 155/0 | 695/0 | 003/0 | 067/0 | |
صمیمیت جنسی
| گروه | 602/5 | 021/0 | 091/0 | 643/0 |
جنسیت | 499/0 | 483/0 | 009/0 | 107/0 | |
گروه×جنسیت | 535/0 | 468/0 | 009/0 | 111/0 | |
صمیمیت عقلانی
| گروه | 087/14 | 001/0 | 201/0 | 958/0 |
جنسیت | 466/0 | 498/0 | 008/0 | 103/0 | |
گروه×جنسیت | 637/1 | 206/0 | 028/0 | 242/0 | |
صمیمیت روانشناختی | گروه | 149/8 | 006/0 | 127/0 | 801/0 |
جنسیت | 509/0 | 478/0 | 009/0 | 108/0 | |
گروه×جنسیت | 545/0 | 463/0 | 010/0 | 112/0 | |
صمیمیت عاطفی | گروه | 776/74 | 001/0 | 572/0 | 999/0 |
جنسیت | 762/0 | 387/0 | 013/0 | 138/0 | |
گروه×جنسیت | 085/0 | 772/0 | 002/0 | 059/0 |
نتایج جدول 3- نشان داد که زوج درمانی طرحوارهای بر بهبود سبکهای دلبستگی و صمیمیت زناشویی زوجین معنادار است. همچنین عامل جنسیت معنادار نبودند نشان دهنده اثربخش بودن طرحواره درمانی به یک اندازه بر سبکهای دلبستگیِ و صمیمیت زناشویی زنان و مردان است. در ادامه مقایسهی دو به دوی میانگین تعدیل مراحل آزمون(پیش آزمون، پس آزمون و پیگیری) در نمرات سبکهای دلبستگی و صمیمیت زناشویی نشان داد که تفاوت میانگین پیشآزمون با پسآزمون(اثر مداخله) و تفاوت میانگین پیش آزمون با پیگیری(اثر زمان) بیشتر و معنادارتر از تفاوت میانگین پسآزمون و پیگیری(اثر ثبات مداخله) است که اين نشان دهنده آن است که طرحواره درمانی بر سبکهای دلبستگی و صمیمیت زناشویی در مرحله پس آزمون تاثیر داشته است و تداوم اين تاثیر در مرحله پيگيري را نیز در برداشته است.
بحث و نتیجهگیری
هدف از پژوهش حاضر بررسی اثربخشی طرحواره درمانی بر سبکهای دلبستگی و صمیمیت زناشویی زوجین شهر تهران بود. نتایج نشان داد طرحواره درمانی در مرحله پسآزمون و پیگیری نسبت به گروه کنترل اثربخشی معناداری بر بهبود سبکهای دلبستگی زوجین داشته است. این نتیجه دست آمده با نتایج تحقیقات چراغی سیف آباد و همکاران (1399) همسویی دارد که نشان دادهاند که طرحواره درمانی بر بهبود سبک دلبستگی ایمن و کاهش میزان سبکهای دلبستگی اجتنابی و اضطرابی در زوجین موثر بوده است. همچنین احمدزاده اقدم و همکاران(1399) نشان دادهاند که زوج درمانی به روش طرحواره درمانی باعث کاهش سرخوردگی زناشویی و افزایش تعهد زناشویی در زوجین شده است. همچنین میرابی و همکران(1400) نشان دادند که طرحواره درمانی بر افزایش صمیمیت زناشویی در زنان دارای تعارض زناشویی اثربخش است. در تبیین طرحواره درمانی بر بهبود دلبستگی اجتنابی و اضطرابی(سبکهای دلبستگی ناایمن میتوان گفت که در تبیین اثربخشی طرحواره درمانی بر سبک دلبستگی ناایمن زوجین میتوان گفت که سبکهای دلبستگی یکی از مؤثرترین عوامل در پیشبینی کیفیت روابط بینفردی و زوجی است، سبکهای دلبستگی اجتنابی و اضطرابی به عنوان دلبستگیهای ناایمن زمینهساز مشکلات زناشویی هستند. سبکهای دلبستگی اجتنابی و اضطرابی به سبب فعّالسازی هیجانات منفی نقش مؤثری بر ایجاد مشکلات زناشویی و چرخه روابط ناکارآمد دارند. رویکرد طرحواره درمانی اعتقاد بر این دارند که عدم شکلگیری دلبستگی سالم یکی از مهمترین عوامل در شکلگیری طرحوارههای ناکارآمد و ایجاد ذهنیّت طرحواره محور در زوجین است که میتواند اثرات طولانی مدت در زوجین داشته باشد(یانگ و همکاران، 2003). زمانی که زوجین در موقعیتهای مشابهای همچون طرد و رهاشدگی قرار میگیرند، ذهنیّت طرحوارهای آنها فعّال شده و در نتیجه پاسخهای هیجانی، شناختی و رفتاری آنها بر آن اساس صادر میشود (چراغی سیفآباد و همکاران، 1399). بنابراین مداخلاتی که در طرحواره درمانی همچون شناخت طرحوارهها، سبکهای مقابلهای و آشنایی با ذهنیّت طرحوارهای انجام میشود، همه در جهت شناسایی ریشه تحولی دلبستگی و اثرات آن در روابط بین فردی در بزرگسالی است. زوجین با سبکهای دلبستگی اجتنابی و اضطرابی عمدتاً از بیان هیجانات خود اجتناب میکنند و به سبب ترس از طرد و رها شدگی که دارند از صمیمت اجتناب میکنند و در نتیجه رابطه آنها پویایی و نشاط کافی را ندارد. بنابراین میتوان نتیجه گرفت که در مسیر طرحواره درمانی زوجین با طرحوارهها، ذهنیّتهای طرحوارهای و سبکهای مقابلهای خود آشنا میشوند و با ارائه مداخلات شناختی و هیجانی در جهت تعدیل آنها اقدام میکنند و در نتیجه دلبستگی زوجین در جهت ایمن تقویت میشود و ناایمن بودن دلبستگی(اجتنابی و اضطرابی) آنان کاهش پیدا میکند. لذا منطقی است که گفته شود طرحواره درمانی میتواند بر سبک دلبستگی ناایمن زوجین اثربخش باشد و در طول زمان ماندگار باشد.
در تبیین طرحواره درمانی بر بهبود دلبستگی ایمن میتوان گفت که در تبیین اثربخشی طرحواره درمانی بر سبک دلبستگی ایمن زوجین میتوان گفت که سبک دلبستگی ایمن، میراث دوران کودکی در تعامل بین کودک و مراقبت کننده اولیهاش میباشد. دلبستگی، جو هیجانی حاکم بر روابط مادر-کودک است که در فضای بین کودک و سیستم خانواده به عنوان یک خمیر مایه هیجانی شکل میگیرد. رویکرد طرحواره درمانی و مؤلفههای آن دارای همپوشانی و نقطه تعامل با سبکهای دلبستگی میباشد و یکی از پنج نیاز اساسی که یانگ و همکاران(2003) به آن اشاره کردهاند نیاز به دلبستگی ایمن در فرد میباشد. همچنین پنج طرحواره حوزه طرد و بریدگی از قبیل رهاشدگی و طرد، محرومیت هیجانی، انزوای اجتماعی، بی اعتمادی/بدرفتاری و نقص و شرم، با سبکهای دلبستگی و مخصوصا سبک دلبستگی ایمن همسو میباشد(امانی و همکاران، 1390). به عنوان مثال، زوجی که دارای طرحواره محرومیت هیجانی است همواره از فقدان توجه، درک همدلانه، عدم وجود پایگاه امن، در دسترس نبودن سیستم خانواده برای توجه به نیازهای عاطفی و روانیاش، درک نشدن، به حرف دل او گوش نکردن و عدم خودافشایی رنج میبرد. اثربخشی طرحواره درمانی بر سبک دلبستگی ایمن منجر به احساس ایمنی در فرد میگردد که فرد سبک دلبستگی ایمنتری در روابط خود را نشان میدهد و احساس میکند کسی هست که احساسات او را درک کند، به او توجه کند و در دسترس باشد، تکیهگاه امنی وجود دارد و به راحتی میتواند نیازهایش را به او بگویید و بدون اضطراب خودافشایی نمایید. با تعامل بين طرحوارهها و سبکهای دلبستگی بر روی تعارضات، سلامت روان، رضامندی زناشویی، اعتماد به نفس و کاهش اضطراب، طرحواره درمانی میتواند با افزایش در سطح نمرات سبک دلبستگی ایمن به ایمنیتر شدن روابط زوجین برای شکلگیری جوی آرام کمک کرده و این خود بسترساز شناخت بیشتر و بدون انحرافهای ادراکی و سوگیرانه در محیط ایمن خواهد گردید. این بینش برای برخی دیگر از طرحوارهها که با سبک دلبستگی ایمن ارتباط دارند همخوان است، مثل طرحوارههای رهاشدگی/ بی ثباتی، طرحواره پذیرش و جلب توجه، خود تحول یافته/گرفتار و انزوای اجتماعی(امانی و همکاران، 1390). از سوی دیگر سبک دلبستگی زوجین بنا به تغییر و تحولات فرآیند رشد مجددا فعال شده و روابط بین فردی، پردازشهای عقلانی-هیجانی زوجین را تحت تأثیر قرار میدهد. از نظر بالبی ازدواج دوره انتقال است یعنی از همان دورانهایی است که تعاملات زوجین منجر به تغییر آهنگ در روابط عاطفی میشود، لذا مجددا در این دوره سبکهای دلبستگی در زوجین فعال شده و روند رفتار و باورهای زمان حال را به شدت تحت تأثیر قرار میدهند. لذا بالا بردن سطح نمرات سبک دلبستگی ایمن منجر به امنیت خاطر بیشتر، احساس اعتماد، در دسترس بودن و درک همدلانه داشتن زوجین از همدیگر میشود. لذا منطقی است که گفته شود طرحواره درمانی میتواند بر سبک دلبستگی ایمن زوجین اثربخش باشد و در طول زمان ماندگار باشد.
در تبیین طرحواره درمانی بر بهبود صمیمیت بدنی میتوان گفت که طرحواره درمانی راههای مقابله با مشکل مستقیما بررسی میشوند و معمولا با یافتن راهحلهای مناسب برای مشکلات رضایت روانشناختی حاصل میشود. از سوی دیگر این وضعیت باعث نظم و انسجام فکری میشود و آشفتگی هیجانی را و جسمانی زوجین کاهش میدهد. به این ترتیب، قابل کنترل بودن منابع هیجانی باعث میشود تا فرد سلامت روانی-جسمانی بهتری داشته باشد و بتوانند مشکلات را با آرامش بهتری حل کند. تجارب مثبت انباشه شده زوجین در مقابله با شرایط استرسزا یا مشکلات، ادراک زوجین از کیفیت رابطهشان را تغییر میدهد و به احتمال زیاد به تعاملها و رفتارهای مثبت منجر میشود. طرحواره درمانی با مطرح کردن نقش طرحوارهها و پاسخهای مقابله در مفهوم سازی مشکلات روانشناختی میتواند سهم بیشتری در تبیین مشکلات روانشناختی، جنسی و زناشویی زوجین داشته باشد(میرابی و همکاران، 1400). بنابراین طرحواره درمانی به زوجین کمک میکند که مشکلات زناشویی را کمتر کنند و وقتی زوجین مشکلات زناشویی کمتری داشته باشند، صمیمیت بدنی در آنان افزایش پیدا میکند و نسبت به نیازهای جسمانی و بدنی همدیگر پاسخگوتر هستند. لذا منطقی است گفته شود که طرحواره درمانی بر بهبود صمیمیت بدنی زوجین موثر است و اثرات آن در مرحله پیگیری تداوم دارد.
در تبیین طرحواره درمانی بر بهبود صمیمیت اجتماعی/ تفریحی میتوان گفت که زوجین که دارای طرحوارههای ناسازگار هستند به دلیل در نظر نگرفتن شرایط ویژه زندگی، نادیده گرفتن مشکلات همسر و عدم همدلی با احساسات شریک زندگی، نمیتوانند از اشتباهات خود و همسرشان چشم پوشی کنند و صمیمیت زناشویی به ویژه در زمینه مسائل اجتماعی و اوقات/فراغت(تفریح کردن) خود را از دست داده و از آنجایی که هدف طرحواره درمانی این است که طرحوارههای ناسازگار اولیه زوجین را تعدیل کند و از این طریق به زوجین کمک کند تا خود را با تجارب جدیدی که طرحواره اصلی را تأیید نمیکنند و رفتارهای کنار آمدن انطباقیتر را ایجاد میکنند، هم ساز کند. لذا در طول دوره طرحواره درمانی به زوجین کمک میشود تا طرحوارههای ناسازگار آنها تعدیل شود و به دنبال تعدیل طرحوارهها، درك، همدلی، گذشت و صمیمیت در آنها افزایش مییابد و مسائل اجتماعی و اوقات/فراغت مشترکتری را با هم در نظر میگیرند و از این طریق مشکلات زناشویی آنان در زمینه اجتماعی و تفریح کمتر میشود. لذا منطقی است که گفته شود طرحواره درمانی میتواند بر صمیمیت اجتماعی/تفریحی زوجین اثربخش باشد و در طول زمان ماندگار باشد.
در تبیین طرحواره درمانی بر بهبود صمیمیت زیبا شناختی میتوان گفت که طرحواره درمانی، بر الگوهاي خود ویرانگر تفکر، احساس و رفتاري که از دوران کودکی فرد ریشه گرفته و در سراسر طول زندگی فرد تکرار میشود، تمرکز میکند که در چارچوب واژههاي طرحواره درمانی، این الگوها طرحوارههاي ناسازگار اولیه نامیده میشوند(یانگ و همکاران، 2003). عدم ارضا و ناکامی در برآورده شدن نیازهاي بنیادی(نیاز به امنیت و پذیرش، هویت، خودانگیختگی و تفریح و خویشتن داري) در دوران کودکی فرد، موجب شکلگیري طرحوارههاي مختل میشوند. واضح است که طرحوارههای ناسازگار اولیه همیشه خود را در جریان یک رابطه نشان میدهند و این طرحوارهها معمولا زمانی آشکار میشوند که انسانها در روند زندگی و در تعامل با دیگران، به ویژه رابطه زناشویی به گونهای عمل میکنند که طرحوارههای آن ها تأیید شود، حتی اگر برداشت اولیه آنها نادرست باشد. بنابراین طرحواره درمانی با تعدیل این طرحوارهها به کمک زوجین میآید و مشکلات زناشویی آنان را کاهش میدهد و از این طریق زوجین صمیمیت زیباشناختی بیشتری را تجربه میکنند. لذا منطقی است گفته شود که طرحواره درمانی بر بهبود صمیمیت زیبا شناختی زوجین موثر است و اثرات آن در مرحله پیگیری تداوم دارد.
در تبیین طرحواره درمانی بر بهبود صمیمیت معنوی میتوان گفت که طرحواره درمانی، میتواند به زوجین در دسترسی و پردازش دوباره هیجانهای اساسی مرتبط با طرحوارهها برای کمک به ایجاد ذهنیت بزرگسال سالم و راهبردهای مقابله سازگارانه موثر باشد. طرحوارهدرمانی میتواند به زوجین آشفته به صورت درمان فردی یا به شیوه زوج درمانی برای تعدیل طرحوارههای ناسازگار اولیه استفاده شود(یانگ و همکاران، 2003). همچنین در زوجدرمانی طرحواره محور، به مشکلات از دیدگاه دیگری نگاه میشود که اجازه تغییر عمیق شخصیت را میدهد و میتواند به اجتناب از بن بست رابطه میان زوجین کمک کند و باعث بحث برد –برد میان آنها شود. در این رویکرد بر روی طرحوارههای زمینهای زوجین کار شده و به این شیوه، میتوان تا حدود زیادی سنگ بنای شخصیت را تغییر داد و باعث حل مشکلات پایدار میان زوجین شد. بنابراین طرحوارهها میتوانند در ایجاد، حفظ و تداوم مشکالا و تعارضات زناشویی و ارتباطی درازمدت بین زوجین تاثیرگذار باشند و از طریق تاثیرگذاری بر کنشهایی که به اعضای خانواده در انطباق با نیازها و شرایط جدید یاری میکنند. همچنین برداشتها، منابع و نیروهای بالقوهای که خانواده در اختیار دارد، مشکالتی در روابط زوجین و اعضای خانواده ایجاد کنند. بنابراین چنین شرایطی میتواند بر کارکردهای معنوی زوجین هم تاثیرگذار باشد. لذا منطقی است گفته شود که طرحواره درمانی بر بهبود صمیمیت معنوی زوجین موثر است و اثرات آن در مرحله پیگیری تداوم دارد.
در تبیین طرحواره درمانی بر بهبود صمیمیت جنسی میتوان گفت که طرحوارههای ناسازگار اولیه بین هر یک از زوجین، الگوهای هیجانی و شناختی خودآسیبرسانی هستند که در ابتدای تحول و تحول در ذهن شکل گرفتهاند و به سختی قابل تغییر هستند. طبق این توصیف، زوجین این پژوهش یاد گرفتند به کمک راهبردهای درمانی این رویکرد از قبیل بررسی شواهد تأ سود و زیان، برقراری گفتگو میان جنبه سالم و جنبه طرحواه و غیره جهت تغییر در سیستم ارزیابی خود، بازسازی و تغییر در طرحوارههای ناکارآمد و تغییر ناکارآمد و همچنین با استفاده فنون تجربی، بازوالدینی در حین کار با تصاویر ذهنی، تصویرسازی ذهنی وقایع آسیبزا، نوشتن نامه به عنوان تکلیف خانگی و تصویرسازی ذهنی به منظور الگوشکنی جهت سازماندهی مجدد هیجانی، یادگیریهای جدید، تنظیم عواطف بین فردی و نیز خود آرامشدهی زمینه را برای حضور سالم و موفق در موقعیتهای زناشویی فراهم سازد(فدائی مقدم و همکاران، 1401) و از این طریق زوجین نیازهای هیجانی همدیگر را بپذیرند و نسبت به نیازهای هیجانی و جنسی هم پاسخگوتر باشند. لذا منطقی است گفته شود که طرحواره درمانی بر بهبود صمیمیت جنسی زوجین موثر است و اثرات آن در مرحله پیگیری تداوم دارد.
در تبیین طرحواره درمانی بر بهبود صمیمیت عقلانی میتوان گفت که طرحواره درمانی یک الگو برای الگوشکنی رفتاری را فراهم میآورد و و این راهبرد به زوجین کمک میکند تا برای جایگزین کردن الگوهای رفتاری سازگار به جای پاسخهای مقابلهای ناسازگار و ناکارآمد، تکالیف رفتاری را طرحریزی و اجرا کنند (سمپرتوگوی39 و همکاران، 2013). یکی دیگر از ویژگیهای طرحواره درمانی پذیرش عادی و طبیعی بودن نیازهای هیجانی است. طرحواره درمانی با تأکید بر تغییر سبکهای مقابلهای ناسازگار و طرحوارههای ناسازگار شکل گرفته در دوران کودکی و تبیین نحوه اثرگذاری آنها در پردازش و رویارویی با رویدادهای زندگی در درمان و ارائه تکنیکهای شناختی و رفتاری می پردازد و همچنین با تأکید بر جایگزین کردن الگوهای رفتاری، شناختی و شخصیتی سازگارتر و جدیدتر به جای سبکها و راهبردهای مقابلهای ناکارآمد فرصتی را برای بهبود راهبردهای نظمجویی شناختی هیجان برای شرایط پرفشار روانی مانند مشکلات و تعارضات زناشویی فراهم میآورد و زوجین در چنین شرایطی کمتر با الگوهای رفتاری، شناختی و شخصیتی منفی و ناسازگارانه مانند عدم بخشودگی خود، دیگران و موقعیتها درگیر میشوند و با مقابله با این الگوها میتوانند تواناییهای فکری و عقلانی بالاتری را کسب کنند. لذا منطقی است گفته شود که طرحواره درمانی بر بهبود صمیمیت عقلانی زوجین موثر است و اثرات آن در مرحله پیگیری تداوم دارد.
در تبیین طرحواره درمانی بر بهبود صمیمیت روانشناختی میتوان گفت که طرحواره درمانی به زوجین کمك میکند تا به جای سرکوبی هیجانات و احساسات خود، آنها را به عنوان بخش جداییناپذیر زندگی خود پذیرفته و دیدگاه جدیدی نسبت به آنها اتخاذ کنند. براساس مطالعات انجام شده میتوان نتیجه گرفت که آموزش طرحواره درمانی و به کارگیری تکنیكهای شناختی و هیجانی میتواند طرحوارههای ناسازگار اولیه را تغییر داده و با تخلیه هیجانات و بهبود عواطف و احساسات منفی باعث بهبود مشکلات تنظیم هیجانی زوجین میشود(میرابی و همکاران، 1400؛ معصومی تبار و همکاران، 1399). همچنین میتوان گفت که طرحواره درمانی به درمانگر کمك میکند تا مشکلات مزمن و عمیقتر تعریف کرده، آنها را به گونهای قابل درک سازماندهی کنند. با به کارگیری این مدل افراد میتوانند طرحواره های ناسازگار اولیه خود را به صورت ناهمخوان ببینند، در نتیجه با آگاهی از وجود آنها، برای رها شدن از مشکلات انگیزه بیشتری پیدا کنند که مشکلات زناشویی خود را کم کنند و از این طریق صمیمیت روانشناختی خود را بهبود ببخشند. لذا منطقی است گفته شود که طرحواره درمانی بر بهبود صمیمیت روانشناختی زوجین موثر است و اثرات آن در مرحله پیگیری تداوم دارد.
در تبیین طرحواره درمانی بر بهبود صمیمیت عاطفی میتوان گفت که مولفههای اصلی طرحواره درمانی بر این تصور است که هر یک از زوجین یک طرحواره کلی دارند و در موقعیتهای خاص آنها فعال میشوند. هدف طرحواره درمانگر شناسایی این طرحوارهها و تلاش در جهت اصلاح یا تغییر آنها است. طرحواره درمانی بنا به مشکلات زوجین میتواند به صورت کوتاه، میان مدت و یا بلندمدت به بهبود مشکلات زناشویی زوجینی که صمیمیتی کمی نسبت به همد دارند کمک کند. یانگ و همکاران(2003) معتقدند که زوجینی که طرحواره رهاشدگی دارند از برقراری روابط صمیمانه اجتناب میکنند چون میترسند که فرد موردنظر را از دست بدهند. آنها ممکن است که همسری را انتخاب کنند که نمیتواند متهد باشد و رابطه پایداری برقرار کند تا در نتیجه آنها طرحوارهها تایید گردد. بنابراین طرحواره درمانی با کار بر روی این طرحوارههای ناسازگار اولیه به زوجین کمک میکنند که دیدگاه پایدارتری نسبت به زندگی زناشویی خود داشته باشند و این دیدگاه میتواند به بهبود صمیمیت عاطفی آنان کمک کند. لذا منطقی است گفته شود که طرحواره درمانی بر بهبود صمیمیت عاطفی زوجین موثر است و اثرات آن در مرحله پیگیری تداوم دارد.
از آنجایی که این پژوهش تنها بر روی زوجین مراجعه کننده به مرکز مشاوره ژرفا در منطقه 3 شهر تهران صورت گرفته است، در تعميم نتايج اين پژوهش به زوجین در سایر شهرها به دليل تفاوتهاي فرهنگي، قومي و اجتماعي اشاره باید احتیاط لازم توسط پژوهشگران و استفاده کنندگان از نتایج این پژوهش صورت گیرد. پیشنهاد میشود پژوهشهای مشابه در دیگر شهرها و فرهنگهای دیگر اجرا شود تا نتایج پژوهشهای انجام شده با هم قابل مقایسه باشد و به بتوان رفع محدودیت این پژوهش کمک کرد. اقدام به پژوهشهای کاربردی با موضوعاتی مشابه در زمینه اثربخشی طرحواره درمانی بر کاهش سایر مشکلات زوجین صورت گیرد. همچنین مرحله پیگیری در این پژوهش 2 ماهه بود، بر این اساس پیشنهاد میشود در پژوهشهای بعد با لحاظ کردن مرحله پیگیری بلندمدتتر و طولانیتر(بیش از شش ماه یا حتی یک سال) به به بررسی تداوم و ماندگاری طرحواره درمانی بر روی زوجین پرداخته شود. در سطح عملی، یافتههای پژوهش حاضر میتواند برای تدوین برنامهها و مداخلات درمانی مبتنی بر طرحوارهها برای کمک به کاهش مشکلات زناشویی زوجین در مراکز مشاوره خانواده مورد استفاده قرار گیرد. در این راستا پیشنهاد میشود که در مراکز مشاوره و خدمات روانشناختی خانواده با برگزاری کارگاههای روانشناختی مانند طرحواره درمانی به کاهش مشکلات زناشویی زوجین کمک شود.
Reference
Ahmadzadehaghdam, E., Karimisani, P., Goudarzi. M., & Moradi, O. (2020). The Effectiveness of Couple Therapy with Schema Therapy Approach on Disaffection and Marital Commitment in Couples. IJPN, 8 (5), 1-13
Amani, A., Sanaie Zaker, B., Nazari, A. M., & Namdari Pajeman, M. (2011). Comparison of the Effectiveness of Schema Therapy and Attachment Therapy on Attachment Styles in Contractually Engaged Students. Family Counseling and Psychotherapy, 1(2), 171-191.
Arabi, P., Bagheri, N., & Mirhashemi, M. (2021). The Prediction Dependency on Virtual Social Networks Based on Alexithymia, Attachment Styles, Well-Being Psychological and Loneliness. IJPN, 9 (1), 66-76
Arntz, A., Jacob, G. A., Lee, C. W., Brand-de Wilde, O. M., Fassbinder, E., Harper, R. P., ... & Farrell, J. M. (2022). Effectiveness of Predominantly Group Schema Therapy and Combined Individual and Group Schema Therapy for Borderline Personality Disorder: A Randomized Clinical Trial. JAMA psychiatry, 79(4), 287-299.
Bagarozzi, D. A. (1997). Marital intimacy needs questionnaire: Preliminary report. American Journal of Family Therapy, 25(3), 285-290.
Bakhtyari, E., Hosseini, S., Arefi, M., Afsharinia, K. (2021). The Mediating Role of Marital Intimacy in the Relationship between Attachment Style and Couples' Attitude Towards Infidelity. QJCR, 20 (77), 122-140
Bossio, J. A., Higano, C. S., & Brotto, L. A. (2021). Preliminary development of a mindfulness-based group therapy to expand couples’ sexual intimacy after prostate cancer: a mixed methods approach. Sexual Medicine, 9(2), 100-121.
Catino, M., Rocchi, S., & Marzetti, G. V. (2022). The network of interfamily marriages in’Ndrangheta. Social Networks, 68(1), 318-329.
Cheraghi Saifabad, N., Ehtshamzadeh, P., Askari, P., & Johari Fard, R. (2019). Investigating and comparing the effectiveness of mind-oriented schema therapy and emotional-oriented couple therapy on increasing secure attachment style and reducing avoidant and ambivalent attachment styles in couples with marital conflict. Journal of Applied Counseling, 10(2), 73-98.
Collins, N. L. (1996). Working models of attachment: Implications for explanation, emotion, and behavior. Journal of personality and social psychology, 71(4), 810.
Collins, N.R., & Read, S.J. (1990). Adult attachment, working models, and relationship quality in dating couples. J Personal Soc Psychol, 58, 644–663.
El Frenn, Y., Akel, M., Hallit, S., & Obeid, S. (2022). Couple’s Satisfaction among Lebanese adults: validation of the Toronto Alexithymia Scale and Couple Satisfaction Index-4 scales, association with attachment styles and mediating role of alexithymia. BMC psychology, 10(1), 1-10.
Fadaei moghadam, M., Khoshakhlagh, H., & Rezaei Jamalooei, H. (2022). Comparison of the efficacy of schema-based couple therapy and McKay's cognitive approach on controlling emotions and conflict resolution styles inconflicting couples. Monthly Journal of Psychological Science, 21(113), 1037-1050.
Farhadi, A., Salehin, S., Aghayan, S., Keramat, A., & Talebi S. (2020). The Effectiveness of Reality Therapy Based on Choice Theory on Marital Intimacy and Sexual Satisfaction of Newly Married Women. Avicenna J Nurs Midwifery Care, 28 (2),, 83-92
Ghanbari, E., & Omidvar, B. (2021). Comparison of attachment styles, cognitive emotion regulation and perceived social support in people who approached a fortune teller and those who did not. Scientific Journal of Social Psychology, 9(59), 47-56.
Gibby, J. G., & Whiting, J. B. (2022). Insecurity, Control, and Abuse: What Attachment Theory Can Teach Us About Treating Intimate Partner Violence. Contemporary Family Therapy, 1(2), 1-13.
Gouin, J. P., & MacNeil, S. (2019). Attachment style and changes in systemic inflammation following migration to a new country among international students. Attachment & human development, 21(1), 38-56.
Gülüm, İ. V., & Soygüt, G. (2022). Limited reparenting as a corrective emotional experience in schema therapy: A preliminary task analysis. Psychotherapy research, 32(2), 263-276.
Hazan, C., & Shaver, P. R. (1990). Love and work: An attachment-theoretical perspective. Journal of Personality and social Psychology, 59(2), 270.
Jones, J. D., Fraley, R. C., Ehrlich, K. B., Stern, J. A., Lejuez, C. W., Shaver, P. R., & Cassidy, J. (2018). Stability of attachment style in adolescence: An empirical test of alternative developmental processes. Child development, 89(3), 871-880.
Kian, F., etemadi, O., & Bahrami, F. (2020). The Impact of Emotionally Focused Group Couple Therapy on the Couple Attachment and Marital Happiness. Knowledge & Research in Applied Psychology, 21(1), 72-83.
Kouchi, S., Mami, S., & Ahmadi, V. (2021). The mediating role of cognitive emotion regulation strategies and social self-efficacy in the relationship between early maladaptive schemas and social anxiety in adolescent girls. Journal of Psychological Science, 20(102), 953-966.
Lu, F., Huang, X., Xu, E., Chung, C. N., & He, X. (2022). Instrumental love: Political marriage and family firm growth. Management and Organization Review, 18(2), 279-318.
Masumi Tabar, Z., Afshariniya, K., Amiri, H., & Hosseini, S. A. (2021). The effectiveness of emotional schema therapy on emotional regulation problems and marital satisfaction of maladaptive women of the first decade of life. Monthly Journal of Psychological Science, 19(95), 1497-1506.
Mirabi, M., Hafezi, F., Mehrabizadehonarmand, M., Naderi, F., & Ehteshamzadeh, P. (2021). The Comparison Effect of Emotion-Oriented Schema Therapy and Solution- Focused Brief Therapy (SFBT) on marital intimacy in Women with Marital Conflicts Referring to Psychological Centers. Women Studies, 12(35), 241-256.
Mokhles, H., Fattahi Andbil, A., & Shafiabady A. (2021). The Effectiveness “Solution -Focused Brief Therapy” on Marital Intimacy and Contingencies of Self-Worth in Divorce Applicant Couples. JHPM , 10 (2), 110-122
Mortazavi, M., Rasooli, R., Hoseinian, S., & Zareei, H. (2020). Effectiveness of the Prevention and Relationship Enhancement Program Based on Gottman & Glaser's Integrated Approach to Love, Respect, and Marital Intimacy. Journal of Applied Psychological Research, 11(1), 137-149.
Nasrzadeh, Zahra; and Sadaghati Fard, Mojtabi. (1400). Predicting marital satisfaction based on self-differentiation and intimacy of couples in married students. Journal of Analitical-Cognitive Psycholoy, 12(44), 55-47.
Overall, N. C., Pietromonaco, P. R., & Simpson, J. A. (2022). Buffering and spillover of adult attachment insecurity in couple and family relationships. Nature Reviews Psychology, 1(2), 101-111.
Phillips, K., Brockman, R., Bailey, P. E., & Kneebone, I. I. (2019). Young Schema Questionnaire–Short Form Version 3 (YSQ-S3): Preliminary validation in older adults. Aging & mental health, 23(1), 140-147.
Sehhat, N., Shafiabadi, A., & Aghaei, A. (2021). Effectiveness of the Treatment Through Self-Differentiation on the Couples’ Marital Intimacy and Adjustment. medical journal of mashhad university of medical sciences, 63(6), 2164-2174.
Sempértegui, G. A., Karreman, A., Arntz, A., & Bekker, M. H. (2013). Schema therapy for borderline personality disorder: A comprehensive review of its empirical foundations, effectiveness and implementation possibilities. Clinical psychology review, 33 (3), 426-447.
Sorokowski, P., Sorokowska, A., Karwowski, M., Groyecka, A., Aavik, T., Akello, G., ... & Sternberg, R. J. (2021). Universality of the triangular theory of love: adaptation and psychometric properties of the triangular love scale in 25 countries. The Journal of Sex Research, 58(1), 106-115.
Tolmacz, R., Bachner-Melman, R., Lev-Ari, L., & Almagor, K. (2022). Interparental conflict and relational attitudes within romantic relationships: The mediating role of attachment orientations. Journal of Social and Personal Relationships, 39(6), 1648-1668.
Young, J. E. (2005). Young Schema Questionnaire – Short Form 3 (YSQ-S3). New York, NY: Cognitive Therapy Center.
Young, J. E., Klosko, J. S., & Weishaar, M. E. (2003). Schema therapy. New York: Guilford, 254.
Abstract
The purpose of this study was to effectiveness of schema therapy on attachment styles and marital intimacy of couples in Tehran city. This semi-experimental study was conducted with a pretest-posttest design with control group and follow-up 2 month. In this study the statistical population was all couples referred to Jarfa counseling center in district 3 of Tehran city in year 2020. In the first stage, using convenience sampling method, 30 couples with score 262 and above in schema questionnaire–short form of Young (2005) were selected and then randomly divided into one experimental group (15 couples) and one control group (15 couples) were replaced and experimental group underwent schema therapy, but the control group received no therapy and remained in the waiting list. To collect data revised version adult attachment scale Collins (1996) and marital intimacy needs questionnaire (MINQ) of Bagarozzi (1997). Data analysis was performed using SPSS-24 software in two sections: descriptive and inferential (analysis of variance with repeated measures and Bonferroni). The results of the study showed that of schema therapy in post-test and follow up had a significant effect on attachment styles and marital intimacy of couples (P<0.05). This study's results have practical implications for the use of therapeutic intervention programs in which the schema therapy approach was employed to reduce marital problems. Besides, on the basis of the findings of this study, the couple therapy training programs based on schema therapy can be exploited to improve attachment styles and marital intimacy of couples.
Keyword: attachment styles, marital intimacy and schema therapy.
[1] . Catino
[2] . Lu
[3] . Attachment Styles
[4] . El Frenn
[5] . Internal Working Models
[6] . Overall
[7] . Hazan & Shaver
[8] . Tolmacz
[9] . Gibby & Whiting
[10] . Rogers
[11] . Fing
[12] . Halford
[13] . Sternberg
[14] . Sorokowski
[15] . Bossio
[16] . Schema Therapy
[17] . Gülüm & Soygüt
[18] . Young
[19] . Arntz
[20] . Young Schema Questionnaire – Short Form Version 3 (YSQ-S3)
[21] . Phillips
[22] . Revised Version Adult Attachment Scale (RAAS)
[23] . Collins
[24] . Secure Attachment Style
[25] . Ambivalent Attachment Style
[26] . Avoidant Attachment Style
[27] . Jones
[28] . Gouin & MacNeil
[29] . Marital Intimacy Needs Questionnaire (MINQ)
[30] . Bagarozzi
[31] . Emotional Intimacy
[32] . psychology Intimacy
[33] . Rational Intimacy
[34] . Sexual Intimacy
[35] . Psychical Intimacy
[36] . Spiritual Intimacy
[37] . Aesthetic Intimacy
[38] . Aocial And Recreational Intimacy
[39] . Sempértegui
