تحلیل گفتمان انتقادی در فیلم ملی و راه‌های نرفته‌اش: تاثیر جنسیت در روابط قدرت از دیدگاه فرکلاف

الموضوعات :

مروارید حق گشا ¹ , فروغ کاظمی ²

1 - گروه زبانشناسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - گروه زبان‌شناسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

تاريخ الإرسال : 20 الجمعة , ذو القعدة, 1444 تاريخ التأكيد : 08 الخميس , جمادى الثانية, 1445 تاريخ الإصدار : 20 السبت , جمادى الثانية, 1446

الکلمات المفتاحية: فیلم ملی و راه‌های نرفته‌اش, تحلیل گفتمان انتقادی, قدرت, دیدگاه فرکلاف, جنسیت,

ملخص المقالة :

هدف مقاله حاضر بررسی فیلم "ملی و راه‌های نرفته‌اش" از منظر تحلیل گفتمان انتقادی بر اساس رویکرد فرکلاف است. این پژوهش به روش توصیفی_تحلیلی و با مطالعه دیالوگ‌های فیلم در تلاش است تا به شیوه‌بروز قدرت و تاثیر جنسیت بر آن و تاثیر تفکرات سنتی و تعصبات جاهلانه بر کلام شخصیت‌های فیلم بپردازد. باتوجه‌به تحلیل‌ها، شخصیت‌های فیلم بر اساس تحکم و انعطاف موجود در گفتار خود ازطریق رفتارهای پرخاشگرایانه، لحن‌های خشونت‌آمیز و در شرایط عدم اعتمادبه‌نفس و احساس عدم امنیت به‌ترتیب، قدرت یا ضعف کلامی خود را آشکار می‌سازند که معرف ایدئولوژی و دیدگاه جنسیتی شخصیت‌های فیلم است. نتایج حاکی از آن است که تعصبات حاکم بر خانواده، سنت‌گرایی افراطی و استراتژی‌های کلامی شخصیت‌ها که برگرفته از جنسیت آن‌هاست بر قدرت زبانی اثر‌گذار است. به‌گونه‌ای که وجود قدرت زبانی برای مردان و فقدانش برای زنان متجلی و مشهود است. فرکلاف زبان و ایدئولوژی را در کنار هم به‌مثابه ابزاری جهت تحلیل انتقادی گفتمان می‌شمارد. بررسی‌ها مطابق دیدگاه وی، نشان می‌دهد که چگونه گفتار شخصیت‌های مذکر فیلم در بافت‌های خانوادگی و اجتماعی مختلف، توانسته‌است نقش تثبیت‌کننده جایگاه قدرت را ایفا کند. این پژوهش، گفتمان حاکم و غالب مردانه را با مناسبات قدرت به‌گونه‌ای تبیین می‌نماید که سعی دارد زبان و صدای زنانه را تحت سیطره خود درآورد. در این میان بستری وجود دارد که بستر اجتماعی جامعه و خانواده سنتی است که درحال گذر به جامعه مدرن است و این مناسبات قدرت را به چالش می‌کشد. سرانجام این جدال به شکل‌گیری آنچه می‌انجامد که محققان در مقاله به آن رسیده‌اند.

المصادر:

جعفری، طلایه (1394) بررسی شیوه های اقناع در تبلیغات روزنامه‌ای ایران با توجه به متغیر جنسیت، پایان نامه کارشناسی ارشد زبانشناسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی.
-سلیمی، علی، تورج زینی¬وند، وحید سبزیان¬پور و عباس کریمی(1400)، "بررسی گفتمان اجتماعی زنان در رمان رائحة الورد و انوف لا تشم و این خیابان سرعت گیر ندارد (واکاوی براساس گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف)"، کاوشنامه ادبیات تطبیقی، شماره 4، صص 136-109.
-سیمین¬فر، سارا، سپیده صفیه نواب زاده شفیعی و صدیقه شرکت مقدم(1400)، "تحلیل گفتمان انتقادی شما که غریبه نیستید براساس رویکرد نورمن فرکلاف"، پژوهشنامه ادبیات داستانی، شماره 2، صص 40-21.
-طالبیان، یحیی، علی تسنیمی و احمدرضا بیابانی (1395)، "بررسی زبان نوشتاری بر اساس نظریه گفتمان جنسیتی"، فصلنامه " مطالعات نظریه و انواع ادبی"، ص 18.
-کاظمی، فروغ و امینه سلمانی سیاه بلاش (1395)، بررسی کارکرد سطوح تحلیل در رویکرد انتقادی به تحلیل گفتمان: مطالعه موردی فیلم جدایی نادر از سیمین، دو ماهنامه علمی- پژوهشی جستارهای زبانی، دوره 7 شماره 4 (پیاپی32).
-کاظمی، پریسا (1400)، "تحلیل انتقادی گفتمان مجموعه اشعار "الحبیب الإفتراضی" غاده السمان بر اساس الگوی نورمن فرکلاف"، زبان و ادبیات عربی (مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد)، دوره 13، شماره 4، صص 83-63.
- کاظمی، فروغ و روشنایی فرد جهرمی، اعظم (1395)، منازعات معنایی در گفتمانها با نگاهی به فیلم زن زیادی، تهران: نشر آرون.
لوزیک، دانیلین (1391)، مشخصات نگرشی نو در تحلیل مسائل اجتماعی، ترجمه سعید معیدفر، تهران: انتشارات امیرکبیر.
-مدرسی، یحیی (1368)، درآمدی بر جامعه شناسی زبان، تهران، نشر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مقدمی، محمدتقی (1390)، "نظریه تحلیل گفتمان لاکلا و موف و نقد آن"، معرفت فرهنگی اجتماعی، شماره 6، صص 124-91.
-یورگنسن، ماریان و لوئیز فیلیپس (1389)، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمه هادی جلیلی، تهران، نشر نی.
-Baker, P. & Ellece, S. (2011). Key terms in discourse analysis. London & New York: Continuum.
-Bloomaert, Jan (2005), Discourse: A Critical Introduction, Cambridge and New York: C
Devos, P. (2003) .Discourse Theory and The Study of Ideological (Transformation: Analyzing Social Democratic Revisionism. In Journal of Pragmatics, 13 (1):163-180.

Fairclough, N. (1995) Critical Discourse Analysis, London, Longman, Cambridge University Press.
-Fairclough, Norman (2005), Critical Discourse Analysis in Transdisciplinary Research, In Ruth Wodak, and Paul Chilton (Ed). A New Agenda in (Critical) Discourse Analysis, Amsterdam/ Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
-Fairclough N. (2001), Language and Power, Second edition. England Pearson, Education Limited.
-Harris, Z. (1952), '' Discourse Analysis: A sample text''. Language 28:4.474- 494.
-John Achileeus M. Benonguil (2022), “Sexual Objectification of Women in Alcohol Print Advertisements in the Philippines”, American Journal of Interdisciplinary Research and Innovation (AJIRI), Volume 1 Issue 2, pp 67-70.
-Jorgensen M. & Phillips L. (2002), Discourse Analysis, Theory and Method, London, UK: Sage Publications.
Kazemi, F. & Dalaee, Sh. (2017). "the study of gender discourse in Zoya Pirzad novels, Journal of Advances in Linguistics, 8 (1), 1225-1228.

Kazemi, F. and Jafari, T. (2016). “Persuasion Language in Iranian Newspaper Ads”, Advances in Linguistics, Vol. 6, No 2.
-Laclau, E. (2006), "Ideology and Post-Marxism ". Journal of Political Ideologies. June.
-Nafiah, Homsatun & Gusti Ayu Praminatih (2020), “ A Critical Discourse Analysis of Sexual Harassment Against Women in Online Mass Media”, Journal of Arts and Humanities, Vol 26.2, May 2022, pp 198-205.
-Sabir Maryam, Ayesha Rauf & Ezzah Khalid. (2023), "Norman Fairclough’s Model as a Research Tool in the Critical Discourse Analysis of Poem ‘If You Want to Know Me ", Journal of Linguistics, Language Planning and Policy, March 2023 Vol 2, Issue 1.
-Seban, Demet (2022), "Critical discourse analysis of preservice elementary teachers’ literacy pasts", Teaching and Teacher Education, Volume 116, August 2022, 103743.
-Van Dijk, T. (1997), "Discourse Studies, a Multidisciplinary Introduction", vol. 7, London: Sage, P. 144-154.
-Van Dijk, T. (1993), "principles of critical Discourse Analysis", Special issue of Discourse & society, No.2, pp.249-83.
-Woodak, R. (1989), Language, Power and Ideology, Studies in Political Discourse, John Benjamin's Publication.
سایت¬ها:
-https://elmnet.ir/article/"بازتاب سیمای زن در ضرب¬المثل¬های عربی مردم خوزستان: رویکرد "تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف"/1401.
-https://public-psychology.ir/1392/08/3716/جنسیت/2022.
-scholar.google.com.
-www.noormags.ir.
-www.sid.ir.

نص كامل:



 

تحلیل گفتمان انتقادی در فیلم ملی و راه­های نرفته­اش: تاثیر جنسیت در روابط قدرت از دیدگاه فرکلاف

 

چکیده: هدف مقاله حاضر بررسی فیلم "ملی و راه­های نرفته­اش" از منظر تحلیل گفتمان انتقادی بر اساس رویکرد فرکلاف است. این پژوهش به روش توصیفی_تحلیلی و با مطالعه دیالوگ‌های فیلم در تلاش است تا به شیوه‌بروز قدرت و تاثیر جنسیت بر آن و تاثیر تفکرات سنتی و تعصبات جاهلانه بر کلام شخصیت­های فیلم بپردازد. باتوجه‌به تحلیل­ها، شخصیت­های فیلم بر اساس تحکم و انعطاف موجود در گفتار خود ازطریق رفتارهای پرخاشگرایانه، لحن­های خشونت­آمیز و در شرایط عدم اعتمادبه­نفس و احساس عدم امنیت به­ترتیب، قدرت یا ضعف کلامی خود را آشکار می‌سازند که معرف ایدئولوژی و دیدگاه جنسیتی شخصیت­های فیلم است. نتایج حاکی از آن است که تعصبات حاکم بر خانواده، سنت­گرایی افراطی و استراتژی­های کلامی شخصیت­ها که برگرفته از جنسیت آن­هاست بر قدرت زبانی  اثر­گذار است. به‌گونه­ای که وجود قدرت زبانی برای مردان و فقدانش برای زنان متجلی و مشهود است. فرکلاف زبان و ایدئولوژی را در کنار هم به‌مثابه ابزاری جهت تحلیل انتقادی گفتمان می‌شمارد. بررسی‌ها مطابق دیدگاه وی، نشان می‌دهد که چگونه گفتار شخصیت­های مذکر فیلم در بافت­های خانوادگی و اجتماعی مختلف، توانسته­است نقش تثبیت­کننده جایگاه قدرت را ایفا کند. این پژوهش، گفتمان حاکم و غالب مردانه را با مناسبات قدرت به‌گونه‌ای تبیین می‌نماید که سعی دارد زبان و صدای زنانه را تحت سیطره خود درآورد. در این میان بستری وجود دارد که بستر اجتماعی جامعه و خانواده سنتی است که درحال گذر به جامعه مدرن است و این مناسبات قدرت را به چالش می‌کشد. سرانجام این جدال به شکل‌گیری آنچه می‌انجامد که محققان در مقاله به آن رسیده‌اند.

کلیدواژه­ها: تحلیل گفتمان انتقادی، قدرت، جنسیت، دیدگاه فرکلاف، فیلم ملی و راه­های نرفته­اش.

 

 

1. مقدمه

تحليل گفتمـان انتقـادي، تحليـل روابـط سـاختاري سلطه، تبعيض، قدرت و كنترلي است كه در زبان تجلّی می‌یابند. تحلیل گفتمان انتقادی بر این امر تاکید دارد که گفتمان ابزاری در خدمت قدرت است که معمولا درک نحوه کارکرد آن دشوار است. مقصود تحلیل گفتمان انتقادی آشکار­ساختن این نحوه کارکرد است(بلومارت: 2005، 24). اين رويكرد، به زبان به مثابه كرداري اجتماعي توجه نموده، به شیوه­هايي   علاقه­مند است كه ايدئولوژي­ها و روابط قدرت از طريق زبان ظهور و بروز می‌یابند (بیکر و الیس: 2011، 26). در حقیقت، تحلیل گفتمان انتقادی در صدد کشف این موضوع است که زبان چگونه برای ایجاد و حفظ روابط قدرت و ایدئولوژی­ها بکار گرفته می‌شود و چگونه آن را به چالش می‌کشد. در بررسی­های تحلیل گفتمانی، اصولاً رویکردهای متفاوتی وجود دارد که یکی از مشهورترین آن­ها، رویکرد نورمن فرکلاف و البته دیدگاه منتخب در انجام پژوهش حاضر است. 

     مقصود از انجام پژوهش­هایی در حوزه تحلیل گفتمان بررسی روابط و فرآیندهای اجتماعی است. تحلیل گفتمان با بررسی گفتار تلاش دارد به قدرت و حتی ایدئولوژی­های نهفته در کلام افراد پی برده و برای هر یک چاره­اندیشی نموده و    راه­حل مناسبی پیشنهاد دهد. چه بسا گاهی افرادی در موضع قدرت بوده و با هوشمندی در استفاده از کلمات و نهایتاً گفتار خود سرنوشت زیرمجموعه­های خود را به بهترین نحو رقم می­زنند و بالعکس. بنابراین مطالعه­ی کلام در عصر حاضر از اهمیت ویژه­ای برخوردار بوده و بسیار مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته­است زیرا به مدد نتایج حاصل از آن می­توان برای بسیاری از انحرافات و کژی­های اجتماعی   نقطه­ی پایانی متصور شد.

     در فرهنگ ایرانی نسبت بین خانواده و سینما نسبتی چند­بعدي و پیچیده است، به این معنی که همیشه سینما به عنوان یکی از مکان­ها با سرگرمی‌هاي خانوادگی شناخته      شده­است. از سوي دیگر به­واسطه ارزش و منزلتی که نهاد خانواده در فرهنگ ما دارد فیلم­ها یا سریال­هاي خانوادگی، مخاطبان زیادي داشته و همواره یکی از ژانرهاي سینمایی پرطرفدار در ایران ملودرام­هاي خانوادگی بوده­است. پیچیدگی فهم یا منزلت خانواده در سینماي ایران ابعاد دیگري هم دارد. علاوه بر جایگاه فرهنگی و سنتی نهاد خانواده در ایران آسیب­ها و معضلات خانوادگی نیز در واقعیت اجتماعی، قضیه­اي پردامنه بوده­است و به عنوان یک مسأله جدي فردي و اجتماعی با طیف زیادي از زنان و مردان جامعه در ارتباط است. در سال‌هاي اخیر مسائلی مانند خیانت، ازدواج مجدد یا پنهانی به سوژه بسیاري از آثار سینمایی بدل شده­است. اما واقعیت این است که با وجود این­همه توجه و پرداخت سینماي ایران به مسائل خانواده و پرمخاطب­بودن فیلم­هاي خانوادگی، خود نهاد خانواده و اهمیت و کارکردهاي آن کمتر در فیلم­ها مطرح می­شود در واقع آنچه در فیلم­هاي ما بیشتر نمود پیدا کرده است رویکرد آسیب­شناسانه­اي است که شاید به دلیل قابلیت­هاي دراماتیک بیشتر به سوژه بدل شده­است. در جامعه امروز به­ویژه در طبقه متوسط که تضاد سنت و مدرنتیه بیش از هر­چیزي کانون خانواده را آماج مناقشات خود قرار داده، ضروري است که سینماي ما به برجسته­سازي و آگاهی­بخشی به مخاطب درباره اولویت و ضرورت صیانت و پاسداري از خانواده، توجه بیشتري داشته­باشد.

     فیلم سینمایی "ملی و راه­های نرفته­اش" ساخته­ی تهمینه میلانی روایت زندگی دختر جوانی است به نام ملیحه که در خانواده­ای به شدت متعصب و سنتی بزرگ شده­است و از جانب آنان بسیار کنترل می­شود و مشاهده می­شود که تنها ارتباط و حضور او در اجتماع حضور در یک خیاط­خانه است. ملیحه دائماً از جانب پدر و برادر بزرگترش مورد تحقیر قرار می­گیرد و در خلال این رفتارهای آزار دهنده با پسری به نام سیامک آشنا می­شود و برای فرار از شرایط موجود در خانواده و به امید رهایی و رسیدن به آرامش موفق به ازدواج با او می­گردد، غافل از اینکه سیامک نیز رفتار بهتری با او نداشته و دائماً او را مورد آزار و ضرب و شتم قرار می­دهد. سیامک خود در خانواده­ای بزرگ شده که پدر خانواده بسیار مستبد بوده و رفتارهای مشابه، با مادر سیامک داشته است. سیامک شخصیتی پارانوییدی داشته و همین مورد، موجب بسیاری از آزار و اذیت­های او می­شود. ملیحه سعی می­کند به صورت تلفنی با مشاوری صحبت کند اما به عقیده­ی بسیاری از روانشناسان آن مشاور نیز به درستی او را راهنمایی نکرده و نهایتاً موجب سردرگمی و بیراهه رفتن او گشته­است. اکنون مسئله پژوهش حاضر آن است که چگونه می­توان بستر اجتماعی فیلم " ملی و راه­های  نرفته­اش " را از منظر تحلیل گفتمان انتقادی باتوجه به متغیر جنسیت بازنمایی کرد. لذا سوالاتی که مطرح است عبارت­اند از اینکه چگونه می‌توان مولفه­ی قدرت را در قالب گفتگوی بین شخصیت­های فیلم " ملی و راه­های نرفته­اش " آشکار کرد؟ چگونه جنسیت بر روی قدرت کلام   شخصیت­های فیلم تاثیر دارد؟ و توزیع یا ارتباط قدرت و جنسیت را در بستر این فیلم چگونه می­توان نشان داد؟

      فیلم "ملی و راه­های نرفته­اش" از این نظر می‌تواند حائز اهمیت باشد که هم محتوای فیلم جذاب و البته دردناک است زیرا که نمایشی است تمام عیار از یکی از معضلات مهم در عصر حاضر که اگرچه کمیاب­اند اما هم­چنان وجود داشته و بسیار آزاردهنده­اند. از طرف دیگر می­توان با موشکافی دیالوگ­های بین شخصیت­های فیلم به لایه­های نهانی قدرت و ضعف موجود در کلام آن‌ها پی برد. این پژوهش می‌تواند برای زبانشناسان، محققان علوم انسانی و نیز منتقدان سینما نمونه‌ی مناسبی باشد تا آن‌ها را در مسیرشان یاری نموده و به نتایج مفیدتری برساند. در حوزه تحلیل گفتمان، پژوهش­های فراوانی صورت گرفته که هریک بر روی یک اثر هنری از جمله یک رمان، داستان، نمایش­نامه، فیلم و یا حتی اخبار و مجلات، گفتمان­های سیاسی و... بررسی و مطالعه انجام داده­اند. اما موضوع مورد مطالعه­ی این پژوهش یک فیلم جدید بوده که می­تواند به آشکارسازی ایدئولوژی و روابط پنهان موجود در گفتار  شخصیت­های آن بیانجامد و نتایج جدیدی در بر داشته ­باشد.

 

2. پیشینه پژوهش

1-2. پیشینه داخلی

بلاوی و همکاران(1401) در مطالعات خود به این نتایج دست یافتند که جامعه عرب خوزستان به­سان دیگر ملت‌ها و اقوام با استفاده از ضرب‌المثل‌ها به بازتولید روابط بین عناصر مختلف نظام اجتماعی مانند خانواده، تبار، ازدواج، قدرت می‌پردازد و زن را به اشکال متعددی هم­چون زن مثبت، منفی، توأمان مثبت و منفی ترسیم می‌کند. الگوی غالب در گفتمان ضرب‌المثل‌ها این است که به زن در نقش مادر و خواهر نگاه مثبتی وجود دارد اما در ضرب‌المثل‌های مبتنی بر نظام خویشاوندی و روابط قبیله‌ای، تبعیض و نابرابری جنسیتی به طرز قابل توجهی نمود می‌یابد.   

سیمین­فر و همکاران(1400) بیان می­کنند ازآن­جاکه قدرت حاکم بر هر جامعه­ای گفتمان آن جامعه را شکل می­دهد، این رویکرد می­تواند در مطالعه چگونگی پیوند آثار ادبی با قدرت مسلط بر جامعه موثر واقع شود. آن­ها براساس رویکرد فرکلاف، به تحلیل گفتمان انتقادی داستان "شما که غریبه نیستید"  اثر هوشنگ مرادی کرمانی پرداخته­اند. گفتمان­های غالب در این داستان خرافات، سنت­گرایی، بومی­گرایی و بی سوادی است. بدین منظور متن در سه لایه توصیف، تفسیر و تبیین تحلیل شده است. برای این منظور، ابتدا در سطح توصیف انتخاب واژگان، دستور زبان، انسجام متن بررسی­شده، سپس در بخش تفسیر، بافت موقعیتی، نوع گفتمان و بینامتنیت مطالعه شده و درنهایت در سطح تبیین، به تحلیل متن، به عنوان جزئی از روند مبارزه اجتماعی در ظرف مناسبات قدرت پرداخته شده است.

     سلیمی و همکاران (1400) در مقاله­ای رمان رایحه­الورد اثر احسان عبدالقدوس و داستان این خیابان سرعت­گیر ندارد را  بر اساس الگوی گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف بررسی کرده­اند. هدفشان از پژوهش آن بوده است که در سایه الگوی انتقادی فرکلاف، پس زمینه اندیشه دو نویسنده بازشناسی شود. یکی براساس اندیشه­های مردانه­اش و دیگری ظرافت­های زنانه­اش، علیه الگوهای تحمیلی مردسالارانه در جامعه، تاخته­اند. تلاش عبدالقدوس آن است با تکیه بر واژگان متن، جامعه­ای را بازنمایی کند که دیدگاه آن، به طور کلی نسبت به زنان و به ویژه نسبت به زنان مطلقه، نگرشی نابسامان است. هدف نهایی عبدالقدوس پس از بازنشانی شرایط نامطلوب، القای خودآگاهی زنان نسبت به شرایط خود و سپس تشویق آنان برای مشارکت و یافتن راهی برای اصلاح وضع موجود و عبور از بحران اجتماعی است؛ از سوی دیگر داستان جهانی، تصویرآفرینی از جامعه­ای است که مردسالاری در آن، موانعی را برای زنان در دست­یابی به استقلال ایجاد می­کند و درنهایت نسبت به انفعال زنان در برابر اندیشه­های مردسالاری، انتقاد می­کند.

کاظمی(1400) در تحقیق خود با استفاده از تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف به چگونگی انعکاس مهم­ترین مسائل جامعه عرب در شعر غاده السمان پرداخته­است. با توجه به بررسی انجام شده مشخص نموده که زن و وطن دو موضوع برجسته شعر السمان هستند که با دیدی انتقادی و در بافتی فرهنگی تاریخی به تصویر کشیده  شده­اند. او سعی کرده است تا به مهم­ترین مشکل زنان یعنی فرهنگ مرد محور حاکم بر جامعه و اثرات آن بر زندگی مردم بپردازد و آن را با دیدی انتقادی و گاه تمسخرآمیز به ورطه نقد بکشاند. اعتراض به اوضاع سیاسی و اجتماعی جامعه، نگاه انتقادی به جایگاه زنان و بافت فرهنگی جامعه در باب زنان از مهم ترین موضوعات است. جنسیت، قومیت و وطن از مهم ترین مسائلی هستند که السمان به آن­ها توجه نشان داده است. کاظمی و سلمانی سیاه بلاش (1395) در پژوهش خود به بررسی فیلم جدایی نادر از سیمین بر اساس رویکرد فرکلاف پرداخته و مفاهیم قدرت ایدئولوژی و فرهنگ و سنت را بررسی کرده‌اند. نتایج پژوهش عدم توازن قدرت در گفتار سوژه‌های فیلم به ویژه شخصیت‌های زن و مرد فیلم را نشان می‌دهد که در نهایت بحران‌های موجود و فضای پرتنش گفتمانی صرفا از طریق فراباور و کتاب مقدس به گشایش گفتمانی منجر می‌شود.

زبان‌شناسان با افزودن عوامل انتقادی قدرت و ایدوئولوژی به تحلیل گفتمان، مطالعه کاربرد زبان را به بافت­های وسیع اجتماعی و فرهنگی گسترش دادند. هدف آنان کشف حقایق و نابرابری­های جنسیتی، قومی، طبقاتی، مذهبی و غیره است که در نتیجه آن عوامل قدرت و سلطه به وجود می­آیند. هر پدیده اجتماعی از جمله فیلم و یا رسانه‌های جمعی عرصه‌هايی است که در آن گفتمان به تولید معنا می‌پردازد. لذا می‌توان یک فیلم اجتماعی را در بافت­های وسیع تر اجتماعی مورد بررسی قرار داده و نشان داد که برای تولید، برجسته‌سازي و حاشیه‌راني چه معنا/معناهایی تولید شده است. آنها در این کتاب که به نقد فیلم زن زيادي می‌پردازد، نشان می‌دهند که كارگردان با توجه به شبکه­های گفتمان سنتی موجود در ایران تعریفی بی لفافه از کنش­گرهایش به تصویر کشیده است و با به تصویر کشیدن گرفتاری زنان در مناسبات اجتماعی به کلیت نظام مردسالاری که از تفکر استبدادی تاریخ می­آید اشاره نموده است. این كتاب در راستای تحلیل انتقادی گفتمان به تأثیر قدرت و جنسیت در گفتمان‌ها می‌پردازد. با توجه به اینکه هنوز نابرابری و تبعیض‌های جنسیتی در برخی از نقاط دنیا به چشم می­خورد، وضعیت حاکم در این مناطق به دلایلی مردان را از قدرت بیشتری نسبت به زنان برخوردار می­سازد.. اين كتاب تلاشي است براي ترسيم و تبيين برخي از منازعات معنايي ميان گفتمان­های شخصيت هاي فيلم يادشده و سرانجام اين كه چگونه قدرت به تولید معنا می‌پردازد و گفتمان‌هاي طبیعی شده چگونه در بستر زمان در ذهن افراد جامعه رسوخ کرده، به صورت عقل سلیم در مي‌آيند (کاظمی و روشنایی‌فرد جهرمی ،1395).

 

2-2. پیشینه خارجی

سبیر و همکاران (2023)، در مطالعه­ای مضامین انقلابی، هویتی، سنتی و فرهنگی را بررسی کرده و نشان داده­اند که نتایج حاصل از این مطالعه بیانگر بحران هویت فرهنگی و هژمونی سفیدپوستان و رنج آفریقایی­ها به عنوان ویژگی­های کلیدی در گفتمان استعماری می­باشد. زبان فقط ابزاری برای ساختارشکنی، سنت­شکنی و تعصب­گریزی نسبت به آفریقایی­هاست که در اعتراض به استعمارگران در شعر مورد بررسی به کار می­رود.

پرامیناتیه و نافیاه (2022) عنوان می­کنند که مطالعه آنها از نظر تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف برای تحلیل مقالات خبری در مجلات Magdalene و Femina در سال 2020 انجام شده­است. نویسندگان به ویژه بر یافتن قدرت به مثابه یکی از مهم­ترین جنبه‌های عملکرد اجتماعی-فرهنگی فرکلاف تأکید کردند. نویسندگان تلاش کردند تا مشکلات زنان در جامعه را با فقدان قدرت به تصویر کشیده و نشان دهند که آزار و اذیتهای جنسیتی هنوز عمدتاً توسط زنان تجربه می­شود.

بنونگویل(2022) تحقیقی است که بر نحوه نمایش کلیشه­ای از زنان در تبلیغات متمرکز است. این مقاله به بررسی نقش زنان در تبلیغات الکل در فیلیپین پرداخته است. محققان به جای مرور متون گفتمانی، چگونگی مشروعیت بخشیدن به معانی و ایدئولوژی­های مختلف از طریق رفتارهای اجتماعی را بررسی می­کنند. این مطالعه بر اساس چارچوب سه­بعدی فرکلاف توصیف(ویژگی­های متنی)، تفسیر(عمل گفتمانی)، و تبیین(عمل اجتماعی) صورت گرفته­است. بر اساس یافته‌ها، تبلیغات مورد بررسی نابرابری جنسیتی را ترویج می‌کنند. این مطالعه هم­چنین هشدار می‌دهد که چگونه نقش زن ممکن است در سایر صنایع بازاریابی و تبلیغاتی با دیدی ابزاری به تصویر کشیده و شیئی­سازی شود.

کاظمی و دالایی (2017) در مقاله ای، گفتمان جنسیتی مردان و زنان را در دو رمان ( طعم گس خرمالو و یک روز مانده به عید پاک) مورد مطالعه قرار داده‌اند. آنها به بررسی رابطه قدرت زبانی و جنسیت در گفتمان شخصیت‌های داستان پرداخته‌اند. کاظمی و جعفری (2016) در تحقیقی نشان دادند که متون اقناعی تبلیغاتی در روزنامه‌های ایرانی از نظر جنسیتی بیشتر مردمحور هستند. در این متون از صورت‌های ادبی و ابزارهای زبانشناختی خاصی نظیر استعاره، بینامتنیت، دلالت ضمنی، بزرگنمایی و جناس برای انتقال مفاهیم مورد نظر و جلب توجه مخاطب به کالای تبلیغی با توجه به جنسیت استفاده می‌شود. همچنین تفاوتهای جنسیتی در قالب ویژگیهای معنایی، نحوی، آوایی، و دیگر عناصر فرازبانی خاص در تبلیغات نمود یافته و منعکس شده است.

با اندکی تأمل در آثار انجام شده فوق می­توان دید که بیشتر این مطالعات نتایجی را در بر­دارند که نابرابری جنسیتی زنان و مردان را به­ویژه در خصوص قدرت اجتماعی نشان می­دهد که این خود می­تواند معلول فرهنگ و سنت­گرایی باشد. یعنی همان چیزی که دغدغه مقاله حاضر است. لذا نویسندگان مقاله با استناد به این آثار پیشین و با تکیه بر چارچوب نظری فرکلاف بر­آنند تا این موضوع را در فیلم ملی و راه­های نرفته اش محک زده و به­ دنبال بررسی قدرت و تاثیر آن بر جنسیت زنان و مردان در جامعه سنت­گرای فیلم باشند. امید است این مطالعات و مطالعه حاضر گامی در راستای کاهش مشکلات زنان و نابرابری­های جنسیتی باشند. 

 

3. مبانی نظری

تحلیل گفتمان انتقادی بر آن است تا تاثیر متقابل زبان و ساختار اجتماعی بر یکدیگر را بیابد و سازوکار قدرت در پس کلام و اندیشه را با توجه به کارکردهای کاربردی زبان بازنمائی کند. در این رویکرد، زبان نقش محوری دارد اما توجه به بافت­های اجتماعی_فرهنگی که کاربرد زبان در آن نهفته است نیز اهمیت بسزایی دارد. بنابراین پژوهشگران این حوزه، از نقطه نظر انتقادی ابزارهای لازم را برای تحلیل گفتمان ارائه می­دهند. اين رويكرد معتقد است عواملي هم­چون بافت تاريخي، روابط قدرت و سلطه در نهادهاي اجتماعي، فرهنگي و ايدئولوژيكي، معناهاي جديدي را به وجود مي‌آورند. در ارتباط با تحلیل گفتمان، زبانشناسان مشهور بسیاری وجود دارند از جمله فرکلاف، ون دایک¹، روث وداک² و لاکلا³ که هریک نظریات خاص خود را دارند. گفتمان انتقادی بر سازه­گرایی اجتماعی مبتنی است. سازه­گرایی بر این اصل بنیادي استوار است که فهم انسان نسبت به جهان پیرامون براسـاس مقوله­بندی­های گوناگون صورت می‌گیرد. آدمیان معانی ذهنی مختلفـی بـه آن نسـبت مـی‌دهنـد. بدین ترتیب جهان پیرامون خود را می‌سازند(لوزیک، ترجمه معیدفر، 1391). 

     یورگنسن و فیلیپس پیش­فرض­هاي فلسفی سازه­گرایی اجتماعی را بدین شرح بیان   می­کنند که رویکرد انتقادى به دانش بدیهی انگاشته شده­است. دانش ما درباره جهان نبایـد بـه مثابـه حقیقتـى عینـى انگاشته شود. واقعیت تنها به واسطه مقولات براى ما قابل دسترسى­اسـت. دانـش و بازنمـایی­هـاي مـا از جهان بازتاب واقعیت "جهان خارج" نیستند بلکه این بازنمایی­ها و دریافت­ها حاصل مقوله­بنـدى جهـان توسط ما و به تعبیر تحلیل گفتمانى، محصول گفتمان هستند. ما اساساً موجوداتی تاریخی و فرهنگی هستیم. دیدگاه­هاي ما دربـاره جهـان و شناخت ما از آن محصول تعاملات تاریخ­مند میان انسان­هاست. در نتیجه درک مـا از جهـان و شـیوه بازنمایی آن تاریخی، فرهنگی، تصادفی و همواره در معرض تغییر است. در قالب یک جهان­بینی خاص، بعضى از انـواع کنش­هـا طبیعـى و بعضى دیگر غیرقابل تصور به نظر می‌رسند. شناخت­هـاي اجتمـاعى متفـاوت دربـاره جهان منجـر به کنش­هاى اجتماعى متفاوت مى‌شوند،  در­نتیجـه سـاخت اجتمـاعى دانـش و حقیقـت داراى پیامـدهاى اجتماعى است (جعفری: 1394، 23).

3-1. برخی رویکردهای مطرح در تحلیل گفتمان انتقادی

 ون دایک جنبه ایدئولوژی گفتمان را تشریح می‌کند. به باور وی، ایدئولوژي بین اعضای یک گروه مشترك است. از نظر ون دایک جنبه اجتماعی–شناختی⁴، همان شناخت اجتماعی و فردی است که واسطه میان اجتماع و گفتمان قرار می‌گیرد. لاکلا و موف از طریق بازخوانی و ساختارشکنی نظریه­هاي متفکرانی چون مارکس⁵، گرامشی⁶، آلتوسر⁷، فوکو⁸، دریدا⁹، لاکان¹⁰، سوسور و دیگران، نظریه گفتمان خود را در کتاب هژمونی و استراتژي سوسیالیستی¹¹(1985) شکل داده­اند. از نظر لاکلا و موف، هر عمل و پدیده­اي براي معنادارشدن و قابل فهم شدن باید پایه گفتمانی داشته باشد. روث­وداك(1989) در کتاب «قدرت و ایدئولوژي» که در کنار کتاب­هاي دیگرش منتهی به شکل‌گیري رویکرد گفتمانی_تاریخی¹² شده­است، زبانشناسی انتقادي را به عنوان رویکردي میان­رشته­اي معرفی می‌نماید که زبان را از دیدگاه انتقادي در روابط اجتماعی بررسی می‌کند. او  بر به­کارگیري روش­هاي چندگانه در مطالعه زبان تاکید دارد و در  همین­حال بر اهمیت تشخیص جنبه­هاي اجتماعی و تاریخی نیز اصرار می‌ورزد. 

 

3-1-1. رویکرد نورمن فرکلاف

الگوی نظری فرکلاف، بر این باور بنیادین بنا شده­است که کنش گفتمانی، به مثابه نوعی از کنش اجتماعی، در ارتباط با ساختارهای اجتماعی، سیاسی و فرهنگی و    به­ویژه مناسبات قدرت و سلطه شکل می‌گیرد و می‌تواند در شکل­دادن به آن‌ها و تغییر یا بازتولید و تثبیت آن‌ها مشارکت داشته­باشد. فرکلاف(1995) معتقد است که "تحلیل گفتمان از سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین برخوردار است. هر یک از این سطوح در ماهیت متفاوت هستند. در سطح اول با ویژگی­های زبانی و صوری متن سروکار داریم. یعنی توصیف متن(آشکارسازی گزاره­ها و مواضع ایدئولوژیک متن). در سطح دوم با فرایند­های مرتبط با تولید و مصرف متن مواجه هستیم(نشان­دادن تعامل بین متن و بافت) و در سطح سوم ارتباط میان رویدادهای اجتماعی تعاملات با ساختارهای اجتماعی بیان می­شود یعنی عمل اجتماعی گسترده که آن رخداد ارتباطی به آن تعلق دارد. در واقع سطح تبیین تأثیر دو­سویه ساختارها بر گفتمان و گفتمان بر ساختارها است. رویکرد فرکلاف به تحلیل گفتمان به عنوان مدلی از تحلیل گفتمان انتقادی بر این فرض بنا شده­است که تحلیل متن بخشی از تحلیل گفتمان است که سه عنصر متن، تعامل و بافت اجتماعی، به منزله عناصر آن تعریف می‌شوند(فرکلاف: 2001، 9).

سطح توصیف تحلیل متن به مثابه متن: سطح توصیف متن یا سطح اول تحلیل گفتمان انتقادی، با تمرکز بر واژه­ها و وجوه دستوری و تحلیل زبان شناختی متن به جستجوی ارزش­های تجربی، ارزش­های رابطه­ای و ارزش­های بیانی موجود در متن که فرکلاف آنان را ارزش­های صوری متن می‌نامد، می‌پردازد(فرکلاف، 2001). او در ارتباط با این سطح، سطح توصیف متن، پرسش­هایی طرح کرده­است تا بتواند با آن در متن به جستجوی این ارزش­های سه­گانه بپردازد و با بررسی واژه­ها و ساختار جمله و رابطه جمله­ها به ایدئولوژی پنهان درون متن دست یابد. 1-واژگان: کلمات واجد کدام ارزش­های تجربی هستند؟ کلمات واجد کدام ارزش­های رابطه­ای هستند؟ کلمات واجد کدام ارزش­های بیانی هستند؟ در کلمات از کدام استعاره­ها استفاده شده­است؟ 2-دستور: ویژگی­های دستوری واجد کدام ارزش­های تجربی هستند؟ ویژگی­های دستوری واجد کدام ارزش­های رابطه­ای هستند؟ ویژگی­های دستوری واجد کدام ارزش­های بیانی هستند؟ جملات ساده چگونه به یکدیگر متصل شده­اند؟ 3-ساخت­های متنی: از کدام قراردادهای تعاملی استفاده شده است؟ متن واجد چه نوع ساخت­های گسترده­تری است؟

سطح تفسیر تحلیل متن به مثابه کنش گفتمانی: فرکلاف (2001) در مورد سطح تفسیر یا سطح دوم تحلیل گفتمان انتقادی بر این اعتقاد است که ویژگی­های صوری متون دارای ارزش­های تجربی، رابطه­ای، بیانی و یا ترکیبی از این ارزش­ها هستند. او سه ارزش تجربی، رابطه­ای و بیانی را با سه جنبه کنش اجتماعی، مضامین، روابط و فاعلان مرتبط می‌داند. 

سطح تبیین؛ تحلیل متن به مثابه کنش اجتماعی: فرکلاف در مرحله تبیین سه پرسش را بازگو می‌کند که می‌تواند در مورد یک گفتمان معین مطرح شود: 1-عوامل اجتماعی: چه نوعی از روابط قدرت در سطوح گوناگون نهادی، اجتماعی و موقعیتی در شکل­دادن این گفتمان مؤثر است؟ 2–ایدئولوژی­ها: چه عناصری از دانش زمینه­ای که مورد استفاده واقع­شده­اند دارای خصوصیت ایدئولوژیک هستند؟ 3-تأثیرات: جایگاه این گفتمان نسبت به مبارزات در سطوح گوناگون نهادی، اجتماعی و موقعیتی چیست؟ (فرکلاف: 1995 ،102).

 

3-2 گفتمان جنسیتی

محققان جامعه­شناسی زبان، در پی کشف و ارائه شواهدی بودند که نشانه همبستگی بین ساختارهای زبانی و ساختار اجتماعی باشد. آنان معتقد بودند عوامل زبانی و   غیر­زبانی موثر بر ارتباط، در این زمینه اهمیت زیادی دارد. از میان عوامل اجتماعی موثر بر زبان، عامل اجتماعی جنسیت نیز نقشی مهم در بروز گوناگونی­های زبانی دارد؛ بنابراین، نشان دادن رابطه­ی بین زبان و جنسیت، یکی از جنبه­هایی بود که مورد بررسی محققان جامعه­شناسی زبان قرار گرفت. آنان معتقد بودند که جنسیت یکی از عوامل اجتماعی است که باعث تفاوت زبانی می شود. این تفاوت‌ها در حوزه­های مختلف آوایی، نحوی، واژگانی و معنایی دیده می­شود(مدرسی: 160،1368).  برقراری ارتباط میان تحلیل گفتمان و مطالعات جنسیت، امری بی­سابقه نیست. پژوهشگران بسیاری با رویکردهای فمینیستی به حوزه تحلیل گفتمان وارد­شده و نسبت جنسیت و زبان را سنجیده­اند. در این میان، برخی از پژوهشگران کوشیده­اند با نام­گذاری جداگانه­ای، رویکرد خود را به حوزه­ای مجزا در تحلیل گفتمان بدل سازند. این محققان، رویکرد خود را " تحلیل گفتمان فمینیستی-انتقادی" می‌نامند (طالبیان و همکاران: 1395، 18). تحلیل فمینیستی-انتقادی گفتمان، یکی از شاخه­های تحلیل گفتمان است که وجه ممیزه‌ی آن، تمرکزش بر کشف و آشکار­سازی روابط نابرابر قدرت جاری میان زنان و مردان در مناسبات و نظام­های اجتماعی است. تفاوت میان تحلیل فمینیستی-انتقادی گفتمان با تحلیل انتقادی گفتمان، آن است که اولی جنسیت را در کانون توجه خود قرار می­دهد و بر مبنای دریافت از مفهوم و نحوه­ی شکل­گیری جنسیت، به متن می­نگرد. نقد جنسیتی، به سوژه­ی زنان در ساخت زبانی و متون ادبی عنایت می­ورزد، تا گرایش­های آزاد زنانه و شیوه­های سرکوب و سرخوردگی زنانگی را دریابد. در اینجاست که نوشتار زنانه می­تواند مبین باورهای سیاسی-اجتماعی زنان باشد و تفاوت تمرکز فکری زنانه-مردانه، راجع به توزیع قدرت در سطح نوشتار به نمایش گذارد. از این زاویه، اثر ادبی ارزشمند متنی است که دست به سرکوب زن نزده و دیدگاه­ها و بلکه مطالباتش را با شجاعت بیان کند(همان، 18).

 

3-3 روش‌شناسی پژوهش

از آن­جایی‌که مبانی نظری بابی برای رسیدن به روش شناسی و تبین مولفه­هایی است که در مقاله به آن اشاره شده­است. در انتهای این بخش به اختصار روش انجام تحقیق مشخص می‌گردد. پژوهش حاضر به شیوه­ی توصیفی_تحلیلی صورت گرفته است. داده­های این پژوهش به روش کتابخانه­ای و اسنادی جمع­آوری و مورد مطالعه قرار می‌گیرند. در این بخش دیالوگ­های فیلم مورد بررسی قرار می‌گیرند. دیدگاه فرکلاف از تحلیل گفتمان در این فیلم به این صورت بروز می­نماید که داده­ها به عنوان   کنش­های گفتمانی توصیف، تفسیر و نهایتاً به مثابه کنش­های اجتماعی از لحاظ نمایش روابط قدرت میان شخصیت­های فیلم مورد بررسی و تبیین قرار می­گیرند. سعی بر آن است که با واکاوی کلام شخصیت­های فیلم مؤلفه­هایی از قبیل گفتمان سنتی، گفتمان جنسیتی، هژمونی و قدرت و نیز تاثیر فضای سنتی بر جنسیت سوژه­ها بحث شود.

 

4. تحلیل داده­ها

در این بخش، پس از بررسی و تحلیل سکانس­های فیلم، به نمونه‌هایی از آن­ها اشاره می‌کنیم:

4-1 تقابل گفتمان سنتی و مدرن

بیرون از خیاط­خانه:

_نیر: تو تاحالا عاشق شدی؟

_ملی: نه بابا. دوس داری داداشام سرمو بذارن لب باغچه گوش تا گوش ببرن؟! می­کشنم!

بر پایه تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف، در این گفتگو، متن دارای کلیتی است متشکل از مجموعۀ عناصر درون زبانی و عوامل برون زبانی که این عوامل نه تنها سازندۀ متن هستند(سطح توصیف) بلکه در فرایند تفسیر و تبیین آن نیز موثرند. در اینجا یک بافت گفتمانی سنتی را شاهد هستیم و دیالوگ­ها حاکی از تعصبات افراطی، خشونت و فشار بر خانواده است. در سطح تفسیر می­توان به ملی(ملیحه)  به عنوان دختری که در یک خانواده سنتی و متعصب بزرگ شده است پرداخت که       اعتماد­به­نفس پایینی داشته و خود را جنس ضعیف و در مقابل برادرانش را جنس برتر و قوی­تر می­پندارد. ملیحه ابتدایی­ترین حقوق زنانه را برای خود قائل نبوده و ترس از برادرانش به خوبی در کلامش پیداست. عکس­العمل متعصبانه برادرانش نسبت به احساسات طبیعی او، برآمده از تفکرات سنتی خانواده­ای است که در آن رشد یافته­اند و در آن­ها نهادینه شده­است. لذا گفتمان سنتی که بخوبی نمایان است که در این فیلم قلمرو وسیعی را در بر دارد. این گفتمان قابلیت دسترسی، مشروعیت و اعتبار بیشتری برای معناسازی نسبت به خرده گفتمان­های دیگر برای خود کسب کرده­است.    بدین­ترتیب گفتمان­های ضعیف­تر از جمله گفتمان تجددگرا را حذف و طرد می­کند. پاسخ ملی اشاره به فرهنگ و ایدئولوژی سنتی در میان اعضای خانواده دارد. نشانه­های سنت را به سادگی در قالب واژگان و شیوه گفتاری ملی می­توان یافت. می­دانیم فرکلاف (1995: 14) ایدئولوژی را ساخت­های معنایی می­داند که در تولید و تغییر روابط نابرابر قدرت نقش دارند. در نتیجه معنا در فهم ایدئولوژی اهمیت بسیار دارد. زیرا معنا در خدمت قدرت است. او با استفاده از هژمونی که نوعی اجماع است    می­خواست نشان دهد که به واسطه­ی آگاهی و بدون توسل به زور یا سلطه، می­توان اذهان عمومی را کنترل کرد. ملی در ذهن خود واکنش احتمالی برادرانش را می­داند. از نظر گرامشی هژمونی ناشی از قدرتی است که طبقه­ی حاکم می­تواند به واسطه­ی آن طبقات دیگر را قانع کند که منافع طبقه­ی حاکم منافع همه است. در نتیجه سلطه به واسطه­ی زور یا حتی ضرورتاً به وسیله­ی استدلال فعال اعمال نمی­شود، بلکه به واسطه­ی قدرتی پیچیده­تر و فراگیر بر اقتصاد و ابزارهای حکومتی مانند آموزش و پرورش ورسانه­های جمعی اعمال می­شود، به کمک این ابزار منافع حاکم به عنوان منافع مشترک همگان ارائه می­شود و به طبع چندان جدی گرفته نمی­شود. بنابراین ابزار مهمی برای تداوم ثبات روابط قدرت به شمار می­آید. در این بافت مشاهده   می­کنیم مطابق آنچه دووس(2003: 167) می­گوید از طریق تولید معنا، روابط قدرت طبیعی و همسو با عقل سلیم جلوه داده می­شود تا از نظرها پنهان بماند و قابل مواخذه هم نباشد. از این­رو، هژمونی و تسلط برادران ملی بر او به طور غیرمستقیم دیده   می­شود. هم­چنین ضعف کلامی ملی نیز باتوجه به نحوه بیان او در شرایط عدم اعتماد به نفس و احساس امنیت می­باشد، آشکار می­گردد.

 

در ماشین سیا (هنگام سرویس جایگزین مدرسه­ی سیا):

_ملی: خوش به حالش. اینام زندگی دارن منم زندگی دارم!

_ملی: نه به­پا داره نه مثل من اگه بخواد یه حرفی بزنه باید صدبار سبک سنگینش کنه!

_سیا: خوبه دیگه. واسه همینم من تورو می­خوام دیگه. اینا زن زندگی نمیشن که!

_ملی: نه اصاً اینطوری نیست. ببین اینا میرن دکتر میشن، مهندس میشن، پولدار میشن.

_ملی: دستشون میره توجیب خودشون!

بر اساس الگوی سه‌وجهی فرکلاف در تحلیل گفتمان انتقادی چارچوبی کاربردی را می­بینیم که بررسی زبانشناختی متن و بررسی متن در سطح گفتمان­های سازنده و مصرف کننده و هم­چنین بررسی ارتباط گفتمان­های سازندۀ متن با شرایط اجتماعی حاکم می­شوند. یکی از اهدافی که در این رویکرد دنبال می­شود تحلیل زبان برای آشکارسازی روابط اجتماعی است. طبق این بخش از رویکرد فرکلاف، به بافت اجتماعی در بستر فرهنگی_اجتماعی می­پردازیم. بر اساس سازوکارهای نظری رویکرد فرکلاف، در این بافت گفتمان سنت­گرا در دیالوگ­هایی چون "خوبه دیگه. واسه همینم من تورو می­خوام دیگه. اینا زن زندگی نمیشن که!" قابل ملاحظه است. تعریف فرهنگی و اجتماعی از زن زندگی در باور سیا به شکل سنتی نهادینه شده است که در تقابل با شیوه زندگی زنان به لحاظ اشتغال و تحصیلات و جایگاه اجتماعی آنان در جوامع کنونی است. 

در کافه:

ملی گوشی سیا را برمی­دارد تا چک کند.

_سیا: چیکار داری می­کنی؟!

_ملی: همون کاری که تو کردی!

_سیا: من اصاً ازین شوخیا خوشم نمیادا!

_ملی: بیا مال خودت! ولی دوست نداشتم سرک بکشی تو کیف من.

_سیا: می­خواستم خیالم راحت شه. وقتی یکیو دوس دارم این شکلی میشم. دست خودم نیست. فوضولیم گل   می­کنه. چیه؟! میخوای بهت اهمیت ندم؟!

در اینجا نیز نمود گفتمان سنتی در دیالوگ­ها مشاهده می­شود. تفکرات سنتی برخاسته از فرهنگ و سنت نمایان است. مشاهده می­شود که ملی شوخی­ای با سیا می­کند اما سیا با خشونتی پنهان­شده پشت شوخی آن را جواب می­دهد. وقتی ملی تلاش می­کند تا بازتاب زشتی رفتار سیا را به او نشان دهد، سیا آن را شوخی­ای برداشت کرده که اصلاً نمی­پسندد. در واقع او متقابلاً حق انجام این کار ولو به شوخی را برای ملی قائل  نمی­شود. در آخر نیز توجیهی غیرمنطقی برای این رفتار خود آورده و حتی این جریان را طوری به نفع خود تمام می­کند. در مکالمه­ی بین ملی و سیا در کافه، پرخاشگری و خشونت در واژگان مورد استفاده توسط سیا که بیانگر قدرت مردان نسبت به زنان است، دیده می­شود. رفتارهای بعدی او نیز نشانگر قدرت برتر بودن مرد در دیدگاه سنتی می­باشد. در مقابل در دیالوگ­های ملی ضعف اعتمادبه­نفس و عدم  احساس امنیت که حاکی از نبود قدرت برای اوست، مشاهده می­شود. فضای سنتی حاکم بر فیلم به سیا این اجازه را می­دهد که به ملی شک کند، او را چک کند اما برای ملی همین حق را قائل نبوده و او می­بایست به حریم­شخصی سیا احترام بگذارد که این امر حاکی از غلبه سنت بر مدرنیته می­باشد. هم­چنین هژمونی و تسلط سیا بر ملی و نیز اقناع او دیده می­شود. اصطلاح هژموني ناظر بر اين است كه در ساحت سياست و اجتماع چه كسي برتر است. به عبارت ديگر، كدام نيروي سياسي دربارة شكل‌هاي مسلط رفتاري در جامعه تصميم خواهد­گرفت. اگر افكار عمومي معنايي را براي يك دال هر چند موقت بپذيريد، آن دال هژمونيك مي‌شود. هژمونيك شدن دال‌هاي ديگر به معناي هژمونيك شدن كل نظام معنايي و نهايتاً گفتمان و هويت آن مي‌شود، تثبيت موقت هويت‌ها مهم‌ترين كار ويژه هژموني است. همان طور که مقدمي(1390) بیان می­کند، از ديگر كاركردهاي هژموني جايگزيني سلطه به جاي زور و عادي و طبيعي جلوه دادن قدرت و مطابق حقيقت نشان دادن آن با واقع است که در این بافت شاهد آن هستیم.

 

در خانه سیا و ملی:

_مادر سیا: یه عمر به خاطر شما سوختم و ساختم. یک هزارم محبتایی که تو به این دختره می­کنی رو پدر تو به من نکرد! باید میذاشتم می­رفتم تا زیر شلاق پدرتون له بشین و بمیرین!  (با گریه) همتون نمک نشناسین! کو قدر فداکاریای من؟! کو قدر زحمتایی که کشیدم؟! کو جوونی تباه شده­ی من؟! کو؟! عمرمو پای شما گذاشتم! خاک بر سر من! کو جوونی تباه شده­ی من؟!...

در این بخش گفتمان سنت­گرا در دیالوگ­ مادر سیا به خوبی قابل مشاهده است. ایدئولوژی و باورهای مادر سیا که برخاسته از فرهنگ و سنت دیرینه جامعه است. ملی که به خانه برمی­گردد تا وسایلش را جمع کرده و به خانه پدریش برود، با مادر سیا روبرو می­شود و از جانب او مورد تحقیر و شماتت قرار می­گیرد. اما در تمام لحظات سکوت کرده و به حرف­ها و گلایه­های مادر سیا گوش می دهد. در  صحبت­های مادر سیا ضعف و کمبود اعتمادبه­نفس برای زن و در واقع نبود قدرت دیده می­شود و نیز در عمق صحبت­هایش به سنت­گرایی حاکم بر فیلم اشاره و تاکید می­شود.

 

4-2 تقابل گفتمان جنسیت مردانه و زنانه

در ماشین سیا:

_سیا: ااا!!!

_زن راننده: هوووو!

_سیا: آخه سر خرو کج نکرده بودم که الآن بهشت زهرا بودی!

_زن راننده: ساکت شو بابا!!!

_سیا: برو بینم پدسگ! شیطونه میگه... من دستم برسه به... (خطاب به ملی) خوبین شما؟ من دستم برسه به اینایی که به اینا گواهی­نامه میدن...

مطابق دیدگاه فرکلاف، پس از سطح توصیف گفتمان به مثابه ساخت­های متنی که در دیالوگ­های بالا می­بینیم و سپس تفسیر آن­ها به منزله کردارگفتمانی از منظر جنبه­های تولید و مصرف متن و محتوای کلام فوق به سطح تبیین یا همان بررسی ساختارهای اجتماعی در خصوص گفتمان موجود در جامعه و قدرت یعنی همان کنش یا کردار اجتماعی می‌رسیم. در این بخش، در دیالوگ­های سیا، گفتمان جنسیتی که خود معلول و محصول فرهنگ و سنت گرایی است، قابل مشاهده است. برخورد سیا با راننده­ی زن را مشاهده می­کنیم که کاملاً تحقیرآمیز است. او با این رفتار، به نوعی در چشم ملیحه نیز قدرت­نمایی می­کند. تاثیر جنسیت بر قدرت در دیالوگ­های سیا مشاهده می­شود. او با پرخاشگری، لحن خشن و سخنان تحقیرآمیزی که در برخورد با زن راننده به زبان می­آورد، قدرت کلامی خود را آشکار می­سازد. زیرا اعمالی چون رانندگی برای زنان رایج نبوده و این موضوع نمایانگر تلاش مدرنیته برای غلبه بر سنت است. در نظام معنایی شکل گرفته در گفتمان جنسیت­گرا زنان همواره به عنوان افرادی مطیع، وابسته و خدمتگزار برای خانواده تلقی می­شوند و در مقابل مردان، مستقل و قدرتمندند. در عین حال چهرة واقعي مردسالاري هم از نظرها پنهان می­ماند.

 بافت دیگر، باز هم در ماشین سیا:

_سیا: حرف شوهرو گوش نمیدن! یکی که میزان ادا اصول شروع میشه. با شوهره دعوا می­کنن. چمدون رو میذارن دم در خونه. تقاضا طلاق مهریه اجرا خدافظ!!!

_ملی: تو خانواده ما ته درس واسه دختر دیپلمه!

ملی با دیدن دانش­آموزان دختر به حالشان غبطه خورده و آرزو می­کند کاش جای آنان بود. در مقابل سیا با دید سنتی و متعصب به قضیه نگاه کرده و این آینده را برای زنان مناسب نمی­داند چراکه در ذهن او زنان دارای این امکانات، افرادی متوقع و یاغی می­شوند. او از اینکه دست ملی از این امکانات کوتاه است، بسیار خرسند و راضی است! در این بخش، در مکالمه­ی بین سیا و ملی فضای سنتی غالب بر مدرنیته و متعاقباً ایدئولوژی سنتی حاکی از این فضا را مشاهده می­کنیم که تحصیلات و داشتن شغل برای زنان را جایز نمی­شمارد و مسئله­ی طلاق را امری نا­به­حق و نادرست برای زنان می­داند. هم­چنین در عمق این مکالمات غلبه­ی قدرت مردان بر زنان، هژمونی و اقناع ملی توسط سیا نیز مشاهده می­شود. فرکلاف (1995: 14) ایدئولوژی را  ساخت­های معنایی می­داند که در تولید و تغییر روابط نابرابر قدرت نقش دارند. در نتیجه معنا در فهم ایدئولوژی اهمیت بسیار دارد.زیرا معنا در خدمت قدرت است. بنابراین مطابق اهداف تحلیل­گران انتقادی گفتمان سعی بر آن است تا با تحقیق روی سازوکارهای ایدئولوژیکی که باعث پنهان شدن چهره ی حقیقت می­شوند، پرده از روی حقیقت برداشت و باورها و سنت و ایدئولوژی پنهان را بیش از پیش آشکار کرد. از جمله همین نکاتی که در این بافت قابل گردید. مثلاً این دیالوگ ملی که   می­گوید: " تو خانواده ما ته درس واسه دختر دیپلمه!" که گفتمان جنسیت زده دیده می­شود. در این گفتمان نشان داده شده که افکار عمومی چنینن معنایی را حول دال زن پذیرفته اند .در افکار عمومی این گونه پذیرفته شده که تحصیل زنان را به راحتی بتوان محدود کرد. لذا این هژمونی هم در این گفتمان قابل تأمل است.

در خانه پدری ملی:

_مراد: چیکار کردی که زدت؟! این حتماً یه غلطی کرده دیگه!

_مادر ملی: بابا ننش نبودن؟!

_ملی: بسه دیگه! من از دست شماها فرار کردم به سیا پناه بردم فک کردم با سیا دیگه کلفت این خونه نیستم. دیگه لازم نیست واسه هر چیز کوچیکی اجازه بگیرم ازتون. یجوری اعتمادبه­نفس منو کشته بودین فک کردم یه نفر ازم خاستگاری کرده چه تاج بزرگی زده سرم. می­خواستم خانوم خونه خودم باشم!

زبان به مثابه ابزاری تنیده در روابط قدرت که توانسته است کنش اجتماعی منفی را در رابطۀ خانوادگی به بار آورد. ملی که از سیا کتک­خورده و زخمی است به کمک نیر برای فرار از موقعیت متشنج حاکم بر خانه­ی خود به خانه­ی پدریش پناه می­برد. غافل از اینکه در آن­جا نیز فضا برایش تنش­زاست و توسط خانواده­اش مورد بازخواست و سرزنش قرار می­گیرد. در نهایت در صحبت­های ملی ندامت و ناامیدی از زندگی مشترکش با سیا و نیز درماندگی­اش از قضاوت­های گاه و بی­گاه خانواده­اش به خوبی قابل مشاهده است. در این بخش، در صحبت ها، تفکرات سنتی مشاهده می­شود به طور مثال سراغ گرفتن مادر ملی از حضور یا عدم حضور پدر و مادر سیا هنگام ضرب و شتم ملی برآمده از دیدگاه سنتی پا­در­میانی بزرگترها در این­گونه موارد    می­باشد. او با پرسیدن این سوال به مهم بودن نقش پدر و مادر و به ویژه مردان تاکید    می کند. هم­چنین در صحبت­های ملی ضعف و عدم اعتماد به نفس و در واقع نبود قدرت(مثلا این که مجبور است برای هر کار کوچکی اجازه بگیرد) و در مقابل بروز قدرت برای سیا، و نیز سلطه و هژمونی در رفتارهای خانواده ملی که منجر به انتخاب اشتباه او برای ازدواج گشته، پیداست. گفتمان جنسيتی و کلاً مقوله جنسيت حاصل روابط اجتماعي افراد بوده و به جنبه فرهنگي جنس زن و مرد مرتبط است. افراد جامعه خواه جنس زن يا مرد با توجه به فرهنگ مسلط اجتماعي، الگوهاي رفتاري معيني را در پيش گرفته و در جامعه رواج مي‌دهند كه عوامل ايدئولوژيك و زيربناي فكري جامعه و همين­طور روابط پيچيدة قدرت، نقش تعيين كننده‌اي را در اين خصوص ايفا مي‌كند.

 

4-3 تلاش برای غلبه مدرنیته بر سنت­گرایی

در منزل پدری ملی:

_مراد: (خطاب به محمود): تو چرا عین زنها بغض کردی؟! خبر مرگش برو صداش کن بیاد ببینم چه مرگشه! پاشو.

_پدر ملی: کفر نگو حرفای بزرگتر از دهنتم نزن!

_ملی: هرجور حرف زدم تهش کتک بود! بذارید یخورده گنده­تر از دهنم حرف بزنم شاید یه­طوری شد! حالم بده مراد! به جای این­همه نصیحت و توهین بذار حرفمو بزنم. بذار خودمو خالی کنم. بیا یکم بغلم کن. نازم کن. میشه مثه بچگیامون دردونه صدام کنی؟!

_مادر ملی: چند وقت دیگه عقدکنون داداشته! میخوای مردم پشت­سرمون صفحه بذارن بگن دامادشون زندانه؟!

_مراد: طلاقتو گرفتی بعدش چی؟!

_محمود: برمی­گرده اینجا زندگیشو می­کنه!

_مادر ملی: (خطاب به ملی) ما تاحالا هیچوقت تو خونوادمون طلاق نداشتیم. رسواییه!

_محمود: از یه جا بالاخره شروع میشه!

در این بخش، فیلم در تلاش است تا گفتمان سنت­گرا را به حاشیه رانده و به تثبیت گفتمان تجددگرا بپردازد. مکالمه بین محمود و مراد این امر را نشان می­دهد. وجود برادر کوچکتر ملی در حقیقت روزنه­ای است برای به نمایش کشیدن مدرنیته و در واقع تلاش مدرنیته برای غلبه بر سنت­گرایی حاکم بر فضا. ملی در خانه­ی پدریش در حال بحث با اعضای خانواده­اش پیرامون رضایت­دادن جهت آزادی سیا از زندان و طلاق گرفتنش از اوست. در ابتدای صحبت­ها اعضای خانواده­اش به جز برادر کوچکترش سعی در اجبار و تهدید او برای جلب رضایتش دارند اما در روند مکالمات کم­کم نرمی و انعطاف آن­ها جهت اطمینان خاطر و جلب اعتماد ملی مشاهده می­شود و نهایتاً به او قول می­دهند که در صورت بروز مجدد مشکل، تمام و کمال از او حمایت کنند و این گونه ملی را متقاعد می­کنند که رضایت دهد و او نیز قبول  می­کند. هم­چنین درخواست ملی مبنی بر طلاق نیز نوعی سنت­شکنی است که نمایانگر تلاش مدرنیته برای غلبه بر سنت­گرایی حاکم است.

 

4-4 استمرار سنت‌گرایی افراطی و پیامدهای آن 

حادثه انتهای فیلم:

ملی به همراه نیر و مسعود به مناسبت تولد او به رستورانی سلف سرویس می­روند. نیر و مسعود می­روند که غذا بکشند ملی پشت میز می­نشیند. در همین لحظه سیا وارد رستوران می­شود تا مطمئن شود ملی به او دروغ نگفته است که صدای صحبت مردی را می­شنود. برمی­گردد و آن­ها را می­بیند. ملی با ترس می­گوید که او اشتباه می­کند و می­خواهد توضیح دهد. اما برای چندمین بار بخاطر نیر به دردسر می­افتد! سیا او را به زور می­برد! ملی فرار می­کند. سعی می­کند با آقای رئیسی، مشاورش، تماس بگیرد. برادرش محمود با او تماس می­گیرد ولی مراد گوشی را از او می­گیرد و می­گوید: ملی جان منم مراد. چی شده بازم کتکت زده؟ دردونه این دفعه مثل کوه پشتت وایمیسم! (ملی بیشتر گریه می­کند) قول میدم! هرجا هسی بگو بیام دنبالت.

_ملی: داداش خیلی دیر شده دیگه (با گریه).

_مراد: جبران می­کنم تو فقط بگو کجایی (ملی تلفن را قطع می­کند).

آقای رئیسی با او تماس می­گیرد و از او می­خواهد که برایش تعریف کند که چه اتفاقی افتاد و بگوید کجاست تا به او کمک برساند اما ملی به او می­گوید که دیگر کمک نمی­خواهد و قرص خورده­است (اقدام به خودکشی کرده است!). در این­جا گفتمان سنت­گرا از سطح کلام نیز فراتر رفته و در رفتار و عملکرد سیا تعصبات سنتی و کورکورانه به خوبی قابل مشاهده است. او این بار ملی را مورد ضرب و شتم قرار داده و او را به حال خود رها می­کند و از آن­جا فرار می­کند. تعقیب ملی توسط سیا به علت مشکوک بودن به او و چک کردنش، دیده می­شود که بیانگر فضای سنتی حاکم بر فیلم می­باشد. هم­چنین در عکس­العمل سیا نسبت به اتفاقات پیش­آمده در رستوران و نیز کلام ملی که عاری از هرگونه احساس اعتماد به نفس و امنیت می­باشد، می­توان به ضعف ملی و قدرت سیا پی برد. صحبت­های ملی با مشاورش، آقای رئیسی، در این سکانس و به طور کلی دیگر سکانس­های فیلم، بیانگر تلاش مدرنیته برای غلبه بر سنت­گرایی است. اما در حقیقت شاهد استمرار سنت­گرایی افراطی شامل خشونت فیزیکی، ربودن ملی و تهدید و ضرب و شتم او هستیم که در نهایت به پیامدی ناخوشایند منتهی می­شود. در واقع، اقدام ملی به خودکشی نمایانگر ضعف و عدم  اعتمادبه­نفس و احساس امنیت و متعاقباً نبود قدرت برای او است.

 

5. نتیجه­گیری

در این پژوهش به بررسی تاثیر جنسیت در روابط قدرت از دیدگاه فرکلاف در فیلم "ملی و راه­های نرفته­اش" پرداخته­شد. گفتار شخصیت­های فیلم به طور کامل تحلیل و بررسی شد. برای این کار، داده­ها  بر اساس درون مایه­های اصلی فیلم به صورت موضوعی پیکره­بندی شد. این پیکره­بندی بر اساس چهار مولفه طراحی گردید و سپس گفتار افراد با استناد به سازوکارهای نظری رویکرد فرکلاف تحلیل شد. چهار مولفه مد نظر عبارت بودند از 1- تقابل گفتمان سنتی و مدرن 2- تقابل گفتمان جنسیت مردانه و زنانه 3- تلاش برای غلبه مدرنیته بر سنت­گرایی و 4- استمرار سنت‌گرایی افراطی و پیامدهای آن. نتایج حاصل نشان­داد که شخصیت­های فیلم بر اساس تحکم و انعطاف موجود در گفتار از طریق رفتارهای پرخاشگرایانه، لحن­های خشونت­آمیز و یا در شرایط عدم اعتماد به نفس و احساس عدم امنیت، قدرت یا ضعف کلامی خود را آشکار می‌سازند. همان­طور که در جریان فیلم مشاهده­شد، پرخاشگری و لحن خشن در دیالوگ شخصیت­ها دیده می­شود و در مقابل ضعف و نرمی و نیز احساس ترس و عدم اعتماد به نفس مشاهده می­شود که برخورد دسته­ی اول بیانگر مولفه­ی قدرت و عملکرد دسته­ی دوم بری از آن است. باتوجه به تعصبات حاکم بر خانواده و سنت­گرایی موجود و استراتژی­های کلامی شخصیت­های فیلم، می­توان دریافت که جنسیت گفتمانی بر قدرت زبانی اثرگذار است و قدرت کلامی اکثراً در دیالوگ­های شخصیت­های مرد دیده می­شود. شخصیت مرد (سیا) با تسلط بر شخصیت­های زن (ملی و زن راننده) و ایدئولوژی­های برخاسته از فرهنگ و سنت، قدرت موجود برای مردان در تفکر سنتی را به نمایش گذاشته و در مقابل ضعف و عدم اعتمادبه­نفس و احساس امنیت برای شخصیت­های زن فیلم روشنگر نبود قدرت برای زنان می­باشد. این پژوهش، گفتمان حاکم و غالب مردانه را با مناسبات قدرت به‌گونه‌ای تبیین می‌نماید که سعی دارد زبان و صدای زنانه را تحت سیطره خود درآورد.

این فیلم نشان می‌دهد که سیا صرفاً به دلیل مرد بودن به خود اجازه می­دهد تا شخصیت ملی را تحقیر کرده و به او ناسزا بگوید. به واقع گفتمان او، گفتمان سلطه و قدرت است. گفتمان سیا در هیأت جنس مذکر نشان می­دهد، لحن‌های خشونت­آمیز در چالش­های گفتمانی موجود توانسته­است به نوعی تثبیت‌کننده قدرت و اقتدار عملی باشد. موقعیت­های مختلف فیلم، بیانگر این واقیت است که قدرت هم به تولید معنا می­پردازد و هم با به کارگیری ابزارهای انقیاد، دشمن و طرف مقابل خود را حذف می­کند. به استناد به همین ساز و کار است که قدرت با تأثیرپذیری از جنسیت، اقدام به تولید اجماع کرده و آن را هژمونیک  می­کند که در بیشتر سکانس­ها  قابل مشاهده است. به بیانی دیگر، گفتمان جنسیت­زده تحت تاثیر سنت­گرایی افراطی به صورت شبکه­های هژمونی­شده برای سوژه­های مذکر فیلم به خوبی نمایان است. نتایج حاکی از آن است که بررسی این فیلم فرصتی مناسب برای ورود به لایه­های درونی­تر مشکلات زنان در نظام معنایی سنت­گرا را فراهم آورد و با تصویرسازی از     روزمره­ترین مناسبات اجتماعی و خانوادگی این مشکلات را هر چه بیشتر بازنمایی می­کند. این فیلم نشان می‌دهد که زنان افرادی فرمان­پذیربوده که با فقدان استقلال و آزادی عجین­شده و فاقد اراده هستند. اما مردان دارای اراده و استقلال بوده و با آزادی عمل و اقتدار پیوند خورده­اند. بررسی فیلم نشان می‌دهد که چگونه شیوه­ی بیان گفتار شخصیت­های مذکر فیلم در بافت­های خانوادگی و اجتماعی مختلف، توانسته­است نقش تثبیت­کننده جایگاه قدرت را ایفا کند. در واقع باتوجه به رفتارهای زبانی و ایدئولوژی و هژمونی شخصیت­های این فیلم وجود قدرت زبانی برای مردان و نبود قدرت برای زنان تجلی می‌یابد. در واقع، بستری وجود دارد که بستر اجتماعی جامعه و خانواده سنتی است. این بستر، درحال گذر به جامعه مدرن است و این مناسبات قدرت را به چالش می‌کشد و نقش جنسیت را در بافت‌های مختلف آن‌گونه که هست به نمایش می‌گذارد. اما این گذر با آهنگی آرام اتفاق می­افتد و کندتر از اتفاق تلخ پایانی است.

 

منابع

جعفری، طلایه (1394) بررسی شیوه های اقناع در تبلیغات روزنامه‌ای ایران با توجه به متغیر جنسیت، پایان نامه کارشناسی ارشد زبانشناسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی.

-سلیمی، علی، تورج زینی­وند، وحید سبزیان­پور و عباس کریمی(1400)، "بررسی گفتمان اجتماعی زنان در رمان رائحة الورد و انوف لا تشم و این خیابان سرعت گیر ندارد (واکاوی براساس گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف)"، کاوشنامه ادبیات تطبیقی، شماره 4، صص 136-109.

-سیمین­فر، سارا، سپیده صفیه نواب زاده شفیعی و صدیقه شرکت مقدم(1400)، "تحلیل گفتمان انتقادی شما که غریبه نیستید براساس رویکرد نورمن فرکلاف"، پژوهشنامه ادبیات داستانی، شماره 2، صص 40-21. 

-طالبیان، یحیی، علی تسنیمی و احمدرضا بیابانی (1395)، "بررسی زبان نوشتاری بر اساس نظریه گفتمان جنسیتی"، فصلنامه " مطالعات نظریه و انواع ادبی"، ص 18.

-کاظمی، فروغ و امینه سلمانی سیاه بلاش (1395)، بررسی کارکرد سطوح تحلیل در رویکرد انتقادی به تحلیل گفتمان: مطالعه موردی فیلم جدایی نادر از سیمین، دو ماهنامه علمی- پژوهشی جستارهای زبانی، دوره 7 شماره 4 (پیاپی32).

-کاظمی، پریسا (1400)، "تحلیل انتقادی گفتمان مجموعه اشعار "الحبیب الإفتراضی" غاده السمان بر اساس الگوی نورمن فرکلاف"، زبان و ادبیات عربی (مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد)، دوره 13، شماره 4، صص 83-63.

- کاظمی، فروغ و روشنایی فرد جهرمی، اعظم (1395)، منازعات معنایی در گفتمانها با نگاهی به فیلم زن زیادی، تهران: نشر آرون.

لوزیک، دانیلین (1391)، مشخصات نگرشی نو در تحلیل مسائل اجتماعی، ترجمه سعید معیدفر، تهران: انتشارات امیرکبیر. 

-مدرسی، یحیی (1368)، درآمدی بر جامعه شناسی زبان، تهران، نشر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

مقدمی، محمدتقی (1390)، "نظریه تحلیل گفتمان لاکلا و موف و نقد آن"، معرفت فرهنگی اجتماعی، شماره 6، صص 124-91. 

-یورگنسن، ماریان و لوئیز فیلیپس (1389)، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمه هادی جلیلی، تهران، نشر نی.

-Baker, P. & Ellece, S. (2011). Key terms in discourse analysis. London & New York: Continuum.

-Bloomaert, Jan (2005), Discourse: A Critical Introduction, Cambridge and New York: C 

Devos, P. (2003) .Discourse Theory and The Study of Ideological (Transformation: Analyzing Social Democratic Revisionism. In Journal of Pragmatics, 13 (1):163-180.

 

Fairclough, N. (1995) Critical Discourse Analysis, London, Longman, Cambridge University Press.

-Fairclough, Norman (2005), Critical Discourse Analysis in Transdisciplinary Research, In Ruth Wodak, and Paul Chilton (Ed). A New Agenda in (Critical) Discourse Analysis, Amsterdam/ Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.

-Fairclough N. (2001), Language and Power, Second edition. England Pearson, Education Limited.

-Harris, Z. (1952), '' Discourse Analysis: A sample text''. Language 28:4.474- 494.

-John Achileeus M. Benonguil (2022), “Sexual Objectification of Women in Alcohol Print Advertisements in the Philippines”, American Journal of Interdisciplinary Research and Innovation (AJIRI), Volume 1 Issue 2, pp 67-70.

-Jorgensen M. & Phillips L. (2002), Discourse Analysis, Theory and Method, London, UK: Sage Publications.

Kazemi, F. & Dalaee, Sh.  (2017). "the study of gender discourse in Zoya Pirzad novels, Journal of Advances in Linguistics, 8 (1), 1225-1228.

 

Kazemi, F. and Jafari, T. (2016). “Persuasion Language in Iranian Newspaper Ads”, Advances in Linguistics, Vol. 6, No 2. 

-Laclau, E. (2006), "Ideology and Post-Marxism ". Journal of Political Ideologies. June.

-Nafiah, Homsatun & Gusti Ayu Praminatih (2020), “ A Critical Discourse Analysis of Sexual Harassment Against Women in Online Mass Media”, Journal of Arts and Humanities, Vol 26.2, May 2022, pp 198-205.

-Sabir Maryam, Ayesha Rauf & Ezzah Khalid. (2023), "Norman Fairclough’s Model as a Research Tool in the Critical Discourse Analysis of Poem ‘If You Want to Know Me ", Journal of Linguistics, Language Planning and Policy, March 2023 Vol 2, Issue 1.

-Seban, Demet (2022), "Critical discourse analysis of preservice elementary teachers’ literacy pasts", Teaching and Teacher Education, Volume 116, August 2022, 103743.

-Van Dijk, T. (1997), "Discourse Studies, a Multidisciplinary Introduction", vol. 7, London: Sage, P. 144-154.

-Van Dijk, T. (1993), "principles of critical Discourse Analysis", Special issue of Discourse & society, No.2, pp.249-83.

-Woodak, R. (1989), Language, Power and Ideology, Studies in Political Discourse, John Benjamin's Publication. 

سایت­ها:

-https://elmnet.ir/article/"بازتاب سیمای زن در ضرب­المثل­های عربی مردم خوزستان: رویکرد "تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف"/1401.

-https://public-psychology.ir/1392/08/3716/جنسیت/2022.

-scholar.google.com.

-www.noormags.ir.

-www.sid.ir.

 

Critical Discourse Analysis of the Film "Untaken Paths": The Study of the Effect of Gender on Power Relation from Fairclough's approach:

This essay is done by the purpose of the critical analysis of the film “Untaken Paths” from Fairclough’s approach, using a descriptive-analytical method, aims to investigate how power manifests in dialogues of characters, the effect of gender on power, and the emergence and impact of traditional thoughts and ignorant prejudices on them based on the dominance in words and flexibility in speech through aggressive behaviors, violent tones, or in conditions of lack of self-confidence and a feeling of insecurity, they reveal their strength or weakness, verbally. According to prevailing prejudices in the family, the existing traditionalism and the verbal strategies of the characters in the film, discourse gender affects language power. Also, according to language behaviors, ideology and gender perspective of characters of film, derived from their gender, language power is manifested for men and lack of power for women. Fairclough considers language and ideology together as a tool for critical discourse analysis. Analysis according to his point of view, shows how the discourse of the male characters in different family and social contexts has been able to play the role of stabilizing the position of power. This research explains the ruling and dominant discourse of men with power relations in a way that tries to dominate women’s language and voice. Among these, there is a social platform of traditional society and family which is transitioning to the modern society and challenges these power relations. Finally, this debate leads to the formation of what researchers have reached in the article.

Keywords: Critical Discourse Analysis, Power, Gender, Fairclough's approach, the film "Untaken Path".

 

1

 

---

[1] -T. Adrianus Van Dijk 

[2] -R. Wodak

[3] 4-E. Laclau

 

[4] -Aspects Of Social Cognition

[5] -K.Marx

[6] -Gramsci

[7] -Althusser

[8] -Foucault

[9] -Derida

[10] -Lacan

[11] -Socialism

[12] -Discourse-Historical Approach

---