بررسی فقهی سماع در مکتب عرفا و متصوفه از منظر فقهای امامیه و اسلام
الموضوعات :مریم سیاحی 1 , هرمز اسدی کوه باد 2 , مسعود پاکدل 3
1 - دانشجوی دکتری، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد رامهرمز، دانشگاه آزاد اسلامی، رامهرمز، ایران.
2 - استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد رامهرمز، دانشگاه آزاد اسلامی، رامهرمز، ایران.
3 - استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد رامهرمز، دانشگاه آزاد اسلامی، رامهرمز، ایران.
الکلمات المفتاحية: سماع, فقه, متصوفه, فقهای امامیه, مکتب عرفا,
ملخص المقالة :
هدف از این پژوهش، بررسی فقهی سماع در مکتب عرفا و متصوفه از منظر فقهای امامیه می باشد َماع یکی از آیین‌های تصوف که عبارت است از وَجد(ذوق وشوق) حاصل از شنیدن نغمه الهی که به واسطه آن سالک به جنبش و حرکت در می‌آید. این آیین عموما در خانقاه برگزار می‌شود و اکثر صوفیان با بیان شرایطی آن را جایز و حتی برخی لازم می‌دانند، اما تعداد معدودی از بزرگان صوفیه نیز آن را جایز نمی‌شمارند. بسیاری از بزرگان صوفیه تلاش کرده‌اند با استناد به قرآن و روایات جایز بودن سماع را ثابت کنند اما در مقابل آن‌ها بیشتر فقهای شیعه و اهل سنت، سماع را در باب غناء مورد بررسی قرار داده و قائل به عدم جواز آن شده‌اند. نگارنده در این مقاله نتیجه گرفته که اولاً سماع صوفیان از مستحسنات صوفیه بوده و به رغم مخالفانی که حتی در میان خود اهل معرفت و تصوف دارد بدعت ضلالت و مذموم به شمار نمی آید؛ ثانیاً نسبت مطلق موسیقی که گاهی در مراسم سماع برخی از اقسام آن اجرا می شود و غنای محرّم شرعی نسبت عموم و خصوص من وجه بوده و همه اقسام موسیقی شرعا حرام نمی باشد و موسیقی سماع نیز غنای حرام نیست؛ و ثالثاً نسبت حرکات موزون و نمادین و رقصی که در شرع مقدس به عنوان لهو یا لغو حرام است. عموم و خصوص مطلق بوده و فقط بخشی از آن حرکات که موجب تنزل انسان از مقام انسانیت به حیوانیت است، مورد اشکال بوده و قطعا سماع چنین رقصی محسوب
ابن منظور، 1404 ق(، لسان العرب، قم: انتشارات وابسته به حوزه علمیه قم.
صدر، محمد، 137۵ ش(، اقتصادنا، شهید صدر، قم: چاپ مکتب الاعلام الاسلامی.
بروجردی، حسین، 1386 ش(، منابع فقه شیعه، تهران: فرهنگ سبز.
بهرامی قص رچمی، خلیل، 13۹۵ ش(، تاثیرآموزههای عرفان اس لامی بر اقتص اد مقاومتی در س ازمانهای دولتی و
خصوصی ایران، نشریه مطالعات اقتصاد مدیریت مالی و حسابداری، شماره 4 .
بیآزار شیرازی، عبدالکریم، 1363 ش(، رساله نوین امام خمینی ره(، تهران: موسسه انجام.
جمعی از مؤلفان، بیتا(، مجله فقه اهل بیت علیهم السلام فارسی(، قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب
اهل بیت علیهم السلام.
حلّی، مقداد بن عبد اللّه سیوری، 1414 ق(، کنز العرفان في فقه القرآن، قم: پاساژ قدس.
خلخالی، سیدمحمدمهدی موسوی، 1422 ق(، حاکمیت در اسلام یا ولایت فقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به
جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
خمینی، روح الله، 1388 ش(، آداب الصلاه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی س(.
دلبری، شهربانو، 1400 ش(، تاثیر معنویت و عرفان در اقتصاد، فصلنامه عرفان اسلامی، شماره 68 .
دوزدوزانی، ید الله، 13۹3 ش(، خمس در عصر پیامبر صلی الله علیه و آله، قم: همراز قلم.
دهخدا، علیاکبر، 1376 ش(، لغتنامه دهخدا، تهران: انتشارات جنگل.
مهنی تهرانی، محمد جواد، 1366 ش(، المباح الفقهیة في شرح الروضة البهیة، قم: وجدانی.
مهنی تهرانی، محمد جواد، 1373 ش(، عناوین الْحکام، قم: وجدانی.
زرا نژاد، منصور، 1383 ش(، اسلامی کردن علم اقتصاد، مفهوم و روش، اقتصاد اسلامی، شماره 1۵ .
زنجانی، عباس علی عمید، 1421 ق(، فقه سیاسی، تهران: انتشارات امیر کبیر.
ساموئلسن، پل، 13۵2 ش(، اقتصاد، ترجمۀ دکتر حسین پیرنیا، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ش اهرودی، س ید محمود هاش می، 1426 ق(، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم الس لام، قم: مؤس س ه دائرة
المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام.
فاضل لنکرانی، محمدجواد، 13۹4 ش(، قاعده من ملت، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار (.
فراهیدی، خلیل بن احمد، 1408 ق(، العین، قم: انتشارات امیر کبیر.
میرمعزّی، سید حسین، 1384 ش(، اسلام و نظام اقتصادی، فصلنامه اقتصاد اسلامی، شماره 3 .
قرشی، سید علیاکبر، 140۹ ق(، قاموس قرآن، قم: انتشارات حوزه علمیه قم.
لنگرودی، محمدجعفر، 1387 ش(، مبسوط ترمینولوژی حقوق، تهران: انتشارات سمت.
