حکمت واجب الوجود از منظر متکلمان مسلمان
الموضوعات : کاوش های عقلی"
1 - استادیار گروه معارف اسلامی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی دزفول، دزفول، ایران
الکلمات المفتاحية: معتزله, شیعه, اشاعره, حکمت الاهی,
ملخص المقالة :
حکمت پروردگار در آینه اندیشه متکلمان مسلمان، حاکی از علم بیمنتهای اوست.آنان با تبیین حکمت الهی و دقایق صنع و لطایف فعل، علم پروردگار را استنتاج می نمایند وبیشتر هم به علم فعلی و صفات فعلی او توجه دارند. طبق عقیده متکلمان شیعی – با غضّ نظر از آرای فلسفی آنان در این باب– تعریفی که از حکمت باری در عرصه کلام صورت گرفته عبارتست از أنّه تعالی لایفعل القبیح و لایخل بواجب که مستلزم پذیرفتار شدن قاعده حسن و قبح ذاتی عقلی میباشد؛ اینکه پدیدگان فی نفسه مشتمل بر انحاء مصالح و مفاسداند و واجب تعالی هم عالم به این مصالح و مفاسد میباشد. لذا در افعال خود امور قبیح را مرتکب نمیگردد و امر بایسته را ترک نمیگوید. متکلمان شیعی با این رأی خویش به گونهای مرزبندی با آرای اشاعره که منکر حسن و قبح ذاتی عقلیاند نمودندطبق رأی اشاعره، خداوند افعال خود را از روی مصحلت و حکمت انجام نمیدهد بلکه آنچه انجام میدهد حکمتآمیز است که آنرا هم ناشی از علم پروردگار میدانند. آنها با این بیان خواستهاند علو ذاتی پروردگار را که محکوم هیچ امر بیرون از قلمرو ذات خود نیست حفظ نمایند اما به گونهای صدور هر فعلی ولو عبثآلود را برای ذات باری تجویز کردهاند.متکلمان معتزلی که همانند متکلمان شیعی قائل به حسن و قبح ذاتی عقلیاند بر ابتناء افعال باری بر مصلحت و حکمت و عاری بودن از لغو و عبث پای میفشرند اما بیان آنها از حکمت پروردگار شبیه به حکمت در آدمیان است که برای وصول به غرض و هدفی، فعلی از او صادر میشود.
2منابع:
.2 الشافعی، حسن2023،ق، آمدی و آرای کالمیش، طبع اول، مصر: قاهره، طبع و نشر
دارالسالم.
.1 بدوی، عبدالرحمن،2832، تاریخ اندیشههای کالمی در اسالم، ترجمه حسین صابری،
چاپ دوم، بنیاد پژوهشهای اسالمی آستان قدس رضوی.
.8 جوینی، ابیالمعالی عبدالملک2047،ق، امام الحرمین، االرشاد الی قواطع االدلة فی
اصول االعتقاد، تحقیق اسعد تمیم، طبع اول، لبنان، بیروت: مؤسسه المکتب الثقافیه.
.0 حمصی رازی، سدید الدین، 2021ق،المنقذ،چاپ اول، مؤسسه نشر اسالمی جامعه
مدرسین حوزه علمیه قم.
.7 رازی، فخرالدین، 2024ق،المباحث المشرقیة، ج ،1 تحقیق محمد معتصم باهلل بغدادی،
طبع اول، بیروت: دارالکتب العلمیه.
.1 رازی، فخرالدین، 2014 ق،المطالب العالیه، ج ،2 تدوین محمد عبدالسالم شاهین، طبع
اول، بیروت: دارالکتب العلمیه.
.3 ______________، ،2014مفاتیح الغیب )تفسیر کبیر(، ج ،1 بیروت: دار احیاء
التراث العربی.
.3 ربانی گلپایگانی، علی2831،ش، ایضاح المراد فی شرح کشف المراد، چاچ اول،
انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
.2 سبحانی، جعفر، محاضرات فی االلهیات،2013،موسسه امام صادق،قم.
.24 شهرستانی، عبدالکریم،2017، نهایةاالقدام فی علم الکالم، تصحیح فرد
جیوم،بیروت،دارالکتب العلمیه.
فصلنامة علمی کاوشهای عقلی، مقاله پژوهشی، سال دوم، شمارة اول، فصل بهار ، 0420ص042-003 / 003
.22 غزالی، محمد، ،2012االقتصاد فی االعتقاد، تعلیق و شرح دکتر علی بوملحم، دار
مکتبةالهالل، بیروت.
.21 ______________2212،م، مقاصد الفالسفه، تحقیق سلیمان دنیا، دارالمعارف مصر:
چاپ قاهره.
.28 الهیجی، عبدالرزاق، 2831ش،سرمایه ایمان، به کوشش صادق الریجانی، چاپ سوم،
انتشارات الزهرا.
.20 محقق حلی)جعفربن حسن(0404،ق، المسلک فی اصول الدین، طبع اول، انتشارات
مجمع البحوث االسالمیه، مؤسسه طبع و نشر آستان قدس رضوی.
.27 محمدی گیالنی،محمد،2832، تکمله شوارق االلهام، چاپ اول، قم،انتشارات بوستان
کتاب.
.21 معتزلی، قاضی عبدالجبار2201،م، المغنی فی ابواب التوحید والعدل، جزء سادس،
تحقیق احمد فؤاد اهوانی، مصر،انتشارات مؤسسة المصریة العامة للتألیف و الترجمه.
.23 ______________2011،ق، شرح اصول خمسه، طبع جدید، انتشارات دار
احیاءالتراث العربی، لبنان، بیروت