نقش خاندان‌های حکومتگر در دوره‌ ساسانیان با تکیه بر آثار باستان‌شناسی

الموضوعات :

ایرج رجبی ¹ , شهرام جلیلیان ² , جواد سخا ³ , مهناز سرپیشگی ⁴

1 - گروه تاریخ، داشکده علوم انسانی ،دانشگاه ازاد اسلامی، ابهر
2 - گروه تاریخ، دانشگاه شهید چمران، اهواز،ایران
3 - گروه تاریخ، دانشگاه ازاد، ابهر،ایران
4 - گروه تاریخ، دانشگاه ازاد، ابهر،ایران

تاريخ الإرسال : 14 الأحد , ربيع الثاني, 1445 تاريخ التأكيد : 22 الأربعاء , جمادى الأولى, 1445 تاريخ الإصدار : 15 الأحد , محرم, 1446

الکلمات المفتاحية: اسپاهبد, اسپندیاد, زیک, ساسان, سورن پهلو, کارن پهلو, مهران,

ملخص المقالة :

شاهنشاهی ساسانی نه تنها از نظر ساختار اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و دینی دارای ویژگی‌های منحصر به فردی بود، بلکه از لحاظ شرایط جغرافیایی و وسعت قلمرویش نیز برجسته بود. بر طبق گزارش‌های تاریخی، پس از سقوط اشکانیان و به قدرت رسیدن ساسانیان، تمام ساختار اجتماعی ـ سیاسی جامعه و نیز نظام خاندانی، به‌عنوان یکی از نمادهای اصلی تداوم قدرت خاندان‌های حکومتگر، به عصر ساسانی منتقل شد. طی دوران اشکانی و ساسانی، اداره تمام امور کشور در دست «هفت خاندان» بود. این خاندان‌ها به‌عنوان اصلی‌ترین پایه‌های حفظ، پایداری و استمرار حاکمیت سیاسی در ایران محسوب می‌شدند. حوزه نفوذ سیاسی این خاندان‌ها در دوران باستان بسیار گسترده و قابل توجه است، به نحوی که نه تنها در بسیاری از مواقع، عزل و نصب پادشاهان به دست آن‌ها انجام می¬شد، بلکه گاهی تشکیل حکومت نیز توسط این خاندان‌ها صورت می¬گرفت. پژوهش حاضر در صدد است، به بررسی نقش خاندان¬های حکومتگر در دوره¬ ساسانی بپردازد. آثار باستان‌شناسی و گزارش‌های تاریخی مبنای این مطالعه بوده است. تاکنون پژوهش جامع و مستقلی دربارة خاندان¬های حکومتگر، جایگاه اجتماعی ـ سیاسی و تأثیرات آن‌ها در تحولات دوره ساسانی انجام نشده است و لذا اطلاعات بسیار اندک و پراکنده‌ای دربارة آن‌ها و عملکردشان در دستگاه سیاسی ایران وجود دارد.

المصادر:

ابن اثیر، عزالدين ابی الحسن(1374). تاریخ کامل، جلد 2، ترجمه محمد حسین روحانی. تهران : اساطیر.
ابن اعثم کوفی، ابو محمد احمد. (1372). الفتوح، ترجمه محمد بن احمد مستوفی هروی، به تصحیح غلامرضا طباطبایی. تهران : انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
ابن بلخی. (1374). فارسنامه، تصحیح گاي لسترنج و رینولد آلن نیکلسن، توضیح و تحشیه از منصور رستگار فسایی. شیراز: بنیاد فارس شناسی، چاپ اول.
ابن مسکویه، احمد بن علی. (1369). تجارب الامم، جلد اول، ترجمه ی ابوالقاسم امامی. تهران: نشر سروش.
بلعمی، ابوعلی. (۱۳۷۸) تاریخ نامه طبری، جلد ۱-۲، مصحح محمد روشن. تهران: نشر سروش.
بویس، مری. (۱۳۹۱). زرتشتیان باورها و آداب دینی آنها، مترجم: عسکر بهرامی. تهران: انتشارات ققنوس.
بیانی، شیرین. (1384). تاریخ ایران باستان (2) از ورود آریایی‌ها به ایران تا پایان هخامنشیان. تهران.
بیانی، شیرین. (1383). شامگاه اشکانیان و بامداد ساسانیان. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
بیوار، ا.د. (۱۳۸۷). تاریخ سیاسی ایران در دوره اشکانیان، تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانی، جلد سوم، قسمت اول، پژوهش دانشگاه کمبریج، گردآورنده: احسان یارشاطر، ترجمه حسن انوشه. تهران: انتشارات امیر کبیر.
پروکوپیوس (۱۳۹2). جنگ‌های پارسیان ایران و روم، مترجم: محمد سعیدی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
پیگولوسکایا، ن.و. (۱۳۹۱). ایران و بیزانس در سده‌های ششم و هفتم میلادی، ترجمه کامبیز میربهاء. تهران: انتشارات ققنوس.
ثعالبی، ابو منصور محمد بن عبدالملک. (1328). شاهنامه ثعالبی، ترجمه محمود هدایت. تهران: وزرارت فرهنگ.
خالقی مطلق، جلال (۱۳۹۰). فردوسی و شاهنامه سرایی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
خواندمیر، غیاث الدین (۱۳۸۰). تاریخ حبيب السير، جلد اول. تهران: نشر خيام.
دریایی، تورج (1383). شاهنشاهی ساسانی، ترجمه مرتضی ثاقب فر. تهران: ققنوس.
دریایی، تورج (1391). ناگفته‌های امپراتوری ساسانیان، ترجمه آهنـگ حقـانی، محمـود فاضـلی بیرجندی. تهران: کتاب پارسه.
دیاکونوف، میخائیل میخائیلوویج (۱۳۹۰). تاریخ ایران باستان، ترجمه روحی ارباب. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
دینوری، احمدبن داود (۱۳71). اخبار الطوال، ترجمه محمود مهدوی دامغانی. تهران: نشر نی.
رجبی، پرویز (1383). هزاره‌های گمشده، جلد پنجم. تهران: انتشارات توس.
رستگار فسائی، منصور (۱۳۸۸). فرهنگنامه¬ای شاهنامه. تهران: نشر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ریپکا، یان (۱۳۸۱). تاریخ ادبیات ایران از دوران باستان تا قاجاریه، ترجمه عیسی شهابی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
زرین کوب، عبدالحسين (1377). تاریخ مردم ایران (۱) ایران قبل از اسلام. تهران: انتشارات امیر کبیر.
شوشتری (مهرین)، عباس (۱34۲). ایران نامه ( کارنامه ایرانیان). تهران: آسیا ، ج 4.
شهبازی، شاهپور (1389). تاریخ ساسانیان، ترجمه بخش ساسانیان از کتاب تاریخ طبری و مقایسه آن با تاریخ بلعمی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
طبری، محمد بن جریر (1352). تاریخ طبری، جلد دوم، مصحح: ابوالقاسم پاینده،ج2. تهران: بنیاد فرهنگ ایران، چاپ اول.
فرای. ریچاردنلسون (1383). تاریخ سیاسی ایران در دوره ساسانیان، تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانی، جلد سوم، قسمت اول. پژوهش دانشگاه کمبریج، گردآورنده: احسان یارشاطر، ترجمه حسن انوشه. تهران: انتشارات امیر کبیر.
فرای، ریچاردنلسون (1383). تاریخ باستانی ایران، ترجمه¬ مسعود رجب نیا. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
فرح، کاوه (۱۳۹۲). سواره نظام زبدهی ساسانی، ترجمه میثم علیئی. تهران: انتشارات امیر کبیر.
کریستن سن، آرتور (1378). ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی. تهران: انتشارات صدای معاصر.
کریمان، حسین (1354). ری باستان، ج1. تهران: دانشگاه ملی ایران چاپ دوم .
کسروی، احمد (۱۳۸۸). شهر یاران گمنام. تبریز: انتشارات آیرین.
کولسنیکف، الى ایوانوویچ (۱۳۸۹). ایران در آستانه سقوط ساسانیان. مترجم: محمدرفیق یحیایی. تهران: انتشارات کندو کاو.
لوکونین، ولادیمیر گریگووریویچ (۱۳۸4). ایران ساسانی، ترجمه ی عنایت الله رضا. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
محمود آبادی، سیداصغر (۱۳۹3). تاریخ ایران در عهد ساسانیان. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.
مستوفی، حمدالله (۱۳۸۷). تاریخ گزیده، به اهتمام عبدالحسین نوایی. تهران: انتشارات امیر کبیر.
مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین (۱۳65). التنبيه و الاشراف، مترجم ابو القاسم پاینده. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
مشکور، محمدجواد (۱۳۶۷). تاریخ سیاسی ساسانیان، ج 1، تهران« دنیای کتاب، چاپ دوم.
موله، م. (1356). ایران باستان، ترجمه ژاله آموزگار. تهران: دانشگاه تهران، چاپ اول.
مهرآبادی، میترا (1372). خاندان‌های حکومتگر، با مقدمه دکتر محمد جواد مشکور و دکتر احسان اشراقی. تهران: انتشارات فتحی.
میر احمدی، مریم (۱۳۹۰). تاریخ تحولات ایرانشناسی پژوهشی در تاریخ فرهنگ ایران در دوران باستان. تهران: انتشارات طهوری.
نصرالله زاده، سیروس (۱۳۸4). نام تبارشناسی ساسانیان از آغاز تا هرمز دوم. تهران: سازمان میراث و فرهنگی کشور.
نفیسی، سعید (۱۳۸4). تاریخ تمدن ایران ساسانی. تهران: انتشارات اساطیر.
نولدکه، تئودور (1388). تاریخ ایران و عربها (تاریخ طبری)، ترجمه عباس زریاب خویی. تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ورداسپی، ابوذر (1357). ایران در پویه تاریخ. تهران: انتشارات قلم،
ویسهوفر، یوزف (1393). ایران باستان، ترجمه مرتضی ثاقب فر. تهران: ققنوس.
هرتسفلد، ارنست (۱۳۸۱). ایران در شرق باستان، ترجمه همایون صنعتی زاده. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
یاقوت حموی، یاقوب بن عبدالله (۱۳۸3). معجم البلدان، ترجمه علی نقی منزوی. تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور.
یعقوبی، احمد بن اسحاق (۱۳66). تاریخ یعقوبی، جلد ۱ و ۲، مترجم محمدابراهیم آیتی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.