بررسی تطبیقی گلستان سعدی و مقامات بدیع‌الزمان همدانی

الموضوعات : جستار نامه: ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی)

دکتر رسول عبادی ¹ (استادیار زبان و ادبیات عربی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اهر، ایران)
دکتر مریم محمدزاده ² (استادیارگروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد سلامی، واحد اهر، ایران)

تاريخ الإرسال : 15 الجمعة , رجب, 1440 تاريخ التأكيد : 15 الجمعة , رجب, 1440 تاريخ الإصدار : 07 الثلاثاء , رمضان, 1439

الکلمات المفتاحية: مقامات, بررسی تطبیقی, گلستان سعدی, بدیع‌الزمان,

ملخص المقالة :

بدیع الزمان همدانی یکی از بزرگ ترین نویسندگان عصر عباسی، فنّ جدیدی را ابداع کرد که مورد توجّه نویسندگان و شاعران آن زمان و حتّی دوره های بعد قرار گرفت. این اقبال به فن ابتکاری بدیع‌الزمان، به زبان عربی محدود نشد و ادبای سایر زبان ها نیز به پیروی از بدیع الزمان آثار ارزشمندی را تألیف نمودند. ازجمله این آثار کتاب گلستان سعدی است. سعدی در تألیف این اثر بی بدیل تا حدود زیادی از مقامات عربی تأثیر پذیرفته، تا جایی که برخی از منتقدان، گلستان را در شیوۀ انشا نوعی مقامات دانسته و مقدمۀ آن را یک مقامۀ کامل به‌حساب آورده اند. مقاله حاضر درصدد است تا گلستان سعدی را به شکل تطبیقی با مقامات بدیع‌الزمان مقایسه کرده و موارد اشتراک و اختلاف میان آن ها را به شکل واضح بیان نماید. بر اساس نتایج به‌دست‌آمده، گلستان در دوازده مورد با مقامات بدیع‌الزمان مشترک و در شش مورد با آن متفاوت است. بدین ترتیب و با عنایت به وجود موارد مشترک بیشتر نسبت به موارد اختلاف، معلوم می شود که سعدی گلستان را به شیوه مقامات و به تبعیت از سبک بدیع الزمان تألیف کرده، اما این تأثیرپذیری تقلید صرف نبوده و نبوغ سعدی در گلستان به‌وضوح نمایان است.

المصادر:

منابع:

الف: کتاب­ها

قرآن کریم. (ترجمۀ مرحوم الهی قمشه ای)

1. ابن­الطقطقی، (1339ه)، الفخری فی الآداب السلطانیه، القاهره: مکتبه العرب.

2. أمین، أحمد، (1969)، فجر­الاسلام، بیروت: دارالفکر.

3. بدیع­الزمان همدانی، أحمد بن حسین، (1990)، المقامات، شرح دکتر یوسف البقاعی، ط الثانیه، بیروت: دار الکتب العلمیه.

4. بهار، محمدتقی، (1337)، سبک‌شناسی، چاپ دوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.

5. حریری، فارس ابراهیم، (1346)، مقامه‌نویسی در ادبیات فارسی و تأثیر مقامات عربی در آن، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

6. خطیبی، حسین، (1375)، فن نثر در ادب پارسی، چاپ دوم، تهران: انتشارات زوّار.

7. ذکاوتی، علیرضا، (1364)، بدیع­الزمان همدانی و مقامه‌نویسی، چاپ اول، تهران: انتشارات اطلاعات.

8. السعافین، ابراهیم، (1987)، أصول المقامات، ط الأولی، بیروت: دار المناهل.

9. سعدی، مصلح بن عبداله، (1386)، گلستان، شرح و مقدمه خطیب رهبر، چاپ نوزدهم، تهران: انتشارات صفی علیشاه.

10. الشکعه، مصطفی، (1974). الأدب فی موکب الحضاره الإسلامیه (کتاب النثر)، ط الثانیه، بیروت: دار الکتاب اللبنانی.

11. ضیف، شوقی، (1980)، المقامه، ط الخامسه، قاهره: دار المعارف.

12. عبود، مارون، (1954)، بدیع­الزمان الهمذانی، دار المعارف.

13. قدمیاری، کرمعلی. (1383). «ترجمه، شرح و تحلیل مقامات بدیع­الزمان همدانی و مقایسه آن با مقامات حمیدی»، دکتر محمد حسینی، پایان نامة دکتری زبان و ادبیات فارسی، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.

14. قلقشندی، محمد بن عبدالله، (1987)، صبح الأعشی فی صناعه الإنشاء، شرح محمد شمس­الدین، ط الأولی، بیروت: دار الکتب العلمیه.

15. الکک، فیکتور، (1986)، بدیعات­الزمان، ط الثانیه، بیروت: دار المشرق.

16. مبارک، زکی، (1957)، النثر الفنی فی القرن الرابع، ط الثانیه، قاهره: مکتبه السعاده الکبری.

17. ندا، طه، (1991)، الأدب المقارن، ط القانیه، بیروت: دار النهضه العربیه.

ب: مجله­ها

18. حبیبی، علی‌اصغر و همکاران، (1393)، «بررسی تطبیقی مسائل فرهنگی و اجتماعی در مقامات حمیدی وهمدانی»، دانشگاه رازی کرمانشاه، دومین همایش ادبیات تطبیقی، صص 337-354.

19. عبادی، رسول، (1394)، «مقایسه خاصیت تنوع واژگان در اسلوب میان مقامات عربی و فارسی (مقامات بدیع­الزمان همدانی، أحادیث ابن­درید و مقامات حمیدی)»، کاوش­نامه ادبیات تطبیقی، دانشگاه رازی کرمانشاه، شماره 18، سال پنجم، صص 147-164.

20. ناظمیان، هومن، (1393)، «تجلی هویت ایرانی در مقامات فارسی(بر پایه مقامات حمیدی)»، دانشگاه رازی کرمانشاه، دومین همایش ادبیات تطبیقی، صص 1659-1682.