هنر زبانی مولوی در کلیّات شمس
الموضوعات :
بدریه قوامی
1
(استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج)
الکلمات المفتاحية: زبان, language, Molavi, هنر زبانی, کلمات مرکّب, کلمات مشتق, مولوی و کلیّات شمس, Lingual art, compound words, Derived words, Kolliyaat-e- Shams,
ملخص المقالة :
راز زیبایی غزل های مولوی تا حدّ بسیاری مرهون زبان شاعر است که نوگرایی و کثرت لغات و ترکیبات، چهره ای ویژه به آن بخشیده است. تجربه های تازه ی مولوی سبب شده که وی به شناخت ظرفیّت های مختلف زبان دست پیدا کند و با استفاده از همین آگاهی از ظرفیّت های مختلف زبان، به زبانی مناسب برای شعرهای خود دست پیدا کند. این پژوهش حاصل نگرشی است نو به کلیّات شمس از نظرگاه زبانی؛ در این مقاله تلاش شده تا در حدّ توان زبان مولوی بررسی شود. زبان نیز مانند عناصر دیگر شعر (معنا و صورت) از چند دستگاه تشکیل شده است؛ دستگاه آوایی، دستگاه واژگانی و دستگاه دستوری. قصد نگارنده در این تحقیق، بررسی دستگاه واژگانی زبان مولوی در کلیّات شمس است.کلیّات شمس به لحاظ گستردگی واژگان در میان آثار غزل سرایان بی‌نظیر است. این گسترش و تنوّع ناشی از وسعت دامنه ی اندیشه ها و عواطف مولوی است. توجّه مولوی به مفهوم، در کاربرد واژه ها تأثیر گذاشته است، آن چنان که واژه ها و ترکیبات عامیانه، نامأنوس و نوادری که در زبان غزل سرایان دیگر به ندرت می توان یافت، در دیوان شمس به وفور یافت می شود. هنر اصلی مولوی در ساخت کلمات تازه است، مولوی به اقتضای تجارب خود و هم چنین بر اساس نیاز عاطفی، کلمات و ترکیباتی ساخته است که پیش از مولوی سابقه ندارند؛ حتی الگوی ساخت برخی از این کلمات با قواعد آوایی و دستوری هم خوانی ندارد. همین عوامل نه تنها به زبان مولوی زیان نرسانده، بلکه هنر زبانی شاعر را برای مخاطبان آشکار می سازد.
الف :منابع فارسی
1- آشوری، داریوش، (1386)، بازاندیشی زبان فارسی، چاپ چهارم، تهران، نشر مرکز.
2- احمدی، بابک، (1388)، حقیقت و زیبایی، چاپ شانزدهم، تهران، نشر مرکز.
3- احمدی، بابک، (1378)، ساختار و تأویل متن، چاپ چهارم، تهران، نشر مرکز.
4- احمدی، بابک، (1381)، هایدگر و تاریخ هستی، تهران، مرکز.
5- استیس، و. ت، (1367)، عرفان و فلسفه، ترجمهی بهاءالدین خرّمشاهی، چاپ سوم، تهران، سروش.
6- اسدی طوسی، ابومنصور احمد بن علی، (1365)، لغت فرس، تصحیح و تحشیهی فتح الله مجتبایی، چاپ اول، تهران، شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
7- افلاکی، شمسالدین احمد، (1362)، مناقب العارفین، به کوشش تحسین یازیجی، 2 جلد، چاپ دوم، تهران، دنیای کتاب.
8- باطنی، محمد رضا، (1378)، زبان و تفکّر (مجموعه مقالات زبانشناسی)، چاپ ششم، تهران، آبانگاه.
9- بلخی، بهاءالدین محمد، (1338)، دیوان سلطان ولد، با مقدّمهی سعید نفیسی، تهران، کتابفروشی رودکی.
10- بهاء ولد، (1382)، معارف، به اهتمام بدیعالزمان فروزانفر، 2جلد، چاپ سوم، تهران، طهوری.
11- بیدل دهلوی، (1384)، دیوان بیدل دهلوی، تصحیح خلیل الله خلیلی، به اهتمام مختار اسماعیلنژاد، تهران، سیمای دانش.
12- پورنامداریان، تقی، (1384)، در سایهی آفتاب، چاپ دوم، تهران، سخن.
13- چامسکی، نوام، (1387)، زبان و ذهن، ترجمهی کورش صفوی، چاپ چهارم، تهران، هرمس.
14- دهخدا، علی اکبر، (1373)، لغتنامه، زیر نظر محمّد معین و جعفر شهیدی، تهران، مؤسسهی انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
15- رواقی، علی، (1381)، ذیل فرهنگهای فارسی، با همکاری مریم میرشمسی، چاپ اول، تهران، هرمس.
16- رومانوویچ لوریا، الکساندر، (1376)، زبان و شناخت، ترجمهی حبیبالله قاسمزاده، چاپ دوم، تهران، فرهنگان.
17- زرینکوب، عبدالحسین، (1372)، سرّ نی، 2 جلد، چاپ چهارم، تهران، انتشارات علمی.
18- شاملو، احمد، (1350)، برگزیدهی شعرهای احمد شاملو، چاپ دوم، تهران، بامداد.
19- شفیعی کدکنی، محمّد رضا، (1385)، گزیدهی غزلیات شمس، چاپ نوزدهم، تهران، شرکت سهامی کتابهای جیبی.
20- شفیعی کدکنی، محمّد رضا، (1379)، موسیقی شعر، چاپ ششم، تهران، آگاه.
21- صائب تبریزی، (1375)، دیوان صائب تبریزی، به کوشش محمد قهرمان، 6جلد، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
22- فرشیدورد، خسرو، (1388)، دستور مفصّل امروز، چاپ سوم، تهران، سخن.
23- فرکلاف، نورمن، (1379)، تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمهی گروهی از مترجمان، چاپ اول، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه.
24- فوکو، میشل، (1380)، نظم گفتار، ترجمهی باقر پرهام، چاپ دوم، تهران، آگاه.
25- کزّازی، میر جلال الدین، (1368)، درّ دریای دری، تهران، نشر مرکز.
26- گولپینارلی، عبدالباقی، (1384)، مولانا جلالالدین (زندگانی، فلسفه، آثار و گزیده‌ای از آنها)، ترجمه و توضیحات توفیق هاشمپور سبحانی، چاپ چهارم، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
27- ماهیار نوابی، یحیی، (1369)، «غزلی از مولانا با قافیهی یونانی»، مجلهی آینده، سال شانزدهم، شمارهی 9-12، 685-689.
28- مشیرسلیمی، علیاکبر، (1337)، یادنامهی مولوی، تدوین و تنظیم علیاکبر مشیرسلیمی، تهران، کمیسیون ملّی یونسکو در ایران.
29- مولوی، جلال الدین محمّد، (1387)، غزلیات شمس تبریز، مقدّمه، گزینش و تفسیر محمّد رضا شفیعی کدکنی، 2جلد، تهران، سخن.
30- مولوی، جلال الدین محمّد، (1355)، کلیّات شمس یا دیوان کبیر، با تصحیحات و حواشی بدیعالزمان فروزانفر، چاپ دوم، تهران، مؤسسهی انتشارات امیرکبیر.
31- مولوی، جلال الدین محمّد، (1374)، مثنوی معنوی، مطابق نسخهی تصحیح شدهی رینولد نیکلسن، چاپ هفتم، تهران، نشر علم.
32- ویگوتسکی، لوسیمونوویچ، (1367)، تفکّر و زبان، ترجمهی بهروز عزبدفتری، چاپ اول، تبریز، نیما.
ب :منابع لاتین:
33- Leech, Geoffrey. N, (1969), A Linguistic Guide to English Poetry, Longman group.
_||_